ۋاقىت سىنى سارعايتىپ، توزىعى جەتكەن فوتوسۋرەتتەگى جۇزىنەن مەيىرىم شۋاعى توگىلگەن باتىر باۋىرجان مومىشۇلىن بار قازاق جازباي تانيتىنى تۇسىنىكتى. ال باۋكەڭ ەلجىرەپ، قۇشاعىنا باسقان بالدىرعان كىم؟ بۇل تۋرالى ەلانا حابارلايدى.

سۋرەتتى جۇرت كوزىنەن جاسىرا تۇرىپ، بىلەدى-اۋ دەگەندەردەن سۇراۋ سالعانبىز. بالا كەزىندە باتىرمەن سۋرەتكە ءتۇسۋ باقىتىنا يە بولعان بۇرىنعى بۇرىمى ءبىر قارىس بالدىرعان، بۇگىنگى قازاق ەستراداسىنداعى تانىمال انشىلەردىڭ ءبىرى بولىپ شىقتى. وقىرمان ءۇشىن ونى قالاي انىقتاعانىمىز ەمەس، فوتوسۋرەتتىڭ تاريحى قىزىق دەگەن ويدامىز. سول ءۇشىن سار­عايعان سۋرەتتىڭ سىرىن سۇراپ، ءانشىنىڭ وزىنە حابارلاسقان ەدىك.

– بۇل فوتودا شامامەن 7-8 جاسار كەزىم. مەنىڭ اجەم نەسىپجامال باتتالوۆا قايسار مىنەزدى، ءبىر ادامداي ءان ايتاتىن، ولەڭ شىعارعان ونەرلى كىسى. ءوزى كورىكتى، تالعاممەن كيىنەتىن سانقوي كىسى، شەشەن سويلەيدى. ارابشا حات تانيتىن. ول كىسىلەردىڭ جاس كەزىندە ايەل ادامداردىڭ قانشا ونەرلى بولسا دا، ەلدىڭ الدىندا ءجۇرۋى وتە قيىن بولدى عوي. اجەمىز ونەرىمەن تانىلماسا دا، زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن، اتاقتى اقىن-جازۋشىلارمەن جاقىن ارالاستى. ەسىمى ەلگە بەلگىلى ادامداردىڭ اجەمدى قۇرمەتتەپ توي-تومالاقتارعا شاقىراتىنى ەسىمدە. اجەم 12 نەمەرە، 4 شوبەرە ءسۇيدى. سولاردىڭ ىشىنەن جالعىز مەنى ونەرگە باۋلىپ، «كورسىن، ءبىلسىن» دەپ جانىنان تاستاماي ەرتىپ ءجۇردى. كىشكەنتاي كەزىمدە ءۇيدىڭ الدىنداعى كولەڭكەدە مەنى وتىرعىزىپ قويىپ، قولىما نەشە ءتۇرلى ەرتەگى كىتاپتار، باتىرلىق، عاشىقتىق جىرلاردى بەرىپ، وقىتىپ قوياتىن. ءسويتىپ، الپامىس باتىر، قامبار باتىر تۋرالى جىرلاردى اجەمنىڭ ارقاسىندا وقىدىم. كەيدە وقىپ وتىرىپ ءمۇدىرىپ قالسام، ءوزى جالعاستىرىپ اكەتەتىن سونداي زەرەك كىسى بولدى، – دەدى تانىمال ءانشى.

ءانشى بالا كۇنىندە شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ ۇلى احات اتامىزدى دا ءوز كوزىمەن كورگەن. ۇلى قايتىس بولعان كەزدە اجەسى ەكەۋى كوڭىل ايتۋعا سەمەيگە بارىپتى. باۋىر­جان اتامىزدىڭ ۇيىنە بارعان كۇن دە ءانشىنىڭ ەسىندە ەمىس-ەمىس ساقتالعان.

– وتىرىك ايتپاي-اق قويايىن، اجەم كەيدە قاتتىراق سويلەيتىن كىسى ەدى. ەرتەڭ قوناققا بارامىز دەگەن كۇنى كەشقۇرىم قاتتى دايىندالدى. «ەرتەڭ ءان ايت دەگەندە مايى­سىپ ايتپاي قويىپ جۇرمە»، دەپ ماعان ءبىر ۇرسىپ الدى. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن باۋىرجان اتامىزعا ارناپ ولەڭ جازدى. سەگىز جاستاعى بوقمۇرىن بالا ەكەن دەمەي ماعان وقىپ بەردى، – دەيدى.

سونىمەن، كەلەسى كۇنى قاريا ەڭ ادەمى دەگەن كويلەك-قامزولىن كيىپ، نەمەرەسىن جانىنا ەرتىپ، تاكسيمەن باۋىرجان اتامىزدىڭ ۇيىنە بارادى. فوتوسۋرەتتەگى بالدىرعاننىڭ بەينەسىنە قاراپ جانە ءانشىنىڭ ءوزى ايتقانداي شامامەن 7-8 جاستاعى كەزى دەپ جوبالاساق، بۇل 1970 جىلداردىڭ ورتاسى، ياعني باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ 65-كە قادام باسقان تۋعان كۇنى بولۋى مۇمكىن. ءانشىنىڭ ايتۋىنشا، اجەسى تۇندە شىعارىپ اكەلگەن ولەڭىن ۇيىندە ۇمىت قالدىرىپ كەتىپتى. بىراق سول داستارقان باسىندا ءوزى جانىنان سۋىرىپ، باۋىرجان اتامىزعا ارناۋى­ن ايتىپ بەرەدى. باۋكەڭنىڭ اڭىزعا اينالعان باتىرلىعىن، وعان دەگەن حالىقتىڭ قۇرمەتىن ولەڭمەن جەتكىزەدى.

– ودان كەيىن ماعان ءان ايت­قىزدى. بويىم كىپ-كىشكەنتاي بول­عان سوڭ ورىندىققا شىعارىپ قويدى. قانداي ءان ايتقانىم ەسىمدە جوق. ايتەۋىر، باۋىرجان اتا قولىمنان ۇستاپ تۇرعانىن انىق بىلەمىن. ءان بىتكەن سوڭ باۋىرجان اتا مەنى كوتەرىپ الىپ، بەتىمنەن ءسۇيدى. سا­قال-مۇرتى بەتىمە تيگەن كەزدە تىتىر­كەنىپ شوشىپ كەتىپ، سوسىن كۇلىپ جىبەردىم، دەدى ءانشى.

ومىردە قانشا قاتال ادام بولسا دا، بالاعا كەلگەندە ەلجىرەمەيتىن ادام بولمايدى. باۋىرجان مومىش­ۇلىنىڭ ۇيىندە باتىر مەن بال­دىرعاننىڭ سونداي ءبىر مەزەتى كادرعا ءتۇسىپ قالادى.

ءانشى دەمەكشى، بالا كۇنىندە باۋىرجان مومىشۇلىمەن فو­توعا تۇسكەن، بۇگىندە ەلگە تانى­مال ونەر يەسىنە اينالعان – تولقىن زابيروۆا. باتىردىڭ شاڭى­را­عىندا تۇسىرىلگەن وسى فوسوسۋرەت – ول ءۇشىن اسا قىمبات ءھام قادىرلى بۇيىم­داردىڭ ءبىرى. بويتۇمارداي ساقتاپ جۇرگەن قاستەرلى دۇنيە. ۇلكەيتىلىپ، ادەمى فوتوجيەككە سا­لىنعان فوتوسۋرەت قازىر تولقىن زابيروۆانىڭ شاڭىراعىنىڭ تو­رىندە ءىلۋلى تۇر.

تولقىن زابيروۆا: «سول كەزدەر ەسىمە تۇسسە، كوزىمە جاس كەلەدى. ول كەزدەگى ادامداردىڭ شىنا­يى كوڭىلىنە، ءبىر-بىرىنە دەگەن ىقى­­لاس-پەيىلىنە تاڭعالامىن. اجەم­نىڭ باۋكەڭە ارناعان ولەڭىن ۇيدە ۇمىتىپ كەتكەنىن مەنەن كو­رىپ، ۇرىسقان ءساتىن ساعىنامىن. باۋىرجان اتامىزدىڭ قاتالدىعى، سۇستى ادام ەكەندىگى تۋرالى كوپ ايتىلادى. بىراق مەن ءۇشىن جۇمساق مىنەزدى، مەيىرىمدى ادام سياقتى. بۇل فوتوسۋرەت مەن ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل قازاق ءۇشىن دە ىستىق دەپ ويلايمىن»، دەدى.

باۋىرجان مومىشۇلى مەن كىشكەنتاي بالدىرعاننىڭ بەينەسى ساقتالعان فوتوسۋرەتتىڭ تاريحى وسىنداي.

Abai.kz