عابباس قابىشۇلى. استانادا ل. ميرزويان كوشەسى بار
«الماتىدا كوشەسى بار گوگولدىڭ.
سىرباي ماۋلەنوۆ».
استانادا عانا ما؟ الماتىدا دا بار! تاعى قاي قالا، قاي اۋىلدا بارىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن.
گولوششەكين دەگەن قىزىل پالە قازاقستاندا «كىشى وكتيابر» ساياساتىن جۇرگىزىپ، قولدان اشتىق جاساپ، «قۋجاق» اتاندى.
ەل بيلىگىنە ودان كەيىن اكەلىنگەن ل. ميرزويان (1934-1938 جىلدار) قازاقتىڭ مالىنا تيىسپەي، حالىقتىڭ احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان ارىستارىن قىرىپ سالدى. قايران مالساق قازەكەم ونى «مىرزا-جان» دەپ اتادى، «ۇلدارىمىزدا نە اكەڭنىڭ قۇنى بار ەدى؟!» دەمەدى.
سول «مىرزا-جان» بەلگىلى جورنالشى-تاريحشى يۋري جۋكوۆتىڭ «ينوي ستالين. پوليتيچەسكيە رەفورمى ۆ سسسر ۆ 1933-1937 گگ.» دەگەن ناقتى اقپاراتتى جيناعىنىڭ ءبىر كەيىپكەرى بولىپتى. كىتاپتىڭ: «ليميتى»، زاپروشەننىە رۋكوۆوديتەليامي رەگيونالنىح پارتورگانيزاتسي ي ۋتۆەرجدەننىە پب» (پوليتبيۋرو) دەگەن بولىمىندەگى ۇزاق تىزىمگە ۇڭىلسەم: «كازاحستان. راسسترەل 2346. ۆىسىلكا 4403» دەپ تۇر. ياعني ميرزويان نىساناعا العان «حالىق جاۋى» 6749.
«ليميت» سۇراۋشى باسشىلار اراسىندا ميرزويان التىنشى ورىندا. 1937-جىلعى شىلدەنىڭ 11-ءى.
«تابليتسا ەتا ياۆيلاس سوستاۆنوي چاستيۋ پريكازا ن. ي. ەجوۆا پو نكۆد وت 30 يۋليا 1937 گ. «وب وپەراتسي پو رەپرەسسيروۆانيۋ بىۆشيح كۋلاكوۆ، ۋگولوۆنيكوۆ ي درۋگيح انتيسوۆەتسكيح ەلەمەنتوۆ»، دەلىنگەن كىتاپتا.
«الماتىدا كوشەسى بار گوگولدىڭ.
سىرباي ماۋلەنوۆ».
استانادا عانا ما؟ الماتىدا دا بار! تاعى قاي قالا، قاي اۋىلدا بارىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن.
گولوششەكين دەگەن قىزىل پالە قازاقستاندا «كىشى وكتيابر» ساياساتىن جۇرگىزىپ، قولدان اشتىق جاساپ، «قۋجاق» اتاندى.
ەل بيلىگىنە ودان كەيىن اكەلىنگەن ل. ميرزويان (1934-1938 جىلدار) قازاقتىڭ مالىنا تيىسپەي، حالىقتىڭ احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان ارىستارىن قىرىپ سالدى. قايران مالساق قازەكەم ونى «مىرزا-جان» دەپ اتادى، «ۇلدارىمىزدا نە اكەڭنىڭ قۇنى بار ەدى؟!» دەمەدى.
سول «مىرزا-جان» بەلگىلى جورنالشى-تاريحشى يۋري جۋكوۆتىڭ «ينوي ستالين. پوليتيچەسكيە رەفورمى ۆ سسسر ۆ 1933-1937 گگ.» دەگەن ناقتى اقپاراتتى جيناعىنىڭ ءبىر كەيىپكەرى بولىپتى. كىتاپتىڭ: «ليميتى»، زاپروشەننىە رۋكوۆوديتەليامي رەگيونالنىح پارتورگانيزاتسي ي ۋتۆەرجدەننىە پب» (پوليتبيۋرو) دەگەن بولىمىندەگى ۇزاق تىزىمگە ۇڭىلسەم: «كازاحستان. راسسترەل 2346. ۆىسىلكا 4403» دەپ تۇر. ياعني ميرزويان نىساناعا العان «حالىق جاۋى» 6749.
«ليميت» سۇراۋشى باسشىلار اراسىندا ميرزويان التىنشى ورىندا. 1937-جىلعى شىلدەنىڭ 11-ءى.
«تابليتسا ەتا ياۆيلاس سوستاۆنوي چاستيۋ پريكازا ن. ي. ەجوۆا پو نكۆد وت 30 يۋليا 1937 گ. «وب وپەراتسي پو رەپرەسسيروۆانيۋ بىۆشيح كۋلاكوۆ، ۋگولوۆنيكوۆ ي درۋگيح انتيسوۆەتسكيح ەلەمەنتوۆ»، دەلىنگەن كىتاپتا.
ەجوۆ تا «مىرزاجان» بولدى ەمەس پە؟! ول ميرزوياننىڭ «ءليميتىن»: اتىلاتىن 2700, جەراۋدارىلاتىن 4950, ياعني جيىنى 7650 كىسى ەتىپ بەكىتىپ، جوسپارعا 901 ادامدى قوسقان، قازاقتىڭ ماتەلىن ءسال وزگەرتىپ ايتقاندا: بيە سۇراعانعا تۇيە بەرگەن. ويتپەسە «حالىق جاۋلارىن» اشكەرەلەۋ جونىندەگى «سوتساليستىك جارىستا» قىزار ما؟!
كىتاپتا مىناداي دا دەرەك بار:
«13 يۋليا پەرۆىي سەكرەتار تسك كپ(ب) كازاحستانا ل. ي. ميرزويان ناپراۆيل ۆ موسكۆۋ نا يميا ستالينا شيفروتەلەگراممۋ سلەدۋيۋششەگو سودەرجانيا:
«ۆو ۆرەميا سەزدا كومپارتي كازاحستانا كانديداتۋرا پرەدسەداتەليا كازاحسكوگو تسيك توۆ. كۋلۋمبەتوۆا پوسلە دليتەلنوگو وبسۋجدەنيا نا پلەنۋمە سەزدا تاينىم گولوسوۆانيەم بىلا پروۆالەنا. وسنوۆنىم موتيۆوم وتۆودا ي پروۆالا بىل فاكت پەرەحودا ۆ 1919 گ. توۆ. كۋلۋمبەتوۆا س ورۋجيەم ۆ رۋكاح نا ستورونۋ ۆراگا. زا پوسلەدنيە دۆا مەسياتسا پوسلە سەزدا رياد ارەستوۆاننىح ۋچاستنيكوۆ كونتررەۆوليۋتسيوننوي رىسكۋلوۆسكوي ي نۋرماكوۆسكوي ورگانيزاتسي پوكازىۆايۋت نا كۋلۋمبەتوۆا كاك نا ودنوگو يز اكتيۆنىح ۋچاستنيكوۆ ەتوي ناتسيونال-فاشيستسكوي ورگانيزاتسي. ۆوزموجنو، ۆ بليجايشيە دني سلەدستۆيە پوكاجەت نەوبحوديموست ارەستا كۋلۋمبەتوۆا. مى سچيتاەم سوۆەرشەننو نەوبحوديمىم وسۆوبوديت كۋلۋمبەتوۆا وت وبيازاننوستەي پرەدسەداتەليا تسيكا ي پروسيم تسك ۆكپ(ب) ۋتۆەرديت ناشە پرەدلوجەنيە وب وسۆوبوجدەني كۋلۋمبەتوۆا وت وبيازاننوستەي پرەدسەداتەليا تسيكا. كانديداتۋرۋ نوۆوگو پرەدسەداتەليا تسيكا ۆنەسەم نا ۋتۆەرجدەنيە پوليتبيۋرو ۆ بليجايشيە دني».
سپۋستيا دۆا دنيا پب ۋتۆەرديلو پرەدلوجەنيە ميرزويانا. ۋ. كۋلۋمبەتوۆ بىل سنيات، ارەستوۆان، راسسترەليان...».
قازاقستاننىڭ تاريحىنداعى قارا داقتىڭ ءبىرى - ل. ميرزوياننىڭ اتىن ءوشىرۋ بىلاي تۇرسىن، ونى دارىپتەگەن ماقالا ءالى كۇنگە جازىلىپ ءجۇر. بۇعان نارازىلىق جاساپ، الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگىنە، قالالىق ماسليحاتقا حات جازدىم، الماتى كوشەسىنەن ونىڭ اتىن الىپ تاستاۋعا ۇسىنىس جاسادىم. ودان بەرىدە التى اي ءوتتى، ەشبىر حابار-وشار جوق. كىم كىمنەن جاسقانىپ، نەدەن شوشىپ ءجۇر؟
بىزدە الدە جاسقانشاقتىق، الدە نەمكەتتىلىك ەكەنى بەلگىسىز ءبىر سۇرىقسىزدىق بار. مىسال جەتكىلىكتى. قازاقستانعا، حالىققا اسا مول ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر، ابايتانۋشى، شاكارىمتانۋشى، مۇحتارتانۋشى عالىم، رەسپۋبليكامىزدىڭ العاشقى گيمنىنىڭ اۆتورى، مەملەكەتتىك سيلىعىمىزدىڭ يەگەرى قايىم مۇحامەدحانوۆ مارقۇمنىڭ اتىن الماتى كوشەلەرىنىڭ بىرىنە قويۋ جونىندە جۇرتشىلىقتىڭ ءوتىنىشى بار، بىراق ورتالىقتا «بوس كوشە جوق» بولعاندىقتان كەلەشەكتە قالانىڭ قيىر شەتىنە ورنايتىن اۋىل-سەلولاردىڭ بىرىندەگى كوشەگە قويىلاتىن كورىنەدى. «ل. ميرزويان كوشەسىن» «قايىم مۇحامەدحانوۆ كوشەسى» دەپ نەگە وزگەرتپەسكە؟ سونداي-اق، الماتى ورتالىعىندا «كلوچكوۆ كوشەسى» ەكەۋ، سونىڭ ءبىرىن وزگەرتۋگە بولماي ما؟
ءسوز رەتىنە قاراي ايتا وتىرۋ ارتىق بولماس ءبىر ءجايت - كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ كورنەكتى جەرلەرىنىڭ بىرىندە ۆ. كۋيبىشەۆتىڭ الىپ ەسكەرتكىشى تۇر. قالادا ونىڭ مۇراعاتجايى دا بار. «كەڭەستىك كوسەمدەردىڭ» ءبىرى بولعان كۋيبىشەۆ قازاقستانعا، كوكشە وڭىرىنە نەندەي جاقسىلىق جاسادى؟
ءتيىستى ورىندارداعى باسشىلاردان وسى سۇراقتارىما جاۋاپ بولسا ەكەن دەيمىن.
عابباس قابىشۇلى.
الماتى. (20. 08. 2010 ج.)
