ءبىر كورگەن كوزگە سيقىر سياقتانىپ تۇرعان مىنا 3 تسيفر – ايتار اڭگىمەمنىڭ اپتيەگى. ولاي بولسا، وقىرمان دوس، وسىلارعا قاراي جونەلەيىك تە، نەگە بۇلايشا تۇرعاندارىن بىلەيىك!

ءبىز جازۋشىلارعا ارناپ سالىنعان قىرىق پاتەرلى ۇيدە 8 جىل كورشى  تۇردىق. ادرەسىمىز: «الماتى قالاسى، «جامبىل كوشەسى»، №165».

جاڭا قونىسقا كوشىپ بارعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە ەسىك الدىندا كەزدەسە قالعانىمىزدا ول جىمىڭداپ تۇرىپ:

- مىنا ءۇيدىڭ دەنى ساۋ ەكەن. وسىعان ۇقساس ۇيدە تۇردىم عوي، باتشاعار قىزىق ەدى:  ءبىرىنشى  پاتەرىندە جىلىك شاقساڭ، ەلۋىنشى پاتەرىنە ەستىلەتىن، - دەدى. جۇقا قۇيما قابىرعالاردان قۇراستىرىلعان ۇيلەردى اجۋالاعانى.

- ال مىنا ءۇيىڭ قالاي؟- دەدىم، قازاقى «جىلىك شاقساڭ» قالجىڭىنىڭ جالعاسىن ەستىگىم كەلىپ.  بۇكىل بەت-اۋىزى كۇلىپ تۇردى دا:

- ءبىر بولمەڭدە بومبا جارساڭ،  ەكىنشى بولمەڭە ەستىلە قويماس،- دەدى. كىرپىشتەن  سالىنعان ۇيگە كىرگەنىنە ريزا بولعانى.

سول جايلى باسپانادا، ونىڭ و جاق، بۇ جاعىنداعى ۇيلەردە تۇراتىن              قازەكەمدەر ول - وسەكەڭ، ياعني وسپانحان  اۋباكىروۆ - تۋرالى الۋان-الۋان اڭگىمە ايتىپ ءجۇردى. مىسالى:

ول جاقىن مەكەمەلەردىڭ بىرىندە قىزمەت ىستەيتىن كەڭەس اتتى جىگىتپەن ارالاس-قۇرالاس ەكەن. ون شاقتى جاس كىشى كەڭەس ونى اعالاپ، سالەم بەرىپ جۇرگەن. ءبىر مەرەكە الدىندا ەكەۋى تاعى كەزدەسە قالادى. ءىنىسى ەڭبەگىنە قاراي بەرىلگەن وردەن-مەدالدارىن تاعىپ شىققان ەكەن. وزىنە وندايلاردىڭ بىرەۋى دە بۇيىرماعان اعاسى بۇرىنىراق «قامشىلاپ»:

- و، كەڭكە، اعەكە، اسسالاۋماعالەيكۇم! ءسىز سوعىسقا قاتىسقان ەكەنسىز عوي؟! - دەپتى.

بۇل ءبىر. ەكىنشىسى:

وسەكەڭنىڭ ەرتەڭدى-كەش ءۇي ماڭىندا قىدىرىستاپ جۇرەتىن ادەتى بار-دى. كەڭسە اتاۋلىدا مىقشيىپ جۇمىس ىستەمەگەن جان، بار ۋاقىتى وزىنىكى. سونداي راحات ساتتەرىنىڭ بىرىندە جاپ-جاس ميليتسيونەر قازاق كەلىپ امانداسادى دا:

- اعا، ءسىز مىنا ءتورت قاباتتى ۇيدە تۇراسىز عوي، ءا؟- دەيدى.

- ءبىرىنشى پودەزد، ءۇشىنشى قابات، التىنشى پاتەر!

وزىنە راپورت بەرگەندەي قازديا قالعانىنا، نىق-نىق سويلەگەنىنە ءىشى جىلىپ كەتكەن ميليتسيونەر جىميىپ:

- اعا، سىزگە ءبىر سۇراق قويسام دەپ ەدىم، - دەيدى.

- ءبىرىنشى سۇراعىڭدى قويدىڭ عوي، ەندىگىسىن ساناماي-اق قويا بەر.  

- الدىڭعى جاقتارىڭىزداعى اناۋ جەكەمەنشىك ۇيگە كەشە تۇندە ۇرى ءتۇسىپتى، بايقاپ قالعان كورشىلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ۇرى قازاق ايەل سياقتى. ءسىز وسى ماڭدا ءجيى جۇرەسىز، سونداي سەزىكتى ايەلدى كورمەدىڭىز بە؟

- كوردىم.

- قاشان؟

- الدىڭعى كۇنى دە، كەشە دە، بۇگىن  دە.

- ءتۇر-ءتۇسىن ايتىپ بەرە الاسىز با؟

- نەگە ايتىپ بەرە المايمىن؟ ايتقاندا مەن ايتايىن ونى. ورتا بويلى،    ارىق تا ەمەس، سەمىز دە ەمەس. قاراتورى. قاسى-كوزى دە قاپ-قارا. اڭقىلداپ سويلەيتىن اشىق مىنەزدى ايەل. وتىز ءتىسىنىڭ ون شاقتىسى - التىن مەن كۇمىس. اتى - نۇرسۇلۋ.

- فاميلياسى كىم؟ - دەيدى ميليتسيونەر،  قۋانعانىن جاسىرا الماي ەلپ ەتىپ.

- اينالايىن، ونى ەندى وزىنەن سۇرا.

- قايدا تۇراتىنىن… بىلمەيسىز بە؟

- بىلەم. مەنىڭ پاتەرىمدە تۇرادى.

- قالاي؟!.  نەگە؟!.

- ءاي، شوشقا، ول - مەنىڭ ايەلىم! مەنىمەن تۇرماعاندا كىممەن تۇرۋى كەرەك؟ - دەپ اعەكەسى  اقتارىلا  كۇلەدى. نە كۇلەرىن، نە ىزا بولارىن بىلمەگەن ميليتسيونەر ابدىراپ:

- اعا، ءسىز كىمسىز، تو-ەست، اتى-ءجونىڭىز قالاي؟ - دەيدى.

- اينالايىن ءىنىم، مەنىڭ اتىم - وسپانحان، ءجونىم - اۋباكىروۆ.

- وي، اعا! مەن ءسىزدى سىرتتاي جاقسى بىلەمىن، كۇلدىرەتىن اڭگىمە-ولەڭدەرىڭىزدى ىلعى وقىپ جۇرەمىن، «سۇزەگەن ءسوزىڭىزدى» بىلەمىن! - دەپ سايراي جونەلگەن ءىنىسىن وسەكەڭ يىعىنان قۇشاقتاپ:

- ەكەۋىمىز  تانىسىپ  بولدىق، ەندى ۇيگە جۇرە عوي،- دەپ ۇيىنە اپارىپ، ءبىر كىتابىن سيلاپتى...

راديو تىلشىلەرىنىڭ ءبىرى سۇحباتتاسىپ وتىرىپ: «اعا، جەر مەن كوكتىڭ اراسى قانشا؟» دەگەن «وقىس» ءازىل سۇراق قويعاندا: «جەر مەن كوكتىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي!» - دەپ جاۋاپ قايىرعان وسەكەڭ جايىندا «جەر مەن كوكتى» ارالاپ جۇرگەن وسىنداي ءازىل-اڭىز كوپ. ءازىل ءتۇبى - اقيقات دەسەك، سونىڭ بارىندە دە نەگىز، باستاۋكوز بار.

جانە ءبىرى بىلايشا: وسەكەڭنىڭ جاسى ەلۋگە تولعاندا ەل-جۇرتى (الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانى) شاقىرىپ، بىرنەشە كۇن قۇرمەتتەپ،  سۋجاڭا بولماعانمەن جاپ-جاقسى اۋتوكولىك مىنگىزىپ قايتارىپتى. سونىمەن ۇيىنە كەلىپ تۇسكەندە كولىكتىڭ قۇجاتتارىن ۇسىنعان شوفەر جىگىتكە  وسەكەڭ:

- توقتاي تۇر، بالا، - دەيدى دە، ماشينەنىنىڭ الدى-ارتىنا شىعىپ قاراپ، كانىگى شوفەرلەرشە دوڭگەلەكتەرىن ءبىر-ءبىر تەۋىپ بايقاپ، جىمىڭداپ: - ءيتىڭ مىقتى ەكەن، ءا؟- دەپ شوفەرگە قاراپ: - بالا، سەنىڭ وسىنداي تورتدوڭگەلەگىڭ بار ما؟- دەيدى.

- جوق،- دەيدى اناۋ.

- مەنى پالەنباي كۇن باعىپ-قاعىپ قالعىپ-شۇلعىپ جۇرگەندەردىڭ اراسىندا سەندەي سىلەسى قاتا شارشاعان كۇشىك جوق. سەنى بۇگىن-ەرتەڭ باسقالار تۇرعاي ۇيىڭدەگى كەلىن دە تانىماي قالار. سوندىقتان، ءايدا، ءجۇر! - دەپ شوفەر جىگىتتى قولىنان ۇستاپ، دەدەكتەتىپ اپارىپ ماشىنگە وتىرعىزىپ: - اينالايىن ءىنىم، وسى ءيتتى ساعان سيلادىم، ىرىلداتىپ-ىرىلداتىپ ىزالاندىرىپ ال دا، كەلىنگە قاراي قايقاي! - دەيدى. شوفەردىڭ ەسى شىعىپ، نە دەرىن بىلمەي:

- اعا، اعا… - دەي بەرسە كەرەك.

- مەن مۇنى ىرىلداتىپ ءمىنىپ جۇرە المايمىن، بۇل ەندى سەنىكى، بەرگەن باستىقتارعا قازىر تەلەفونمەن ايتامىن، بار، قايقاي!

- اعا!..

- ءاي، بالا، سەن شوشقا بولما، ايتقاندى ۇق، زىمىرات! - دەپ وسەكەڭ شوفەردى ارقاسىنان قاعىپ، ءماشىننىڭ ەسىگىن جاۋىپ: - جونەل، كانە! جارىقتا كەلىنگە جەت! ال تايىپ تۇر! - دەيدى.

سول حيكاياتى تۋرالى سۇراعانىمدا ول ادەتىنشە ءماز بولا قىرىلداق كۇلكىسىنە باسىپ:

- سويتپەگەندە قايت دەيسىڭ؟ ودان بۇرىندا الگىبىر «موسكۆيچ» دەگەن تورپاقتى مىنگەنمىن. ءبىر كۇنى سول تۇلپارىممەن ۇزىناعاشتان شىرەنىپ، ەكى كوزىم، ارينە، اسپاندا، جۇيتكىتىپ كەلە جاتسام، ىلگەرىلەپ ءبىر سامولەت كەتىپ بارادى، وسىلاي قاراي. ء«وي، شوشقا سول، الماتىعا مەنەن بۇرىن جەتپەكشىسىڭ بە؟!» - دەپ پەدالدى پوسلەدني ميلليمەترىنە دەيىن باستىم عوي باعانا!  ءسويتىپ، «موسكۆيچىمدى» شىڭعىرتىپ شاۋىپ كەلە جاتىپ، ءبىر كەزدە ءبىر جەرگە توپ ەتە ءتۇستىم. ەسىم ساۋ. ۇشىپ تۇرىپ قاراسام: ءتايىر اتقىر تۇلپارىم جول جيەگىندەگى سورايعان باعاندى ءبىر شەكەسىمەن ءسۇزىپ كەپ قالعان دا، قۇداۋاندا، شالقاسىنان ءتۇسىپ، كەلگەن جاعىنا قاراپ جاتىر. مەنى ايتەۋىر ءبىر جەرىنەن قاپشىقشا لاقتىرىپ تاستاي سالعان! سودان كەيىن: «قوي، ءبۇيتىپ باعان ساناي بەرسەم،  الماتى ەلەكترسىز، تەلەفونسىز قالىپ جۇرەر» دەپ قۇندى قاۋلى قابىلدادىم دا،   تورتدوڭگەلەك پالەدەن قۇتىلعانمىن،- دەدى...

ەكەۋىمىز بىردە، كەشكىسىن، ءۇيىمىزدىڭ قارسىسىنداعى ازىق-تۇلىك دۇكەنىندە توقايلاسىپ قالدىق.

- ە، وسەكە، نە عىپ ءجۇرسىڭ؟ - دەدىم.

-مىنالارعا،- دەپ مەنى قولتىقتاپ، شىنى جايمالاردىڭ جانىنا الىپ باردى دا، جايراپ جاتقان بالىقتاردىڭ باسى قىرقىلعاندارىن نۇسقاپ:

- مىنا بايعۇستاردىڭ اتىن بىلەسىڭ بە؟- دەدى.

- ستاۆريدا عوي.

- مەن وسىعان ولەڭ شىعاردىم.

- نە دەپ؟

- اسسالاۋماعالەيكۇم، ستاۆريدا! ءالى وتپەي جاتىرسىڭ با، مىستان ريبا؟! دەپ، - دەدى دە، قىرىلداي كۇلىپ، قولىن سەرمەپ كەتە باردى...

وسەكەڭ ءبىر كۇنى «بالالار بۇيىمى» دۇكەنىنە بارسا، قۇرداستارىنىڭ ءبىرى ۆەلوسيپەد كورىپ تۇر ەكەن.

- ە، دۇرىس، توعىز اي، توعىز كۇنشىلىكتەن ءۇش ايدا جەتىپ كەلگەن كۇشىگىڭ  مۇنى ءۇش ايىندا-اق ءمىنىپ الار، - دەپتى. قۇرداسى قاتتى اشۋلانىپ، بىرازعا دەيىن سويلەسپەي ءجۇرىپتى. سويتسە، ول قۇرداسىنىڭ كەلىنى تويدان كەيىن ءۇش ايدان سوڭ بوسانىپ قالعان ەكەن...

شىعارمالارى كوزى قاراقتى قازاقتى تۇگەل قۇمارتىرىپ، ىشەك-سىلەسىن قاتىرا كۇلدىرەتىن وسەكەڭ مارقۇم جايىنداعى اڭىز اڭگىمە ايتىپ تاۋىسقىسىز. ءبارى دە اسا ءبىر جىلى لەبىزبەن، جەڭىل كۇلكىمەن كومكەرىلىپ ايتىلادى. مىنە، 30 جىل بولدى. ءالى دە ايتىلا بەرەدى. حالقىنا ەسكىرمەس، توزباس جۇزدەگەن اڭگىمە-ولەڭ سيلاعان كلاسسيكتىڭ ءازىل-سىقاق، ءاجۋا-وسپاق، مىسقىل-مازاق دۇنيەلەرىنىڭ  كوبى حالقىنىڭ اۋزىندا. «وسپانحان» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە ەلەڭ ەتپەيتىن، ەزۋ تارتا قالمايتىن قازاق جوق دەي الامىن. ونىڭ: كوديى مەن ءسوديى، ايداۋبايى مەن بايلاۋبايى، ميمىرتى مەن قوشقىلى، اناۋى مەن مىناۋى، كاۋىكبايى مەن اۋسەگى، ويناكۇلى مەن بودەنى… - ءبارى دە وسەكەڭنەن «باتا العان» كۇيلەرىندە ارعى جاق پەن بەرگى جاقتا ودىراڭداپ، تاسىراڭداپ، جىلمىڭداپ، قىلمىڭداپ جورتىپ ءجۇر. تانيمىز، كۇلەمىز، ەسىركەيمىز، جيىركەنەمىز… نەگە، نە ءۇشىن؟  وسپانحان شەتىنەن ءتىزىپ، مىنەزدەمە بەرىپ كەتكەن. «وسپانحان» دەگەندى قۇلاعىمىز شالعاندا-اق ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ سىقپىت-سيقى كوز الدىمىزعا كەلە قالادى. تاپتىشتەپ ايتۋدى، دالەلدەپ ءتۇسىندىرۋدى قاجەت ەتپەيدى. «لەنينشىل جاس» (بۇگىندە «جاس الاش») گازەتىندە «سۇزەگەن ءسوز» ءازىل-سىقاق وتاۋىن تىككەن، «تاماشانىڭ» ءتۇتىنىن تۇزۋلەگەن، «قىمىزحاناعا» سان سابا سيلاعان، رەسپۋبليكالىق  «قۋىرشاق تەاترىن» قاز تۇرعىزعان، گازەت-جۋرنالدار مەن تەلە-راديونى تاپقىر دا كوركەم قازاقى كۇلكىگە، ءانى ءساتتى تابىلعان ءازىل ولەڭگە قارىق قىلعان وسپانحان عوي  ول!  سەرب ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى سىقاقشى برانيسلاۆ ءنۋشيچتى، تۇرىكتىڭ عاجاپ ازىلقويى ءازيز نەسيندى قازاق وقىرماندارىنا العاش تانىستىرعانى جانە بار!

1978-جىلى «لەنينشىل جاستىڭ» رەداكتسياسى ماعان وسپانحانمەن سۇحبات جاساۋدى تاپسىردى. جولىقتىق. اڭگىمە سوقتىق.

- ءازىل-سىقاق اۋىلىنا قالاي كەلدىڭ؟- دەدىم.

- ءاۋ باستا، ءتىلىمنىڭ بۇرالا بەرەتىنىنە قاراماي، ءارتيست بولامىن دەپ            كونسەرۆاتوريانىڭ قوراسىنا كىرىپ كەپ كەتتىم. «اكتەر» دەگەن قابىرعا گازەتى بار ەكەن، تىنىش جۇرمەي، سوعان ستۋدەنت جولداستارىما ارناپ، وقىتۋشىلارعا دەپ ءازىل ولەڭ جازۋدى باستادىم. وقىعاندار: ء«وي، مالادەسس!» دەپ قولپاشتايتىن بولدى دا، مەن ولار كۇلگەن سايىن ەلىرىپ جازا بەردىم، جازا بەردىم، ءسويتىپ، داندەپ الدىم!

(وسى تۇستا «ات شالدىرىپ» ايتارىم: 1981-جىلى ماسكەۋدە، كسرو جازۋشىلارىنىڭ قۇرىلتايىندا تۇركيادان شاقىرىلعان قۇرمەتتى مەيمانمەن – الەمگە ايگىلى ءازيز نەسينمەن تانىستىم. ونىڭ قازاق ءازىل-سىقاعىنىڭ جاي-كۇيىنە قاتىستى ساۋالىنا بي-اعانى – بەيىمبەت ءمايليندى جانە وسپانحاندى بەتكە ۇستاي ءبىراز «لەكتسيا وقىپ»، «كۇلەمىز بە، قايتەمىز؟» دەگەن جيناعىمدى سيلادىم. جيناقتا: ء«يا، ازەكە، ءسىز كىمسىز؟» جانە ء«ازيز نەسيننىڭ الماتىداعى ءىنىسى» (وسپانحان تۋرالى) دەگەن ماقالالارىم بار-دى. نەسين بالاشا قۋانىپ: «ىنىمە سالەم ايتىڭىز!» دەدى. ارينە، ۇيگە كەلگەن ساعاتتا تەلەفون ارقىلى ايتتىم. وسەكەڭ ءماز بولدى. مىنە، 35!)

- اڭگىمە-ولەڭدەرىڭ  كادىمگى گازەتكە العاش شىققاندا قايتىپ قۋاندىڭ؟

- كادىمگى  اتشا جاتا قالىپ اۋنادىم.

- ساتيرادا سيىناتىن ءتاڭىرىڭ كىم؟

- ابايدىڭ قارا سوزدەرى.

«سيىنارىڭ كىم؟» دەگەنگە ءبىز سىزداڭقىراپ، بالدەنىڭكىرەپ، ويلانعانعا ۇقساس كەيىپ كورسەتىڭكىرەپ، الەمدىك ءازىل-سىقاقتاعى ۇلىلاردى اتاپ، باعامىزدى بۇگىنگى بازار نارقىنان دا قىمباتتاتىپ جىبەرەمىز. ال جاراتىلىسىنان قاراپايىم وسپانحان ويتكەن جوق. مەنىڭ ءسال تاڭدانعانىمدى اڭعارا قويدى دا، ابەكەڭنىڭ قارا سوزدەرىنەن  «ۋىس-ۋىس» ءۇزىندى ايتتى. زامان، قوعام، ادام جايىنداعى ەڭ تولىق سۋرەتتەمە، مىنەزدەمە، سيپاتتامانىڭ قارا سوزدەردە جاتقانى ايان. وقى، ويلان، ءتۇسىن. كەزەكتەپ كەرەگىڭدى ال دا، - قولىڭنان كەلەدى ەكەن، - جازا بەر. وسپانحانعا قۇداي وقي بىلەتىن، تۇسىنە بىلەتىن، جازا بىلەتىن قاسيەت سيلاعان عوي. كۇلە بىلەتىنى ءوز الدىنا. ول كۇلە بىلەتىن. «اقىنداردىڭ ايەلى نەگە ارىق بولادى؟» اڭگىمەسىنىڭ كەيىپكەرى - بايبىشەسى نۇرسۇلۋ ءتىزىپ ايتىپ جۇرسە، ءبىز دە شەت جاعاسىن بىلەتىن ەدىك: وسەكەڭ كۇلكىلى ءجايتتى ايتار الدىندا دا، جازۋعا ىڭعايلانعاندا دا اۋەلى ءوزى قايتا-قايتا كۇلىپ، ابدەن راحاتتاناتىن. قاي شىعارماسىن وقي باستاساڭ-اق  قالىڭ كۇلكىنىڭ ورتاسىنا ەنىپ بارا جاتاسىڭ عوي. وقىرمانىنىڭ سول كۇيىن اۆتور ءوز باسىنان وتكەرەتىنى - سىرت كوزگە ءبىر ەرەكشە قىزىق. بىردە: «بىزگە دە ايتساڭشى، ءبىز دە كۇلەيىك تە!» - دەپ قاعىتقانىمدا ونىڭ: - ەندى قايتەيىن، شوشقالار شوشاڭداپ كوز الدىمدا تۇرىپ الادى»، - دەگەنى بار. ول ىنىلەرىن قاتتى جاقسى كورە قالجىڭداعاندا دا «شوشقالاپ» الاتىن. سونى ەسكەرىپ:

- شوشاڭداعان شوشقا كەيىپكەرلەرىڭدى دە جاقسى كورەتىننەن ساۋمىسىڭ؟- دەپ   ەدىم، ول  كۇلىپ الىپ: 

- ولار مەنى جاقسى كورەتىن سياقتى، نۇرسۇلۋىمشا كۇندىز ويىمنان، تۇندە تۇسىمنەن كەتپەيدى، سونسوڭ مەن دە جاقسى كورۋگە مىندەتتى شىعارمىن دەپ ويلايمىن، - دەگەنى.

ءازىل - كەيىپكەرىڭنىڭ كوڭىلىن جىققىڭ كەلمەگەندەگى كۇلكىڭ، ال سىقاق -       كەيىپكەرىڭنىڭ تۇقىمىن قۇرتقىڭ كەلگەندەگى كۇلكىڭ. وسپانحاندا ءازىل باسىم ەدى. تۋمىسىندا قۋلىق-سۇمدىعى جوق اشىق-جارقىن جان ومىردەگى نەبىر الاياقتىققا، ايارلىققا  ايانىشپەن قاراپ: «ەي، بايعۇس، شىنىمەن ءوستىپ وتەر مە ەكەنسىڭ؟!.» دەپ كەتكەن تارىزدەنەدى...

وسەكەڭنىڭ تۋعان اكەسى – ءتۇرسىنالى ىستىباەۆ الماتى وبلىسى، جامبىل اۋدانىنداعى «قاستەك» كولحوزىنىڭ باستىعى كەزىندە، 1937-جىلى «حالىق جاۋى» دەگەن جالانىڭ قۇربانى بولىپتى. ءۇش جاسىندا اكەسىز جەتىم اتانعان وسپانحاننىڭ كەلەشەگىن ويلاعان شەشەسى اۋباكىر دەگەن جىگىتكە تۇرمىسقا شىققان. اۋباكىر پاراساتتى جان ەكەن، بالاعا وگەيلىك جاساماپتى. الاقانى ايالى اۋكەڭدى  وسپانحان  تۋعان اكەسىندەي سيلاپ ءوسىپتى.  مۇنى بىردە اقىن اعامىز انۋاربەك دۇيسەنبيەۆ ۇشەۋىمىز باس قوسىپ وتىرعانىمىزدا وسەكەڭنىڭ ءوزى ايتقانى ەسىمدە. «قالقامان-مامىر» حيسساسىنداعى قالقاماننىڭ ۇرپاعى انەكەڭ ەكەۋى تۋىس ەكەن.

بۇ  دۇنيەگە 1934-جىلى، مامىر ايىنىڭ 4-ءى كۇنى ىڭگالاپ كەلگەن وسەكەڭ نەبارى 52 جىل ءومىر ءسۇردى. و، جالعان! ساعىنىش شىركىن جۇرەكتى سازدىرىپ ءجۇر...

وسەكەڭنىڭ ءوزى جوق بولسا دا، ەل-جۇرتى 60 جىلدىعىن جاقسىلاپ تويلادى. ۇستازىمىز تەمىربەك قوجەكەەۆ باس بولعان سىقاقشىلار قاۋىمى تۇگەل باردىق. ات جارىسى، تاي جارىسى بولدى. ەستەلىك كەشى كونتسەرتپەن كومكەرىلدى.

70 جىلدىعىن بۇكىل رەسپۋبليكا كولەمىندە وتكىزۋ ءجون بولادى دەستىك.  جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىلارىنا وي-پىكىرلەرىمدى جازىپ ءبىلدىردىم. ءوزىمىزدىڭ دە ىسكە كىرىسۋىمىز كەرەك.  ۇكىمەتىمىزگە، باس ءمينيستردىڭ مادەنيەت ماسەلەلەرى جونىندەگى ورىنباسارى يمانعالي تاسماعامبەتوۆكە، ءباسپاسوز ءمينيسترىمىز التىنبەك سارسەنباەۆقا (بۇگىندە مارقۇم اسىل ازاماتىمىزدىڭ جانى ءجانناتتا بولسىن!) حات جازىپ، وسەكەڭنىڭ مەرەيتويىنا ونىڭ شىعارمالارى جيىنى 8 توم بولادى، سونى شىعارۋعا قول ۇشتارىن بەرۋدى ءوتىندىم. جاۋاپ كەلدى. كورسەتكەن كولەمىمنىڭ جارتىسىن، ياعني 4 تومىن دايىنداۋدى ايتىپتى، تويىنا ارناپ 2003-جىلى شىعارىپ بەرەتىندەرىن مالىمدەپتى. وسەكەڭنىڭ بايبىشەسى نۇرسۇلۋدان ءشۇيىنشى سۇراپ، «قورامساققا قول سالدىق». نۇرەكەڭ قۋانىشتان جاسارىپ جۇرە بەردى. وسەكەڭنىڭ ەسەن-ساۋ، بەيقام كەزدەرىندە گازەت-جۋرنال بەتتەرىنە شاشىلىپ، جينالماي قالا بەرگەن، ءۇي مۇراعاتىندا قولجازبا كۇيىندە جاتىپ قالعان اڭگىمە، ولەڭ، پەسالارىن كومپيۋتەردەن وتكىزىپ، مەنىڭ الدىما دا ءۇيىپ تاستادى، كومەككە قۇلشىنا ۇمتىلعان  ۇمبەكەڭە دە – ۇمبەتباي ۋايداۇلىنا دا قۇشاقتاتتى. گازەت-جۋرنال، راديوعا دا تاراتا باستادى. «توقسان قىزعا باعالانعان قاماجايدان» ارتىق بولماسا كەم ەمەس نۇرسۇلۋدىڭ ىنتا-ىقىلاسىنا، قاجىر-قايراتىنا ءتانتى بولدىق. قازاقتىڭ وسپانحانىنىڭ ارۋاعىن ارداق تۇتۋشى جارى، ۇل-قىز سۇيگەن انا، نەمەرە-شوبەرە ءوسىرىپ وتىرعان اپا-اجە، ىستىق تا سۇلۋ سەزىم يەسى نۇرسۇلۋعا: - قۇداي قۋات بەرىپ، جاقسىلىققا كەنەلىپ، 100 جاسا! - دەستىك.

وسەكەڭنىڭ 70 جىلدىعى، جيىرما ءتورت ايدى ارتتا قالدىرىپ بارىپ، 2005-جىلى وتكىزىلدى. مۇنىڭ الدىندا تۋعان ءوڭىرى جامبىل اۋدانىندا جاقسىلاپ تويلاندى – وبلىس، اۋدان باسشىلارىنا مىڭ ءبىر العىس! ول تويدى اتقارۋعا بەس قارۋىن سايلاپ كىرىسكەن، وسپانحان كوكەسى «تاكسيدەي كوك كوزىم» دەپ ەركەلەتكەن ەڭ سۇيكىمدى شاكىرتى، بالاپانداي جۇپ-جۇمساق  ءىنىمىز كوپەن ءامىر بەك 100 جاساسىن!

مەرەيتويىنا ءدۇيىم جۇرت بولىپ دۇرلىگىپ، التى جىل بويى: - وسپانحان، وسەكەڭ! - دەپ اتىن اۋزىمىزدان تاستاماي جۇرگەنىمىزگە كونەرمەس كۇلكىسىنە باعا جەتپەس كلاسسيك ۇستازىمىزدىڭ ارۋاعى ريزا بولار، بىراق ءبىزدىڭ - كوزى ءتىرى      شاكىرتتەرىنىڭ كوكەيىندە، جاسىرىپ قايتەيىك، قىجىل جوق ەمەس. ول - 4 تومىن شىعارۋ جوسپارلانعان جىلى يمانعاليدىڭ دا، التىنبەكتىڭ دە باسقا قىزمەتكە كەتە قالعاندارى، ولاردىڭ ورنىنا وتىرعانداردىڭ «اۋىزدارىن قۋ شوپپەن ءسۇرتىپ»، بىزگە ءدام-تاتىمى جوق سوزدەن تاباق تارتقاندارى. كوپتومدىق شىعارۋداي يگى ءىستى باستاعان «قازىعۇرت» باسپاسى ۇكىمەتتىڭ «تەندەر» دەپ اتالاتىن بەتپاعى جىل سايىن قىسىپ بەرەتىن ماردىمسىز قارجىعا قارايلاي-قارايلاي، 4 تومدى جيىنى سەگىز جىلدا ارەڭ شىعاردى. ەي، بەرەكەسىز دۇنيە-اي!..                                                                                             

وسەكەڭنىڭ 80 جىلدىعى... ايتەۋىر وتكىزىلدى.

...بۇكىل بەت-اۋىزى كۇلىپ كەلە جاتقان وسەكەڭدى كورگەن سايىن ول ماعان جۇمىر باستى پەندە ەمەس، قۇدايدىڭ ءوزى ادام قالىبىنا قۇيا سالعان ءتىپ-ءتىرى ءازىل-سىقاق سياقتاناتىن. ەكەۋىمىز العاش 1966-جىلدىڭ كوكەك ايىندا تانىستىق. مىنە، 50!

بىردە، كورشى كەزىمىزدە، ۇيىندە جالعىز ءوزى قىرىلداي قارقىلداپ جۇرگەنىن دە كورگەنىم بار.

-وۋ، وسەكە، جول بولسىن! – دەدىم، ءازىلىمدى استارلاپ.

- كەل، ءجۇر، بىرگە كۇلەيىك! – دەدى ول، دىزگىن بەرمەي. كۇلگەن بويى مەنى بىلەگىمنەن ۇستاي الىپ، جازۋ ۇستەلىنە قاراي «قايقايدى».

- مىنا پالەنى وقىشى! – دەيدى، ۇستەلدە جاتقان پاراقتاردى بالۋانعا  ءتان مىعىم يەگىمەن مەڭزەپ. ءوزى تاعى كۇلىپ، شەگىنىپ كەتتى. «ۇرەتىن يت پەن كۇلەتىن يت» دەپ تاقىرىپ قويىپ جازا باستاعان اڭگىمەسى ەكەن. - ءوزىڭ كۇلمەگەنگە باسقالار دا كۇلمەيدى عوي، - دەيدى.

ول شىنىندا كۇلۋ ءۇشىن، كۇلدىرۋ ءۇشىن تۋعانداي ەدى. زامانداستارىنىڭ اراسىندا، مەنىڭشە، وي-وقيعا ويناتۋ، ءسوز ويناتۋدا وسەكەڭە جەتە العان ءازىل-سىقاقشى ءالى جوقپىز. كوشباسشىمىزدىڭ ءوزىن دە، كۇلكىسىن دە ساعىنىپ ءجۇرمىز.

ءيسى قازاقتىڭ كوزى قاراقتىسى، كوكىرەگى وياۋى بىلەتىن، ارۋاعىن قۇرمەتتەيتىن وسەكەڭە الماتىنىڭ باسشىلارىنان باستاپ، ۇكىمەتكە دەيىن 20 جىل جازىپ ءجۇرىپ، «2-شاڭىراقتان» كوشە اتىن ارەڭ الدىق. رەسپۋبليكا قۋىرشاق تەاترىنىڭ ۇجىمىمەن كەلىسە وتىرىپ، تەاترعا اتىن قويۋدى سۇراعانىمىزدان دانەڭە شىقپادى.قاجەت ەتكەن قۇجاتتاردى پالەنشەكەڭنىڭ نۇسقاۋىمەن تۇگلەنشەكەڭە، تۇگلەنشەكەڭنىڭ نۇسقاۋىمەن پالەنشەكەڭە اپارۋمەن نۇرسۇلۋ تالاي باتىڭكەنى توزدىرىپ تىندى... ءوزى جوق وسەكەڭنىڭ ەكىنشى ءومىر جولى ازىرشە وسىنداي. ايتىلعان ماسەلە اتاۋلىنى ۋاقتىلى شەشۋى پارىز مەكەمەلەردىڭ باسشىلارى وسەكەڭ ءوزى باردا سيلاعان كۇلكىدەن تۇيىلگەن ىشەكتەرىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن جازا الماي قور بولىپ ءجۇر-اۋ دەيمىن...

مەنىڭ جاسىم ەلۋگە تولعان كۇنى وسەكەڭ: «بۇل – ساعان بەرگەن قۇرمەت گراموتام!» دەپ ءماز بولىپ تۇرىپ ۇسىنعان ولەڭ-حاتى مىناۋ ەدى:

            «وي، سۇمدىق-اي، عابباس تا

            كەلەدى ەكەن ەلۋگە،

            بولمايدى سەنى تەلۋگە.

            «كەلدىم، - دەيسىڭ، - ەلۋگە»،

            بولا ما سوعان سەنۋگە؟!

            دەگەنمەنەن، تۇبىندە

            جەت جامبىلدىڭ جاسىنا،

            وسى ءتۇسسىن باسىڭا!

            ال ەندى سول جۇزگە دەيىن

            باسىڭدى ءبىر دە قاسىما!»

قاسىماۋ قايدا، وسەكە! سەنىڭ كورمەگەنىڭە شۇكىرشىلىك بۇگىنگى زاماننىڭ جىرتىق-تەسىگىن تۇگەندەسۋمەن، اسىرەپىسىقتاردىڭ باتۋاسىزدىگىن بەتتەرىنە باسا سۇراق قويۋمەن، ەشقايسىسىنان جاۋاپ نەگە كەلمەيتىنىنە دالۇرۋمەن  قاسي-قاسي باسىم تاز بولۋعا اينالدى!

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz