راحىمجان وتارباەۆ: بارىڭىزگە ءبىر جاۋاپ
دۇنيە شۋلاپ كەتتى. اۋزىن اشسا كومەيىنەن وت جارقىلداپ جاتقاندار از ەمەس. ءبارىن قىلعا ءتىزىپ قايتەيىن. كۇلدىم، شامداندىم. سوسىن جاۋاپ بەرەيىن دەپ ويلادىم.
مەن «اباي جولىن» مانسۇقتاعان ادام ەمەسپىن. كلاسسيكالىق تۋىندى. بىراق وكىنىشكە وراي ءوز زامانىنىڭ شىعارماسى. تاپ وسى قالپىندا الداعى ەلۋ، ءجۇز جىلدا ۇلت رۋحانياتىنا قىزمەت ەتە الماۋى مۇمكىن. ويتكەنى، باسقا ۇرپاق، الەمدىك وركەنيەتپەن قول ۇستاسقان كەلەشەك كەلەدى. ولار كەڭ كوسىلمە ەپوپەياعا كوز جۇگىرتە مە، جوق پا، قايدام؟!
ونىڭ ۇستىنە قازىرگى ساياساتقا وراي ءۇش-ءتورت ءتىلدى قازاق بالاسى قاناتىن جايعالى وتىر. كەرە - قارىس ءتورت تومدى قۇشاقتاپ جاتۋعا ولاردىڭ ءتىلى، ءدىلى، تۇسىنىگى مۇمكىندىك بەرە مە؟ جاسىراتىنى جوق، ەپوپەيا كەڭەستىك ءداۋىردىڭ كەلبەتىنە وراي جازىلعان. ارتىق-اۋىس، بولەك-سالاق تۇستارى كوپ. ەگەر اۋەزوۆتىڭ قاسيەتتى قالامىنا جاقسىلىق جاسايىق دەسەك، وسى شىعارمانى قىرناپ-سىرلاپ ەكى تومعا تۇسىرسەك، ءمىنى قۇراماس ەدى. سوندا اباي اتام بەينەسى بار قىرىنان جارقىراي كورىنەر ەدى. بولاشاقتى ويلايىق تا!
اباي-ۇلى ماقتانىشىمىز. ايتا-ايتا اۋزىمىز قۇرعادى. عاجايىپ اقىلمان اقىن. سول ۇلى ماقتانىشىمىزدىڭ جاۋھار جىرلارىن الەمگە تانىتا الدىق پا؟ جوق! مەملەكەت بوپ بار بىتىرگەنىمىز دانىشپان بالەنباي جاسقا تولدى دەپ توي-توپىرىن وتكىزۋ. ءبىتتى!
سول قىرعىن سالتاناتقا جۇمساعان قارجىنى اقىننىڭ ولەڭدەرىن الۋان تىلگە اۋدارتۋعا، ناسيحاتتاۋعا جۇمساساق قايتەر ەدى؟ سوندا قاراكوز قازاق بالاسى ارابقا بارسىن، اعىلشىن، فرانتسۋز ەلىن كەزسىن «مەن ابايدىڭ ۇرپاعىمىن» - دەپ كەۋدە قاقپاس پا ەدى؟ ال، ماسكەۋ كوشەسىندە شوشايتىپ ورناتقان ءبىر ەسكەرتكىشكە ءماز بولىپ ءالى ءجۇرمىز؟
ءابىش كەكىلباەۆ قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن تۇلعا. قايتالانباس عاجايىپ! اتتەڭ، عۇمىر بويى مەملەكەتتىك قىزمەتتەن قولى بوساماي ءوتتى. ايتپەسە، ادامزاتتىڭ ايتماتوۆى سىندى نەبىر ءدۇلدۇل دۇنيەلەردى ومىرگە اكەلەر ەدى. شىعارمالارىنىڭ ىشىندە «اڭىزدىڭ اقىرىنىڭ» عانا موينى وزىپ، بىرنەشە تىلگە اۋدارىلدى... شامىنا وت ءتيىپ جاتقان بازبىرەۋلەردىڭ اعا قايتىس بولعان ساتتە مەن قۇساپ جوعارى بيلىككە قاراتىپ اششى ءسوز ايتقانى بولدى ما ەكەن؟ مەن بولسام اعانىڭ بار ۋاقىتى زايا كەتكەنىن، ءوز تالانتىنان تومەن شىعارمالار بەرگەنىن عانا ايتتىم!
مۇحتار ماعاۋيننىڭ مەن ءستيلىن عانا قابىلداي المايمىن. عالىمدىعى مىقتى! ۇزاق جىل «جۇلدىز» جۋرنالىن باسقاردى. جانىنا ءبىر-ەكى ادەبي كيللەر ۇستادى. تۇستاستارىن تۇگەلدەي جۋساتىپ سالدى. نانباساڭىزدار سول جىلدارداعى جۋرنال سانىن پاراقتاپ شىعىڭىز. وزىنەن باسقا ءىلىپ الار قالامگەر جوق ەكەن. ءوزى بولسا قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ءسابيت مۇقانوۆ، ساكەن سەيفۋللينگە دەيىن قاراقاتتاپ جاتتى. سىزدەرگە جاقسى ءمالىم، ۇزاق جىل ارحيۆ شاڭىنىڭ استىندا قالىپ، تەرىس كوزقاراس يەلەنگەن م.اۋەزوۆتىڭ «قيلى زامان» حيكاياتىن ءوزى ورىس تىلىنە اۋدارىپ، ماسكەۋدىڭ «نوۆىي مير» جۋرنالىنا جاريالاتاتىن شىڭعىس ايتماتوۆ ەدى عوي. مۇقاڭ وسى ۇلى تۇلعا جايلى نە ايتپادى، نەگە عانا تەڭەمەدى؟ «ەشكى جەتەكتەگەن ەكەۋ»، «الگى مۇرنى اۋزىنا تۇسكەن قىرعىز»...
ەگەر ءوزىڭ ءپىر تۇتقان ۇستازعا بىرەۋ وسىنداي قىزمەت كورسەتىپ جاتسا، قولىن تۇرماق اياعىن سۇيەرسىڭ. ال ءبىزدىڭ ايتقان راحمەتىمىز الگى...
مۇقاڭدى قازىر امەريكادا تۇرادى دەپ ەستيمىز. ورىستىڭ ە.ەۆتۋششەنكو سىندى سۇڭعىلالارى سول ەلدىڭ وقۋ ورنىندا لەكتسيا وقىپ، ءوز ەلى ادەبيەتىنىڭ جەتىستىگىن سارالاپ، ناسيحاتتاپ ءجۇر. اعامىز دا ءبىلىمدار ادام عوي، سول اقىن سىندى قازاقستان مەن ورتا ازيا ادەبيەتى جايلى ءدارىس بەرىپ جاتسا بىزدە ءيىلىپ سالەم بەرەر ەك. دەسە دە، كەيبىر اڭداۋسىز ايتقان قاعىس پىكىرىمە كەشىرىم وتىنەمىن.
ءيا، بىزدە اعالاردىڭ يىعىندا وستىك. سولاردىڭ جازۋ ۇردىسىنەن ءتالىم الدىق. ولاردىڭ الدىندا وتەلمەي جۇرگەن قارىزىم كوپ.
ماسەلەن، د.يسابەكوۆ، ت.ابدىك، م.بايقۇتوۆ، س.ەلۋباەۆ، ن.داۋتاەۆتار مەنەن كوش ىلگەرى جازۋشىلار. عۇمىر بويى ولاردىڭ تالانتىن مويىنداپ ءوتتىم.
قازىر ادەبي سىن جوق. وڭشەڭ ماقتاۋ. ءبىر وكىنىشىم، وسى سالاعا ەرەكشە دەم بەرەتىن ەكى ازاماتتى دا مەملەكەتتىك قىزمەت ءابىش اعا سىندى بوساتپاي قويدى. ولار – مۇحتار قۇل-مۇحاممەد پەن ەرمەك امانشاەۆ. قالام تەربەپ كەتسە دۇنيەنى توڭكەرەر ەدى!
مادەنيەت پەن سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحاماديۇلىمەن پريزيدەنت اكىمشىلىگىندە قاتار قىزمەت ىستەدىك. سالەمىمىز ءتۇزۋ. وكپەم بار. جاسىرىپ قايتەمىن. بىلتىر «فوليانت» باسپاسى ۇسىنعان 40 باسپا تاباق ورىسشا كىتابىم جوسپارعا ەنبەي قالدى. بيىل 60 جىلدىعىما وراي وسى باسپا ۇسىنعان 7 توم كىتابىم تاعى دا سەبەپتەن-سەبەپسىز سىزىلىپ كەتتى. بۇل مەنىڭ ءومىر بويعى كوز نۇرىمدى سارقىپ جازعان ەڭبەكتەرىم ەمەس پە ەدى؟ مەن نەمەنە كوشەدە جاتقان قالامگەر مە ەدىم؟ ەڭ بولماسا «راحىمجان بيۋدجەت جاعدايى بەلگىلى. 2-3 تومىڭدى جوسپارعا ەندىرەيىك» دەسە بولدى ەمەس پە؟
سوسىن ايتارىم، مەنىڭ م.ماعاۋين جانە دە وسى جىگىت جايلى ايتقان ىلكى پىكىرىم سايتتان سايتقا كوشكەن سايىن نەگە وتكىرلەنە، دورەكىلەنە بەرەدى؟! ارينە، وزگەلەردىڭ قولىمەن. الدە بۇل دۇشپاندىقتى قولدان قوزدىرۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى مە؟
قازاقتا 800 گە تاياۋ قالامگەر بار. سونىڭ ەلگە بەلگىلى اقىن-جازۋشىلارىنىڭ تالايى مەنىڭ ايتقاندارىمدى باياعىدان كۇبىر-سىبىرمەن ايتىپ-اق ءجۇر. مەن اشىق كەتىپ ەدىم، تالاقتارى تارس ايىرىلدى. بۇلار قازاق ادەبيەتىنىڭ وركەنيەتتىڭ وزگەشە ۇردىسىمەن ورنەك جايۋىن كوكسەيتىن قارىمدى قالامگەرلەر نەمەسە تالعامدارى الەمدىك مادەنيەتتىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىمەن قالىپتاسا باستاعان زاماننىڭ وقىرماندارى (جاستار) ەمەس، ەكى اراداعى ادەبي تۇسىنىكتىڭ ءدۇبارالارى. ولار بۇل پىكىر تالاستان مەنى بىلاي قويا سالىپ، رۋ-رۋ بوپ قىرقىسىپ، ءبىرىنىڭ قوياسىن ءبىرى قازىپ، قىرعيقاباق قىرقىسىپ كەتۋى سول دۇبارالىق. سونىڭ كەسىرىنەن ءبىرتۇتاس بىلىكتى، مادەنيەتتى ۇلت بولىپ قالىپتاسا الماي جاتقانىمىز كورىنىپ قالدى. وسىمەن قاتار ولار بۇكىل جۇرتقا تارايتىن ينتەرنەت جەلىنى ادامنىڭ اۋزى بارىپ ايتا بەرمەيتىن انايى اتاۋلاردىڭ، بوقتىق سوزدەردىڭ مىنبەسىنە اينالدىرىپ الدى. جالعاندىققا جانى قاس «جالعىز اتتى جولاۋشىنىڭ» جابىلىپ جالاۋىن قۇلاتىپ، جارىعىن سوندىرۋگە بولار، ودان دۇنيە ءبۇلىنىپ كەتپەس، ال رۋ-رۋعا ءبولىنىپ الىپ ۇلتتىڭ وزىنە ۇرىس سالۋ قاسىرەتى قازاقتى قايدا اپارادى؟! ال، مەن ءوز ويىمدى اشىق مالىمدەدىم. دۇرىسى، بۇرىسى بولار، سولاي! اتى-ءجونى جوق بىرەۋلەر كىتابىمدى ورتەپ جاتىر. قورقاق، قورقاۋ ءبىر مۇسكىن مەنىڭ ءومىربايانىمدى قازىپ وتىر. (كىم ەكەنىن بىلەمىن) ەشكىمدە جارىق دۇنيەگە پەرىشتە، پايعامبار بولىپ كەلمەيدى. جەكە باستىڭ كەم – كەتىگىن تۇگەندەۋ جەتەسىزدىكتەن باسقا نە؟!
ورتەمەك تۇرماق ەلدەن شىعارىپ جىبەرسىن. پىكىرىمنەن قايتۋ جوق.
كوزىمىز تار ەكەن. كوڭىلىمىز مەشەۋ ەكەن.
اۋليەدەي ءابىش اعانىڭ (كەكىلباەۆ) تىرلىگىندەگى ءبىر وسالدىعىن كەشىرە الماي تاپ وسىلاي شۋلاپ ەك. اعا قۇسادان قازا بولعان.
ءاي، ەل ەمەس ەكەنبىز عوي.
Abai.kz
