ناۋرىزدىڭ تاريحىن بىلەسىز بە؟
ناۋرىز مەرەكەسى الەمنىڭ ەڭ كونە مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى. ورتا ازيا حالىقتارىندا بەس مىڭ جىل بويى اتالىپ وتىلۋدە. "ناۋرىز" ءسوزى پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا "جاڭا كۇن" دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
بۇل مەرەكە يسلام داۋىرىنە دەيىن تويلانىپ، حالىق اراسىندا ەرەكشە قولداۋعا يە بولىپ كەلەدى.
ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ تۋ تاريحى تۋراسىندا تالاس كوپ. كوبى ەل اۋزىنداعى اڭىزعا جۇگىنەدى. اڭىزدىڭ ءوزى سان الۋان. دەگەنمەن، اڭىزدىڭ تۇبىنەن اقيقاتتىڭ ءبىر ۇشى قىلت ەتەتىنى راس... كەيبىر عالىمدار بۇنى زورواستريزم كەزەڭىنە دەيىنگى ۋاقىتپەن بايلانىستىرادى. كەيبىرەۋلەر پارسى پاتشاسىنىڭ جورىقتارىمەن بايلانىستىرىپ ءجۇر.
پارسى پاتشاسى دجامشيدء وز ەلىنىڭ اۋماعىن ارالاپ ءجۇرىپ، ازەربايدجان اتتى مەكەنگە تاپ بولىپتى. وسى جەردە ۋازىرلەرىنە كۇنگەي بەتكە قاراتىپ ۇلكەن تاق ورناتۋدى بۇيىرعان ەكەن. كۇن ساۋلەسى تاقپەن شاعىلىسىپ، اينالاعا ەرەكشە نۇر شاشىپتى دەسەدى. سودان كەيىن جۇرت وسى كۇندى جاڭا جىل ەسەبىندە تويلاۋدى ادەتكە اينالدىرعان ەكەن.
قالاي بولعاندا دا، بۇل مەرەكە 18 عاسىرعا دەيىن ەجەلگى گرەكيادا، ەجەلگى ريمدە، ۇلىبريتانيادا اتالىپ ءوتىلىپ، 1700 جىلعا دەيىن ەجەلگى رۋستە تويلانىپ كەلگەن.
كوكتەم مەرەكەسى تۋرالى مالىمەتتەر انتيكالىق جانە ورتا عاسىرلىق جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرىندە كەزدەسەدى. شىعىس جىل ساناعى بويىنشا، مەرەكە يراندىقتاردىڭ جاڭا جىلى ناۆرۋزبەن جاناسادى. ناۋرىز مەرەكەسىن تۇركى تىلدەس حالىقتار تويلايدى. تاجىك حالقى بۇل مەرەكەنى "بايشەشەك", "گۇلگاردون" نە "گۇلناۆرۋز", تاتارلار "ناردۋگان", بيرمالىقتار "سۋ مەيرامى", حورەزمدىكتەر "ناۋساردجي", بۋرياتتار "ساگاان سارا", ارمياندار "ناۆاساردي", چۋۆاشتار "نوريس وياحە" دەپ اتاعان.
ەجەلگى جىل ساناعى بويىنشا، 22 ناۋرىزدا كۇن مەن ءتۇن تەڭەسەدى. ناۋرىز – جىلدىڭ ءبىرىنشى كۇنى، جىل باسى، كوكتەمنىڭ العاشقى ايى. ناۋرىز مەرەكەسىن قازاق حالقى «ارمىسىڭ، ءاز ناۋرىز»، ء«از بولماي، ءماز بولماس» دەپ قارسى العان.
ناۋرىز مەيرامى – ءدىني مەرەكە ەمەس. بۇل قالىڭ قىستان امان-ەسەن شىعىپ، كۇن نۇرىنا بولەنىپ، جاڭا جىلدى قارسى الۋ مەرەكەسى. ناۋرىز مەرەكەسىندە كورىسكەن جاندار ءبىر-ءبىرىن قۇشاق جايا قارسى الىپ، يگى تىلەكتەر ايتادى. قازاق حالقى بۇل كۇنى دۇنيەگە كەلگەن قىز بالالارعا ناۋرىز، ناۋرىزگۇل، ناۋرىزجان، ەر بالالارعا ناۋرىزباي، ناۋرىزبەك، ناۋرىزحان دەگەن ەسىم بەرگەن.
1926 جىلدان باستاپ، توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ىقپالىمەن ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋعا تىيىم سالىندى. كوپ جىلدار بويى ۇمىتىلىپ، سىنىن جوعالتقان مەرەكە 1988 جىلدان بەرى قايتا جاڭعىرىپ، ناۋرىز مەيرامىن تويلاۋ ءداستۇرى ءوز جالعاسىن تاپتى.
ناۋرىز مەرەكەسى 1991 جىلى، 15 ناۋرىزدا قازاق سر پرەزيدەنتىنىڭ قاۋلىسىنىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولدى. ەلباسى ناۋرىز ايىنىڭ 22 جۇلدىزىن "ناۋرىز مەيرامى" دەپ جاريالادى. ال 2009 جىلدىڭ 24 ساۋىرىندە قر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازارباەۆ ناۋرىز ايىنىڭ 21, 22, 23 كۇندەرىنە "ناۋرىز مەيرامى" دەگەن اتاق بەردى.
