وڭتۇستىك كورەيا تاعىلىمى

 ءى ءبولىم. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى (استانا) – سەۋل - KAIST

2016 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» ۇيىمداستىرۋىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارى وقۋ ورىندارى باسشىلارىن (توپ-مەنەدجەرلەرىن) دايارلاۋ جانە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ» كۋرسى باعدارلاماسىنا قاتىسۋ ءساتى ءتۇستى. كۋرس «كاسىپكەرلىك ۋنيۆەرسيتەت» دەپ اتالىپ، ونىڭ باعدارلاماسى 3 كەزەڭنەن تۇرادى. ءبىرىنشى كەزەڭ – نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جوعارى مەكتەبىندە، ەكىنشى كەزەڭ – وڭتۇستىك كورەيادا، قورىتىندى كەزەڭ كۇز ايىندا قايتادان نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكىزۋ جوسپارلانعان. وڭتۇستىك كورەيانىڭ ءبىلىم-عىلىم سالاسىنداعى جەتىستىكتەرى ءھام تاجىريبەسىمەن تانىسۋ ماقساتىندا سەۋل ساپارى ۇيىمداستىرىلعان ەدى...

...ءسوز باسىنداعى شەگىنىس. بار نارسەنىڭ ءبىر باستاۋى بولادى. اسقار تاۋلار الاسا بەل-جوتالاردان، ۇلى وزەندەر سىلدىرلاپ اققان جىڭىشكە بۇلاقتاردان باستاۋ الاتىنى بەلگىلى. سول سياقتى سەۋل ساپارىنىڭ جۇزەگە اسۋى پرەزيدەنتتىڭ «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ ءبىر تارماقشاسىنداعى باعىت-باعداردان ءنار العان ەدى. «نۇرلى جول» باعدارلاماسى قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ جاتقان يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلامانىڭ ەكىنشى كەزەڭىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ ارقاۋلى 10 وقۋ ورىنا مول قاراجات ءبولىپ، سول قاراجاتتىڭ كۇشىمەن جوو-لاردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن زاماناۋي لابوراتوريالارمەن جابدىقتاۋ، الەمنىڭ وزىق ەلىندەگى تاجىريبەلەرمەن تانىسۋ جانە سولاردىڭ ەڭ ۇزدىك ءبىلىم باعدارلامالارىن وقۋ ۇردىسىنە ەنگىزۋ شارالارىن جۇرگىزۋدى كوزدەيدى. قازىنالى قوستاناي ءوڭىرىنىڭ ەڭسەلى جوعارى وقۋ ورنى ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيەتى «ماشينا قۇراستىرۋ» جانە «ازىق-تۇلىك تەحنولوگياسى» باعىتىندا يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنا ماماندار دايىنداۋعا قاتىسىپ جاتقان جايى بار. مەملەكەتتىڭ ارنايى قولداۋى ارقاسىندا ۋنيۆەرسيتەت 2015 جىلى پروفيلدىك باعىتتاعى ماگيستراتۋراعا بولىنگەن 124 گرانتقا جەرگىلىكتى جەردەگى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن وندىرەتىن جانە ماشينا قۇراستىرۋمەن اينالىساتىن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ماماندارىن تارتا ءبىلدى. وندىرىستەن پراكتيكالىق تاجىريبەسى مول سول مامانداردى جاڭا يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە جۇمىس جاساپ جاتقان وندىرىستەرگى بىلىكتى مامان رەتىندە قايتارۋ ماقساتىندا  شەتەلدىك تانىمال وقۋ ورىندارىنىڭ وقۋ باعدارلامالارى باسشىلىققا الىنىپ، ءدارىس بەرەتىن پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلار قۇرامى مەن ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ماماندارى كەزەڭ-كەزەڭمەن الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا تاجىريبەدەن ءوتىپ جاتقان جايى بار. وقۋ ورنى ازىق-تۇلىك تەحنولوگياسىن جەتىلدىرۋگە قاجەتتى سىنامالاردى وتكىزەتىن زاماناۋي لابوراتوريانىڭ العاشقى قوندىرعىلارىنا قول جەتكىزىپ ۇلگىردى. كەزەكتە ماشينا قۇراستىرۋ مەن مەحاترونيكا سالاسىنداعى زاماناۋي لابوراتوريانى ورناتۋ ماسەلەسى تۇر. زاماناۋي تالاپقا ساي بىلىكتىلىكتى كوتەرۋ مۇمكىندىگى، ەلباسىنىڭ «نۇرلى جول باعدارلاماسىنىڭ» ارقاسىندا، ءبىزدىڭ دە پەشەنەمىزگە بۇيىرىپتى...

سەۋل ساپارى الدىندا بىزدەر الدىمەن استاناداعى «نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ» جوعارى مەكتەبىندە (مەكتەپ دەكانى ا.قىستاۋباەۆا) ۇلىبريتانيا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ بىلىكتى پروفەسسورلارى دەۆيد لوكك پەن مايكل سميت ءبىر اپتا بويىندا ءدارىس وقىدى. ءدارىس بارىسىندا قر عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ جوعارعى جانە جوعارعى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتىنىڭ، نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ باسشىلارى وزدەرىندە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارمەن تانىستىرىپ، وزىق تاجىريبەلەرىمەن ءبولىستى. نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار شەتەلدىك تاجىريبەگە سۇيەنگەن. «مىڭ ەستىگەننەن – ءبىر كورگەن ارتىق» دەگەندەي، ەلىمىزدىڭ ماڭداي الدى جوعارى وقۋ ورنىنا ۇلگى بولىپ جاتقان وزىق تاجىريبەلەرمەن تانىسۋ ءۇشىن ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىر توپ گەرمانيا-نيدەرلاندياعا بەت السا، ەكىنشى توپ سەۋلگە ۇشتىق. ءتۇن ورتاسى اۋا استانادان كوتەرىلگەن اۋە كەمەسى Airbus 6 ساعات توقتاماي ۇشىپ وتىرىپ، «تۇنىق تاڭ ەلى» (سترانا ۋترەننەي سۆەجەستي) اتانعان كورەي جەرىنە تاڭ اتا «توپ ەتكىزدى». سەۋلدەگى بىلىكتىلىكتى كوتەرۋ جانە وزىق، وزگەشە تاجىريبەلەرمەن تانىسۋ ورنى - «كورەيا وزىق عىلىم جانە تەحنولوگيا ينستيتۋتى» (اعىلشىنشا اببەرۆياتۋراسى «KAIST»).

KAIST - ەكونوميكانىڭ جوعارى تەحنولوگيالىق سەكتورى مەن ينجەنەريا سالاسىندا زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن، سول سالالارعا ماماندار دايىندايتىن جوعارى وقۋ ورنى. ول كورەيانىڭ جەڭىل ونەركاسىپتەگى جەتەكشى ورنىن جوعارى تەحنولوگيالىق ونەركاسىپتە دە  الدىڭعى قاتارعا شىعۋىنا ەرەكشە سەپتىگىن تيگىزگەن. اتالمىش وقۋ ورنىنىڭ تۇلەكتەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى كورەيانىڭ يننوۆاتسيالىق كاسىپورىندارىنىڭ جەتەكشىلەرى، ەلدىڭ بەلگىلى بەزنەسمەندەرى. وقۋ ورنى ەرەكشە اۆتونومياعا جانە وتە يكەمدى اكادەميالىق جۇيەگە يە. كورەيانىڭ باسقا كوللەدجدەرى مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرى ۇكىمەتتىڭ ستۋدەنتتەردى قابىلداۋ تالابى مەن ۇلگىلەرىنە، وقۋ باعدارلامالارىنىڭ تالابىن ورىنداۋ مىندەتتى بولسا، KAIST-تەگى وقۋ جۇيەسى باتىستىق ۇلگىدە قۇرىلعان. ينستيتۋت ءبىلىم مينيسترلىگىنە ەمەس، عىلىم جانە تەحنولوگيا مينيسترلىگىنە باعىنادى.

ءىى ءبولىم. پرەزيدەنت پاك

كورەيا عىلىم جانە تەحنولوگيا ينستيتۋتى 1971 جىلى وڭتۇستىك كورەيانىڭ پرەزيدەنتى چون حي پاكتىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان. مۇنداي جەتىستىكتىڭ جولىن سالعان كىسى – پرەزيدەنت پاك. ول كورەيانى وتكەن عاسىردىڭ 60-80 جىلدارى باسقارعان. پاك بيلىكتە قاتال ديكتاتور، ال قاراپايىم جۇرتتىڭ تىرشىلىگىنە باياندى باسشى بولا بىلەدى. تابيعاتىنان ەڭبەكقور، ءتوزىمدى بولىپ قالىپتاسقان تۋعان حالقىنىڭ بويىنا جاسامپازدىق پەن قۇلشىنىستى، جاڭالىققا قۇمارلىقتى وياتىپ، الەمنىڭ وزىق ءىلىم-عىلىمىن، تاپقان تىڭ جاڭالىقتارىن يگەرۋگە شاقىرىپ، ول ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. KAIST–تى اشادى، وعان ءوزى قامقور بولادى.

تاريحقا شەگىنىس. گەنەرال چون حي پاك (بيلىك قۇرعان جىلدارى 1962-1980) اسكەريلەردىڭ ىقپالىمەن پرەزيدەنتتىك بيلىككە كەلەدى. ول بيلىككە وتىرعان كەزەڭدە وڭتۇستىك كورەيا كورەي تۇبەگىندە ءبىر حالىقتىڭ «سولتۇستىك» جانە «وڭتۇستىك» بولىپ بولىنگەن سوعىسىنىڭ ناتيجەسىندە ابدەن تيتىقتاعان، دامۋدىڭ ارتقى شەگىندە قالعان اگرارلىق ەل بولسا، ونىڭ بيلىگى اياقتالعان تۇستا كورەيا يندۋستريالدى مەملەكەتكە اينالىپ، ەكونوميكادا تاڭقالدىرارلىق تابىستارعا قول جەتكىزەدى.

جالپى، كورەيانىڭ حح عاسىرداعى تاريحى وتە قاسىرەتتى. حح عاسىردىڭ باسىندا كورەيا جاپونيانىڭ وتارىنا اينالادى. 1945 جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ ناتيجەسىندە جاپونيا كۇيرەپ، كورەيا تۇبەگىنىڭ سولتۇستىگىن كسرو بوساتىپ، وڭتۇستىگى اقش ىقپالىندا قالادى. العاشقىدا الەمنىڭ ەكى الپاۋىتى وتارلىق قىسپاقتان شىققان كورەيانىڭ ءبىرتۇتاس جەكە ەل بولىپ قالىپتاسۋىنا جاردەم بەرەتىن بولىپ كەلىسكەنمەن، ارتىنشا ول باقتالاستىققا،  تەكەتىرەسكە ۇلاسىپ، 1948 جىلى 38 پاراللەل بويى شەكارا سىزىعى سىزىلىپ، ەكى مەملەكەت پايدا بولادى. تۇبەكتىڭ سولتۇستىگىندە «كورەيا حالىقتىق دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسى»، وڭتۇستىگىندە «كورەيا رەسپۋبليكاسى» قۇرىلادى. ەكى مەملەكەت اراسىندا (ەل دەپ ايتۋعا اۋىزىم بارمايدى) 1950-1953 جىلدار ارالىعاندا ازاماتتىق سوعىس ءورتى تۇتانادى. قاسىرەتتى سوعىس «وڭتۇستىك» جاقتان 1,3 ملن.، «سولتۇستىك» جاقتان 1,5 ملن. ادامدى قۇربان ەتەدى. سولتۇستىكتە كيم ير سەن باستاعان كوممۋنيستىك توتاليتارلىق رەجيم ورنىقسا، وڭتۇستىكتە اقش ىقپالىنداعى ديكتاتور لي سىن مان بيلىكە كەلەدى. وڭتۇستىكتەگى وڭ وزگەرىستەر 1960 جىلى بيلىك باسىنا پرەزيدەنت چون حي پاكتىڭ كەلۋىمەن باستالادى. پرەزيدەنت پاك ۇلتتىق جانە ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ ۇلگىسىنە جاپونيانىڭ تاجىريبەسىن الادى. كورەيا ەليتاسى ءۇشىن ەكونوميكالىق جانە ساياسي جاڭالىقتار وزەگى جاپونيا بولدى. كورەيا پرەزيدەنتى جاپونشا ەركىن سويلەي الدى. 1965 جىلى وڭتۇستىك كورەيا مەن جاپونيا اراسىندا قارىم-قاتىناستى جولعا قويۋ تۋرالى كەلىسىمشارت جاسالادى. وسىدان كەيىن كورەياعا جاپونيادان ينۆەستيتسيا اعىلا باستايدى. 1965 جىلعا دەيىن كورەيامەن ساۋدا-ساتتىقتا اقش-تىڭ ۇلەسى باسىم بولسا (يمپورتتىڭ 70%، ينۆەستيتسيانىڭ 80%), ءبىر جىلدان سوڭ جاپونيانىڭ ۇلەسى ارتىپ شىعادى. 1971 جىلى جاپونيانىڭ كورەياعا قۇيعان ينۆەستيتسيالىق ۇلەسى 54% جەتەدى، ال اقش-تىڭ ۇلەسى  26%   بولادى.

چون حي پاك ەكسپورتقا باعىتتتالعان ەكونوميكانى دامىتۋعا كۇش سالادى. بىرنەشە كەزەڭدىك بەسجىلدىق جوسپارلار جاسالادى. كورەي رەسپۋبليكاسى ەكونوميكادا الدىمەن كيىم-كەشەك سالاسىنداعى يمپورتتى المماستىرۋعا باعىتتى قولعا الىپ، كوپ ۇزاماي ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتە الاتىن جاعدايعا جەتەدى. سونىمەن قاتار شەتەلدىك ءوندىرىس پەن تاۋارلاردىڭ پاتەنتتەرى مەن لەتسەنزيالارىن ساتىپ الۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. بيزنەس پەن يننوۆاتسيانى، عىلىمدى قولداۋ ساياساتى تەرەڭ ورنايدى. پرەزيدەنت پاك زاماناۋي ەكونوميكانى عىلىمسىز، يننوۆاتسياسىز دامىتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنىپ، كورەي رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم سالاسىنا ەرەكشە كوڭىل بولەدى. باسقاشا ايتساق، كورەي باسشىسى يندۋستريالدى ەكونوميكانى عىلىم مەن يننوۆاتسيانىڭ ارقاسىندا كوتەرۋدى ماقسات تۇتادى. كورەيانىڭ ءبىلىم جۇيەسىنە اعىلشىن ءتىلى ەنگىزىلىپ، بىلىكتى مامانداردى اقش پەن جاپونيانىڭ وزىق وقۋ ورىندارىندا دايارلاۋ تاجىريبەسى قولعا الىنادى. ولار شەتەلدەن العان عىلىمى مەن ءىلىمىن، تاجىريبەسىن تۋعان ەلىنىڭ دامۋىنا جۇمسايدى. سونىڭ ناتيجەسىندە 50 جىل بۇرىن ارتا قالعان اگارلىق ەل بۇگىنگى تاڭدا الەم ەكونوميكاسىندا 11 ورىنعا يە دامىعان ەلگە اينالادى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ «SAMSUNG»، «HYNDAI»، «KIA» سىندى كومپانيالارى الەمدىك برەندكە اينالىپ وتىر.

وڭتۇستىك كورەيانىڭ تاڭعاجايىپ قۇبىلىسىنا قاراپ وتىرىپ «سولتۇستىكتى» امالسىز ەسكە الاسىڭ. ونىڭ ۇستىنە ءبىز بارعان تۇستا سولتۇستىك كورەيا الىس قاشىقتىققا جەتە الاتىن يادرولىق راكەتاسىن سىناقتان وتكىزدى. سولتۇستىك كورەيانىڭ الەم جۇرتشىلىعى الدىنداعى ءيميدجى «ۇرەي وشاعى» رەتىندە ورنىعىپ وتىر. ءبىر حالىق، ەكى الەم. ءبىرى –وقشاۋلانعان: كەدەي ءارى ىزالى، ەكىنشىسى – اشىق: باي ءارى بەيبىتشىل. ەكىنشىسىنىڭ تاجىريبەسىنە الەم جۇرتشىلىعى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ءىلىم-عىلىم ىزدەپ، تاجىريبە اڭدىپ اعىلىپ جاتىر. بىزدەر دە سول جۇرتتىڭ قاتارىندا ەدىك...

ءىىى ءبولىم. KAIST كەرەمەتتەرى

KAIST-ءتىڭ وقۋ كامپۋستارى سەۋل جانە تەدجونە قالالارىندا ورنالاسقان. داڭقتى وقۋ ورنىنىڭ تاريحي ورتالىعى - سەۋل قالاسىنداعى كامپۋس. تەدجون قالاسىندا ورنالاسقان داەدەوك كامپۋسىندا زاماناۋي تالاپقا ساي وقۋ كەشەنى مەن قاتار عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى،  جوعارى تەحنولوگيالىق، ۆەنچۋرلىق كومپانيالار ورنالاسقان. كورەيانىڭ نەبىر اتاقتى بيزنەسمەندەرىن، كومپانيا باسشىلارىن دايىنداعان داڭقتى وقۋ ورنىمەن تانىسۋ سەۋلدەگى كامپۋستا جۇرگىزىلگەن دارىستەردەن باستالدى. بۇل كامپۋس تاريحي تۇرعىدا وقۋ ورنىنىڭ ىسكەرلىك قابىلەتىنىڭ ورداسى رەتىندە قالىپتاسقان. كامپۋستىڭ عيماراتتارى بيىك بەل-جوتاعا ورنالاسقان. بيىك بەلگە كوتەرىلۋ ءۇشىن ءبىراز باسپالداقتاردى ارتقا تاستاۋ قاجەت. ينستيتۋتتىڭ بيىك جەرگە ورنالاسۋىنىڭ دا وزىندىك ءرامىزى بار سىندى. سەبەبى وقۋ ورنى - كورەيانىڭ ەڭ تاڭداۋلى، داڭقى اسقان ءبىلىم ورداسى. الەمدىك رەيتينگتە KAIST ەلۋ وزىق وقۋ ورداسىنىڭ قاتارىندا بولسا، ازيا قۇرلىعىندا ول العاشقى وندىقتا. ال ينجەنەرلىك سالا ماماندارىن دايىنداۋ دەڭگەيى بويىنشا KAIST الەمدەگى جيىرما ۇزدىك وقۋ ورنىنىڭ قاتارىنا ەنەدى. تاڭداندىق ءارى تامساندىق: عاجاپ تابىستىڭ قىر-سىرىن بىلۋگە قۇمارتتىق.

بۇگىنگى تاڭداعى 45 جىل تاريحىندا KAIST الەمدىك (گلوبالدىك) زەرتتەۋ ورتالىعىنا اينالعان. ول شەتەلدىڭ تاڭداۋلى وقىتۋشىلارى مەن عالىمدارىن تۇراقتى تۇردە ءوز شاڭىراعىنا تارتىپ وتىرادى. ينستيتۋت عالىمدارىنىڭ ەڭبەكتەرى رەيتينگىسى جوعارى، الەمگە تانىمال عىلىمي جۋرنالداردا ۇزدىكسىز جاريالانادى. پروفەسسورلىق قۇرامنىڭ بەدەلدى تۇلعالارى اقش-تىڭ بەدەلدى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم العان. KAIST پروفەسسورلارى ۇستازدىقپەن قاتار وزدەرى اشقان عىلىمي جاڭالىقتارىن كوممەرتسياليزاتسيالاۋ ۇردىسىنە بەلسەنە قاتىسادى. تابىستارى جوعارى. وقۋ ورنىندا بەس جىل ۇزبەي  قىزمەت ەتكەننەن كەيىن وقىتۋشىنىڭ ءبىر جىل ينستيتۋت ەسەبىنەن الەمدى ارالاپ، ەل كورۋ، جەر كورۋ مۇمكىندىگى بار. KAIST-تە تالانتتى ستۋدەنتتەرگە، ولاردىڭ قاتارىندا شەتەلدىكتەر دە بار، گرانتتىق نەگىزدە وقۋعا كەڭ جاعداي جاساپ وتىرادى.

ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرا بولىمىندە ساباق بىرىڭعاي اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلەدى. ستۋدەنتتەردى كاسىپكەرلىككە باۋلۋ ماقساتىندا Startap, ينكۋباتسيا ورتالىقتارى جۇمىس جاسايدى. وندا بىلىمدەنۋشىلەر يننوۆاتسيالىق يدەيالارىن جۇزەگە اسىرادى. ولارعا ءوز بينەستەرى ءجۇرىپ كەتكەنشە، ينستيتۋت تاراپىنان قارجىلىق، ماتەريالدىق، ت.ب. بارلىق كومەكتەر كورسەتىلەدى. وقۋ ورنىن بىتىرگەن تۇستا تۇلەك ءوزىنىڭ فيرماسىن نەمەسە كومپانياسىنىڭ جۇمىسىن نارىقتا جالعاستىرىپ كەتۋى ءتيىس. ءبىر ناقتى مىسال: ءبىزدىڭ ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ بىتىرگەن ەكاتەرينا لي اتتى وتانداسىمىز KAIST-ءتىڭ بيزنەس مەكتەبىندە ماگيستراتۋرا ءبولىمى بويىنشا وقىعان ەكەن. وقۋ بارىسىندا ول ينستيتۋتتاعى ينكۋباتسيالىق ورتالىق ارقىلى مەديتسينالىق تۋريزممەن اينالىساتىن MEDIKAL AVENUE اتتى اگەنتتىك اشىپ، قازىر سول بيزنەستى دوڭگەلەتىپ وتىرعان جايى بار. ساپار بارىسىندا ونىڭ اقپارتتىق سيپاتتاعى ءدارىسىن ءوز قۇلاعىمىزبەن تىڭدادىق، وتانداسىمىزبەن جۇزبە-ءجۇز  تىلدەستىك. KAIST داڭقىن شىعاراتىندار ونىڭ تۇلەكتەرى. تۇلەكتەر وزدەرى جولداما بەرگەن وقۋ ورنىن ۇنەمى قولداپ، قارجىلىق، دەمەۋشىلىك كومەك كورسەتىپ وتىرادى... سونداي كومەكتەردىڭ ارقاسىندا Startap, ينكۋباتسيا ورتالىقتارى، جاڭا ءبىلىم باعدارلامالارى جۇزەگە اسىرىلادى...

...تاڭدانىستان تۋىنداعان شەگىنىس. ءبىزدىڭ ءبىر بايقاعانىمىز: كۋرس بارىسىندا ءدارىس وقىعان، قاسىمىزدا ءجۇرىپ قىزمەت ەتكەن كىسىلەردىڭ بويىندا، سونداي-اق قاراپايىم تۇرعىندار مەن باي-قاۋاتتى كىسىلەردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىندە پاتريوتتىق، وتانسۇيگىشتىك قاسيەت مول. بىزدەر تىلدەسكەن پروفەسسورلار ەڭبەكقور كورەيانىڭ ەكونوميكاداعى جەتىستىگىندە ماقتانىشتى بىلاي قويعاننىڭ وزىندە، اسحانا ەرەكشەلىگىن، مادەنيەت ۇلگىلەرىنەن «ەرەكشە كورەيلىك» قاسيەتتەردى جەتكىزىپ وتىرادى. كوشەدە قاراپايىم كىسىگە ءتىل قاتساڭ، الدىمەن كورەي تىلىندە جاۋاپ بەرەدى، تۇسىنبەي جاتساڭ، اعىلشىن تىلىنە كوشەدى. ىزەتتى، سىپايى. ەكى سوزدەرىنىڭ ءبىرى – «اننيونحاسەيو»، «حامساميدا»، بىزدىڭشە، «قوش كەلدىڭىز»، «راحمەت». مۇندا ءبىلىم-عىلىم كۋلتى باسىم. كورەيانىڭ اتاقتى SAMSUNG, LG, HYNDAI كومپانيالارى ءبىلىم وردالارىنا سىي رەتىندە تۇتاس كورپۋس، جاتاقحانا، بيزنەس ورتالىقتارىن سالىپ بەرگەن.

كورەياداعى تاعى ءبىر تاڭ قالدىرعان كورىنىس – تازالىق پەن گۇل باپتاۋ، جاسىل جەلەك، كوگال كۇتۋ مادەنيەتى. بۇل كورىنىس ەمەس، سۋرەت سىندى. ءبارى قولمەن قويعانداي:تاپ-تازا، ادەمى، اسەم ءارى ءار قيلى. KAIST-ءتىڭ وقۋ كامپۋستارى ورنالاسقان سەۋل مەن تەدجون قالاسىنىڭ اراسى 150 شاقىرىمداي جەر. وسى ەكى ارالىقتا اۆتوبۋسپەن ءجۇرىپ وتكەن بىزدەر جول بويىندا ءبىر بوس جاتقان الاقانداي جەر كورمەدىك: يا ول جەرگە كۇرىش ەگىلگەن، نە جىلىجاي (تەپليتسا) سالىنعان. سۋدا تۇرىپ پىسەتىن كۇرىشكە سۋدىڭ قالاي، قايدان كەلىپ جەتىپ جاتقانىن دا بايقامادىق. ءبىز جاقتاعىداي ارقاسى كۇجىرەيگەن كانال نەمەسە جال-جال بولىپ جاتقان ارىق جوق، بىراق كۇرىش كەشىپ تۇراتىن سۋ بار. قالا ماڭىن قوسقاندا 20 ميلليونعا جۋىق تۇرعىنى بار سەۋلدىڭ كوشەلەرىنەن سىرەسكەن كەپتەلىس نە بولماسا جول بويىندا ورىن الاتىن ىزىڭ-قىزىڭ شۋ ەستىمەدىك. سەۋلدە اسپالى جولدار، كوپىرلەر، تۋننەلدەر كوپ. ءبىر قىزىعى، اسپانعا شانشىلا ۇمتىلعان بيىك عيماراتتار  جانىندا ەسكى سەۋلدىڭ الاسا ۇيلەرى دە ساقتالعان. جەكە مەنشىك قۇقىعىن قاپىسىز ساقتاۋ دەگەنىڭ ۇلگىسى دەگەن وسى بولار.

ءىۇ ءبولىم. پروفەسسور سۋنگ پاك پەن كاسىپكەر-پروفەسسور ستيف ان

KAIST-تەگى ءدارىس تىڭداۋ جانە تاجىريبە جيناۋعا جوسپارلاناعان بەس كۇن ىشىندە كوڭىلگە تۇيگەن، ويعا جيناعان نارسەلەر كوپ بولدى. ءبارىن جىپكە تىزگەندەي ايتىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق بىرنەشە ەرەكشە اسەر قالدىرعان تۇستاردى قىسقاشا تۇردە بولسا اتاپ وتكەن ءجون دەپ سانايمىز. ولاردىڭ قاتارىنا پروفەسسورلار سۋن پاك پەن ستيف انننىڭ دارىستەرىن، اتاقتى كىا موتورس كومپانياسىنا جاساعان ەكسكۋرسيانى اتاپ وتۋگە بولادى. سۋن پاك KAIST-ءتىڭ بيزنەس مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى. باكالاۆرياتتى سەۋل ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن، ماگيستراتۋرانى KAIST-تا، ال دوكتورانتۋرانى اقش-تىڭ ميچيگان ۋنيۆەرسيتەتىندە تامامداعان. ۇستازدىق قىزمەت ەتە ءجۇرىپ كوپ جىلدار كورەيانىڭ اتاقتى كومپانيالارىنا باسقارۋ مەنەندجمەنتى، عىلىم مەن يننوۆاتسيا جاعىنان كەڭەسشى بولعان. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، وقۋ ۇردىسىندەگى قىڭىرلىعىمەن تالايدىڭ «قىتىعىنا» تيگەن. بىراق جاڭاشىلدىق ۇستانىمىنان قايتپاعان. KAIST-ءتىڭ باسشىلىق قىزمەتىندە (ۆيتسە-پرەزيدەنت) دە بولعان. اتى جامان سىرقاتپەن اۋىرىپ، باسشىلىق جانە پروفەسسورلىق قىزمەتىنەن دە قول ۇزگەن. قازىرگى تاڭدا اۋرۋدان تولىق ايىعىپ، فەرمەرلىك كاسىپپەن اينالىسىپ جۇرگەن جايى بار.

«قىڭىر» پروفەسسوردىڭ اقپاراتتىق، تانىمدىق مازمۇنى ءتۇرلى-ءتۇستى سلايدتارمەن بەدەرلەنگەن كەڭ تىنىستى ءدارىسىنىڭ (KAIST پروفەسسورلارى سلايدسىز ءدارىس وقىمايدى) قىسقاشا مازمۇنى مىناداي بولدى: وڭتۇستىك كورەيانىڭ ەكونوميكا مەن ۇلتتىق جاڭعىرۋ، وركەندەۋ جولىنداعى باستى تابىسى ءبىلىم مەن عىلىم، يننوۆاتسيا ارقىلى جۇزەگە اسقان. سونىڭ ارقاسىندا جارتى عاسىر بۇرىن ارتا قالعان اگرارلىق ەل بۇگىنگى تاڭدا الەمنىڭ وزىق ەلدەرىنىڭ قاتارىندا. بۇگىنگى تاڭدا وڭتۇستىك  كورەيانىڭ SAMSUNG, LG, HYNDAI سىندى كومپانيالارى الەم نارىعىن جاۋلاپ العان. ايتالىق، SAMSUNG نارىقتاعى تەلەديدار  ساۋداسىندا جاپونيانىڭ اتاقتى SONI فيرماسىن ارتتا قالدىرعان، ال سمارتفون جاساۋدان اتاقتى APPLE-مەن جاعالاسىپ جۇرسە، ماشينا جاساۋ سالاسىندا HYNDAI جاپوننىڭ TOYOTA-سىمەن تايتالاساتىن جاعدايعا جەتىپ قالعان. بۇل ورايدا، پروفەسسور كورەيالىقتار «كرەاتيۆتىك يميتاتسيا (توسىن  قايتالاۋ) جاساۋ – جامان نارسە ەمەس» دەگەن ۇستانىمدى قولدانا وتىرىپ، جەتىستىكتەر شەبىنەن كورىنىپ جۇرگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. ول ءبىلىمنىڭ الەۋمەتتىك سيپاتىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. ءبىلىم الەۋمەتتىك ينۆەستيتسيا، ال الەۋمەتتىك سيپاتقا يە ءبىلىم-عىلىم، يننوۆاتسيانىڭ بولاشاعى جارقىن. كورەيادا شيكىزات بايلىعى جوق. بىراق وعان ولار مويىمايدى. بار بايلىق ادام دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان ولار ادام كاپيتالىن دامىتۋعا جۇمسايدى. ماتەريالاندىرىلعان ءبىلىم قوعامعا زيانىن تيگىزەدى. كورەيا – تۋىسقاندىق قارىم-قاتىناستى قادىرلەيتىن ازيالىق ەل. باتىستىق ءبىلىم جۇيەسى ونىڭ تابيعاتىنا ساي كەلە بەرمەيدى، سوندىقتان ونى سول ورتانىڭ ەرەكشەلىگىنە ساي مودەرنيزاتسيادان (جاڭالاۋدان) ءوتۋ كەرەك دەپ سانايدى.

ال ستيف ان - KAIST-ءتىڭ تەدجون قالاسىندا وقۋ كامپۋسىندا ورنالاسقان Startap ورتالىعىنىڭ جەتەكشى قىزمەتكەرى، پروفەسسور. ول باكالاۆرلىق ءبىلىمدى سەۋل ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن، ماگيستراتۋرانى KAIST-تە، ال دوكتورانتۋرانى اقش-تىڭ ستەنفوردىننان العان. ول ءححى عاسىر باسىندا ول SAMSUNG كومپانياسىندا كومپيۋتەردىڭ وپەراتيۆتىك ەس تەحنولوگياسىمەن اينالىساتىن ءبولىمدى باسقارادى. ستيف بولىمدە جۇمىس باستاعاندا اقپاراتتى ەشبىر كەدەرگىسىز قالتاعا سالىپ تاسىمالداي الاتىن، ءبارىمىز ابدەن ۇيرەنىپ العان فلەش دەگەن ۇعىم جوق بولسا، ول 7 جىل ىستەپ فيرمادان كەتكەندە، فلەش قوراپشاسى بارلىعىنا تانىس زات رەتىندە نارىقتا ورنىعىپ ۇلگىرەدى. تابىستى قىزمەت وعان تەڭىز جاعاسىنان ساۋلەتتى جەكە ءۇي تۇرعىزۋعا، شالقىپ ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك جاسايدى. بىراق بۇل ازامات SAMSUNG كومپانياسىنداعى اتالمىش قىزمەتىن تاستاپ، جيھاز جاساۋ كاسىبىن ۇيرەنۋ ءۇشىن سولتۇستىك يرلاندياعا اتتانادى. ودان كەيىن شاراپ دايىنداۋدى ۇيرەنۋ ماقساتىندا يسپانياعا بارادى، ودان كەيىن اۆستراليانى ارالايدى. ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن قىتايدا تۇرادى. ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان ساپاردان كەيىن كورەياعا ورالىپ ءىرى كومپانيالاردا كەڭەسشى قىزمەتىن اتقارادى (كورەيادا مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولعاندار ەڭبەك ستاجىنا بايلانىستى زەينەتكە 50 جاستان باستاپ شىعا باستايدى). زەينەتكە شىققاننان كەيىن، KAIST-كە پروفەسسورلىق قىزمەتكە ورنالاسادى. ونداعى ماقساتى – ۇزدىك كومپانيادا، الەمدى ارالاعان جىلدارى جيناعان يننوۆاتسيالىق ءبىلىمى مەن تاجىريبەسىن وزگەلەرگە جەتكىزۋ، بەرۋ. وسىلايشا ول كاسىپكەرلىككە قاتىستى 33 كرەديتتەن تۇراتىن ءبىر جىلدىق جاڭا ماگيسترلىك باعدارلاما جاسايدى. ول الداعى كۇز ايىنداعى وقۋ جىلىندا ونى ىسكە قوسىلادى. باعدارلامانىڭ پاندەرىن، وندا ءدارىس بەرەتىن وقىتۋشى-پروفەسسورلىق قۇرامدى ستيف ان ءوزى تاڭداعان. بىزدەردى ءستيفتىڭ بويىنداعى قاراپايىمدىلىعى، قاجىرلىعى، ءىرى بيزنەستەن قاراپايىم جيھاز قۇراستىرۋشى، شاراپ دايىنداۋشى كاسىبىنە دەن قويۋى، ءتىل ۇيرەنۋگە دەگەن قۇلشىنىسى تاڭداندىردى. ءبىلىم سالاسىنا نەگە قايتىپ كەلگەنىن سۇراعان بىزدەردىڭ جاۋابىمىزعا ول: «ادام بالاسى جيناقتاعان ءبىلىم مەن تاجىريبە الەۋمەتىك ماڭىزى بار قۇرال، سوندىقتان ول  ۇرپاقتان ۇرپاققا اۋىسىپ وتىرۋى ءتيىس»،- دەپ جاۋاپ قاتتى.

ءۇ ءبولىم. جولبارىس ايباتى بەدەرلەنگەن برەند

كورەيانىڭ ينجەنەرلىك ونەرىنىڭ ءبىر داڭقتى سالاسى – ماشينا جاساۋ. بىزدەرگە اتاقتى كىا MOTORS كومپانياسىنىڭ زاۋىتىمەن تانىسۋ مۇمكىندىگى تۋدى. قازاقستاندا كورەيلىك ماشينالار قۇراسىرىلاتىنى بەلگىلى. سونداي زاۋىتتىڭ ءبىرى قوستانايدا دا بار. مۇندا كورەيلىك HYNDAI ماشيناسى قۇراستىرىلادى. سوندىقتان ءبىزدىڭ قىزىعۋشىلىعىمىز ەرەكشە بولدى.

زاۋىت دەگەندە، ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا قاپتاعان جۇمىسشىلار، تەمىر-تەرسەكتىڭ سالدىر-گۇلدىر شۋى ەلەستەيتىنى انىق. ال مۇندا، بىرىنشىدەن، زىرىلداپ تۇرعان اۆتوماتتى قوندىرعىلار مەن كونۆەيەرلەردىڭ دىبىسىنان باسقا بوتەن شۋ جوق. ەكىنشىدەن، مۇنتازداي تازالىق. ۇشىنشىدەن، ادام قاراسىنىڭ ازدىعى. تورتىنشىدەن، زاۋىت كونۆەيەرىندەگى جۇمىس ورنىنىڭ زامانۋيلىعى: كومپيۋتەر، بەل جازىپ وتىراتىن ديۆان-كرەسلو، ساتۋشىسىز دۇكەن. تامساناتىن جاعدايلاردى وسىلاي سانامالاپ كەتە بەرۋگە بولادى...

كومپانيانى 2008 جىلعى داعدارىس كەزىندە HYNDAI MOTORS وزىنە قوسىپ العان. زاۋىتپەن تانىسۋ بارىسىندا HYNDAI ماركاسىنىڭ H سيپاتىنداعى لوگوتيپى ازۋىن كەرە اشقان جولبارىستىڭ ايبارىن بەلگىلەيتىنىن بىلدىك. ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك دامۋداعى سەرپىلىستى جەتىستىكتەرى ءۇشىن الەم جۇرتشىلىعى وڭتۇستىك كورەيانى «ازيا جولبارىستارى» قاتارىندا قارايتىنى بەلگىلى. لوگوتيپتى جاساعان ديزاينەر وسى باعانى ەسكەرگەنى انىق بايقالادى.

زاۋىت جۇمىسىمەن تانىسۋ بارىسىندا HYNDAI ماركالى ءاۆتوموبيلدى قۇراستىرۋ ءۇشىن 33 مىڭنان استام جابدىقتار قاجەت ەكەن. ونىڭ كومپانيا 10 مىڭىن ءوزى دايىنداپ، قالعانىن 23 مىڭنان استام جابدىقتى ساتىپ الادى. بۇل الىپ كومپانيانىڭ جانىندا كوپتەگەن ورتا جانە شاعىن بيزنەس سالالارى ءوز شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىر دەگەن ءسوز. قازاقشا ايتساق، «كۇرىش ارقىلى كۇرمەك سۋ ىشەدى».

قازاقستاندا قۇراستىرىلىپ جاتقان HYNDAI ماركالى ماشينالارعا ءبىزدىڭ ورتا جانە شاعىن بيزنەس وكىلدەرى كومپانيا ساتىپ الاتىن 23 مىڭنان استام جابدىقتىڭ ءبىر بولىگىن تاۋىپ بەرە الاتىنداي دارەجەگە قول جەتكىزسە، قازاقستاندىق قوسىلىم قاتارى كوبەيەرى ءسوزسىز. «كوز قورقاق، قول باتىر» دەگەندەي، تاۋەكەل ەتسە، يگەرىلمەيتىن كاسىپ، مەڭگەرىلمەيتىن ونەر جوق. وعان دالەل - اگرارلىق جۇرتتان دامىعان  يندۋستريالدى ەلگە اينالعان وڭتۇستىك كورەيا حالقىنىڭ تاجىريبەسى.

سەۋل كوشەلەرىندە جەڭىل كولىك بولسىن، جۇك كولىگى بولسىن زىرعىعان كورەيلىك اۆتوموبيلدەر. اۆتوموبيلدەر اعىنىندا جاپون نەمەسە نەمىس برەندتەرى سيرەك كەزدەسەدى. وتاندىق ءونىمدى قولداۋدى كورەيلىكتەردەن ۇيرەنۋ كەرەك ەكەن. ولاردىڭ بويىندا وتانسۇيگىشتىك سەزىم مول. ال وتانشىل ازامات وتاندىق ءونىمدى قولدايدى. كوزىمىز وسىعان انىق جەتتى.

ءۇى ءبولىم.  كونەنىڭ كوزى - تۋريستىك بيزنەستىڭ كورىگى

كورەيانىڭ مادەنيەتىن تانىسۋ ماقساتىندا سەۋلدىڭ تاريحي ەسكى ورتالىعىندا ورنالاسقان يمپەراتور سارايى ورنالاسقان كەشەندى ارالادىق. پاركتە وڭتۇستىك كورەيانىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگى تاريحىن بەدەرلەيتىن ەكسپوناتتارى بار مۋزەي ورنالاسقان. يمپەراتور سارايى بىرىڭعاي اعاشتان قيىپ سالىنىپ، ءتۇرلى-ءتۇستى بوياۋلارمەن اشەكەيلەنگەن. قيىستىرىلعان اعاشتىڭ بەت-بەدەرىنە كورەي حالقىنىڭ ۇلتتىق ميفولوگياسىنان حابار بەرەتىن سيمۆوليكالىق ويۋلار مەن مۇسىندەر بەينەلەنگەن. يمپەراتور سارايى ويدان قىرعا قاراي بيىكتەيتىن تاۋ اڭعارىنا سالىنعان. يمپەراتور وتىراتىن باستى سارايدىڭ ارتىنان سەۋل تاۋلارىنىڭ ءبىر بيىك جوتاسى «مەن مۇندالاپ» تۇر. بىرىنەن ءبىرى كەزەكتەسىپ ورگە قاراي ۇلاسا بەرەتىن سارايلاردى جالعاستىراتىن باسپالداقتار اراسى بيىك بولىپ كەلەدى. كوتەرىلەتىن ادام ەڭكەيمەن باسپالداقتارمەن كوتەرىلە المايدى. بۇل ادەيى جاسالعان دەيدى كورەيلىكتەر. يمپەراتور سارايىنا بەت العان كىسى ونىڭ بيلىگىن قۇرمەتتەپ، ەڭكەيە باسىپ كەلۋى ءتيىس. كورەيا حالقىنىڭ تاريحىنا ارنالعان اتاقتى كوركەم فيلمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى يمپەراتور سارايىندا تۇسىرىلگەندىگىنە تۇسىندىك، تەرەڭىرەك حاباردار بولدىق. ءبىز كەلگەن كۇن بەيسەنبى، دەمالىس كۇنى بولماسا دا، كەشەنگە كەلۋشى تۋريستتەردىڭ قاتارى قالىڭ. كەشەندە كورەيدىڭ ۇلتتىق كيىمىن كيگەن جاس ۇل-قىزدار كەلۋشىلەرمەن ەتەنە ارالاسىپ ءجۇر. قىدىرۋشىلاردى كەشەنمەن تانىستىرىپ جۇرگەن اعىلشىن ءتىلدى گيدتەر قاتارى دا قالىڭ. جارنامالىق فوتوعا ءتۇسىپ جاتقان ارنايى توپتى دا بايقادىق. كورەي ەلى تۋريستەر اعىنىنان كەندە ەمەس ەكەندىگى بايقالىپ تۇر.

ءسوز سوڭى

وڭتۇستىك كورەيادان ءبىر اپتا ىشىندە العان اسەر وتە كوپ. ونىڭ ءبارىن ءبىر ماقالانىڭ كولەمىنە سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەس. شاما-شارقىمىزشا اق قاعاز بەتىن وي-پىكىرلەر تىزىلە تۇسكەن الا جولعا اينالدىرا الدىق. قۇمارتىپ وسى «جولعا» زەر سالعاندار وزىنە قاجەتىن الادى عوي دەگەن ويدامىز...

...ءسوز سوڭىنداعى شەگىنىس. ءبىزدى اەروپورتتان كۇتىپ الىپ، ساپار سوڭىندا شىعارىپ سالعان حو ينجين KAIST-ءتىڭ بيزنەس كوللەجىنىڭ قىزمەتكەرى. بىزدەر ونى قازاقشالاپ ء«ىنجۋ» دەپ اتاپ جۇردىك. سۇيكىمدى، ەلگەزەك، جىلدام، قوناقجاي. ءتۇر-ءتۇسى قازاق قىزىنا ۇقسايدى. اعىلشىنشا سايراپ تۇر. ءبىزدىڭ دەلەگاتسيا قۇرامىندا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزمەتكەرى ايدانا سىرگەباەۆا اتتى اۋدارماشى قارىنداس ءۇش ءتىلدى (قازاق، ورىس، اعىلشىن) جەتىك مەڭگەرگەن ەكەن. دەلەگاتسيانى باستاپ بارعان ايگۇل اقتىمباەۆا ىسكەرلىك، ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىمەن ءتانتى ەتتى. رازى بولدىق. ءبىر اپتا ىشىندە دوستاسىپ ۇلگىرگەن ءىنجۋ مەن ايدانانىڭ قوشاتاسار ۋاقىتتا ءبىرىن-ءبىر قيماي قۇشاقتاسىپ، قوش ايتىسقانىن كورىپ تولقىدىق. بىرنەشە ءتىل بىلەتىن جاڭا بۋىن قازاق جاستارى ءوسىپ كەلە جاتقانىنا مارقايدىق. كوڭىلدە ەركەشە وي قالدىرعان كورەيا جۇرتشىلىعىنا «قوش ساۋ بولىپ تۇر» دەي كەلە، كوكىرەگىمىزگە تۋعان قازاقستاندا وسىنداي دامىعان ەل قاتارىنا تەزىرەك قوسىلسا دەگەن ارمان-تىلەكتى ارقالاپ ۇشتىق...

الماسبەك ابسادىق، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قوستاناي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى

Abai.kz