بۇگiندە ەل ەكونوميكاسى اگرارلىق سەكتورىنىڭ قۇرىلىمى جان-جاقتى كەڭەيiپ كەلەدi. دەسەك تە، شاعىن دا شاشىراڭقى اۋىل شارۋاشىلىعى ونiمدەرiن وندiرۋشiلەر ماتەريالدىق-تەحنيكالىق رەسۋرستارمەن جابدىقتاۋشى، ءونiم وڭدەۋشi, ساۋدا قۇرىلىمدارى دەلدالدار مەن تۇتىنۋشىلار تاراپىنان ءتۇرلi كەدەرگiلەر مەن قولايسىزدىقتارعا كەزiگiپ وتىرعانى دا جاسىرىن ەمەس. اۋىل شارۋاشىلىعى ونiمدەرiن وڭدەيتiن iرi كاسiپورىندار ساۋدادا، وڭدەۋ نارىقتارىندا مونوپوليالىق جاعدايدى پايدالانىپ، شاعىن شارۋاشىلىقتاردى كوبiنە ءوز دەگەنiنە ماجبۇرلەيتiنi دە راس. وسى رەتتە شارۋالاردىڭ مۇددەلەرiن بiرiنشi كەزەككە قويا وتىرىپ، ولار وندiرگەن ونiمدەردi بارىنشا ۇقساتىپ، وڭدەپ نارىققا شىعارۋ ەڭبەك ونiمدiلiگiن ارتتىرۋمەن قاتار ديقان مەن ەگiنشiنiڭ ماڭداي تەرلەرiنiڭ وتەمi دە بولار ەدi. 

وڭتۇستىك وڭىردە اۋىل شارۋاشىلىعى ونiمدەرiن قايتا وڭدەۋمەن 198 كاسiپورىن اينالىسادى. ونىڭ 27-سi iرi, 171-i ورتا جانە شاعىن كاسiپورىن ساناتىندا. 2015 جىلى وندiرiلگەن ەتتiڭ – 18, ءسۇتتiڭ – 26,8, كوكونiس پەن جەمiس-جيدەكتەردiڭ 14,2 پايىزى وڭدەلگەن. قازiرگi تاڭدا جۇمىس iستەپ تۇرعان كوكونiس وڭدەيتiن 36 كاسiپورىن جىلىنا 107600 توننا ءونiمدi وڭدەۋگە قاۋقارلى. بىلتىر 135,5 مىڭ توننا جەمiس-جيدەك پەن كوكونiس وڭدەۋدەن وتكەن. 2015 جىلى وبلىس بويىنشا جەمiس-جيدەك جانە كوكونiس وڭدەۋ كاسiپورىندارىنا 10 ميلليون تەڭگە ينۆەستيتسيالىق سۋبسيديا تولەنiپتi.

ءار اۋداننىڭ باسىم باعىتتارى ايقىندالعاندا تاۋلى ەلدi مەكەندەردە باۋ شارۋاشىلىعىن دامىتۋ تيiمدiلiك بەرەتiنi ەسكەرiلدi. سوندىقتان بيىل قازىعۇرت اۋدانىندا 1800 گەكتارعا جاڭعاق، 300 گەكتارعا الما اعاشتارىن وتىرعىزىلدى. تۇلكiباس جانە تولەبي اۋداندارىندا 1200 گەكتارعا الما باۋى ەگiلدi. وسى جوبانىڭ قارجىلىق ماسەلەسi شەشiلگەن. تۇلكiباستا جەمiس-جيدەك وڭدەيتiن 2 تسەح iسكە قوسىلعان. يندۋستريالدى ايماققا قوسىمشا 4 جوبا ورنالاستىرىلماق. جالپى، وسى اۋدانداردا باۋ جانە قايتا وڭدەۋ كلاستەرi قۇرىلماق.

«وڭتۇستiك» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىندا توقىما سالاسى بارىنشا قارقىن الىپ كەلەدi. فابريكالارعا شيكiزات كەرەك. سول ءۇشiن دە ماقتاارال اۋدانىندا ماقتا شارۋاشىلىعىن قايتا قولعا الۋدى وبلىس باسشىسى مiندەت ەتiپ قويدى. قازiر قولدا بار ماقتانىڭ 30 پايىزىن جەرگiلiكتi توقىما فابريكالارى الىپ جاتىر. جالپى، ايماقتا توقىما سالاسى جان-جاقتى وركەندەمەك. ەندەشە، جاڭا توقىما فابريكالارىنا شيكiزات سىرتتان تاسىمالدانباۋى تيiس. ماقتا ەگiستiگiنiڭ كولەمiن ۇلعايتۋ باعىتىنداعى ءوڭiر باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى وسىعان نەگiزدەلگەن. بيىل 2,5-3 ميلليارد تەڭگە ماقتا شارۋاشىلىعىنا باعىتتالدى. سۋ، تەحنيكا، تۇقىمدىق شيت ماسەلەلەرi دە رەت-رەتiمەن شەشiمiن تاۋىپ جاتىر. 

شاردارا، وتىرار اۋداندارى مەن تۇركiستان، ارىس قالالارى جۇگەرi مەن كوكونiس وسiرۋگە قولايلى. سوندىقتان وسى ايماقتاردا جاڭادان 80 مىڭ گەكتار جەر اينالىمعا قوسىلادى. 20 مىڭ گەكتاردان استام جەردiڭ سۋ جۇيەلەرi جاڭعىرتىلادى. مال ازىعىنا دەگەن سۇرانىس قاي كەزەڭدە دە وزەكتi. وسى سۇرانىستى وتەۋ ماقساتىندا وتىرار اۋدانىندا قوسىمشا جۇگەرi وڭدەۋ جانە ساقتاۋ زاۋىتى سالىنادى.

دايىن ونiمدەردi نارىققا شىعارۋ دا – ۇلكەن تابىس كوزi. بۇل رەتتە شىمكەنت قالاسىندا كولiك-لوگيستيكالىق ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسى ءجۇرiپ جاتىر. وسىنداي ورتالىق تۇركiستان، سارىاعاش قالالارىندا دا بوي كوتەرەدi. وسى ورتالىقتاردا ديقاندار قىسقا دەيiن ونiمدەرiن ساقتاي الادى. بۇزىلماي جاقسى ساقتالعان كوكونiس قىستا ۇلكەن سۇرانىسقا يە.

2016-2020 جىلدار ارالىعىندا ماقتاارال، قازىعۇرت، ورداباسى، سايرام، تۇلكiباس، سارىاعاش اۋداندارى مەن ارىس، تۇركiستان قالالارىندا دا جەمiس-جيدەك جانە كوكونiس القاپتارىنىڭ كولەمiن ارتتىرۋ جوسپارلانعان. اتالعان اۋداندار مەن قالالار وڭدەۋ باعىتىنا بەت بۇرىپ، ونiمدەردi نارىققا شىعارۋ جولدارى قاراستىرىلىپ وتىر. ماقتاارال، شاردارا اۋداندارى باقشا ونiمدەرiن وڭدەپ، ءتۇرلi شىرىندار مەن كونتسەنتراتتار شىعارۋدى جولعا قويعاندارى ءجون بولار ەدi.

Abai.kz