ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالدىڭ كۇردەلى ەكەندىگى، ونىڭ باستى سەبەبى سالافيتتىك باعىتتاعى اعىمدار ەكەنىن، 2011-2012 جىلدارى مەن بيىلعى جىلى ەلىمىزدە ورىن العان تەرراكتىلەر سول سالافيلىك باعىتتاعى اعىمدار تاراپىنان جاسالعانىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى. سولاي بولا تۇرا، بۇل اعىمعا ەلىمىزدە ءىشتارتاتىنداردىڭ سانى ازايماي تۇرعانىن دا جوققا شىعارا المايمىز. ەڭ باستىسى بيلىك جۇيەسىنە ىقپال ەتە الاتىن توپىڭ بارلىعى دا ايقىندالا تۇسۋدە.

ماۋسىم مەن شىلدە ايلارىندا ورىن العان تەراكتىلەردەن كەيىن ەلباسىنىڭ ءوزى باس بولىپ، «سالافيزمگە تىيىم سالىنۋ كەرەك» دەگەن ۇستانىمدا بولدى. باق بەتتەرىندە جاريالانعان قانشاما ماقالالار ءسالافيزمنىڭ زياندىلىعى تۋرالى جارىسا جازدى. بۇكىل ەل بولىپ قارسى شىققان اعىمعا، سالافيزمگە تىيىم سالىنبايتىنىن بۇگىنگى كۇنى بەلگىلى بولىپ وتىر. ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ «سالافيزمگە تىيىم سالمايمىز» دەپ اشىق مالىمدەپ، نەلىكتەن تىيىم سالمايتىندارىن دا ەسكەرتتى. ءوز سوزىمەن ايتاتىن بولساق، بىلاي دەدى: «نەوبحوديمو پودچەركنۋت، چتو سالافيزم نە ياۆلياەتسيا ورگانيزاتسيەي. ەتو رەليگيوزنوە تەچەنيە، سيستەما ۆزگليادوۆ.» دەمەك، ولاردىڭ ارنايى قۇرىلعان ۇيىمى بولماعاندىقتان، ولارعا تىيىم سالىپ قاجەتى جوق. ءمينيستردىڭ بۇل شەشىمىن ەسىتكەن سالافيلەر قۋانىشتارى قويىندارىنا سىيماي بىلاي دەپ «مالىمدەمە» جاسادى:

 ءبىزدى قۋانتىپ وتىرعانى، اقىرى بيلىك سالافيزمگە تيىم سالۋ يسلام دىنىنە تيىم سالۋ ەكەنىن ءتۇسىنىپتى. دەگەنمەن، ءالى دە دىندە شەكتەن شىققان، راديكالدانعان ءارتۇرلى تەرىس اعىمداردىڭ سالافيزمگە ەش قاتىسى جوق ەكەنىن اشىق ايتۋعا داتتەرى جەتپەي وتىر. سەبەبى، ءالى كۇنگە دەيىن كوپتەگەن لاۋازىمدى تۇلعالارعا ءدىني ىستەردە كەڭەسشى بولىپ جۇرگەن سەكتانتتار (كوبىنەسە گۇلەنشىلەر مەن حاباشيتتەر). ينشاللاھ، مەملەكەت اقتى اق، قارانى قارا دەپ ايتاتىن كۇنگە دە جەتەرمىز. سەبەبى، سەكتانتتاردى شىنايى مۇسىلمانداردان اجىراتا بىلمەسەك سىناق كوبەيە بەرەدى. ءسالافيزم - ەشقانداي ۇيىم ەمەس، سالافيلەر ەشقانداي اۋليەنىڭ، كوسەمنىڭ، ۇستازدىڭ ارتىنان ەرمەيتىن، پاتشاعا شىنايى باعىنعان ءدىندار جۇرت ەكەنىن مينيستر مويىنداپتى. تەك، ەندىگى ۋاقىتتا حاۋاريجدەر مەن سالافيلەردى اجىراتا بىلسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى دەپ ويلايمىز. سەبەبى، ء"ات-تاكفير ءۋال-حيدجرا» ەكسترەميستىك ۇيىمىن ەشبىر مۇسىلمان عالىمى سالافيلەر دەپ ايتپاعان. ولاردىڭ سالافيلەرگە ۇقساپ سۇننەت ۇستانعان بۇلىكشىلەر ەكەنى بارشاعا ايان.»

 ءيا، سالافيلەردىڭ قۋانۋىنىڭ ءجونى بار. قۋانباعاندا قايتسىن، ءتونىپ كەلە جاتقان قاۋىپتى ءمينيستردىڭ ءوزى قايتارىپ وتىرسا. الايدا، ءمينيستردىڭ قاتەلەسىپ وتىرعاندىعىنا داۋ جوق. ەلىمىزدەگى سالافيلىك «نە ياۆلياەتسيا ورگانيزاتسيەي. ەتو رەليگيوزنوە تەچەنيە، سيستەما ۆزگليادوۆ.» دەگەنى شىندىققا كەلمەيتىنىن ءبىر مەن ەمەس، وقي الاتىن، جازا الاتىن بار قازاقستاندىق تۇسىنەدى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، سالافيلەردىڭ مەملەكەتتىك ورگاندار ەسەبىنە بەلگىلى ۇيىم رەتىندە تىركەلمەگەنىمەن، ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستاعى، استىرتىن جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىپ وتىرعان ۇيىم ەكەندىگىن، ولاردىڭ شەتەلدىك ورتالىقتارمەن تىعىز بايلانىسى بارلىعىن مەملەكەت بىلمەسە دە، حالىق سەزىپ، كورىپ-ءبىلىپ وتىر. اسىرەسە، ەلىمىزدەگى ورتا جانە كىشى بيزنەستىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزى سول سالافيلەردىڭ قولىندا ەكەندىگى، سالافتاردىڭ قاتارىنا كىرگەندەردىڭ، تەز ارادا، بايىپ شىعا كەلەتىنىنە كوپشىلىكتىڭ كوزى ۇيرەنگەن. وسىدان 5-6 اي بۇرىن ءدىن سالاسىن قاداعالايتىن مامانمەن سويلەسكەنىمدە، «اعاتاي، بۇل سالافتاردىڭ مۇرتىن بالتا شاپپايدى. قالاداعى قۇرلىس ماتەريالدارىن ساۋدالايتىن جىگىتتەردىڭ كوپشىلىگى سالافتار. وتكەن كۇزدە ءبىر ساۋدا ورنى بار ەدى. قازىر قالانىڭ ءار جەرىنەن تاعى ەكى-ءۇش ماگازين اشتى. ىشكەنى الدىندا، ىشپەگەنى ارتىندا. كەيدە اقشانى جەتكىزە الماي كۇيىنگەن كەزدە، سولاردىڭ قاتارىنا ءوتىپ السا قايتەدى دەگەن وي كەلەدى»-دەپ اعىنان جارىلدى. بۇعان نە دەيمىز؟ بىلەتىندەر «سالافيلەرگە قايتارىمسىز كومەك، اقشالاي ەمەس، ماتەريال كۇيىندە ۆاگونداپ كەلەدى» دەگەندى ايتادى. ونداي دىندەس باۋىرلارىنا ەسەپسىز ماتەريالدىق كومەك كورسەتىپ وتىرعان ءدىني اعىمدى ۇيىمداسپاعان، جەتەكشىسى جوق دەپ ايتۋعا بولادى ما؟ جوق بولمايدى. جاقىندا عانا ءماجىلىس دەپۋتاتى جانات جاراسوۆ بىلاي دەپ مالىمدەدى: «ۆ الماتى ۆىياۆلەن، پو داننىم سپەتسسلۋجب، كوتورىمي يا راسپولاگايۋ، رياد كوتتەدجەي، كوتورىە يسپولزوۆاليس كاك وبششەجيتيا زا مينيمالنىە، سوۆسەم ميزەرنىە پلاتى. چەرەز ەتي وبششەجيتيا پروپۋسكالاس پريەزجايا مولودەج، كوتورايا ۆ كوروتكوە ۆرەميا پودۆەرگالاس راديكالنوي وبرابوتكە. ي وتتۋدا پراكتيچەسكي كاك س كونۆەيەرا سحوديل رياد ۋجە زاتوچەننىح نا راديكاليزم ناشيح مولودىح ليۋدەي». مۇنىڭ ءبارى ەل-جۇرت كورىپ، ءبىلىپ وتىرعان ايعاقتار.

وسى مالىمەتتەردىڭ ءوزى سالافيلەردى ۇيىمداسپاعان توپ اتاۋعا بولمايتىنىن كورسەتسە كەرەك. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ تەراكتىلەردى جاساعاندا ۇيىمداسا وتىرىپ جاسايتىنى دا بەلگىلى. ول اقتوبەدە بولعان تەرراكتىلەر كەزىندە انىق بايقالدى. راس. سالافيلىك وكىلدەرى تاراپىنان ولاردىڭ سالافيلەرگە ەشقانداي قاتىسى جوق «جيحادشىلار» ەكەندىگىن، ولار بۇيرىقتى سىرتتان العاندىعىن ايتىپ، دالەلدەمەك بولعان ماقالالار جارىق كوردى. الايدا، ۋاححابي مەن ءسالافيدىڭ، جيحادشىنىڭ، تاكفيرشىنىڭ سەنىم نەگىزدەرىندە ەشقانداي ەرەكشەلىك جوقتىعىن ماقالا اۆتورلارى ەسەپكە العان جوق. سەنىم نەگىزى ءبىر بولعان سالافيلىك باعىتتاعى توپتاردىڭ «بايسالدىلاردان» جيحادشىلارعا نەمەسە تاكفيرشىلەرگە اينالۋى قيىن ەمەس ەكەندىگىن، سالافيزمگە تىيىم سالمايمىز دەگەن مىرزالار دا ەسكەرمەي وتىر. بۇل سالافيلىك اعىم تاراپىنان ەلىمىزدىڭ باسىنا تونگەن قاۋىپ ودان ءارى قويۋلانا تۇسەدى دەگەندى بىلدىرەدى. ويتكەنى، ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىمعا تىيىم سالدى دەگەن وزبەكستان، تاجىكستان سياقتى ەلدەردەگى ءدىني احۋال ءالى كۇنگە تولىق قالپىنا كەلتىرىلدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. ءبىز ونى سول ەل ازاماتتارىنىڭ سيريا مەن يراقتاعى سوعىستا قاتىسىپ جۇرگەندەرىنەن كورۋىمىزگە بولادى. بۇل ۋاححابيلىك يدەولوگيانىڭ حالىق ساناسىنا قانشالىقتى دەندەپ ەنىپ كەتكەندىگىنىڭ بەلگىسى. تاجىكستان سالافيلىك باعىتقا تىيىم سالۋ تۋرالى شەشىمگە ازامات سوعىسىن باسىنان وتكەرىپ بارىپ كەلسە، وزبەكستان اسا كۇردەلى ءدىني-ساياسي تىكە-تىرەستى  باسىنان وتكەرە وتىرىپ كەلگەن بولاتىن. توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنا قاراي وزبەكستاندا اسا قاۋىپتى ءدىني تىك-تىرەس باستالدى. مەشىتتتەر حانافيلەر مەشىتى، ۋاححابيلەر مەشىتى بولىپ  ەكىگە جارىلدى. فەرعانا اڭعارىندا بولسا، حيزبۋت-تاحرير مەملەكەتتىك ورگاندارعا مويىن ۇسىنۋدان باس تارتىپ، وزدەرىنىڭ بيلىك جۇيەسىن قالىپتاستىردى. مىنە، وسىنداي كۇردەلى جاعدايدا مارقۇم ي.كاريموۆتىڭ تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا عانا مەملەكەت ازامات سوعىسىنان امان قالدى. بىراق، ي.كاريموۆتىڭ جۇرگىزگەن اسا قاتاڭ شارالارى ۋاححابيلىك يدەولوگيانى جاقتايتىنداردى دا، ولاردى قولداۋشىلاردى دا اياعان جوق. ۋاححابيلىك اعىمعا قولداۋ كورسەتكەن، ولارعا ماتەريالدىق جاردەم بەرگەندەردىڭ بارلىعىن قاتاڭ جازاعا تارتتى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ۋاححابيلەرگە ءىشتارتۋشىلار دا جازاسىز قالمادى. سونىڭ ارقاسىندا عانا وزبەكستان مەملەكەتى ءوزىنىڭ ءدىني-رۋحاني تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالا الدى. بىراق، بۇل قاتال شارالار وزبەكستاننىڭ ەكونوميكاسىنا اۋىر سوققى بولىپ ءتيدى. سوعان قاراماستان، ي.كاريموۆ ەشكىمگە الاقان جايعان جوق. ونىڭ ورنىنا وزبەك حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني الەۋەتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسادى. وزبەك مادەنيەتىن، وزبەك حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىن ۋاححابيلىك يدەولوگياعا قارسى تۇرۋعا جۇمىلدىردى. مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىن قالپىنا كەلتىرۋدى دە مەملەكەتتىڭ ىشكى رەزەرۆتەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى جۇرگىزدى. مۇنىڭ ءبارىن تىزبەكتەپ ايتىپ وتىرعانداعى ماقسات بىزدە وزبەكستان مەملەكەتى وزبەك حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني تۇتاستىعىن ساقتاپ قالۋ جولىندا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ جاتقاندىعىن كورسەتۋ. ال، بىزدە ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىمعا تىيىم سالۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ قاراپ وتىر. ولاردىڭ ويىنشا قازاق حالقى ءوزى-اق، مەملەكەتتىڭ جاردەمىنسىز سالافيلىك يدەولوگياعا قارسى تۇرادى دەگەندى ايتىپتى. ءسوزىمىز ناقتىراق بولۋ ءۇشىن ءميننيستردىڭ سوزىنە كەزەك بەرەلىك:

«ءبىز قازاقستاندىق دانا حالقىمىز ەلىمىزگە جات سالافيزم اعىمىنىڭ تارالۋىنا زاڭمەن تىيىم سالماي-اق جول بەرمەيدى جانە زايىرلى قاعيداتتاردى باسشىلىققا الاتىن دەموكراتيالىق قازاقستاندى قۇرۋدى تاڭدايدى دەپ سەنەمىز.» بۇل جەردە ءبىر ماسەلە ەسكەرىلمەي قالىپ وتىر. قازىرگى كۇنى ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىمعا قارسى تۇراتىنداي قازاق حالقىندا رۋحاني الەۋەت قالدى ما؟ قازاقستان مەشىتتەرىندە قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىن نەگىزگە العان ۋاعىزدار  ايتىلادى ما؟ جوق. مەشىتتەردە ايتىلاتىن ۋاعىزدار نەگىزىنەن اراب داستۇرشىلدىگى. قازىرگى ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىم سول اراب داستۇرشىلدىگى نەگىزىندە كوكتەپ شىققانىن ەسكە الاتىن بولساق، وندا قازىرگى كۇنى مەشىتتەر ۋاححابيلىك-سالافيلىككە قارسى كۇرەستەگى ورنى ماردىمسىز نەمەسە مۇلدە جوق دەۋگە بولادى. وعان جاقىندا جامبىل وبلىسىنىڭ بىرنەشە اۋداندارىنا بارىپ، لەكتسيا وقىعاندا تولىعىمەن كوز جەتكىزدىم دەسەم بولادى.

مەشىتتەردەگى ۋاعىزداردىڭ كوپشىلىگى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قايشى ەكەندىگىن، مەشىتتتەردەگى ۋاعىزداردا «اللاعا سەرىك» قوسپاۋ تۋرالى ماسەلە ايتىلاتىنىن، مەشىتكە بارعان جاستاردىڭ كوپشىلىگىندە قازاقتىڭ ءدىني داستۇرلەرىنە قارسى كوزقاراس قالىپتاسىپ جاتقانىن اتا-انالار دا، مۇعالىمدەر دە ايتتى. ولاي بولسا، قازاق قايتىپ ۋاححابيلىك-سالافيلىك اعىم ىقپالىنا قارسى تۇرماق؟ ۋاححابيلىك-سالافيلىك يدەولگوياعا قارسى تۇراتىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىنى قايسى؟ ول نەگە جوق؟-دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندارى انىق. ول الدە مۇلدە جوق پا؟ بار! بىراق، ول قازىر تۇرمەدە وتىر. «زىكىرشىلەردى»، يسماتۋللا قاريدى، سايات يبراەۆ پەن ونىڭ سەرىكتەرىمەن بىرگە قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىن دە، ءداستۇرلى ءدىني تانىمى دا، رۋحاني مادەنيەتى دە تۇرمەگە قامالعان.

قازىر ەشبىر يمامنىڭ سوپىلىق تۋرالى، قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن ءدىني تانىمى تۋرالى ايتۋعا قۇقى جوق. ايتپەسە، يمامدار اراسىندا ايتقىسى كەلەتىندەر جوق ەمەس. بار. بىراق ايتا المايدى. سوتقا تارتىلارمىن، قۋعىنعا تۇسەرمىن دەپ قورقادى. مۇنىڭ ءبارى قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ ۋاححابيلىك-سالافيلىك يدەولوگيا الدىندا قورعاناتىن ەشقانداي مۇمكىندگى جوقتىعىن كورسەتەدى. قازاقتىڭ قازىرگى جاعدايى اياق-قولى بايلاۋلى ادامدى، بەس قارۋى تۇگەل جەندەتكە قارسى جەكپە-جەككە ايداپ سالعان شاراسىز جاندى كوزگە ەلەستەتەدى. باسقاشا ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، سالافيلەردىڭ قولىنداعى قوعام ساناسىنا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگى مەن ءداستۇرلى ءدىندى قورعاپ، شىرىلداپ جۇرگەندەردىڭ مۇمكىندىگىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. سالافيلەردىڭ قولىندا تەلەۆيدەنيەدەن باستاپ ءبارى بار. مىسالى، «اسىل ارانىڭ» سالافيلەرگە ءتيىستى ەكەندىگى جانە كىمدەردىڭ تاراپىنان قارجىلاندىرىپ وتىرعاندىعى جاسىرىن ەمەس. وتكەن جىلى (15.10.20015). «اباي.كز» سايتىندا بۇل تۋرالى «اسىل ارنا» جانە ءھام سايات ىبىراي جىرى» دەگەن ارنايى ماقالا جاريالانعان بولاتىن. سودان بەرى نە وزگەردى؟ ەشنارسە دە وزگەرگەن جوق. باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس. وكىنىشكە وراي، سالافيلەر مەملەكەتتىڭ، قازاق حالقىنىڭ بولاشاعىنا قانشالىقتى قاۋىپ توندىرسە دە، سالافيلەردى جاقتاپ وتىرعان ىقپالدى توپقا ەشكىمنىڭ ءسوزى دە، كوز جاسى دا وتەر ەمەس. الدە ولار ەلىمىزدەگى ءدىني-رۋحاني احۋالدى ۋشىقتىرىپ، ەلدى ازامات سوعىسىنا يتەرمەلەۋدى ماقسات ەتىپ وتىر ما؟ بۇدان كىم ۇتادى؟ كىمگە كەرەك؟ سۇراق كوپ، جاۋاپ جوق.   

Abai.kz