1991 جىلى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن الا سالىسىمەن ات باسىن اتامەكەنگە بۇرعان، ءمانى زور، ماعىناسى تەرەڭ ۇلى كوشتى باستاعان موڭعوليا قازاقتارى بولاتىن.

تاريحي وتانىنا ورالىپ،  شيرەك عاسىردا  ولار دا تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ قىزىعىن دا، قيىنشىلىعىن دا حالىقپەن بىرگە كورىپ كەلەدى.

باستارىنان نەشە ءتۇرلى جاعدايلار ءوتتى، كەمسىتۋدى دە، نە ءبىر ايىپتاۋلاردى دا ەستىدى. بارىنە دە كوندى.

ەرىنبەي ەڭبەك ەتىپ قوعامنان ءوز ورنىن تاۋىپ، بالالارىن  وقىتىپ، ەل يگىلىگىنە ناقتى ۇلەستەرىن قوسۋدا.

حوش، ەندى اڭگىمەنىڭ توق ەتەرىنە كوشەيىن.

1993 جىلى 22-قازاندا  قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن موڭعول ەلى  «الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ  سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى» ۇكىمەت ارالىق 20 جىلدىق  كەلىسىم جاساسقان بولاتىن. كەلىسىمدە ازاماتتار مەن ازاماتشالاردىڭ ەكى ەلدەگى  جۇمىس ءوتىلىن ەسەپكە الا وتىرىپ، ولارعا  زەينەتاقى تاعايىنداۋ جونىندە  ۋاعدالاستىق ورناعان ەدى. وسى كەلىسىمگە سايكەس موڭعوليادان كەلگەن، زەينەت جاسىنا جەتكەن قانداستارىمىزعا قازاقستان ۇكىمەتى 2014 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنا دەيىن زەينەتاقى  تاعايىنداپ كەلدى.

بىراق قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى  2014 جىلعى 8-ساۋىردەگى № 327  قاۋلىسى بويىنشا قر-سى مەن  موڭعول ەلىنىڭ اراسىنداعى  الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمنىڭ كۇشى جويىلعان. 

وسى مەرزىمنەن كەيىن زەينەتكەرلىككە شىققان قانداستارىمىزعا  موڭعولياداعى جۇمىس ءوتىلى  ەسەپكە الىنباعاندىقتان  ەڭ تومەنگى زەينەتاقى تاعايىندالىپ وتىر. ماسەلەن، موڭعوليادا 21 جىل، قازاقستاندا  23 جىل... بارلىعى 44 جىل ءوتىلى بار، پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى كاگيبات ازاماتتىڭ  زەينەتاقىسى نەبارى  17 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى.

وسى ارالىقتا، ياعني  2014 جىلدىڭ  ءساۋىر ايىنان  2017 جىلدىڭ  ناۋرىز ايىنا دەيىن موڭعوليادان كەلگەن  زەينەتكەرلەر  وسى دەڭگەيدە،  قايسىبىرەۋلەرى ودان دا تومەن زەينەتاقى الۋعا ءماجبۇر.

وسى ماسەلە جونىندە  زەينەتكەرلەر قر پرەزيدەنتىنىڭ اكىمشىلىگىنە، «نۇروتان» پارتياسىنا، قر ۇكىمەتىنە، قۇزىرلى مينيستىرلىكتەرگە 3 جىل بويى  شاعىمدانۋمەن كەلەدى. بىراق ەش ناتيجە بولمادى.

قازاقستان  ۇكىمەتى تاراپىنان داۋلى ماسەلەنىڭ  سەبەبىن  موڭعول ەلى  كەلىسىم شارتتىڭ ۋاقىتى اياقتالاتىنى تۋرالى الدىن-الا ەسكەرتپەگەن جانە ونى سوزۋعا ءوتىنىش جاساماعاندىقتان بولعاندىعىن تۇسىندىرەدى.

ماسەلەن  زەينەتكەرلەردىڭ  قر-نىڭ پرەمەر ءمينيسترى  ب.ساعىنتاەۆقا وسى ماسەلە جونىندە جازعان ارىز-وتىنىشىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك جانە حالىقتى   الەۋمەتتىك  قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى-قون كوميتەتىنىڭ  توراعاسى  ا. سارباسوۆ  2017 جىلعى 9-اقپاندا جازعان  جاۋاپ حاتىندا  ماسەلەنىڭ شەشىلمەيتىنىن ايتىپ: «قازىرگى ۋاقىتقا  دەيىن موڭعوليا تاراپىنان حالىقارالىق قارىم-قاتىناستى جاڭعىرتۋ تۋرالى ءوتىنىش  تۇسكەن جوق» دەپ جاۋاپ بەرگەن.

اقىرى امالى تاۋسىلعان زەينەتكەرلەر موڭعول ەلىنىڭ پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى ق.بادەلحانعا وسى ماسەلەنى موڭعول ۇكىمەتىنە  تانىستىرىپ، ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى قايتا جانداندىرۋ نەمەسە جاڭادان جاساۋعا ىقپال ەتۋدى سۇراپ، ء وتىنىش  بىلدىرگەن بولاتىن.  قانداس دەپۋتات ماسەلەنى موڭعول ۇكىمەتىنە جانە ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك مينيسترلىگىنە، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە تانىستىرىپ، ناقتى ءىس تىندىرعان ەكەن.

سونىمەن   موڭعوليا ۇكىمەتى  كەلىسىم  تۋرالى باسقاشا  ءۋاج ايتىپتى.

موڭعول ەلىنىڭ ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ   ۆيتسە-ءمينيسترى س.مونگونچيمەگ حانىم، وسى ماسەلەگە بايلانىستى   جازعان رەسمي حاتىندا:

«2014 جىلدىڭ  4-ءساۋىر كۇنى قازاقستان  رەسپۋبيكاسى تاراپىنان موڭعول ۇكىمەتىنە 1993 جىلعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى توقتاتۋ تۋرالى نوتا  جولداعان بولاتىن. وسىعان سايكەس  موڭعول    ۇكىمەتتىڭ  18-قىركۇيەكتەگى 304- قاۋلىسىمەن اتالمىش كەلىسىمنىڭ كۇشى جويىلعان. الايدا ءبىز موڭعول ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلدىڭ 18-قىركۇيەكتەگى وتىرىسىندا بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا   ەكى ەل اراسىندا ىنتىماقتاستىق تۋرالى جاڭا كەلىسىم جاساسۋ   تۋرالى قازاقستان ۇكىمەتىنە  پىكىر بىلدىرگەن ەدىك، سونىمەن قاتار  ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ 2016 جىلعى ا/135 بۇيرىعىمەن ەكى ەلدىڭ رەسمي وكىلەرىنەن قۇرىلعان بىرىككەن جۇمىس توبى جاڭا كەلىسىمىنىڭ جوباسىن جاساپ، موڭعول ەلىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ارقىلى  قازاقستانعا جىبەرگەن بولاتىنبىز، جاۋاپ كۇتىپ وتىرمىز» دەيدى.

شارت مەرزىمى اياقتالسا دا. موڭعول ۇكىمەتى تاراپىنان قازاقستاندا 1-13 جىل جۇمىس جاساعان، كەيىن موڭعول ەلىنە قايتا ورالعان 441 قازاق ازاماتىنا قازاقستانداعى جۇمىس ءوتىلىن قوسىپ ەسەپتەي وتىرىپ  زەينەتاقى تاعايىندالعانىن مينيستر اتاپ ءوتىپتى.

شىنتۋايتىنا  كەلسەك، ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدى جاساۋعا، ۋاقىتىن ۇزارتۋعا  قازاقستان تاراپى  كوبىرەك مۇددەلىلىك تانىتۋ  قاجەت-ءتىن.  ويتكەنى قازاقستانعا موڭعوليادان  كوشىپ كەلىپ. وسى ەلدە الدى  26-جىل، كەيىنگىلەرى 15 جىل بويى تۇرىپ جاتقان، ەڭبەك جاساعان  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىنىڭ مۇددەسى ەڭ اۋەلى  وزگەلەردى ەمەس، ءوزىمىزدى  تولعاندىرعانى  دۇرىس بولار ەدى.

بۇل جەردە ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس، الىس-بەرىس تۇرعىسىنداعى  شەشىلمەگەن كەيبىر ماسەلەلەر سالدارىنان جاسالماعان  كەلىسىمدى العا تارتىپ ءوز ازاماتتارىنىڭ مۇددەسىن اياق استى ەتىپ،  توككەن تەر، ماڭداي اقىسىمەن قول جەتكەن زەينەتاقىسىن كەسىپ تاستاۋ مۇلدە دۇرىس ەمەس دەپ سانايمىن. بۇل جاعداي ەكى ەل اراسىندا الەۋمەتتىك  ىقپالداستىق  تۋرالى كەلىسىم شارت بولماعان 3 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا  موڭعوليادان اتامەكەنىنە ورالعان، جاسىنا قاراي زەينەتكەرلىككە  شىققان سانى 100-دەن استام زەينەتكەرلەرگە عانا جاسالىپ وتىرعانى قيانات ەمەس پە؟

جوق الدە «ورالمانعا» دەگەن سالقىن لەپتىڭ سالدارى ما؟

نە دەسەك تە «الا قويدى بولە قىرىققان جۇنگە جارىماس» دەگەندەي  ازعانا  زەينەتكەردىڭ كوڭىلىنە قاياۋ سالىپ، رەنىشىن تۋدىرعانىمىز دۇرىس ەمەس.

وسى ماسەلە قر-نىڭ ۇكىمەت باسشىسىنىڭ نازارىنا جەتەر دەپ ۇمىتتەنمىز.

ءالحان امانتاي

Abai.kz