1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ 100 جىلدىعىنا

1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس قازاق حالقىنىڭ عاسىردان استام ۋاقىتقا سوزىلعان ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جاعدايىندا كەزىندە سىرىم داتوۆ، يساتاي تايمانوۆ، ماحامبەت وتەمىسوۆ، جانقوجا نۇرمۇحامەدوۆ، كەنەسارى قاسىموۆ، سىبانقۇل حانقوجين جانە باسقالار جۇرگىزگەن تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسكە حالىقتى ءا.جانبوسىنوۆ، ا.يمانوۆ، ج.مامبەتوۆ، ۇ.ساۋرىقوۆ، ب.اشەكەەۆ سياقتى ەل تانىعان كوسەمدەر مەن باتىرلار باستاپ شىقتى. 1916 جىلعى كوتەرىلىس، كەنەسارى قاسىموۆ باسشىلىق ەتكەن ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنان كەيىنگى كەڭ-بايتاق قازاق دالاسىنىڭ بارلىق ايماقتارىن ءار ءتۇرلى دارەجەدە قامتىپ، بۇكىلقازاقتىق سيپات العان كوتەرىلىس بولدى.

قازاق قاۋىمىندا پاتشانىڭ 1916 جىلعى ماۋسىم جارلىعىنا كوزقاراس بىردەي بولعان جوق. جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ بەلگىلى بولىگى پاتشا جارلىعىن تولىعىمەن قولداپ، ونى بەلسەندى تۇردە جۇزەگە اسىرۋشىلار بولدى. «قازاق» گازەتىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقان ءا.بوكەيحانوۆ، ا.بايتۇرسىنوۆ، م.دۋلاتوۆ سياقتى ليبەرال-دەموكراتيالىق باعىتتاعى زيالىلار حالىقتى وكىمەتكە قارسى شىقپاۋعا، جارلىقتى ورىنداۋعا ۇگىتتەدى. ونى ورىنداماعان جاعدايدا قازاقتار قانتوگىسكە ۇشىراۋى مۇمكىن دەپ سانادى جانە وسىعان بايلانىستى ۇلكەن الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. ال، قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ راديكالدى باتىل ءىس-قيمىلعا بەيىم وكىلدەرى (مىسالى، ت.بوكين، ج.نيازبەكوۆ، ت.رىسقۇلوۆ، ءا.جانگەلين، س.مەڭدەشەۆ، ب.المانوۆ، ءا.ءجۇنىسوۆ ت.ب.) حالىقتى قارۋلى كوتەرىلىسكە شاقىرىپ، وعان وزدەرى دە قاتىستى.

ادەتتە، 1916 جىلعى كوتەرىلىس تۋرالى ءسوز بولعاندا تورعايداعى امانگەلدى باتىر باستاعان كوتەرىلىس پەن جەتىسۋداعى ۇزاق، جامەڭكە، بەكبولات باستاعان جانە ت.ب. قوزعالىستار ەسكە تۇسەدى.  ءبىزدىڭ شىعىس وڭىرىندە دە باس كوتەرۋلەر بولدى، بىراق ءىرى ءىس-قيمىلدارعا باراتىن ۇيىمداسقان اۋقىمدى كوتەرىلىس دارەجەسىنە جەتە المادى. ءار جەردە بۇرق ەتە تۇسكەن حالىق نارازىلىقتارى جاقىن جەردە دايىن تۇرعان  قارۋلى اسكەردىڭ كومەگىمەن تەز ارادا باسىپ-جانشىلىپ تاستالدى. شىعىستاعى سەمەي، وسكەمەن، كوكپەكتى، زايسان، اياگوز، ءۇرجار سياقتى پاتشا بەكىنىستەرى ءبىر-بىرىنەن بەلگىلى ءبىر قاشىقتىقتا ورنالاستىرىلىپ، قازاق دالاسىن تور ءتارىزدى شىرماپ العان ەدى. بەكىنىستەر اراسىنداعى ءاربىر 20-25 شاقىرىم سايىن قويىلعان بەكەتتەر شاپشاڭ بايلانىستى قامتاماسىز ەتىپ، قازاقتاردىڭ تىپىر ەتۋگە شاماسىن كەلتىرمەيتىن.

سوعان قاراماستان شىعىس ءوڭىردىڭ ءار جەرىندە ءىرىلى-ۋاقتى باس كوتەرۋلەر دە، قارۋلى قاقتىعىستار دا، نارازىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى – اۋا كوشۋلەر دە بولدى. مەن ومبى وبلىستىق تاريحي مۇراعاتىندا (ووتم) بولعانىمدا شىعىس قازاقستان اۋماعىنداعى 1916 جىلعى كوتەرىلىسكە قاتىستى ماتەريالدارمەن تانىسقان ەدىم. سول مۇراعات قۇجاتتارىندا وبلىستىڭ قازاق اۋىلدارىنداعى 1916 جىلعى ماۋسىم جارلىعىنا بايلانىستى تۋىنداعان دۇربەلەڭ جايلى مالىمەتتەر  كەزدەسەدى. مۇندا ءار جەردەگى نارازىلىق شارالارىنىڭ ۇيىمداستىرۋشى-باسشىلارى بولعان كوپتەگەن ادامداردىڭ اتى اتالادى. حالقى ءۇشىن باستارىن بايگەگە تىگىپ، پاتشا جارلىعىنا مويىنۇسىنباي قارسى تۇرعان، حالىقتى كوتەرۋگە ۇمتىلعان سول ازاماتتاردىڭ اتتارىن، ەرلىك ىستەرىن كوتەرىلىستىڭ 100 جىلدىعىنا وراي  حالىققا جاريالاۋدى ءجون دەپ ەسەپتەدىم.

پاتشا جارلىعىن جاريالاۋ اسا ماڭىزدى وقيعا رەتىندە بەلگىلى تارتىپپەن رەسمي تۇردە وتكىزىلەتىن شارا بولدى. وبلىس نەمەسە ۋەزدىڭ وكىلەتتى شەنەۋنىكتەرى بولىس باسقارۋشىلارىن، بولىستارداعى باسقا لاۋازىم يەلەرىن (ۋكازنوي بيلەر مەن ستارشىندار) جانە ەلگە بەدەلدى ادامداردى  ۋەزد ورتالىقتارىنا نەمەسە جايلاۋدىڭ ىڭعايلى تۇسىنا جيناپ، جارلىقتى جاريالايتىن. سول جەردە ءتىزىمدى جاساپ، ادامداردى جيناۋ بولىس باسقارۋشىلارىنا قول قويعىزۋ ارقىلى مىندەتتەلەتىن. ەل ىشىندە تولقۋ بارىنان حاباردار وكىمەت ادامدارى قاۋىپسىزدىك ءۇشىن ايبار قىلىپ قارۋلى كازاكتاردى دا وزدەرىمەن بىرگە الا جۇرەتىن.

 پاتشا جارلىعىن جاريالاۋ ءۇشىن زايسان ۋەزىنىڭ 2-ءشى ۋچاسكەسىنىڭ كرەستيانسكي ناچالنيگى كيستياكوۆسكي وسى ۋەزدىڭ بەس بولىسىنىڭ باسقارۋشىلارى مەن قۇرمەتتى ادامدارىن 10 شىلدەدە كوكپەكتىگە جينايدى. جارلىقپەن تانىسقاندىعى تۋرالى قاعازعا بولىستار قول قوياتىن كەزدە جۇرت دۇرلىگىپ، قارسىلىق بىلدىرە باستايدى. مۇراعات قۇجاتىندا: « ...اسا مارتەبەلى پاتشا اعزامنىڭ جارلىعىن كيستياكوۆسكي جاريالاعاندا قۇرمەتتى قازاق زاكاريا ەسەنالين قارا جۇمىسقا قازاق بالاسىن بەرە المايتىنىن كەسىپ ايتتى. قول قويماقشى بولىپ كانتسەلەرياعا كىرىپ بارا جاتقان بولىس باسقارۋشىسى ىدىرىشەۆتى  زاكاريا ەسەنالين بەرى الىپ شىعىپ، قامشىمەن ەك رەت تارتىپ جىبەردى. ال، بولىس باسقارۋشىسى زامانبەك ءمۇرسالىموۆتى قىرعىز (قازاق) ءمۇرسالىم بەكتەنەۆ شاپانىنىڭ جاعاسىنا سۇيرەپ كرەستيانسكي ناچالنيكتىڭ اۋلاسىنان الىپ شىقتى» (ومبى مۇراعاتىنان)   دەپ كورسەتەدى. زامانبەك كوپ جىلدار بويى بولىس بولعان وسى ءمۇرسالىمنىڭ ءوز بالاسى. كوپەكتىدەگى جيىندا پاتشاعا ەل ازاماتتارى زاكاريا ەسەنالين، ءمۇرسالىم بەكتەنەۆ، دونداعۇل جۇماعۇلوۆ اسكەر بەرمەۋگە اشىق ۇگىتتەيدى. وسى ۇشەۋىنىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان.  جينالعان حالىق بولىستارعا قولدارىن قويعىزباي اۋىلدارىنا قاراي الىپ كەتكەن. كيستياكوۆسكي دە حالىقتىڭ قاھارىنان قايمىعىپ، قاتاڭ شارا قولدانۋعا (وق اتۋعا) جۇرەگى داۋالامايدى. بولىستاردى «ەرتەڭ جينالىڭدار» دەپ تاراتۋعا ءماجبۇر بولادى. بۇلاردىڭ ىشىنەن تەك جۇماعۇلوۆ قانا تۇتقىندالادى. بەكتەنەۆ پەن ەسەناليننىڭ ۇستىنەن ءىس قوزعالعانىمەن ولار ۇستاتپاي كەتەدى. م.بەكتەنەۆتىڭ كوتەرلىسى تۋرالى جازىلىپ جۇرگەندىكتەن وعان توقتالمايمىن، مۇراعاتتان تابىلعان تىڭ دەرەكتەردى بەرۋمەن عانا شەكتەلمەكپىن.

تاعى ءبىر قۇجاتتا: «بازار بولىسىنان موبيليزاتسياعا (اسكەر قاجەتى ءۇشىن) حالىقتان جينالعان اتتاردى 11 شىلدەدە كوكپەكتىگە ايداپ كەلە جاتقان ستراجنيك كالاچينوۆ پەن جىلقىشىلارعا وسى بولىستىڭ ءبيى بەلگىباي انداماسوۆ پەن داۋىتبەك يبراەۆ دەگەن قازاق جولىعادى. ولار سوعىسقا ادامداردى دا، اتتاردى دا بەرمەيمىز، ەندى ورىس بيلىگىنە دە باعىنبايمىز. بۇل تۋرالى كرەستيانسكي ناچالنيككە دە ايتقانبىز دەپ جىلقىشىلارعا اتتاردى قايتادان اۋىلعا ايداتىپ، كالاچينوۆتى قۇر قول قايتارادى. انداماسوۆ پەن يبراەۆ ايىپكەر رەتىندە تەرگەۋگە الىندى» دەپ حابارلاعان. وسى اتالعان ەكەۋ كوكپەكتىدەگى جيىننان تاس ءتۇيىن بولىپ قايتىپ كەلە جاتقاندا جىلقى جيناپ قايتقان ۇكىمەت ادامىنا جولىعىپ، وسىنداي باتىل قادامعا بارعاندىعى بايقالادى.

ەرەۋىلدەگەن قازاقتار الدىمەن تىلداعى قارا جۇمىسقا باراتىنداردىڭ ءتىزىمى جاسالىپ جاتقان بولىستىق باسقارۋ مەكەمەسىن تورۋىلدادى. سونداي وقيعانىڭ ءبىرى زايسان ۋەزىنىڭ لابا بولىسىندا ورىن الدى. بولىستىڭ باسقارما ءۇيى تالقاندالعانى تۋرالى: «... زايسان ۋەزىنىڭ لابا بولىسىنىڭ باسقارما ءۇيىن بۇلىك شىعارعان قازاقتار تالقانداپ كەتكەن. وسى بولىستىڭ حاتشىسى يۆان ۋستيۋجانين مەن كۇزەتشى ن. ءبۋتيننىڭ  ايتۋىنا قاراعاندا شىلدە ايىنىڭ باسىندا قارۋلانعان ءتورت قازاق ءتىزىمدى جويۋ ءۇشىن بولىس ۇيىنە باسىپ كىرگەن. «قارسىلاسساڭ، ولتىرەمىز» دەپ قورقىتقاندىقتان بۋتين دالاعا قاشۋعا ءماجبۇر بولعان. كۇزەتشىلەر قايتا ورالعاندا شاشىلعان، جىرتىلعان قاعازداردى كورگەن. كۇزەتشىلەر شابۋىلداۋشىلاردىڭ ىشىنەن ەسبوسىن قىدىربەكوۆ پەن مولسامبەك دايىرباەۆتى تانىپ قالعان» (ووتم) دەگەن قۇجات ساقتالعان. وسى وقيعا ءۇشىن ەسبوسىن مەن مولسامبەك تۇتقىندالىپ، بۇلىككە قاتىسقان دۇيسەمباي نازاروۆ، سەيىتحوجا بايتۋموۆ، نازارباي تۋراليكوۆتاردىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان.

وسكەمەن ۋەزىنىڭ سۇلۋسارى، شار، قارابۇجىر، قالبا بولىستارىنىڭ لاۋازىم يەلەرى مەن ەل اعالارىنان جيىنى 200-300 ادامدى وسەمەن ۋەزىنىڭ 2-ءشى ۋچاسكەسىنىڭ كرەستيانسكي ناچالنيگى ترويانوۆ گەورگيەۆكا پوسەلكەسىنە 7 شىلدە كۇنى جينايدى. بۇل وقيعا تۋرالى مۇراعات دەرەگىندە: «...ترويانوۆ پاتشا جارلىعىن جاريالاعاننان كەيىن، جينالعان توپ: «جۇمىسقا ادام بەرمەيمىز، ويتكەنى ءبىزدىڭ بالالارىمىز ەش ۋاقىتتا ەلدەن شىعىپ كورگەن جوق. ەگەر كۇشتەپ الاتىن بولسا، وندا جيناۋعا كەلگەن باسقارۋشىلار مەن وكىلدەردى ولتىرەمىز» دەپ ايعايلادى. جينالعان توبىر بولىس باسقارۋشىلارى مەن ستارشىنداردان قىزمەتتەن باس تارتۋلارىن تالاپ ەتتى. تالاپتارىن تىڭداماعان بولىس-ستارشىنداردى ۇرىپ، لاۋازىمدىق بەلگىلەرىن جۇلىپ الدى. ولاردى سۇيرەلەپ وزدەرىمەن بىرگە دالاعا قاراي الىپ كەتتى» (ووتم) دەپ كورسەتىلگەن. وسى وقيعا بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ اۋباكىر قالماتاەۆ جانە 19 قازاق تۇتقىندالعان. قۇجاتتاردا بۇل ون توعىزدىڭ اتتارى اتالمايدى.

قارۋلى قاقتىعىسقا ۇلاسقان ەڭ ءىرى نارازىلىق وسكەمەن ۋەزىنىڭ تايىنتى بولىسىندا ورىن الدى. ومبى وبلىستىق سوتتار پالاتاسىنا سەمەيدەن: «وسكەمەن ۋەزىنىڭ باستىعى بريۋحانوۆ پراپورششيكتەر گريازنوۆ پەن بالاكين باستاعان قارۋلى كازاك ەلۋلىگىن ەرتىپ 30 شىلدە كۇنى پاتشا جارلىعىن جاريالاۋعا تايىنتى بولىسىنىڭ قارابالاپان دەگەن جەرىنە كەلەدى. ەرتەڭىندە قازاقتىڭ لاۋازىمدى ادامدارى مەن اقساقالدارى جانە  2-3 مىڭداي قارۋلى قازاقتار دا وسى جەرگە جينالدى. پاتشانىڭ قازاق جاستارىن سوعىستاعى قارا جۇمىسقا الۋى تۋرالى جارلىعىن تانىستىرعاننان كەيىن، جاياۋ تۇرعان قازاقتار اتتارىنا ءمىنىپ الدى، اتتىلى تۇرعاندارى نايزا-سويىلدارىن كوتەرىپ، ەرەۋىلدەپ: «ولتىرسەڭدەر دە بارمايمىز، ءبىز مىنا ازعانتاي اسكەردەن قورىقپايمىز» دەپ،  كازاك اسكەرىن قورشاي باستادى. بريۋحانوۆتىڭ تارتىپسىزدىكتى توقتاتۋعا شارا قولدانۋ تۋرالى ۇسىنىسى بويىنشا پراپورششيك گريازنوۆ كازاكتارعا وق اتۋعا بۇيرىق بەردى. بىرنەشە قازاق وققا ۇشىپ (14 ادام) تاعى بىرنەشەۋى جارالانعان سوڭ قازاقتار تاراپ كەتتى. بۇل ءىس بويىنشا 9 ادام قاماۋعا الىندى» (ومبى مۇراعاتىنان) دەگەن راپورت تۇسكەن. بىراق، قاماۋعا الىنعانداردىڭ سانى ءتىزىم بويىنشا الدەقايدا كوپ.  قازا تاپقان ون ءتورت بىردەي بوزداقتىڭ دا ەسىمدەرى بەلگىسىز.

كوتەرىلىس بەلسەندىلەرى رەتىندە كىلمىستىق ءىس قوزعالىپ قاماۋعا الىنعان مىنا ادامدار: ورالباي تىلەمىسوۆ، كايىرجان مايماقوۆ، امانباي كەشتىباەۆ، امانبەك دۋلاتوۆ، كۇسمان ولجاباەۆ، قانافيا بايىمبەتوۆ، ىدىرىش ايىمبەتوۆ، ەسەپباي جوگۋمبەتوۆ، باتكۋللا التىباەۆ، تۇرساگات قوساەۆ، قالي شالگىمباەۆ، احمەتجان بەكتىباەۆ، قاسىمبەت ابرايموۆ، ەرەجەپ حايناكپاەۆ، دوسان اليباەۆ، قايكەن اساۋىروۆ، كۇدايبەرگەن ەرمۇراتوۆ، ەسىمحان كەنجەباەۆ. ەكى مىڭنان استام ادامنىڭ ىشىنەن تاڭداپ الىپ تۇتقىنداۋلارىنا قاراعاندا كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋشىلارى، ەلگە ىقپالدى ادامدار بولۋى كەرەك. حايناكپاەۆ، ابرايموۆ،  بەكتاەۆ دەگەن ءۇش ازاماتتىڭ ارقايسىنا 500 سومنان كەپىل بەرىپ تۋىسقاندارى ۋاقىتشا بوساتىپ العان. 1917 جىلدىڭ اقپان ايىنداعى راپورتتا حايناكپاەۆ العان جاراقاتىنان قايتىس بولعاندىعى ايتىلعان.

جالپى، رەسمي ورىندار بولعان وقيعالاردى تىم جۇپىنى، رەسمي تىلمەن حابارلايتىنى بەلگىلى. ونىڭ ۇستىنە وق اتىلعاننان كەيىن قازاقتار بىردەن تاراپ كەتكەندەي اسەر قالدىرادى. مۇراعاتتاعى تاعى ءبىر قۇجاتتا: «وسكەمەن ۋەزىنىڭ تايىنتى بولىسىندا 2000 استام قازاق كازاك وتريادىنا شابۋىل جاسادى. وق جاۋدىرۋ ارقىلى قازاقتاردىڭ شابۋىلىن تويتارىس بەرىلدى. بىرنەشە قازاق جارالاندى، ولگەندەرى دە بار. وترياد جاقىن ماڭداعى پوسەلكەگە شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى» دەپ كورسەتەدى.

ۋەزد ورتالىعى وسكەمەنگە ءبىرشاما جاقىن جانە كازاك پوسەلكەلەرىنىڭ وسى وڭىردە ءجيى  ورنالاسقانىنا قاراماستان پاتشا جارلىعىن 30 شىلدەدە، ياعني باسقا ۋەزدەردەن كەيىن جاريالاۋىندا دا ءبىر سىر جاتقان سياقتى. جەرگىلىكتى بيلىك وسى توڭىرەكتەگى تايىنتى، تارعىن، ايىرتاۋ بولىستارىندا نارازىلىقتىڭ قاتتى بولاتىنىن الدىن الا بىلگەن جانە سوعان ساي قارۋلى وتريادتى ەرتە كەلگەن. قازاقتار، شىندىعىندا دا، شاقىرىلعان جيىنعا نايزا-سويىلمەن بولسا دا قارۋلانىپ، قاراسى مول قول جيناپ كەلگەن. مۇنداعى نەگىزگى ماقساتتارى ەڭ بولماسا بيلىك يەلەرىن جاسقاپ، ءوز تالاپتارىن ورىنداتۋعا ارەكەتتەنگەن جانە كازاكتار بىتىرلاتىپ اتا جونەلەدى دەگەن ويدا بولماعان. تىكتەسىپ سوعىسۋعا دايىندالىپ كەلسە، قارسى شاۋىپ وققا ۇشپاس ەدى عوي. ەكى مىڭ سارباز از اسكەر ەمەس، ياعني حالىق كوتەرىلۋگە دايىن بولعانىمەن ونى  باستاپ كەتەتىن اسكەر ءىسىن بىلەتىن باتىر، جول كورسەتەر كوسەم بولماعاندىقتان ەرەۋىلشىلەر تىعىرىققا تىرەلگەن. ءارى كوتەرىلىستىڭ تاجىريبەسىز، اڭعال باسشىلارى نايزا-سويىلمەن قارۋلانعان قازاقتاردى بەساتارمەن قارۋلانعان جاراقتى اسكەرگە قارسى تىكەلەي شابۋىلعا باستاپ بەتىن قايتارىپ العاندىعىنان كوتەرىلىس جالعاسىن تاپپاعان. سونىمەن قاتار، تايىنتى كوتەرىلىسىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى ەرەۋىلدەگەن حالىقتىڭ ءوز بولىستارى مەن باسقا دا قازاقتان شىققان لاۋازىم يەلەرىنە قارسى شىققاندىعى تۋرالى دەرەك جوق، سوعان قاراعاندا ەل بولىستارى مەن ستارشىندارى حالىقپەن بىرگە بولعان سياقتى.

جوعارىدا اتتارى اتالىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعالعان ازاماتتاردىڭ بارلىعى كوتەرىلىستىڭ باسشىلارى، بەلسەندىلەرى، ۇيىمداستىرۋشى-ۇيىتقىسى بولعان ادامدار.  قازىرگى كەزدە بۇل ادامداردىڭ ۇرپاقتارى دا، اۋىلداس-تۋىستارى دا ارامىزدا جۇرگەنى ءسوزسىز. پاتشا وتارشىلدىعىنا قارسى قازاقتاردىڭ ەڭ اۋقىمدى كوتەرىلىسىنە 100 جىل تولدى. وسى ادامداردىڭ ەلى ءۇشىن كورسەتكەن ەرلىكتەرىن ەسكەرىپ، اۋداندارداعى مۇراجايلاردا، ءوز اۋىلدارىندا اتى-جوندەرى جازىلعان تاقتالار قويىلسا ارتىق بولماس ەدى. مەكتەپتەگى تاريح ءپانى مۇعالىمدەرى 1916 جىلعى كوتەرىلىس تۋرالى تاقىرىپتى وتكەندە جەرگىلىكتى كومپونەنتتەردى پايدالانىپ جاتادى. سول كەزدە وسى ادامداردىڭ اتتارى اتالىپ، جانكەشتى ەرلىك ىستەرى ايتىلىپ جاتسا، جاس ۇرپاقتىڭ ەل قامى ءۇشىن كۇرەسكەن جەرلەس باتىر بابالارىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمدەرى ويانىپ، ولاردىڭ پاتريوتتىق رۋحىن كوتەرەتىنى ءسوزسىز. ۇلتىنىڭ بولاشاعى – جاستاردى تىل جۇمىسىنا بەرمەي، امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بوراعان وققا قارسى قارۋسىز شاپقان ەسىل ەرلەردىڭ ارۋاقتارى دا ريزا بولار ەدى. 

مۇحامەتبەك  اسىلبەكوۆ 

Abai.kz