(قاز-قالپىندا)

«كوكسەرەك» ءفيلمى.... اۋىل قارابوربايلارىنىڭ اسىق وينايتىن ەپيزودى. قۇيتاقانداي قۇرماشتان ۇتىلىپ قالعان ۇزىنتۇرا «قاراۋلىق» جاسادىڭ دەپ بولتىرىكتى تارتىپ الدى، اقىرى جانجالعا ۇلاستى........

- «اشىق»، «اشىق» دەپ  ءتىلى جاڭادان شىعىپ كەلە جاتقان ۇلىم، اساۋ تايداي تۋلاپ كەتتى. اتامنان قالعان اتكورپەنىڭ (اتاڭنىڭ تەرى سىڭگەن، توسەنىپ ءجۇر دەپ اجەم مارقۇم بەرىپ ەدى)  ۇستىندە جالاڭبۇت وتىرعانى ويدا جوق، سەركەگە ۇمتىلعان كوكپارشىداي قوپاڭ-قوپاڭ ەتەدى. كۇندە ءوزى ويناپ جۇرگەن ويىنشىعىن تەلەديداردان كورگەنىنە اڭ-تاڭ اۋ ءسىرا..... ۇيدەگىلەر ونىڭ بۇل قىلىعىنا ءماز بولىسىپ جاتىر، مەن نوۋتبۋگىمدى قۇشاقتاپ، كەلەسى بولمەگە بەت الدىم....

***

ءبىز دە تالاي رەت كوشەنى باسىمىزعا كوتەرىپ  اسىق ويناپ، اسىر سالۋشى ەدىك. مىقىنىن سىمتەمىرمەن مىتىپ، وزىمىزشە تارىلتىپ قويعان كونەتوز شالباردىڭ (اعامىزدان قالعان) قوس قالتاسىن تولتىرىپ، تالاي مارتە ماسايراپ قايتتىق. تالاي مارتە ۇتىلىپ، ۇنجىرعامىز ءتۇسىپ، اۋىل بالالارىنىڭ تىلىمەن ايتقاندا «سىپ-سيپالام» بولىپ تا كەلدىك. ۇزىنتۇرا سەكىلدى ەرەسەكتەردەن الىمجەتتىك كورگەن كەزىمىز دە جەتەرلىك.

مەنىڭ ءبىر كورشىم بولدى. وكىرەش دەپ قوياتىنبىز، شىن اتى سامات. بويى ەكى مەترگە جەتەقابىل، قولى دا سالا-قۇلاش. سول وكىرەش ءبىزدىڭ اۋىلداعى مەرگەننىڭ ءبىرى. ءبىزدىڭ اۋىلدا نەگىزى «اسىقتىڭ مايىن ىشكەن» مەرگەن ەكەۋ. بىرەۋى – ۋكراين كوشەسىندەگى (ورىس، ۋكراين ۇلتىنىڭ وكىلدەرى تۇراتىندىقتان ءسويتىپ اتالىپ كەتكەن) پەتكا. پەتكانىڭ شىن اتىن ءالى كۇنگە بىلمەيدى ەكەنمىن، اتى پەتكا بولعانمەن زاتى قازاق، ايتەۋىر. وكىرەشتىڭ سۇلباسى ەبەدەيسىز بولعانمەن، اسىققا كەلگەندە ەپتى. بار دەنەسىمەن سوزىلىپ بارىپ، شوقىپ اتادى، ال پەتكا جالپاق باس، قامىت اياق، جۇدىرىقتاي بالا، ساقاسىن جەر باۋىرلاتىپ جىبەرەدى ۇنەمى. ەكەۋى تالاي مارتە جەكپە-جەك ويناپ كوردى، ولاردىڭ ويىنى تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتەدى. اياعىنا دەيىن كورىپ وتىرا بەرۋگە ەلدىڭ تاعاتى جەتكەن ەمەس... سودان اۋىل بالالارى اقىلداسا كەلىپ، بەس اسىقتان عانا بەرىپ تايتالاستىرىپ بايقادى. مۇنداي باسەكەنىڭ قانشا مارتە بولعانىن بىلمەدىم، مەن بەسەۋىنە كۋا بولىپپىن، سونىڭ ۇشەۋىندە وكىرەش، ەكەۋىندە پەتكا جەڭىسكە جەتتى. ال ءبىز سەكىلدى شالامەرگەندەرمەن ولار سول قولىمەن وينايدى. سونىڭ وزىندە شاق-شالەكەيىمىزدى شىعاراتىن سابازدارىڭ.....

***

وكىرەشتىڭ ۇيىندە وزىنەن باسقا جالعىز اجەسى عانا بولاتىن، ادۋىندى كەمپىر ەدى. كۇيەۋى سوعىستان ورالماپتى. سول كىسىنىڭ قىزىنان تۋعان بالا دەسەتىن مۇنى. مال دەگەندە سىنىق ءمۇيىز تارعىل سيىرى عانا بار قوراسىندا. جارىقتىق جانۋاردى تۋار الدىندا عانا سۋالتادى، ايتپەسە قىسى-جازى ساۋادى. بۇتى-بۇتىنا شالىنىسىپ، ىڭىرشاعى شىعىپ جۇرسە دە جىلدا بۇزاۋلايدى. بىراق جىلداعىسىن تايىنشا كەزىندە كادەگە جاراتىپ جىبەرەدى. سوعىمعا سويادى يا بولماسا بازارعا شىعارىپ، اقىسىنا وكىرەش پەن اجەسى شىرتتاي كيىنىپ كەلەدى. اتام مارقۇم مۇندايدا بۇلقان-تالقان اشۋلانادى.

- مال باسىن وسىرمەيسىڭ بە، ءاششا-اۋ (وكىرەشتىڭ اجەسىن بۇكىل اۋىل سولاي اتايدى), جىلدا سويىپ جەي بەرگەننەن بىردەمە شىعادى دەيسىڭ بە؟ اناۋ بالاڭ ۇيلەنەدى ەرتەڭ، قالىڭ مالىنا دا ءبىر قارا كەرەك قوي، قينالساڭ ماعان بەر، مەن-اق اقىسىز-پۇلسىز باعىپ بەرەيىن قالاعاڭنىڭ (وكىرەشتىڭ اتاسى ) ارۋاعى ءۇشىن، - دەسە دە الگى كىسى:

- ءتا، جوعال ءارى، قۇدايدىڭ بەرگەنى بولادى، ونىڭ بەتىنە قاراپ وتىرعاندا نە تابام، «جارىق دۇنيەمنىڭ» تويىنا جيناعانىم جەتەدى دەپ تەڭدىك بەرمەيتىن..

ءبىز ساباقتان كەلە سالىپ قورا تازالاپ الەك بولىپ جاتقاندا، وكىرەش ارباسىن سۇيرەتىپ كوشەنىڭ باسىنداعى قۇدىققا بەت الار ەدى. سودان كەشكە قاراي سۇيرەتىلىپ كەلە جاتقانىن كورەسىڭ. وسى ارالىقتا اسىق وينايدى. ودان كەيىنگى مىندەتى – جالعىز سيىردىڭ الدىنان شىعۋ. مال ورىستەن قايتار قىزىل ىڭىردە كارى-جاس تۇگەل اۋىل سىرتىنا جينالادى. ۇلكەندەر كارتانىڭ قىزىعىنا تۇسسە، بوزبالالار دوپ قۋالايدى. ال ءبىز سەكىلدى شيكىوكپەلەر اسىق وينايمىز. ارامىزدا وڭكيىپ وكىرەش جۇرەدى. وكىرەشتىڭ مەنەن 4 جاس ۇلكەندىگى بار. ساباققا كەيدە بىرگە شىعامىز، كوپ سويلەمەيدى، تەك مەكتەپكە كىرەر كەزدە بىرەر اۋىز تىلدەسىپ ۇلگەرەمىز. اڭگىمەنى باستايتىن مەن:

- بۇگىن قانشا ساباق؟ ول باسىن ءبىر قاسىپ الىپ، سۇراققا سۇراقپەن جاۋاپ قايتارادى، - سەندە شە؟

- ءتورت ساباق..

-وندا مەن ءۇش ساباقتان قاشىپ شىعام، ينتەرناتتىڭ ارتىندا (ينتەرناتتىڭ ارتى ءبىزدىڭ اسياق وينايتىن الاڭىمىز)  جولىعايىق. ايتپاقشى قانشا اسىق الىپ شىقتىڭ؟

- ون...

- جالدانا الماي قالسام، بەرەسىڭ بە؟

وكىرەش ءومىرى مەكتەپكە كوپ اسىق اپارمايدى، ارى كەتسە ءتورت اسىق ءبىر ساقامەن بارادى، بىراق قايتاردا بىلعارى سومكەسىنىڭ جارتىسىن تولتىرىپ قايتادى.

- بەرەم، دەيسىڭ...بۇل ءسوزدى قۋانا-قۋانا ايتاسىڭ... ويتكەنى وكىرەشتىڭ ۇتاتىنى بەلگىلى، ول ۇتىپ جاتسا وزىنە جانكۇيەر بولىپ وتىرعان ءبىز سەكىلدىلەرگە دە قۇدايدىڭ بەرگەنى. ءبىر اسىعىڭدى ەكى اسىق قىلىپ قايتارادى. سول سەبەپتى وكىرەش ويىنعا كىرىسكەندە ءبىز ونىڭ تىلەۋىن تىلەيمىز. وزگەلەر اسىق اتار كەزدە ىشىمىزدەن «الا مىسىق زۋ-زۋ»، ء«سۇف قارعا، ءسۇف قارعا» دەپ قارعاپ وتىرامىز.  الدا-جالدا داۋ-داماي تۋىنداي قالسا، اق-قاراسىن ايىرماستان وكىرەشكە جاقتاسامىز. ءوزىمىزدىڭ تىلدە ونى «وداق» دەپ اتايمىز.

«وداقتىڭ» مىندەتى دە وڭاي ەمەس، بوكسشىنىڭ سەكۋندانتى سەكىلدى شىجبالاقتاپ، شىر-پىر بولىپ جۇرگەنىڭ. قاشاننان قالىپتاسقانىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ اسىق تۋرالى جازىلماعان زاڭى بولاتىن. ول بويىنشا ەگەر ويىنشىنىڭ ساقاسى اعاشتىڭ تۇبىنە نەمەسە ءۇي قابىرعاسىنا تاقالىپ تۇسسە، ونىڭ ءوزى نەمەسە وداقتاستارى ء«جاي سولدات» دەپ ايتۋ كەرەك. اگاراكي قارسى جاق ولاردان بۇرىن «كاك سولدات» دەپ قويسا وندا، ويىنشى ەڭكەيمەي، تىكەسىنەن تىك، سولداتشا قاقيىپ تۇرىپ اتۋعا ءماجبۇر بولادى. ال ساقا اڭداۋسىزدا الدەكىمنىڭ اياعىنا ءتيىپ كەتسە «جاتسىن» نەمەسە «كەتسىن» دەپ جامىرايمىز. «جاتسىن» دەگەن ءسوز ءبىرىنشى شىقسا، ساقا سول ورنىندا قالادى، ال «كەتسىن» بۇرىن ايتىلسا وندا الگى اياقتىڭ يەسى كۇشەنىپ تۇرىپ ءبىر تەبەدى. ەگەر ءوزىنىڭ وداقتاسىنىڭ ساقاسى بولسا اقىرىن عانا تىگۋلى اسىقتارعا قاراتا تۇرتە سالادى. سول سەكىلدى اتاتىن كەز بەن شەرتەتىن ساتتە قولىڭ تايىپ كەتىپ، ساقا باسقا باعىتقا ىرشىپ كەتسە «مۇرتىم بار، مۇرتىم بار» دەپ ۇلگەرۋ كەرەك. قارسىلىستار «مۇرتىڭ جوق» دەپ شىعادى ادەتتە. ەگەر سەن ءبىرىنشى ايتساڭ، قايىرا اتۋعا رۇحسات بەرىلەدى. 

ءاسىلى، مايدا-شۇيدە باسەكەلەردە اركىم ء«وز قوتىرىن ءوزى قاسيتىنى» بەلگىلى، مۇنداي «وداقتار» وكىرەش سەكىلدى مىقتىلار تايتالاسقا تۇسەتىن ءىرى ويىنداردا عانا قۇرىلادى. ءارى ونىڭ مۇشەلەرى رەتىندە ايتقانىنان قايتپايتىن وجەت، داۋكەس، توبەلەسكىش، باستىسى جولداسىن  جاۋعا بەرمەس سەنىمدى بالالار تاڭدالادى. مەنىڭ كورشىلىك جاقىندىعىمدى ەسكەرىپ وكىرەش «وداقتىڭ» قىزمەتىنەن شەتتەتكەن كەزى جوق.  مەندە ونىڭ سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرگەن ەمەسپىن.      

مىنەكەي وكىرەش اتۋعا ىڭعايلانىپ تۇر. اڭعا شابار تازىداي تاناۋى قۋسىرىلىپ، كوزى شاتىناپ كەتىپتى. باس بارماعىمەن سۇق ساۋساعىنىڭ اراسىندا قىزىل ساقا ورتەكەدەي ويناقتايدى. شيىرىپ-شيىرىپ، سول قولىنا جينالعان اسىقتارعا «شاق» ەتكىزىپ ۇردى. بۇل ۇيرەنشىكتى ادەتى. ەندى سالا-قۇلاش بويىمەن جاۋار بۇلتتاي ءتونىپ بارىپ تىگۋلى اسىقتارعا قىزىل ساقانى ساقپاننىڭ تاسىنداي جىبەرىپ كەپ قالادى. قىزىل ساقا دا قاندىبالاق بۇركىتتەي ۇنەمى دىتتەگەن جەرىنە تيگىش-اق. قازىل ساقانىڭ «شىق» ەتىپ تيگەن داۋسىمەن وكىرەشتىڭ باتەڭكەسىنىڭ توپىراققا «قولپ» ەتىپ تۇسكەن ءۇنى قاتار شىعادى. وسى ساتتە ءبىز دە بەينە ءبىر تايىمىز بايگەدەن كەلگەندەي شۋ ەتە تۇسەمىز. ءبىرىمىز جۇگىرىپ بارىپ شەڭبەر سىرتىنا شىققان اسىقتاردى قاعىپ الامىز. ويتكەنى وكىرەش ءتورت اسىقتان ارتىق ۇستامايدى. ايتپاقشى وزگە بالالاردىڭ الاقانىنا ۇشەۋى ارەڭ سيعاندا، وكىرەشتىڭ ءداۋ قولىنا ءتورت اسىق ەركىن ەنىپ كەتەدى. وكىرەشتىڭ ءبىر كەمشىلىگى اياعى شامادان تىس ۇلكەن. اسىرەسە ءۇش تابان ويناعاندا قيىن. سول كەزدە 42-رازمەرلى ەتىك كيەدى اۋ شاماسى، ونىڭ ءۇش تابانى، وزگەلدەردىڭ بەس تابانىنا تاتيتىن. سوندىقتان ول نەعۇرلىم قاتتى اتۋعا تىرىساتىن....

وكىرەش ۇندەمەگەنمەن قۋلىعى ءبىر باسىنا جەتەتىن بالا. ويىننان ءسان كەتە باستاسا، داۋ تۋدىرىپ جىبەرۋى وپ-وڭاي. وندايدا كوبىنە «جۇپپاي» جاسايدى. ەرەجە بويىنشا اسىقتىڭ ءبارىن الشىسىنان نەمەسە تايكەسىنەن تىگۋگە تيىم سالىنعان، ولاي ەتكەن كۇندە جۇپپاي بولادى. اسىقتى كورىپ وتىرعان بالالار حانتالاپايعا سالىپ تالاپ اكەتەدى. ونىڭ ارتى بەلگىلى، قىزىلكەڭىردەك داۋ، ءتىپتى توبەلەسكە دە ۇلاسۋى مۇمكىن. بىرەۋ جۇپپاي بولعان جوق، بىرەۋ بولدى دەپ وزەۋرەيدى. اقىرى ويىن تارقايدى.....وكىرەش وسى جۇپپاي جاساۋدىڭ شەبەرى...

***

اۋىلداعى اسىققۇمار وكىرەشكە اجەسىنىڭ ۇرىسقانىن كورمەپپىن. ءوزى عانا ەمەس وزگەگە دە قاتتى سويلەتپەيتىن. الدا-جالدا تيىسە قالعاندار، وكىرەشكە الىمجەتتىك جاساعاندار بولسا سول كۇنى-اق ءاششا اجەدەن سىباعاسىن الادى.  ءتىپتى مەكتەپ مۇعالىمدەرى دە وكىرەشكە باتىپ ۇرىسا المايتىن. سودان بولار وكىرەشتىڭ وقۋ ۇلگەرىمى ناشار. كوبەيتۋ تابليتساسىن بىلمەي سۇراق بەلگىسىنشە بۇكتەلىپ، تۇرعانىن تالاي كورگەنمىن...

-اسىعىمنىڭ سانىنا جەتە الماي ءجۇرمىن، تۇستەن كەيىن كەلىپ ساناپ بەرشى،- دەدى ءبىر كۇنى ۇيگە كەلە جاتىپ. قۋانىپ كەتتىم، ويتكەنى ونىڭ اسىعى تۋرالى اڭىز كوپ ەل اراسىندا. ونىڭ قاي جەردە جاتقانىن وزىنەن باسقا ەشكىم بىلمەيدى. قۇمارلىعىم ارتىپ بارادى.  ءارى اسىعىن ساناپ بەرسەم، اقىسىنا ءبىر ساقاسىن سۇراسام دەگەن دامەم دە بار. تۇستەن كەيىن شارباقتان سەكىرىپ ءتۇسىپ سالىپ ۇرىپ باردىم. قولىمدا اكەمنىڭ ەسەپشوتى.

- ءوي «بۇعالتىر» بوپ كەتكەنسىڭ بە دەپ، ءبىر كەكەتىپ الىپ، قوراسىنا كىرىپ كەتتى. ۇلكەن ءبىر قاناردى مىقشىڭداپ كوتەرىپ شىقتى.

- نە ۇيىڭدە موشەك جوق پا دەپ مىسقىلدادىم ونى دا ءبىر تۇيرەپ العىم كەلگەندەي. بىراق وكىرەشتىڭ ءوز ەسەبى بار ەكەن.

- موشەك قۇرىسىن ءبىر قۇرىسا دەپ مىڭگىرلەدى قاناردىڭ جايىن اۋىزىن بۋىپ تۇرعان قالماق شالىس بايلاۋدى شەشىپ جاتىپ...-اسىقتارىڭ دىمدانىپ بارا جاتسا، كەپتىرىپ دەگدىتىپ العانعا مىنادان قولايلىسى جوق. كۇنشۋاققا اۋزىن اشىپ قويا سالاسىڭ،  جايمالاپ اۋرە بولمايسىڭ.... -اسىعىڭدى قانارعا ساقتا دەدى  تاپ ءبىر جاڭالىق اشقان ادامداي داۋىسىن كوتەرە سويلەپ. مەندە قانارعا سالاتىن اسىق قايدان بولسىن، اجەم ايران قۇياتىن دورباسىنىڭ بىرەۋىن بەرگەن، بار بايلاعىم سونىڭ ءبىر ءبۇيىرىن عانا تولتىرارلىقتاي. ونداي پۇشايمان ءحالىمدى وكىرەشكە ايتىپ، ءوزىمدى تومەندەتكىم كەلمەدى. مول قازىنا تاۋىپ الىپ، سونى ساناۋعا كىرىسكەن دۇنيەقوڭىز قاراقشىداي وتىرا قالىپ ساناقشىلىق قىزمەتىمە كىرىستىم. سويتسەم مەن دە ول كەزدە وكىرەشتەي ساۋاتسىز ەكەنمىن. كەشكىلىك قويلاردى قوراعا قاماردا ءبىر شۇباتقاننان اق ساناپ تاستاۋشى ەدىم، ءۇش جۇزدەن كەيىن شاتاسا بەردىم.. ءارى وكىرەش اسىعىن ۇرلاپ الاتىنداي «داۋىستاپ ساناساڭشى، ءبىر ەمەس ەكى اسىق لاقتىرىپ جىبەردىڭ» دەپ، توبەڭنەن ءتونىپ تۇرسا قايبىر جارىتاسىڭ، دىڭكەلەپ كەتتىم. اقىرى مەنىڭ شامامدى بايقادى بىلەم، ۇندەمەي كەلىپ قانارعا قايتا سالىپ الدى. مەن وتىرمىن قىزىل اسىق، اق اسىق، جاسىل اسىقتارعا جاۋتاڭداپ قاراپ.

- بۇلار شىرىك شالىپ، مۇرتى مۇجىلگەن ەسكى اسىقتار عوي، ساقالارىم مەن جاڭا اسىقتارىم ءبىر بولەك، بىراق ولار بۇدان ازداۋ، دەپ قويادى مۇرىن استىنان مىڭگىرلەپ. اسىعىن جۇزگە جەتكىزە الماي جۇرگەن مەن پاقىرعا بۇل سوزدەردىڭ قانداي اسەر ەتكەنىن شامالاي بەرىڭىز. وكىرەشتەن باقىتتى، وكىرەشتەن باي ادام جوق شىعار دەپ ويلادىم سول كەزدە.

***

ءۇشىنشى سىنىپتان تورتكە كوشكەن جىلى وكىرەشتىڭ اجەسى قايتتى. تالايدى كورگەن كەيۋانا باس-اياعى ءبىر اپتا توسەك تارتىپ جاتىپ، ۇزىنسارىنىڭ كەزىندە ءۇزىلدى. وكىرەشتىڭ سول كەزدە وكىرىپ جىلاعانىن ءبىرىنشى رەت كوردىم. اسىرەسە قابىر باسىندا زارلاعانى ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى. سودان بەرىدە تۇيىقتالىپ كەتتى. اشىلىپ ەشتەمە ايتپايدى، اسىق ويىنىنا دا بارۋدى توقتاتتى. اس-سۋى كورشى-قولاڭنىڭ موينىندا. بار ەرمەگى تارعىل سيىر مەن ودان تۋعان قاسقا بۇزاۋ. قاشان كورسەڭ جەم-ءشوبىن بەرىپ، استىن تازالاپ جۇرگەنى. تارعىل سيىر بوتەن ادامدى جولاتپايتىن شايپاۋ، باستاپقىدا ءوزى ساۋىپ ءجۇردى دە كەيىننەن تۇبەگەيلى سۋالتىپ جىبەردى. سول جىلى كۇزگە سالىم  اجەسىنىڭ جىلىنا سويدى.

- بايقۇس بالا ابدەن باعىپتى، اقتارىلىپ ءتۇستى، دەپ كەلدى اجەم كەشكىلىك ءشاي ۇستىندە.

- جارىقتىق قاسيەتتى مال ەكەن. ءاششا ولگەن ءتۇنى موڭىرەپ شىعىپ ەدى، باۋىزدار كەزدە قىڭق دەمەي جاتتى،- دەپ اتام دا قوستادى قۇداي قوسقان قوساعىن.

- كارى مالدىڭ ەتى قاتتى بولۋشى ەدى، مىنا سيىردىكى قۇناجىندىكىندەي بىلبىراپ تۇرىپ ءپىستى عوي،- دەپ اڭگىمەگە ارالاستى، سول جيىندا قازان-وشاققا باس-كوز بولعان شەشەم.

- ەندى و دۇنيەدە دە ءاششا اپا تارعىل سيىرىن ساۋىپ ىشەتىن بولادى،- دەپ اڭگىمەنىڭ سوڭىن ازىلگە اۋدارماقشى بولعان ماعان ۇيدەگىلەر الايا قارادى.

سو كۇنى، ءتىپتى سول ءبىر اپتادا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ عانا ەمەس، بۇكىل اۋىلدىڭ اڭگىمەسى وسىنداي بولعانى انىق. ەكى ادامنىڭ باسى قوسىلا قالسا تالقىلاناتىن تاقىرىپتىڭ ءبىرى تارعىل سيىردىڭ سەمىزدىگى مەن وكىرەشتىڭ وزگەشە مىنەزى. اۋىل ادامدارىنىڭ اراسىندا جانىنان شىعارىپ، اسىرىپ ايتاتىنى دا بار، ۇرى الىپ كەتپەسىن دەپ وكىرەش جانىنا قونادى ەكەن، بۇقالار ارتىلماسىن دەپ قۇيرىعىنا شۇبەرەك تاڭىپتى،-دەگەن قيسىندى-قيسىنسىز لەپىرمەلەر دە بولدى. وسى لەپىرمەنىڭ ىشىندە ماعان قيىنداۋ تيگەنى وكىرەشتىڭ ەكى قانار اسىعىنىڭ تاعدىرى. جۇرتتىڭ سوزىنە سەنەر بولسام، وكىرەش قىرمانشى كەرىمقۇلدىڭ بالاسىنا اسىق اپارىپ بەرىپ، جارىلعان ارپا العان-مىس. ايىرباستاعان ياعني. ول ارپامەن تارعىل سيىردى بورداقىلاعان. ەل-جۇرت ء«وي مىنا بالانىڭ قۋىن قارا» دەپ باسىن شايقاسا، مەنىڭ باسىمدى باسقا وي كەۋلەيدى. وكىرەش ويتپەۋ كەرەك ەدى عوي، ويتكەن كۇندە دە ەكى قانار اسىقتى تۇگەل بەرە سالماعان شىعار. وزىمشە وكپەلەپ تە ءجۇردىم. ماعان بەرگەندە مەن-اق اتاما كورسەتپەي قامبادان جەم ۇرلاپ بەرەر ەدىم عوي دەگەن ارام ويىم دا جوق ەمەس.

***

ءبىر كۇنى قويبولىسىنە وكىرەش ەكەۋمىز ۇزىندى-قىسقالى بولىپ كەتىپ بارا جاتقانبىز، ادەتتەگىشە. جول ورتاسىنا جەتكەندە ء«ما» دەمەسى بار ما؟ ەسىم شىعىپ كەتتى. ەسىڭ شىقپاعاندا نەڭ قالادى، وكىرەش ءوز قولىمەن اتاقتى قىزىل ساقاسىن بەرىپ تۇر. بۇرىن ءبىر ويىنعا بەرە تۇرشى دەگەنگە، مۇرتى بۇزىلادى دەپ ازاردا بەزەر بولاتىن قىزىل ساقانى ءدال قازىر ساعان باسى ءبۇتىن سىيعا بەرىپ تۇر.

- اسىقتى قويامىن،- دەپ مۇرىن استىنان مىڭگىر ەتتى، قيماسىن الىس ساپارعا اتتاندىرىپ تۇرعان ادامداي. قىزىل ساقانى جالما-جان قالتاعا سۇڭگىتىپ جىبەرگەنىمدى بىلەم، نەگە دەپ سۇراپ ۇلگەرمەدىم.

- ناعاشىلارىمنىڭ اۋىلىنا كوشەتىن بولدىم، ولار قالادا تۇرادى، اسىق وينايتىن بالا جوق شىعار وندا،- دەپ ءتۇسىندىرىپ جاتىر. وسى جەردە سۇراۋدىڭ ءساتى كەلدى.

- ەكى قانار اسىعىڭدى نە ىستەمەكسىڭ؟

- ونى جەمگە ايىرباستاپ جىبەرگەم...

بۇگىنگى ديالوگ وسىمەن ءبىتتى. ءما ساعان كەرەك بولسا، سىرتتاي وكىرەشتىڭ اسىعىنا مۇراگەر بولىپ جۇرگەن ارمان-قيالىمنىڭ تاس-تالقانى شىقتى. بىراق ءبىر ءوزى ءجۇز اسىققا تاتيتىن  قىزىل ساقا قالتادا. وسىنىڭ ءوزى مول ولجا. «قىزىل تايپاق» اتانعان، قوشقاردىڭ شيكىل ساقاسى ءۇشىن تالاي داۋ بولعان. قالاي يىرسەڭ دە الشىسىنان تۇسەتىن، تايكە تۇرعانى سيرەك. ونىڭ وسى ءبىر قاسيەتىنە كۇماندانىپ، قورعاسىن قۇيىلعان دەپ تالايلار وزەۋرەدى. ارى-شۇقىپ، بەرى شۇقىپ، سالماقتاپ كورەدى. بىراق وكىرەش ءمىز باقپايتىن. مۇنى قويشى اسقاردىڭ بالاسىنان 100 اسىققا ايىرباستاپ العام، «پوجالۋستا 100 اسىققا باستەسەيىك، ەلدىڭ كوزىنشە شاعامىز»،- دەپ تاپ بەرەتىن. ونداي «بايلار» قايدان بولسىن، وزەۋرەگەندەر ءوزدى-ءوزى كۇڭكىلدەپ بارىپ، جەلى شىققان دوپتاي باسىلىپ قالاتىن. سول قىزىل ساقا قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن مەنىڭ قولىما ءتيدى. ال اجەسىنىڭ جىلىن بەرگەسىن ءتۇپ ناعاشىلارى كەلىپ وكىرەشتى الىپ كەتتى. وكىرەش سول كەتكەننەن مول كەتتى، جولىمىز قايتا تۇيىسپەدى. مەن قىزىل ساقامەن ويناپ جارىتپادىم. باسقا باپكەرگە بارعاندا جۇگىرمەي قوياتىن تەكتى جۇيرىك سەكىلدى، قولىما جاقپادى. وكىرەشتىڭ ساۋساقتارىنا ارناپ جارالعانداي ۇلكەندەۋ ەكەن. پەتكا قايتا-قايتا سۇرادى. اۋەلگىدە 100 اسىققا ايىرباستا دەپ جالىندى. بەرمەدىم. كەيىننەن «200 اسىققا تىك، جەكپە-جەك وينايىق» دەدى. (ەرەجە بويىنشا ءبىر اسىق ەكى ءجۇز اسىقتىڭ ورنىنا جۇرەدى) كونبەدىم. ەسەيىپ، قىزدارعا قىرىندايتىن جاسقا كەلگەندە اجەمنىڭ ساندىعىنا سالعانمىن. بەرتىندە ستۋدەنت بولدىق، ۇيلەندىك، جەكە دارا شاڭىراق كوتەردىك. قىزىل ساقا كونەتوز اتكورپەمەن بىرگە الىستاعى اۋىلدان استاناعا جەتتى. سول قالپى....ەكى ۇلىم اسىق اتۋعا جاراپ قالدى بۇگىندە، اسىرەسە قىزىل ساقاعا قۇمار. ايتەۋىر ولار ۇيىرگەندە الشىسىنان تۇسسە دەپ تىلەيمىن!

Abai.kz