دۇيسەنبى كۇنى م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق تەاتردا اقىن المات ءيسادىلدىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان "ەلىم باردا"... اتتى كەشى ءوتتى. سول كەشتىڭ الدىندا "جەتىسۋ" گازەتىندە جاريالانعان مىنا ءبىر ماقالانى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

اباي اقپاراتتىق پورتالى

كەيدە تاقىرىپ تاپپاي باستى قاتىرىپ، اھ ۇرىپ جاتاتىن كەز دە بولادى. ال مىنا تاقىرىپ وزىنە شاقىرىپ تۇرعان سوڭ ەلپىلدەپ ەردىم دە كەتتىم. قولىمدا «اينالاسى جۇپ-جۇمىر تەگىس كەلگەن، تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى تيەتىن» ولەڭدەرمەن ورنەكتەلگەن ء«بىر تامشى...» جىر جيناعى. بۇل مەنىڭ زامانداستارىمنىڭ ىشىندەگى جاۋھار جىرىنىڭ ءيىرىمى وزىنە قاراي بىردەن ءيىرىپ اكەتەتىن، ولەڭدەگى ورنەگى وزىنە عانا ءتان شەبەرلىكپەن سالىنعان، قاسيەتتى قارا ولەڭدى ءوز قادىرىنەن بيىك قويىپ، قاستەرلەي بىلەتىن، بار بولمىسى «قازاقتىڭ ءدال وزىندەي قاراپايىم» عانا اقىن المات ءيسادىل دوسىمنىڭ قالامىنان تۋىنداعان ولەڭدەر ەدى.

وي تۇبىندە
جاتقان ءسوز
كۇللى ماقتاۋلار مەن ماداقتاۋلار الەمدەردىڭ جاراتۋشىسى بولعان ءبىر عانا اللاعا ءتان ەكەنىن شاريعاتتان ەستىپ، بىلسەم دە – ورنەكتى ولەڭگە ءوز ويىمدى ءبىلدىرىپ، زامانى ورتاق، باعىتى ءبىر دوسىما ىزگى ءسوزىمدى ارناپ، قۋانىشىمەن بولىسكىم كەلدى. كەيىپكەرىمە قازاقى تامسىلمەن ايتقاندا «كوپشىك قويىپ»، كوڭىلىن كوتەرۋ وسىمەن تامام. مەنىڭ ايتپاعىم ولەڭ ءھام ولەڭدەگى ءومىر جايلى...
شاعىن كىتاپتاعى جۇمىر شۋماقتاردى وقىدىم، ساناما توقىدىم، كوڭىلگە ءتۇيدىم. ءار وقىرمان ءارتۇرلى قابىلدايتىنىن ەسكەرسەك، ءبىر ولەڭنىڭ وزىنەن-اق بىرنەشە پىكىر وربىتۋگە بولادى. 
القيسسا، اڭگىمەمدى كەيىپكەرىم جايلى ماقالامنىڭ بوركى، جىر جيناعىنىڭ بەتىن اشىپ، كوركى بولىپ تۇرعان «قالامنىڭ مىنەزى – عالامنىڭ مىنەزى» تاقىرىبىنداعى العى ءسوز ورنىنا بەرىلگەن اقىن-جۇرەك تولعاعان وي-قازىنانىڭ ءبىر ۇزىگىنەن باستايىن. «اللانىڭ قۇدىرەتىمەن ءوز ويىن تىلمەن جەتكىزۋگە شەكسىز مۇمكىندىك العان ادامزات بالاسى قولىنا قالام ۇستاعان كۇننەن باستاپ، وزگەرۋ مەن تۇلەۋدىڭ، وركەندەۋ مەن جاڭارۋدىڭ، ورىستەۋ مەن دامۋدىڭ تاعى ءبىر ساتىسىنا جوعارىلاپ، سانالى عۇمىرىن ساۋلەلەندىرە ءتۇستى. سوندىقتان، و باستا قالامدى قۇداي تەك جاقسىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ جارشىسى ەتىپ جاراتقانىنا ەش كۇمانىم جوق».
اقيقاتىندا قالامنىڭ عانا ەمەس، وسىناۋ عالامنىڭ ىشىندە كۇللى جاراتىلىستان دارەجەسى جوعارى، اقىل يەسى بولعان ادامنىڭ دا ءاۋ باستاعى ماقسات-مىندەتى ءبىر-بىرىمەن تەك جاقسى قارىم-قاتىناستا بولىپ، ىزگىلىكپەن ءىز قالدىرۋ ەمەس پە ەدى؟ دەسەك تە، المات اقىن ايتقانداي «قۇدىرەتى ءالسىز ءسوزدىڭ ءومىرى قىسقا» ەكەنىن بىلە تۇرا، قۋاتتى قالامنىڭ كۇشىن شۋاقتى عالامنان كولەڭكە ىزدەۋگە، انىعىن ايتقاندا پەندەلىكتىڭ باتپاعىنا ماتىرىپ، ادامداردىڭ اپپاق قارداي كوڭىلىنە كىر جاعاتىن قۇرالعا اينالدىرىپ العاندار دا بارشىلىق مىنا قوعامدا. اقىن جۇرەك جيناقتىڭ بەتىن اشقان اۋەلگى سوزىندە وسى جاعىنا تەرەڭ ءمان بەرىپ: «الدىمدا – اق قاعاز، قولىمدا – قالام. جارقىن دۇنيەلەردى عانا حاتقا تۇسىرۋگە نيەتتەنىپ وتىرمىن. سيا-ساۋىت بولسا، زاپىرانعا تولىپ تۇر...
ءومىر – الاساپىران، زامان – قۇبىلمالى، ادام دا، ادامنىڭ عۇمىر كەشۋ كەڭىستىگى دە ءسات، ساعات سايىن وزگەرۋدە»، – دەپ وي-تولقىنىسىن ورتاعا سالادى. الداۋ، ارباۋ، ساتۋ، ۇتۋ سياقتى الاعاي-بۇلاعاي زاماننان اقىن پەيىل تاڭعى شىقتاي مولدىرلىك پەن اپپاق قارداي تازالىق ىزدەيدى. قوعامنىڭ بەتالىسى اقىن ويلاعانداي بولماعان سوڭ، امالسىز قولىنا قالام الىپ تولعانادى. جىر جيناعىن باستاپ تۇرعان «مۇنار» اتتى سەگىز جول ولەڭ بۇگىنگى كۇننىڭ بەتالىسىن الدىڭىزعا جايىپ سالادى:
اعادان كورمەي ىرىلىك،
كىشىدەن كورمەي ىنىلىك.
اسپالى كوپىر شەتىندە،
تۇرعانداي بولام ءىلىنىپ.
سونداي ءبىر سۇرقاي ساتتەردە،
اكەمنەن قالعان جىلىلىق،
شەشەمنەن قالعان جىلىلىق – 
لەبىڭە جۇرەم جىلىنىپ. 
الدىنا بارساڭ اقجايلاۋ پەيىل اعانىڭ ايالى الاقانى تاستاي قاتتى قاتايىپ العان قوعامدا ءىنىنىڭ نيەتى وزىنەن ءوزى-اق ىننەن تار بولىپ، ەكى ارادا ەكىۇداي كۇي كەشەتىنىمىز تاعى بار. ەسىل جالعاننان ەرتە كەتكەن ەسەنقۇل شايىردىڭ: «اعا دەپ بارساڭ اعاعا – اعانىڭ كوڭىلى كوكتە ءجۇر. باۋىر دەپ بارساڭ باۋىرعا – باۋىرى ونىڭ كوك تەمىر»، – دەگەن جان تولقىنىسىمەن الماتتىڭ جۇرەك تەبىرەنىسىنىڭ ۇندەسىپ جاتۋىنىڭ ءوزى اقىنعا عانا ءتان ەرەكشەلىك بولسا كەرەك. ەساعاڭ: «اينالايىن اعايىن، سەندەرمەن جەردى ءبىر باسقام. سۇيگىزگەن، سۇيگەن، مۇڭداسقان. ءومىرى ولەڭ، جىر-داستان، مەندە دە ارمان جوق شىعار»، – دەپ اينالاسىنداعى ولەڭىن ۇعىپ، جانىن تۇسىنگەن جاندارمەن جابىرقاعان كوڭىلىن جۇباتسا، المات اقىن اسقار تاۋ اكە مەن اياۋلى انادان قالعان جىلىلىقپەن تۇلا بويىن جىلىتىپ، مىڭ قۇبىلعان سۇرقاي قوعامنىڭ شۇعىلالى، شۋاقتى جاعىنا اڭسارى اۋادى دا تۇرادى. اكە مەن انا مەيىرىمىنەن قۋات الىپ، كوڭىل كوكجيەگىن كەڭىتىپ كوشەگە شىققان الماتتى تاس قالا، تاس قابىرعا، تاس كوشەدەگى قىم-قۋىت تىرلىكتىڭ ءيىرىمى وزىنە تارتىپ اكەتەدى. جاڭا عانا بويىنا شۋاق سەپكەن ءتاتتى قيالدى قوعامنىڭ قويۋ تۇمانى تۇمشالاپ، پەندەلىك يەكتەگەن ءومىر ءوزىنىڭ دەگەنىنە كوندىرگىسى كەلەدى. وعان اقىن جۇرەك كەلىسە قويسىن با؟
ۇلعايعان سوڭ زاماننىڭ زار-نالاسى،
قۇنسىزدانىپ بارادى ار باعاسى.
اۋىلعا بەزىپ كەتكىم كەپ تۇرادى،
قاجىتقاندا قالانىڭ قاربالاسى، – دەپ ولەڭنىڭ پىراعىنا ءمىنىپ، اسپانتاۋلار اياسىنداعى الاقانداي اۋىلىنىڭ قويناۋىنا ەنىپ كەتكىسى كەلەدى. بىراق اۋىل دا باياعىداي ەمەس-اۋ. تاۋ جاقتان دا ءبىر سالقىندىق بايقالادى. كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ يلەۋىنە ءتۇسىپ كەتكەن اۋىلداعى اۋلادان باقىتتى بالالىعىڭنىڭ ەلەسى عانا قول بۇلعايدى. بۇگىنگى بالانىڭ بويىنان كەشەگى كۇنىڭدى كورە الماي، قۇزعا قاراپ ۇلىعان بورىدەي قۇلازىپ قايتاسىڭ. راس، بارعان ساتىڭدە قۇشاق جايا قارسى العانىمەن سەنىڭ قاسىڭدا ەمەن-جارقىن اڭگىمە ايتىپ كۇن ۇزاققا وتىرا المايدى. شارۋا قالىپ بارادى. اۋا رايىنىڭ قولايلى ءساتىن پايدالانىپ، ءشوبىن شىرىتپەي جيناپ، ۇرى-قارى، يت-قۇسقا تيگىزبەي مالىن تۇگەندەۋ كەرەك. المات اكەلگەن الما مەن ءتاتتى-پاتتىدەن ءدام تاتقان سوڭ، بايلانىس جاقسى ۇستايتىن بۇرىش-بۇرىشتى قۋالاعان اۋىل بالالارى ۇيالى تەلەفوننىڭ شىرماۋىنان شىعا الماي جاتادى. ونى كورىپ، جانىڭ تاعى اۋىرادى. ەم ىزدەپ بارعان اۋىلىڭنان كەڭ تىنىس الۋعا دەم جەتپەي، ءبىر كەزدەرى اسىق اتىپ، لاڭگى تەۋىپ، ازان-قازان بولىپ جاتاتىن اۋلادان قىزىق كەتكەنىن كورىپ كوڭىلىڭە كولەڭكە ءتۇسىپ، قويۋ مۇڭ تاعى دا باۋراپ الادى. اۋىلعا بارسا وسىنداي كورىنىسكە شىنىمەن تاپ بولاتىن اقىن جۇرەك ەرىكسىز قالانىڭ تىرلىگىنە قايتادان بويۇسىنىپ، بالكوننان اسقاق الاتاۋعا كوز سالادى. ءوندىرىس ورىندارى مەن سان مىڭداعان كولىكتىڭ ءتۇتىنى تۇمشالاپ العان الماتىسىنا قۇلازي ءبىر قاراپ، كوزىن اشىتقان تەمەكىنىڭ كوك ءتۇتىنىن ىشقىنا ءبىر ۇرلەپ، ىشكە ەنىپ، قولىنا قالام الىپ اۋىلداعى اعاعا ولەڭمەن حات جولدايدى:
امان با اۋىلداعى اعايىندار،
امان با اتقامىنەر باعالى ۇلدار.
امان با، اتالارىم، اجەلەرىم،
بەتتەرىن ءاجىم باسقان،
            سامايىن – قار؟!

امان با بالا-شاعا – ۋايىمى جوق،
امان با اكىم-قارا – ايىبى كوپ.
قازاقتىڭ تىلەيتىنى – جان ساۋلىعى،
بولماسا، قۋ دۇنيەنىڭ قايىرى جوق. 
بۇل حات اۋىلعا – بارار-بارماس. بۇل حاتقا اۋىلدان جاۋاپ كەلەر-كەلمەس. بىراق اقىن ساناعا تۇسكەن سان ءتۇرلى ويدى اق پاراققا ورگىزۋ ارقىلى ءبىر جەڭىلدەپ قالادى. ال توتەسىنەن تارتاتىن بولساق، جولىققاندا «مال-جانىڭ امان با؟»، – دەپ ءسوز باستايتىن اۋىلداعى اعايىنعا ءوز تىرلىگى ۇنايدى. وزىنشە ءبىر الەم. قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلعان قالانىڭ قىم-قۋىت تىرشىلىگىنەن كۇيبەڭ تىرلىكتىڭ يلەۋىندە جۇرسە دە اعاعا اۋىلى قىمبات. اۋىلداعى اعاسى اقىن ءىنىسى ايتقانداي «قۋ دۇنيەنىڭ قايىرى جوق» ەكەنىن تۇسىنسە دە، ورىسىنە ورگىزگەن ءتورت تۇلىگى مەن سونىڭ قىستاعى جەمشوبىن قامداۋدىڭ وزىنە ۋاقىت تاپپاي قاربالاس تىرلىككە سۇڭگىپ كەتكەن. الماتىداعى الماتىنا اۋىلدىڭ ءدامى دەپ ارا-تۇرا سالەم-ساۋقاتىن جولداپ قوياتىنى بولماسا، سول قالاعا ارنايى ءوزى بارىپ، ۋ-شۋىنا باس اينالدىرعىسى جوق. تاۋىنىڭ تۇنىق اۋاسى مەن ءمولدىر سۋى جانعا قۋات، دەرتكە داۋا. وسىنى تۇسىنگەن شايىر اعا بەينەسىن ولەڭىندە ادەمى ورنەكتەپ، اۋىل ادامىنىڭ بولمىسىن جاسايدى:
قالا دەسە ات-تونىن الا قاشار،
اۋىل جاقتان كەلمەي ءجۇر حابار-وشار.
دالادا ەركىن وسكەن ەسىل اعام،
سىزدىڭشە اۋىل – جاقسى، قالا – ناشار.
اقىن جىر ارناعان اعا بەينەسىنىڭ ار جاعىندا بۇكىل اۋىلعا ءتان قازىرگى قازاق قوعامىنىڭ بەينەسى تۇر. ءدال وسىنداي ءجۇزىن كۇن كۇيدىرىپ، جەل قاعىپ، قاراتورىلانىپ كەتكەن اعا مەنىڭ دە اۋىلىمدا بار. شاپكىسىن قيسايتا كيىپ، ءبىر كوزىن سىعىرايتا الىپ كۇنگە ءبىر قاراپ قويىپ، ەرتەڭگى كۇننىڭ اۋا رايىن ىشتەي بولجاپ، سوعان ساي قام-قارەكەتىنە كىرىسەدى. ال كەشكىسىن... 

 سەريالدار
 سەرگەلدەڭى
كەشكىسىن قالىڭ ەلدىڭ ساناسىن تورلاعان سەريالدار سەرۋەنگە شىعادى. «وتاۋ-تۆ» ارقىلى بىرنەشە ارنانى تاماشالاۋ تاۋ قويناۋىنداعى جۇرتتىڭ دا ادەتىنە اينالعان. ءتىپتى، بۇرىندارى ەكى-ءۇش ارنا عانا كورسەتىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە «قاراپايىم ماريا»، «جابايى روزا»، «بايلار دا جىلايدى» دەگەن سەريالدار شىنىمەن اۋىل تۇرعىندارىن جىلاتقان. ءبىر ەمەس، ەكى جىلاعان كەزدەرى دە بار. ءبىرىنشىسى نە ادەت-عۇرپى، سالت-ءداستۇرى نە ءتالىم-تاربيەسى نە ۇلتتىق سيپاتى ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن شەتەلدىك سەريالداعى كەيىپكەردىڭ تاعدىرى كوزىنەن سوراسىن اعىزسا، ەكىنشىسى، بىرەۋ كينوعا شىرمالىپ جاتقاندا، «قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋىن» ءدوپ كەلتىرىپ، قوراداعى سيىرىن، قوي-ەشكىسىن قولدى قىلىپ، تالايدىڭ كوز جاسىن كولدەتكەنىن سان رەت ەستىدىك. سول سەريالدار سالتانات قۇرعان شاقتا عوي كورشى اۋىلداعى ءبىر اپامىزدىڭ: ء«وزىمنىڭ قايعىم ازداي «جابايى روزانىڭ» قايعىسى قاندى ءىشىپ قويدى»، – دەپ كەيىگەنى. سەريالداردى تىزبەلەگەندەگى ايتپاعىم، اقىن جۇرەك ۇلتقا تونگەن قاۋىپ پەن ۇرپاققا تيەتىن زياندى وسى ولەڭى ارقىلى-اق ادەمى ازىلمەن سۋرەتتەيدى. 
كەشقۇرىم مەزگىل. سيىرىن ساۋىپ،
بولعان سوڭ، كونە كيىمىن قاعىپ.
ۇيگە ەندى اجەي، مال قورا جاققا،
بۇرىلىپ، كوزدىڭ قيىعىن سالىپ.

شالى وتىر توردە – ءتۇر-ءتۇسى سەمگەن،
جۇرەتىن ىلعي قىرقىسىپ ەلمەن.

كەلىنى بولسا – جۇباتا الماي،
كەنجە بالاسىن ۇيقىسى كەلگەن.

ءشۇيىلتىپ قالىڭ قاباعىن انا،
كۇڭك ەتتى وعان – «بالانى قارا!»
تەلەديداردى قوسىڭدار كانە،
باستالىپ كەتتى «جابايى روزا!».
كوز الدىڭىزعا وسىدان ءبىراز جىل بۇرىنعى وقيعالار ساپ تۇزەپ شىعا كەلگەن شىعار. استارىندا عاجاپ وي جاتقان ءپالساپاسى تەرەڭ شۋماققا اينالماسا دا، قاراپايىم عانا ورىلگەن ولەڭنەن ءومىردىڭ ءوزىن كورۋگە بولادى. سەريال سەرگەلدەڭگە سالعان سانا شارشاپ، كوز ۇيقىعا كەتەدى. ءتىپتى، كەيبىر كىسىلەردىڭ كينوداعى بەيباقتى تۇسىندە كورىپ، تۇنىمەن دوڭبەكشىپ شىققانىن دا ەستىگەنبىز. ال تاڭ اتقاندا نە بولدى؟! نە بولعانىن المات اقىننىڭ ءوزى ايتسىن:
كورىنىپ كۇننىڭ سۇلباسى جاڭا،
شال ەرتە تۇردى – تۇلعاسى دارا.
...قورادا تۇرعان قارا سيىردىڭ،
قالىپتى الا بۇيداسى عانا.
ۇرلانعان مالدى قويشى، ورىستەگىسىمەن ورنى تولادى. ال ۋلانعان سانانى قايتپەكپىز؟! اقىن جۇرەگى وسى ءبىر قاۋىپتىڭ الدىن وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن-اق ەسكەرتىپ قويعان. تىڭدار قۇلاق بولسا قانە؟ جوعارىدا ايتقان «وتاۋ-تۆ» جاقسى بولدى. ءۇندىنىڭ، تۇرىكتىڭ، كارىستىڭ، ءفيليپپيننىڭ، تاعىسىن تاعى سەريالدار شەرۋى جاڭبىردان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتادى. «اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدىنى» بىلگەن جۇرت سەريالعا قورانىڭ اۋزىن قۇلىپتاپ، اۋلاعا الابايىن بوس جىبەرىپ، الاڭسىز كىرىسەتىندى شىعارعان. ءبىر قاۋىپتىڭ الدىن العانىمەن، زىرلاۋىق كۇنمەن جارىسقان سەريالداردىڭ سانانى شىرماپ العان شىرماۋىقتىڭ وزىنە اينالىپ كەتكەنى قاشان؟! الماتتىڭ «جابايى روزاسىن» وقىعاننان كەيىن ءۇندى «كەلىننىڭ» قانشاسىنشى سەرياسى ءجۇرىپ جاتقانىن سانالى تۇردە ىزدەدىم. قۇداي ساقتاسىن ەكى مىڭنىڭ ۇستىنە شىعىپ كەتىپتى. «كەلىننىڭ» كەسىرى تۋرالى ايتىلماي دا، جازىلماي دا جاتقان جوق. «تاسكەرەڭ قوعام» دەپ ءوزىم ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان زاماندى تىلدەۋدەن اۋلاقپىن. سول قوعامدى جاساپ وتىرعان ادام رۋحى ازعانىنىڭ جەمىسى. «ۇلتتىق» ءھام وتاندىق ارنالاردىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان قانداستارىمنىڭ ۇلتىن سۇيە الماۋى مەن سۇيە الماعانىنا ۇيالماۋىنىڭ ناتيجەسى. ولەڭنەن تۇيگەنىم... قوعامنىڭ دەرتىن جازۋ ءۇشىن كوزگە جاس ءۇيىرىپ، كوڭىل تولقىتاتىن شۋماق بولۋى مىندەتتى ەمەس ەكەن. ازىلگە قۇرىلعان قاراپايىم عانا شۋماقتاردان ساناعا تۇسكەن زىلدەي سالماقتى سەزىندىم. 

 سالقىن قوعام
دالانىڭ سالقىن اۋاسى بويىڭدى شيراتىپ، جانىڭدى جىگەرلەندىرسە، ادامنىڭ سالقىن پەيىلى قۇددى مۇز قارىعانداي دەنەڭدى تىتىركەندىرىپ جىبەرەدى. جاڭا ءداۋىر پەندەلەرىنىڭ قاس-قاباعىنان سونداي ءبىر جات، سالقىن مىنەز بايقالىپ تۇراتىنداي. ايتالىق:
ايداپ سالدىم جىلقىمدى تەپسەڭ جەرگە،
سەندەي ادام تابىلماس ەكسەم جەرگە.
نامازدىگەر، نامازشام اراسىندا،
اسىققاننان تيمەيدى وكشەم جەرگە.
ا-ا-ا-ا-اي، جەڭەشە-اي،
مىنەزىڭ سەنىڭ وزگەشە-اي، – دەپ كەلەتىن حالىق انىندەگى ءازىل- قالجىڭنان قاينى مەن جەڭگە اراسىنداعى قايماعى بۇزىلماعان قازاقى پەيىلدى كورۋگە بولادى. اعايىننىڭ ۇيتقىسى بولىپ وتىرعان جەڭگەگە قاي قاينى ەركەلەمەسىن، ءان ارناماسىن. ال الماتتىڭ ولەڭىندەگى كەيىپكەر جەڭگە بەينەسىنەن بۇگىنگى قوعامداعى اعايىن اراسىنداعى بەرەكە-بىرلىك پەن تاتۋلىققا سىزات تۇسكەنىن بايقاۋعا بولادى. اقىن جىرىنداعى جەڭگەنى بەينەلى تۇردە الساق، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ءداۋىردىڭ كەلبەتى بايقالادى.
سالقىن ءۇي. سالقىن سالەم. سالقىن جەڭگەم –
ساقينا، سىرعالارى التىن زەردەن.
قاباعى قىز كۇنىنەن اشىلمايدى-اۋ،
قاشان دا ءدال وسىنداي قالپىن كورگەم.
راس، اعاعا ايتقانىن ىستەتىپ، سۇراعانىن الدىرىپ، اعايىنعا كەلگەندە كىرپىدەي جيىرىلىپ، جانىڭا تۇرپىدەي تيەتىن جەڭگەنىڭ بارى دا اقيقات. جۇندەۋگە جاقسى جۋاس تۇيەدەي موماقان كۇيگە تۇسكەن اعا تاڭداپ العان جارىنا ءسوزى وتپەي، باۋىرىنىڭ قاباعىنداعى كىربىڭدى، انىعىن ايتقاندا اعاسىنىڭ قاباعىنا قاراپ، شاراسىزدىقتان وتىرعان ءىنىنىڭ كوڭىلىن بۇرعان بولىپ، اشىنعاننان شىققان اششى داۋىسىن زامانعا عانا كوتەرە الادى:
كۇيىندى اعام: 
بۇل نەتكەن سالقىن قوعام،
اينالاڭنىڭ بارلىعى ارسىز، نادان.
قارىزداردىڭ ۇستىنە قارىز جاماپ،
قىسپاعىنا الدى عوي نارقىڭ جامان...
شاراسىز اعانىڭ اۋزىنا ءسوز سالۋ ارقىلى اقىن وسى كۇننىڭ كورىنىسىن بەينەلەيدى. سودان با، مەن بۇل ولەڭدى وتباسى، وشاق قاسىنان سىرتقا شىعارىپ، اعايىننىڭ اراسىنان الىسقا اكەتىپ، تۇگەلدەي بولماسا دا، وسى قوعامنىڭ كەيبىر كولەڭكەلى تۇستارىن كورىپ وتىرعاندايمىن. سالقىندىق تەك جەڭگە قاباعىندا عانا ەمەستىگىن اقىن وسى ولەڭىندە بىلايشا كەستەلەيدى:
...دالادا كۇز. اۋادا سالقىن سىز بار،
ەسكە ءتۇستى بالالىق، جارقىن جىلدار.
مەن دە ويلاندىم:قۇداي-اۋ، نەندەي زاۋال،
ادامنىڭ نيەتى مەن نارقىن بۇزعان؟
ساۋاتتى ساۋالعا سالماقتى جاۋاپتى الماتتىڭ ءوز ولەڭىنەن تاپتىم. جالپى ادامدىق اردىڭ ساقتالىپ، ادالدىق سالتانات قۇرۋى ءۇشىن يماندىلىقتىڭ يىرىمىنە بويلاماسا، مىنا جالعان كوپ پەندە ويلاعانداي «ورالىڭنىڭ بارىندا وينا دا، كۇلدەن» تۇرمايدى-اۋ. ويناپ ءجۇرىپ وت باسىپ، ىبىلىسپەن دوستاسىپ، ىزگىلىكتەن قوشتاسىپ جاتقاندار قانشاما؟ قوعامنىڭ وسى ءبىر وسىل تۇسىن ءدوپ باسقان اقىن:
 يمامعا ۇيىپ، دارەتپەن
قۇران ۇستاپ، جۇرمەگەن سوڭ –
سانانى تۇمان ىستاپ.
«كۇندە جيىن، كۇندە توي» بولىپ كەتتى،
مەشىتكە باراتىن جول تىم الىستاپ، – دەپ اقيقاتتى اڭساپ، پەندەۋي تىرلىكتەن شارشاپ، تىعىرىقتان شىعار جول ىزدەگەندە جۇرەكتىڭ قالاۋى قايدا اپاراتىنىن سەزىنە جىرلايدى. اقيقاتى دا وسى عوي. بەسىكتەن باستالعان جولدىڭ مەشىتتەن كۇن سايىن بەس مارتە «اللاھۋ اكپار – اللا ۇلى» دەپ ەستىپ جاتقان ۇلى جاراتۋشىنىڭ الدىنا اپاراتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. سول جەردە ماڭدايىمىزعا بەرىلگەن عۇمىردىڭ قالاي وتكەنى جايلى ەسەپ بەرەمىز. مىنا جالعاندا قۇدايىن ۇمىتقان پەندە ءبارىبىر ەشقانداي دارمەنسىز قۇلدىق دارەجەگە ءتۇسىپ، سول جەردەگى ادىلەت تارازىسى الدىندا جاۋاپقا تارتىلادى. الماتتىڭ اقىن جۇرەگى دە ولەڭ بولىپ سوعىپ، وسىنى ءبىلدىرىپ تۇر عوي. پەندەلىك تىرلىكتەن شارشاعان شايىر جان مەن ءتاننىڭ تازاراتىن جەردىڭ قايدا ەكەنىن دە جاقسى بىلەدى. بىراق ءناپسى قالاۋى قازىر ول ماڭنان الىستاتقىسى كەلىپ جۇرگەنىن دە جاسىرمايدى:
جامان قارا نيەتتى ارقانداسام دەپ ەدىم،
تىيىپ ءناپسى قالاۋىن تالقانداسام
                      دەپ ەدىم.
قاسيەتىن اللانىڭ تەرەڭ ۇعىپ بىلمەپ ەم،
تازارتاتىن كەز جەتتى جان مەن ءتاندى كىرلەگەن.
اقيقاتتى اڭساعان جۇرەك قالاۋى وسى ەندى. مۇقاعالي اعاسى دا جالعاننىڭ بايانسىز ەكەنىن ءبىلىپ:
يا، جاراتۋشى اللام!
قولداي گور، سۇيەي گور مەنى، سۇيەي گور!
قولدارى دا، قورعانى دا جوق جان ەم،
جاساعان يەم! قۇلاپ بارام، سۇيەي بەر!
پەندەلەرگە تابىنا-تابىنا بولعان ەم، – دەپ اقيقات ءسوزىن جەتكىزگەن ەدى. دانىشپان ابايدىڭ: ء«تىل جۇرەكتىڭ ايتقانىنا كونسە جالعان شىقپايدى»، – دەگەنىنە سۇيەنسەك، مۇقاڭنىڭ دا، الماتتىڭ دا ارباۋى كوپ جالعان دۇنيەنىڭ تابان تىرەپ، تياناق تابار تۇسى حاقتىڭ الدى ەكەنىن تولىعىمەن سەزىنىپ تۇرعانىن بايقايمىز. 
المات دوس، «قامال بۇزار»، «قىلىشتاي وتكىر»، «قىرما ساقال» دەيتىن قىرىقتىڭ بوساعاسىنا كەلىپ، ەسىگىن قاعىپ تۇرسىڭ. ىرىمعا سۇيەنسەك، قىرىقتا دا ءبىر سىر بار. جاڭا تۋعان ءسابيدى قىرقىنان شىعارۋ، ومىردەن وتكەن جاننىڭ قىرقىن بەرۋ، قۇراندا ايتىلىپ، ەمبرولوگيا عىلىمى دالەلدەگەندەي شارانا قۇرساقتا تامشى سۋدان قىرىق كۇندە ۇيىعان قانعا، كەلەسى قىرىق كۇندە ەتكە، كەلەسىدە سۇيەككە اينالۋى ەشقانداي سايكەستىك ەمەس. ءبىر سىر بار دۇنيە. ال رۋحانياتىمىزدان الساق، حاكىم ابايدىڭ ءوزى قانسوناردا بۇركىتشى بولىپ، اڭعا شىعىپ، «ماحاببات قىزىق مول جىلدارىن» ارتقا قالدىرىپ، «اقىلدى ادامعا يمان پارىز، يماندى ادامعا عيبادات پارىز»، دەپ يماندىلىقتىڭ اۋىلىنا اتباسىن بۇردى. مۇقاعالي اقىن دا «قۇبىلاعا بەت بۇرىپ، قول قۋسىرىپ، ساجدەگە باس قوياتىن قايدا كۇنىم»، دەپ وسى قىرىق جاسىندا ارماندادى. ال تىم تەرەڭدەيتىن بولساق، ادامزاتتىڭ اسىلى، ەكى دۇنيەنىڭ ساردارى، عالامنىڭ راحىم نۇرى بولعان مۇحاممەدكە (س.ع.س) پايعامبارلىق وسى قىرىق جاسىندا كەلدى. 
ءسوز ءتۇيىنىن ايتار بولسام، عۇمىرلى بول اقىن دوسىم! مۇحاممەدكە (س.ع.س) لايىقتى ۇممەت اتانىپ، ابايدىڭ اماناتىن ورىنداپ، مۇقاعاليدىڭ ارمانىنا سەن قول جەتكىز. ايتارى مول اقىنسىڭ عوي، سارقىلما دوسىم! 

نەگىزى المات ءيسادىل پوەزيا الەمىنە ادەمى مىنەز، اسەرلى ولەڭىمەن كەلگەن اقىن. ونىڭ تۋعان جەر مەن وسكەن ءوڭىر، نازىك ماحاببات پەن ءمولدىر مۇڭ، سۇلۋ تابيعات پەن قورشاعان ورتا جايلى قۋاتتى دا شۋاقتى جىرلارى از ەمەس. بۇل ماقالادا بۇگىنگى قوعامنىڭ بەينەسىن كورسەتە بىلگەن بىرەر شۋماعى توڭىرەگىندە عانا ءسوز قوزعادىق. كەيىنگە دە ءسوز قالسىن!

جۇماتاي امىرەەۆ

Abai.kz