جاسىراتىنى جوق، قازاق قوعامىندا قازاق ايەلىنىڭ جاعدايى وڭىپ تۇرعان جوق. البەتتە ونىڭ وڭباي تۇرعانىن ەلدىڭ تاعدارىنا تىكەلەي ىقپال ەتەتىن ەر ازاماتتاردىڭ ينتەلەكتۋالدىق دەڭگەيىنەن ىزدەيمىز. جاعدايى جاقسى ايەلدەر مەن وتباسىنا جاۋاپتى ەرى بار ءبىرلى-جارىم جانۇيالاردى بىلاي ىسىرا تۇرىڭىز. ايتايىن دەگەنىم – وزەكتى، ءارى الەۋمەتتىك اۋقىمدى الىپ بارا جاتقان جاۋاپسىز ەر ازاماتتاردىڭ ەتەك الىپ بارا جاتقاندىعى. كەشەگى كۇندەرى كورشىلەر اراسىنداعى كۇڭكىل بولعان بۇل اڭگىمە ەندىگى ەل اراسىنداعى شەشۋى قيىن كۇردەلى جايت بولىپ وتىر. وتباسىنداعى جاۋاپسىز اكەلەر سالدارىنان ءارى بالا تۋىپ باعاتىن، ءارى اقشا تاباتىن ايەلدەردىڭ تاۋقىمەتى زورايىپ تۇر. ولاردىڭ سىرىن تىڭداي قالساڭ توبە قۇيقاڭ شىمىرلايدى.

«كۇيەۋىم ۇرىپ-سوعادى. ودان قورقامىن». «اقشا تاپسا، مىندەت قىلادى. تاپپاسا، شالقايىپ جاتادى». «تاپقانىن ىشەدى، تاپپاسا ۇيدەگىنى ساتىپ ىشەدى، بالالاردى قايتىپ باعاتىنىمدى ويلامايدى دا». «وتىرىك ءسوزى كوپ، قاي سوزىنە سەنەرىمدى بىلمەيمىن». تىزە بەرسەك، جاعىمسىز سيپاتتامالارى وتە كوپ. ايەلدەر ءوز كۇيەۋلەرىن ءبىر تىرلىك ىستەۋگە مىندەتتەمەك تۇگىلى، ءبىر ارتىق ءسوز ايتۋعا جاسقانىپ تۇرادى. ارتىق ءسوزدىڭ ارتىنان جالعان نامىسىن قامشىلاپ، نە قولىن الا جۇگىرمەك، نە ۇيىنەن بەزىپ دالا كەزبەككە دايىن تۇرعانى. بۇل ەر ازاماتتارىمىزدىڭ سانا سەزىمى قانداي دەڭگەيدە ەكەنىن كورسەتىپ تۇر. جانە بۇل «سانا سەزىم» قايدان عانا قالىپتاسىپ جاتىر دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋ كەرەك سياقتى. ازامات دەگەن ەلگە قورعان بولا الاتىنداي اقىلدى، جىگەرلى، تابىسكەر، ەڭبەكقور، ەل-جۇرتىنا قامقور بولماي ما ەكەن دەيمىز-اۋ. بۇنى ولارعا كىم ۇقتىرماق؟ مەكتەپ پە، مەشىت پە؟ كوشە مە، ءۇي مە؟ «بالانى تۋاسىڭ، مىنەزىن تۋمايسىڭ» دەگەن حالىق ناقىلى بار. قالت ايتىلماعان. بالانىڭ مىنەز-قۇلقىن، سانا-سەزىمىن قالىپتاستىراتىن – ورتا. بۇگىندە شاريعاتتى ايتىپ، ۋاعىز وقيتىندار كوبەيىپ كەلەدى. كەيبىرى اقىلعا قونسا داعى، كەيبىرى تەرىس ەكەندىگى انىق بايقالادى. ولاردىڭ اراسىندا «ايەلدەردى ۇرىپ-سوعىپ تاربيەلەۋ، ايەلدىڭ پارىزى، ايەلدىڭ تاققان ورامالى مەن ەتەگىنىڭ ۇزىن-قىسقالىعى» سياقتى تاقىرىپتارعا ءجيى توقتالاتىنى بار. ياپىر-اۋ، سونشاما ايەلدىڭ ەتەگىنەن اسا المايتىنداي باسقا ماڭىزدى ازاماتتىق تاقىرىپتاردى نەگە ۋاعىزدامايدى؟! قوعامدى جايلاپ بارا جاتقان جەمقورلىق، جاۋاپسىز ورىندالعان الەۋمەتتىك جۇمىستار مەن ەل اراسىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر، قىلمىستىڭ ءورشۋى سياقتى كۇردەلى ساۋالدار بار ەمەس پە؟! ول تىم بيىك دەڭگەي بولسا، ءوز وتباسىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى ەڭ الدىڭعى قاتارعا قويۋ كەرەكتىگىن ايتاتىن ادام بار ما؟. ياعني، ازاماتتىق مىندەتتەردى دۇرىس تۇسىندىرە الاتىن ورتا بولماي تۇرعان سياقتى.

جاسىراتىنى جوق، قازاقتا سۇيەككە سىڭگەن «قاتىنعا قوتىر قوجايىندىق» قىلاتىن ادەت بار. جانە مۇنى دۇرىس كورەتىندەردىڭ قاتارىندا ينتەلەكتۋالدى دەڭگەيى جوعارى دەگەن ازاماتتاردىڭ بارى تاڭ قالدىرادى. ايەلىنە وكتەم سويلەيتىن قايسىبىر اكىمدەر ونىسىن قالىڭ كوپشىلىكتەن جاسىرعان جوق. دەگەنمەن وسى ادەتتىڭ استارىندا داياشى قىزدى تەۋىپ قۇلاتقان تۇراگەلديەۆ سيندرومى، ايەلىن جۇدىرىقتايتىن ەسەنتاەۆ سيندرومى، كولدەنەڭ ەتەكتى جىبەرمەيتىن جاماليەۆتىڭ سيندرومى تايعا تاڭبا باسقانداي كورىنىپ تۇر.

وسى سيندرومدارمەن كۇرەسۋگە قازاق قوعامىندا دارمەن بولۋعا ءتيىس. قاتىن ۇرىپ باتىر بولۋدى تىپتەن جاقتاۋعا بولمايدى جانە بولمايدى. مۇندايلارعا قوعامدا وڭ كوزقاراس تانىتۋ ۇلكەن قاتەلىك. شەشەسىن  اكەسى ۇرىپ تاربيەلەيتىنىن كورگەن ۇل ەرتەڭگى كۇنى بۇل امالدى ءوز وتباسىندا قايتالايدى. سوندىقتان بالانىڭ  تۇرمىستىق زورلىق زومبىلىقتى مەيلىنشە كورمەي وسكەنى، كورە قالسا دۇرىس وي ءتۇيىپ، ساناسىن سىلكىپ الۋى وتە قاجەت. بالالىق شاقتان قالعان پسيحولوگيالىق كۇيزەلىستەر ادام بالاسىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن وكشەلەپ جۇرەتىنى الدەقاشان دالەلدەنگەن جايت. بالا بولسىن، ايەل، نە ەر بولسىن ادامنىڭ اتى – ادام. ول - جەكە تۇلعا. ونىڭ ازاماتتىق قۇقىقتارى مەن ار-نامىسى قورلانۋعا ءتيىس ەمەس. كىمدە كىم وسى قاعيدادان اتتاپ كەتەر بولسا، ءوزىنىڭ ازاماتتىعىنا ۇلكەن سىن الماق. تىم تەرەڭدەپ ءبىلىمنىڭ تەڭىزىنە بويلاي الماساق تا، ءوزىمىزدى بۇقار جىراۋ ايتقان 11 تىلەكتىڭ بىرىنشىسىنەن –اق ءتالىم الىپ كورەيىكشى.

ءبىرىنشى تىلەك تىلەڭىز

ءبىر اللاعا جازباسقا... –دەگەن ءدى.

اعايىنىمىز ادامنان ۇيالىپ، اللادان قورىقسا ەكەن دەپ تىلەيمىن. ادامنىڭ يىعىندا وتىراتىن ەكى پەرىشتە جاساعان بارلىق جاقسىلىقتارىمىز بەن جاماندىقتارىمىزدى جازىپ وتىراتىنى راس بولسا جانە جاساعان كۇنامىز ءۇشىن جاراتقاننان كەشىرىم سۇراي تۇرىپ تاعى دا ادەيى قايتالايتىن بولساق، وندا الدىڭعى كۇنالارمەن قوسىلىپ ەكى ەسەلەنە تۇسەدى دەسەدى.

اقىرەتتە اللاعا جازعان كۇنالارىمىز الدىمىزدان شىعاتىنى اقيقات. سوندىقتان، ادامگەرشىلىك دەگەن ۇلى قاسيەتتى اتتاپ كەتپەي، ءار اداممەن سىيلاسا بىلۋگە، ءوزىمىزدى سىيلاتا بىلۋگە ىنتالى بولساق. ول ءۇشىن بىلەكتىڭ كۇشىنە ەمەس، ءبىلىمنىڭ كۇشىنە سۇيەنسەك. بىلەككە سۇيەنسەك قادىر قاسيەتىمىز كەتەدى، بىلىمگە سۇيەنسەك مەرەيىمىز وسەتىنى حاق.

گۇلجان ءىزتاي

Abai.kz