الاش تۇلعالارى – حالىق قاھارماندارى
سابىر قاسىموۆتىڭ «الاش» ارىستارىنىن ءجۇز جىلدىعىنا بەرىلگەن استاعى سويلەگەن سوزىندە ايتىلعان تۇجىرىمدار جانە ۇسىنىستار.
ء«ولى ريزا بولماي، ءتىرى بايىماس» دەيدى حالقىمىز. بۇگىنگى استىڭ، ارنايى دۇعا ءدامىنىڭ ورنى بولەك دەپ ەسەپتەيمىن.
بۇل اس – جاي اس ەمەس، مارتەبەسى دە، تاعىلىمى دا، قادىر-قاسيەتى دە بيىك اس.
راس، جىل-مەجەسىن ايقىنداعاندا، بۇل اس «الاش» ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنا، «الاش» پارتياسىن قۇرۋعا، «الاش وردا» ۇكىمەتىن ورنىقتىرۋعا – تىكەلەي قاتىسقان تۇلعالارعا، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىڭ ۇلى قايراتكەرى، حح عاسىردىڭ باسىنداعى ساياسي جانە رۋحاني كوشباسشىسى ءاليحان بوكەيحانعا باعىشتالىپ وتىر.
بىراق، استىڭ تەرەڭ ءتالىمى، قاسيەتتى قيسىنى بار. ءبىز وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىنعى اتا-بابامىزدىڭ ۇلى رۋحاني ەرلىگىنە باس يەمىز. وسى تاريحي قوزعالىس، پارتيا، ۇكىمەت توڭىرەگىنە جۇمىلعان ناعىز ازاماتتارعا العىسىمىز بەن قۇرمەتىمىزدى ارنايمىز.
بۇل – عاسىرلىق ۇلگى-ونەگە عانا ەمەس، ۇلتپەن ماڭگى جاسايتىن، جانى مەن ارىنا مەدەۋ قۇبىلىس. ءبىز ارىستارىمىزدىڭ شىنايى ادامگەرشىلىگىنە، تازالىعىنا، جاۋاپكەرشىلىگىنە، ۇلتىن سۇيگەن جۇرەگىنە، وتانى مەن حالقىنا ادالدىعىنا تاڭعالامىز جانە ونى ماقتان تۇتامىز.
زاماننىڭ نەشە ءتۇرلى وبەكتيۆتى قيىندىعىنا قاراماي، دەموكراتيالىق جانە حالىقارالىق، ەۋروپالىق ستاندارتتارعا ساي ۇلتتى قايتا ورلەتۋ، قازاق مەملەكەتتىلىگى قۇرىلىسىن جاڭعىرتۋ يدەياسىنا حالقىن توپتاستىرعان زيالىلارىمىزدىڭ دانالىعىنا، بيىك ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىنە، ءبىلىم-بىلىگىنە ۇرپاق العىسىن مەن نيەتىن وسىنداي جولدارمەن جەتكىزۋگە ءتيىسپىز.
ولار زيالىلىق پەن ەل الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ەتالونىن قالىپتاستىردى. قازىرگى زيالىمىن دەپ جۇرگەن كەيبىرەۋلەر وزدەرىن الاش تۇلعالارمەن نەگە سالىستىرمايدى ەكەن؟
ءبىز، الاش زيالىلارىنىڭ جانقيارلىق جانە ازاماتتىق ەرلىگىن اسا جوعارى باعالايمىز. ارينە، ولار قاراپايىم پەندەشىلىككە سالىنىپ، جيعان ءبىلىمى مەن لاۋازىم-قىزمەتىن جان باعۋعا دا ارناي الار ەدى. بىراق ول جولعا تۇسپەدى. وعان ارى دا، حالىققا دەگەن ادالدىعى دا جىبەرمەدى.
سوندىقتان، الدا نەشە ءتۇرلى قۇقاي – وتارشىل-توتاليتارلىق جۇيەنىڭ قۋعىن-سۇرگىنى مەن اباقتىسى، قاق ماڭدايعا كەزەنگەن قارۋى تۇرعانىن سەزسە دە، سانالى تۇردە كەيدە اشىق، كەيدە جاسىرىن 20-30 جىل بويى تۋعان حالقىنىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن تاباندى تۇردە كۇرەستى.
قاۋپى دە راسقا شىقتى: ايدالدى، وتباسىلارى ازاپتالدى، اتىلدى. الايدا، ولار سوڭعى دەمى تاۋسىلعانشا «ەلىمنەن، ۇلتىمنان، حالقىمنان جانىم ساداعا» دەپ ءوتتى. مۇنى ءاليحان بوكەيحاننىڭ بۋتىركا تۇرمەسىندە اتار الدىنداعى ءسوزى راستايدى.
بۇگىنگى اس ۇلت قاسيەتى مەن ماڭگىلىك قۇندىلىعىنا ارنالىپ وتىر دەپ سانايمىن.
وسى شارانى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان باۋىرلامىمىزدى ءتاڭىر جارىلقاسىن! سىزدەردى دە سول الاش رۋحى سەرپىلتىپ وتىر.
بۇگىنگى اس ارقىلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بەسىگى الماتىمىزدا الاشتىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىنىڭ ءىزاشار شاراسى باستالدى دەپ سەنەمىن. ۇلت داستۇرىنە ادال «قامشى» سايتى نامىستى دا، جاۋاپكەرشىلىكتى دە قامشىلاي بەرسىن. ودان تەك ۇتپاساق، ۇتىلمايمىز.
ءبىزدىڭ ۇكىمەت، ونىڭ قۇرىلىمدارى، عىلىم، ءبىلىم، مادەنيەت وردالارى وزدەرىنە تىكەلەي قاتىستى ەلدىك ىستەن شەت قالمايدى دەپ ءۇمىت ارتامىز.
مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، الاش باعىتىندا ماڭداي تەرىن توككەن مارقۇمدار: اكادەميك كەڭەس نۇرپەيىسوۆ، پروفەسسورلار ءابۋ تاكەنوۆ، كوشىم ەسماعامبەتوۆ، زەرتتەۋشىلەر ايتان ءنۇسىپحان، بەيسەنباي بايعاليەۆ رۋحتارىنا باس يەمىز.
سونداي-اق، بۇگىنگى الاشتانۋدىڭ قايناۋىندا جۇرگەن مامبەت قويگەلديەۆ، تۇرسىن جۇرتباي، سۇلتانحان اققۇلۇلى، ديحان قامزابەكۇلى، عاريفوللا انەسۇلى، تۇردىعۇل شاڭباي، ەربول تىلەشوۆ تاعى باسقا ازاماتتارعا العىسىمىزدى ايتامىز.
قازاقتا «وشكەن جاندى، ولگەن ءتىرىلدى» دەگەن ءسوز بار. ەگەر ءبىز ءوزىمىزدى الاش قاھارماندارىنىڭ ءىزباسارىمىز دەپ ەسەپتەسەك، ولاردىڭ بيىك رۋحاني جانە ازاماتتىق ەرلىگىن بۇگىن مەن بولاشاقتىڭ قاسيەتتى قازىناسىنا اينالدىرۋعا مىندەتتىمىز. وتانعا شىنايى، ادال قىزمەت ەتۋدىڭ ۇلگىسى – الاش زيالىلارى!
كەڭەستىك-بولشەۆيكتىك توتاليتارلىق بيلىك ۇلتتار اراسىندا الەۋمەتتىك-ساياسي تەڭدىك ورناتامىز دەگەن كوممۋنيستىك ادەمى ۇرانداردى جامىلىپ، بۋرجۋازيالىق-ۇلتشىلدىققا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋ كەرەك دەگەن جەلەۋمەن «الاشتىڭ» بارلىق باسشىلارى مەن بەلسەندىلەرىن قۇرتتى، «الاش-وردا» ۇكىمەتىنىڭ ايماقتارداعى بارلىق مۇشەلەرى مەن جەتەكشىلەرىن جاپپاي قۋعىنعا ۇشىراتتى.
ستاليندىك وگپۋ-نكۆد-كگب-نىڭ قىلمىسكەرلەرى قازاقستانعا تاعايىنداعان ءوز ادامدارىنىڭ كۇشىمەن «الاش» قايراتكەرلەرى مەن مۇشەلەرىن قۇرتىپ نەمەسە تۇرمەلەرگە وتىرعىزىپ قانا قويعان جوق، «الاش» رۋحى مەن يدەياسىنىڭ ءوزىن قازاقستاندىقتاردىڭ ساناسى مەن قوعام ومىرىندە قالدىرماي، ءتۇپ ورنىمەن جوعالتۋعا تىرىستى. «الاشتى» جاساندى جولمەن قاس دۇشپانعا اينالدىرعاندىقتان ونىڭ وبرازى سانالارىمىزدا قورقىنىش سيندرومىن تۋدىرىپ، سونىڭ كەسىرىنەن الاشوردالىقتاردىڭ ەرلىگىن ادىلەتتى جولمەن شىنشىل باعالاۋعا ءالى كۇنگە ۇلكەن كەدەرگى جاساپ كەلەدى.
وسى رەتتە الاشتىڭ جەتى قايراتكەرىن بۇگىن مەن بولاشاققا ۇلگى بولسىن دەپ «حالىق قاھارمانى» اتاعىنا ۇسىنامىن. ولار: ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مۇستافا شوقاي، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى، جاھانشا دوسمۇحامەدۇلى، مۇحامەدجان تىنىشبايۇلى، حالەل دوسمۇحامەدۇلى. ارينە، باسقا دا زيالىلاردى بولاشاقتا تاعى دا ۇسىنا جاتارمىز. مەنىڭشە، بۇل ۇسىنىسقا باۋىرجان مومىشۇلى، راحىمجان قوشقارباەۆ سىندى قاھارماندارىمىزدىڭ ارۋاعى دا ريزا بولار ەدى.
ەگەر ب.مومىشۇلى مەن ر.قوشقارباەۆ كەڭەس-گەرمان سوعىسىندا كەڭەس ەلى مەن كەڭەس حالقىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن ارپالىسقان بولسا، جوعارىدا اتالعان «الاش» قايراتكەرلەرى ستالينيزمگە قارسى ساياسي سوعىستا قازاقستان مەن قازاق حالقىنىڭ بوستاندىعى مەن ازاتتىعى ءۇشىن الىسىپ، قازا تاپقاندار. سوندىقتان، مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن العان قازاقستان مورالدىق جانە حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس ولاردىڭ ەرلىگىن تيىسىنشە باعالاپ، تاريحي ەرلىكتەرىنە تيىسىنشە ۇلىقتاۋعا مىندەتتى.
وسىنداي ۇسىنىسقا قانداي سەبەپتەرمەن نەگىز بار؟ ياعني، وسى تۇلعالار حالقىمىزدىڭ الدىندا، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ الدىندا قانداي اسا كورنەكتى قىزمەتتەر اتقاردى:
بىرىنشىدەن، ولار قازاق حالقىنىڭ ساياسي وي-جۇيەسىندە رەنەسسانس جاسادى.
ەكىنشىدەن، ۇلت ساناسىن حالىقارالىق، ەۋروپالىق دەڭگەيگە كوتەردى.
ۇشىنشىدەن، وتان ءۇشىن، قازاق حالقى ءۇشىن ومىرلەرىن قيدى.
تورتىنشىدەن، رەسەي يمپەرياسىنىڭ تەرريتورياسىنا كۇشتەپ ەنگىزىلگەن قازاق جەرلەرىن جيناپ، تۇتاستاندىرىپ وزىمىزگە قايتاردى.
بەسىنشىدەن، ءبىرىنشى رەت وركەنيەتتى تۇردە پارتيا، ۇكىمەت قۇردى.
التىنشىدان، ۇلتتى ۇيىستىردى، ەلدىك مۇددە توڭىرەگىنە جينادى.
جەتىنشىدەن، زامانىنا ساي اۆتونوميا فورماسىندا بولسا دا، قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىردى.
قازىر بارىمىزگە بەلگىلى: قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العانعا دەيىن سوۆەتتىك يمپەريا، ستاليندىك توتاليتارلىق يدەولوگيا بۇلاردىڭ اتالعان جانە باسقا ەرلىكتەرىن بۇرمالاپ، قىلمىسقا تەڭەپ جوققا شىعاردى، وزدەرىن حالىق جاۋى دەپ اتىپ تاستادى، اتتارىن، قالتىرعان مۇرالارىن حالقىمىزدىڭ ساناسىنان وشىرۋگە كوپ جۇمىس جاسادى.
وكىنىشكە وراي، قازىرگى كۇندە دە «اتتەگەن-اي» ىستەرىمىز بار. مىسالى، شيرەك عاسىردان بەرى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە الاش قايراتكەرلەرىنە لايىقتى ساياسي باعا بەرە الماي كەلەمىز. ال، وسى قوزعالىستىڭ وڭىرلەردەگى قايراتكەرلەرى مەن قاراپايىم مۇشەلەرى تۋرالى جۇيەلى تۇردە ايتىلمايدى. ولاردىڭ ءبىرازى ۇلتشىل، «حالىق جاۋى» قالپىندا قالىپ وتىر، زاڭ تۇرعىسىنان اقتالماعان، حالىق پەن وتان ءۇشىن ىستەگەن ەرلىكتەرى جاڭاشا باعالانباعان.
وتارشىلدىق جانە توتاليتارلىق كەزەڭدەردە قازاقستان تاۋەلسىزدىگى مەن ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەستە قۇربان بولعان تۇلعالاردى جۇيەلى تۇردە زەرتتەپ، اقتاپ جانە ولاردىڭ ەرلىگىن ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ءبىز – مامبەت قويگەلديەۆ، ورالباي ابدىكارىموۆ، تاعى باسقا ازاماتتارمەن بىرىگىپ، رەسپۋبليكالىق «قاھارماندار» اتتى قوعامدىق قور قۇردىق.
قوردىڭ كەڭەيتىلگەن كونتسەپتسياسى، ماقساتى، قىزمەتىنىڭ باعىتتارى مەن مىندەتتەرى ينتەرنەتتە جاريالاندى. جارعىسى دا قولىمىزدا بار.
«قاھارماندار» – بوستاندىق پەن تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسكەرلەردى جوقتاۋشى ءارى بۇگىنگى الاشتىڭ مۇراگەرلەرى مەن جاناشىرلارى اراسىنداعى ساباقتاستىققا دانەكەر قور.
قازاقستان تاۋەلسىزدىگى مەن ازاتتىعى ءۇشىن كۇرەسكەندەر تۋرالى جادىمىزدىڭ جاڭعىرۋى، ولاردىڭ باتىرلىعىن ۇلىقتاۋ – اسا كوكەيكەستى.
وسى اسا ماڭىزدى دا كۇردەلى جۇمىسقا نەمقۇرايلى قارامايتىن ازاماتتار بولسا، ىسىمىزگە ناقتى كومەك بىلدىرۋلەرىڭىزگە شاقىرامىز.
مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دامۋ زاڭدىلىعىنا بەيجاي قارامايتىن بىزدەر قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا مۇددەلى جۇرتشىلىقتىڭ ازايعانىن، شىن وتانشىلدىقتىڭ السىرەي باستاعانىن سەزەمىز.
وسى كۇنگە دەيىن ءبىزدىڭ زاڭنامامىزدا «پاتريوتيزم» دەگەن ۇعىمعا ورىن تابىلماعان.
تاريحقا، قاھارماندارعا، ەلدىڭ ەلدىگىن كورسەتەتىن تاريحي فاكتىلەرگە نەمقۇرايلى قارايتىندار كوبەيگەندەي.
بۇل جاعدايدا، تاۋەلسىزدىگىمىزدى جان-جاقتى قورعاۋعا ءبىز ارۋاقىتتا دايىن بولۋىمىز كەرەك. قاۋىپ تونگەندە قاپى قالمايىق، اعايىن!
سوندىقتان، ەرلىك-قاھارماندىق ىستەر – بۇگىنگە دە، ەرتەڭگە دە، بولاشاققا دا ونەگە.
«مەن ولسەم دە، الاش ولمەس، كوركەيەر،
ىستەي بەرسىن قولدارىنان كەلگەنىن» – دەپ قاھارمان-اقىن ماعجان امانات ەتىپ كەتكەندەي، ارقايسىمىز ەل تاۋەلسىزدىگىن نىعايتاتىن جۇمىسقا بىرلىك كورسەتىپ، بەلسەندى كىرىسۋگە شاقىرامىن.
سابىر قاسىموۆ، «قاھارماندار» قورىنىڭ پرەزيدەنتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى
Abai.kz
