ۇمىتپاسام، 90-شى جىلداردىڭ باس كەزى بولار، اتا-اناسى ءوزىن ۇزاتقالى وتىرعان بولاشاق كۇيەۋىنە بارعىسى كەلمەي جانى جابىرقاپ جۇرگەن تانىس  وزبەك قىزىنا: «ەندەشە،  سەن دەپ زار يلەپ جۇرگەن اناۋ قازاق  امانعاليعا ءتيىپ المايسىڭ با؟»  دەدىم. سوندا ول جالما-جان: «وي، قويىڭىزشى! سوسىن بالالارىم وزبەك ءتىلىن بىلمەي وسەتىن بولادى» دەگەنى بار. ءوزى الماتىنىڭ تەمىرجول تەحنيكۋمىندا وقىپ جۇرگەن، بار-جوعى 17-18 جاسار گۇلچەھرانىڭ مىنا ءسوزىن ەستىگەندە ىشىمنەن «استاعفىراللا»دەپ قايتالاي بەرگەننەن باسقا اۋزىما ءسوز تۇسپەدى. نە دەگەن جەتەلىلىك، نە دەگەن سانالىلىق،  دىنىنە، تىلىنە، ۇلتىنا، سالت-داستۇرىنە نە دەگەن ۇلى سۇيىسپەنشىلىك!

قارشاداي وزبەك قىزى ايتىپ تۇرعان ۇلتىنا دەگەن ۇلى ماحابباتقا تولى مۇنداي ءسوزدى كىندىگىن اشىپ، شاشىن توقال ەشكىنىڭ باسىنداي سىپىرتىپ تاستاعان قازاق قىز-كەلىنشەگى تۇگىل  سارى قارىن قاتىن-قالاشى، پايعامبار جاسىنا جەتكەن قازاق كەمپىر-سامپىرى دا ايتپايدى. ويتكەنى، ولار وزدەرىنىڭ بۇل ساناسىزدىعى قازاق دەگەن ۇلتتى ءتۇپ-تامىرىمەن جوق قىلىپ جىبەرگەلى تۇرعانىن بىلمەيدى، بىلەتىندەرگە «باري ءبىر». قازىر وركەنيەتتىلىك، تولەرانتتىق (توزىمدىلىك), ەلىمىزدە تىنىشتىق، «بىرلىگىمىز جاراسقان»، ء«بارىمىز ءبىر اكەنىڭ بالاسىندايمىز» دەگەن جالاڭاش ۇراندى سوزدەر ساناسىنا ابدەن سىڭىرىلگەن كوپ قازاق  ۇلتتىق مۇددە دەگەندى ويلاۋعا دا قابىلەتسىز. ال  جەر بەتىندە كەز-كەلگەن ۇلت جويىلار الدىندا ونىڭ ەڭ اۋەلى وشاق باسىنداعى ايەلدەرى مەن وڭ جاقتا وتىرعان قىزدارى بۇزىلاتىنى بەلگىلى.

ءيا، قىز – بولاشاق انا،  ۇرپاقتىڭ تاربيەشىسى. ال ۇلتىنىڭ نە ءتىلىن، نە ءدىنىن، نە ءۇردىسىن قادىرلەمەيتىن ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، اۋزىنا كەلگەنىن سويلەيتىن، بەتىمەن كەتكەن ايەلدەن تۋعان، سونىڭ تاربيەسىن كورگەن ۇرپاق ازعىن ۇرپاق بولادى. ۇرپاعى ازعىن ۇلت تا –ازعىن ۇلت. شىققىر كوزىڭ وسىنىڭ ءبارىن كورىپ وتىرعاسىن ءوز ۇلتىڭا ءوزىڭ وكپەلەپ: «انا بولار – قىزىڭ جوق، اكە بولار – ۇلىڭ جوق، قىل مويىنعا قۇرىق تۇسپەي  تۇسىنەتىن ءتۇرىڭ جوق» دەپ تە كۇناعا باتادى ەكەنسىڭ. XIX عاسىردا فرانتسۋزداردىڭ ەۋروپالىق ەمەس حالىقتارعا وركەنيەت ەگەمىز دەگەن سىلتاۋمەن جۇرگىزگەن ساياساتى (Ia mission civilisatrice) بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا (ابايلاڭىز، قازاق رەسپۋبليكاسى ەمەس!) ەمىن-ەركىن جۇرگىزىلىپ جاتىر. تۋعان ۇلتى، تۋعان ءۇندىستانى ءۇشىن بۇكىل ءومىرىن سارپ ەتكەن ماحاتما گاندي «باتىستىڭ وركەنيەتى تۋرالى نە ويلايسىز؟» دەگەن شەتەلدىككە «ۇسىنىپ تۇرعان يدەياڭىز جامان ەمەس ەكەن» دەپ مىسقىلداي جىميىپتى دا جۇرە بەرىپتى. ال ءبىزدىڭ  جوعارىداعىلار ەشكىم مۇنداي سۇراق قويماي-اق وزدەرىنەن-وزدەرى شەتەلدىكتەر ويتەدى ەكەن دە بۇيتەدى ەكەن دەپ باستايدى. ءتىپتى،  قازاقستاندا گەندەرلىك ساياسات ءجۇرىپ جاتقانىن دا ماقتانىش تۇتاتىندار بار. انەبىر جىلى ايەلدەر ءىسى جونىندەگى كوميتەتتە ىستەيتىن ءبىر حانىم گەندەرلىك ساياسات جونىندە ەۋروپاعا بارىپ ەسەپ بەرىپ كەلگەنىن ۇيالماي-قىزارماي باسپاسوزدە جاريالادى. بۇل بىلە-بىلگەن ادامعا، ءبىز ايەلدەرى مەن قىزدارىنىڭ تاربيەسىزدىگى، كورگەنسىزدىگى، دورەكىلىگى، تەمەكى شەگۋى، اراق-شاراپ ءىشۋى، نەكەنى بۇزۋى، جەڭىل جۇرىسكە سالىنۋى، اتا-ەنە سىيلاماۋى، بالا تۋماۋ جانە بالا الدىرۋ، انا ءتىلىن  بىلمەۋ، ەۋروپالىك ايەلدەردىڭ  جابايى قىلۋالارىنا ەلىكتەۋ جونىنەن 50  مەملەكەتتىڭ الدىنا تۇسەمىز دەپ ەسەپ بەرۋمەن بارا-بار ەمەس پە؟!

ءيا، ادام بالاسىنىڭ حايۋاننان باستى ايىرماشىلىعىنىڭ ءبىرى – ۇياتتى ءبىلۋى. قازىرگى باتىس ايەلدەرى مەن قىزدارىندا بۇل – ۇمىت بولعان ۇعىم.   سولاردى  تەلەديداردا كورىپ ءوسىپ كەلە جاتقان قازاق قىزدارىن كىنالاۋ دا ورىنسىز سياقتى. قازىر قىزدار كوشەدە، ايالدامادا قاسىڭا كەلىپ تەمەكىسىن بۇرقىراتىپ، سىراسىن ءىشىپ وتىرا بەرەتىن بولدى.وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن قىزدارىمىز قارنىن اشىپ تاستاپ، كىندىگىن كورسەتىپ جۇرەتىنىن ەرسى كورسەك، ەندى ولاردىڭ مايقۇيرىقتىڭ ۇستىنە كوكپەڭبەك قىپ سالىپ تاستاعان «سۋرەت گالەرەياسىن» «تاماشالايتىن» بولدىق. ال وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن ءتۇسىرىلىپ، كورسەتىلە باستاعان «پەرەكرەستوك» دەگەن فيلم ۇل-قىزىمىزدى ۇلتتىق سانادان ونەر ارقىلى ايىرۋدىڭ  باستاماسى بولدى. ءتىپتى، نە باسى، نە اياعى، نە ورتاسى جوق سول «پەرەكرەستوكتى» فيلم دەۋگە دە اۋىز بارمايدى. ول شەتەل فيلمدەرىنە ەلىكتەۋ دەۋگە عانا بولاتىن دۇنيە-سىماق بىرنارسە. مىنا ءبىر سوراقىلىقتى قاراڭىز: قازىر جاسى 60-تى القىمداپ، 70-ءتى جەلكەلەپ قالعان قازاق كەمپىر-شالدارى نەمەرەلەرىن «بايانا»، «قىمباتا»، «اينۋرا»، «اسەليا»، «انەليا»، «شولپانا» دەپ شاقىرادى. بۇل جاي ەلىكتەۋ ەمەس، ۇلكەن ءبىر ساناسىزدىقتىڭ، ءالى دە بولسا ورىسقا جارامساقتانۋ مەن ەلىكتەۋدىڭ،  ناداندىقتىڭ ءبىر ءتۇرى! وسىنىڭ ءوزى-اق ءبىزدىڭ ۇلتتىق سانا، ۇلتتىق نامىس دەگەننەن ايرىلىپ بارا جاتقانىمىزدىڭ ايقىن ايعاعى.

كەڭەس وكىمەتى ورنار-ورناماستان قۇدايعا، قۇرانعا قارسى شىعۋ، سالت-ءداستۇردى ساتۋ جونىنەن دە كسرو-دا ءبىرىنشى ورىنعا شىققان قازاقتىڭ ايەلدەرى بولاتىن. كەلە-كەلە ەرىن تىڭداماۋ، اتا-ەنە سىيلاماۋ، نەكە بۇزۋ، وزگە ۇلتقا كۇيەۋگە تيۋ، ەرىنەن اجىراسۋ، اراق ءىشىپ، تەمەكى تارتۋ، بالا الدىرۋ جونىنەن 70 جىل ىشىندە مۇسىلمان ايەلدەرى ىشىندە قازاق قىز-كەلىنشەكتەرى الدىنا جان سالمادى. ويتكەنى، ولار ءبىز ءالى دە ۇلى جازۋشى، كەمەڭگەر جازۋشى اتاپ جۇرگەن مارقۇمداردىڭ شىعارمالارىنداعى قازاق قىزدارى مەن ايەلدەرى اتا-بابامىزدىڭ سالت-داستۇرىنەن، ەرىكسىز تيگەن كۇيەۋىنەن قورلىق كورگەن، سۇيگەنىنە قوسىلا الماعان باقىتسىزدار ەدى دەگەندى عانا وقىپ، سونى ميىنا ءسىڭىرىپ العاندار. وسى كۇنى ءوزىمىز رەنجىگەندە «شالا قازاق»،  «ماڭگۇرت قازاق» تاعى باسقاداي دەپ اتاپ جۇرگەن قازاقتاردىڭ كوبى سونداي ايەلدەردەن تۋعاندار. ال الگىندەي جازۋشىلارىمىز سولاي جازعانى ءۇشىن لەنيندىك سىيلىق، مەمسىيلىقتار الىپ، ومىراۋىنا التىن جۇلدىز تاقتى. ال بۇگىن ءبىز ەركەگىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ شەتەل ارالاپ، سول ءۇشىن ولتىرە ساباعان ەرىن سوتتاتا سالا تاعى دا كۇيەۋگە شىققان قاتىندى جەر-كوككە سىيعىزباي تەلەارنالاردان جارىسا كورسەتۋدەمىز. ەگەر بىزدە قازاق ۇلتى مىنا اپەرباقان زاماننان امان قالسىن دەگەن مىسقالداي وي بولسا، دەرەۋ ايەلدەرىمىز بەن قىزدارىمىزدى ءتۇزۋ جولعا، ار-ۇيات جولىنا، اتا-بابا جولىنا تۇسىرەتىن نە ەرەجە، نە زاڭ قابىلداۋى كەرەك. ەڭ الدىمەن جالپى ايەل جىنىستىنىڭ تەمەكى تارتۋىنا، تۋعان كۇن، جۋعان كۇن دەگەندەردى سىلتاۋراتىپ تا، بىلاي دا سىرا، شاراپ ىشۋىنە، ەركەكتى، اتا-ەنەنى سىيلاماۋىنا زاڭ جۇزىندە قاتاڭ تىيىم سالار كەز كەلدى. بۇل ايەلدى، قىزدى قورلاۋ ەمەس. بۇل - ادىلەت جولى.

قازىرگى قازاق قىزدارى شاڭىراق كوتەرىپ، وتباسىلىق ايەل مىندەتىن اتقارۋدان  قاشقالاقتايدى. ولارعا ەركەكتىڭ دە ونشالىقتى قاجەتى جوق. ويتكەنى، سالت باستى، ساباۋ قامشىلى سالتاڭ ايەلدىڭ ءوز ەركى وزىندە. جان قىسىلسا، ءتانىن ساتسا دا اشتان ولمەيتىنىن بىلەدى، ال ءناپسىنىڭ شايتانى ءتۇرتىپ،  شىداتپاي بارا جاتسا كوشەدە،  ساياباقتا، سكۆەردە نە كوپ – ەركەك كوپ.  باس-اياعى 1-2 ساعات بىرگە وتىرىپ، 2-3 ساپتىاياق سىرا ىشسە جەتىپ جاتىر. ارجاعى وپ-وڭاي... باتىستاعىلار ەكى ەركەكتىڭ ءبىر-بىرىنە ۇيلەنۋى،  مۋلتيميلليونەر قاتىن ساندەس بەرناردەس سياقتى ءوزىنىڭ ۇلىنا كۇيەۋگە تيۋ، ايەل مەن ايەلدىڭ جىنىستىق قاتىناس جاساۋى، كۇيەۋىنە وزگە ەركەكپەن جاتۋعا كەتىپ بارا جاتقانىن ايتىپ كەتۋ سياقتى حايۋاندىقپەن عانا بىزدەن الدا كەلەدى. انەبىر كەزدە مىڭنان استام ايەل-ەركەگى ارالاس جۇرت «انادان تۋماي تىرجالاڭاش» لوندون كوشەلەرىن ارالاپ شىقتى. ارينە، ولار شەتىنەن دىننەن بەزگەن، جانسوققىعا (شوك) ۇشىراعان، ياعني پسيحيكالىق اۋرۋعا دۋشار بولعان، تاعى سول سياقتىلار ەدى. اعىلشىندار ولاردى تەلەديدارعا ءتۇسىرىپ ازيا، افريكا قۇرىلىعىنداعى مۇسىلمان ەلدەرىنە كورسەتتى. ماقسات – انگليا­دا دەموكراتيا، بوستاندىق ەكەنىن دالەلدەپ، سول ارقىلى مۇسىلمان ايەل جىنىستىلارىنا، جالپى وزگە ۇلتتارعا بۇلدىرگى وي تاستاۋ. انەبىر جىلدارى اقش ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ ديرەكتورى اللەن داللەستىڭ ءبىر ەڭبەگىنەن باسپاسوزدە كەلتىرىلگەن ءۇزىندىنى وقىپ، مۇنداي دا حايۋاندىق بولادى ەكەن دەپ تاڭدانعانبىز. ول سوندا وزگە ەلدەردە جالاپتىقتى،قانىشەرلىكتى، ادامدى ازاپتاۋدى، حايۋانعا عانا ءتان قىلۋالاردى، جالاڭاش-جالپى سۋرەتتەر مەن مال سياقتى اشىقتان-اشىق جىنىستىق جاساپ جاتقاندى كورسەتەتىن فيلمدەر ءتۇسىرىپ تاراتۋ ءۇشىن امەريكا شەتسىز-شەكسىز قارجى ءبولىپ وتىرۋى كەرەك دەپ جازعان ەدى. مىنە، سول امەريكا مەن كەيبىر ەۋروپا ەلدەرى جۇرگىزىپ وتىرعان  نەبىر جىمىسقى ساياسات قازاقستاندا  دا قولداۋ تاۋىپ وتىرعان سياقتى. قازاق  ايەل جىنىستىسىنىڭ ۇلتتىق سانادان جانە ايەلي ار-ۇياتتان ايىرىلۋىنا كەڭەس زامانىندا  قىزدارىمىزعا ينتەرناتسيوناليستىك، ياعني  تاربيە بەرۋىمىزدىڭ دە كەسىرى ءتيدى. وسى ينتەررۋحپەن تاربيەلەنگەن قازاق قىزدارىن كەڭەس كەزىندە  ەرمەك رەتىندە دە پايدالانباعان ۇلت جوق شىعار.سول جىلدارى باسقا ۇلتقا كۇيەۋگە تيگەن قىزدارىمىزدى اسپەتتەپ، قىزمەتكە ورنالاسۋىنا، پاتەر الۋىنا جاعداي  جاساۋ دا ءۇردىس بولدى. ال، وسى كۇنى ۇل-قىزى ماڭگۇرتتىك اۋرۋدان ادا، انا ءتىلى مەن سالت-ءداستۇرىن ساقتاپ قالعان ۇلتتاردىڭ ءبارى كەڭەس زامانىندا دا ايەلدەرى مەن قىزدارىن قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاعان. قاتاڭ باقىلاۋ دەگەننەن شوشىپ كەتىپ، شورشىپ تۇسەتىندەر شىعاتىنىن ءبىلىپ وتىرساق تا سولاي دەۋگە ءماجبۇرمىز. قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاۋ دەگەنىمىز ۇلتتىق ۇردىستەردى، ۇلتتىق سالت-سانانى، ءتىلدى امان ساقتاۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.. ەكىنشىدەن، قاتاڭ باقىلاۋ، قاتتى ۇستاۋ دەگەنىمىز ەر مەن ايەلدى تەڭ، ءادىل ۇستاۋ دەگەن ءسوز. قازىر كەلىنشەكتەر ەرىنەن ايرىلسا زاڭ اتاۋلى ءتۇپ-تۇگەل وزدەرىن قورعاپ شىعاتىنىن، اليمەنتىن، پاتەرىن الىپ، قالاعان ەركەگىمەن توسەكتەس بولىپ، جۇگەنسىز جەلە جورتىپ، «راحات» ءومىر كەشەتىنىن بىلەدى. كەزىندە  كورنەكتى جازۋشى تاحاۋي احتانوۆ ۇندىستانعا بارعاندا «سىزدەردە ايەل حۇقى ماسەلەسى قالاي؟» دەپ سۇراپتى. سوندا تاحاڭ ازىلدەگەن بولىپ: ء«بىز سول ايەلدەرگە حۇقىقتى كوبىرەك بەرىپ قويىپ، قايتىپ الا-الماي جۇرگەن سياقتىمىز» دەپتى. ءتىپتى، ل.ي. برەجنەۆتىڭ ءوزى مارگارەت تەتچەردىڭ ساياساتكەرسىپ شوشاڭداي بەرگەنىن جاقتىرماي: «بۇل قاتىن چەرچيللدى باسىپ وزىپ، ونىڭ شالبارىن دا تارتىپ الماقشى سياقتى عوي» دەگەن ەكەن. ل. برەجنەۆتىڭ وسى ءبىر وتە وڭتايلى ايتىلعان ءسوزى ءبىزدىڭ وسى كۇنى ساياساتكەرسىماق، ۇكىمەت ىسىنە ارالاسقانسىماق بولىپ  جۇرگەن كەيبىر ەركەتوتايلارىمىزعا دا ارناپ ايتىلعانداي-اۋ... تاعى دا مىسال: دۇنيەجۇزىندەگى  پايعامبار ساحابا، شاديار اتاۋلىنى الىپ قاراساڭىز، ىشىندە بىردە-ءبىر ايەل زاتى جوق. يسلامدا دا،  بۋددادا دا، حريستياندا دا سولاي. قازاقتىڭ «بايتال شاۋىپ بايگى الماس» دەگەن ماقالىنا دەندەنكىرەسەك، ول ءجاي ايتىلا سالماعان، ءارى ۇلاعاتتى، ءارى عىلىمي دالەلدى ءسوز ەكەنىن اڭعارامىز. بۇل اۋىسپالى ماعىناسىندا ايەلدەرگە سەن ەركەكتىڭ الدىنا شىعىپ، باسقا شاۋىپ، توسكە ورلەي بەرمە دەگەن يشارانى بىلدىرسە، ەكىنشىدەن شىنىڭدا دا ۇلى ءدۇبىر شابىستا بايتال، بيەلەردىڭ  وزىق شىعۋى رابايدا  بولماسا كەزدەسە بەرمەيدى.

قىز-كەلىنشەكتەرىمىز بايتال دەگەن سوزگە شامدانباي-اق قويسىن. ويتكەنى، ولار ۇلگى الىپ جۇرگەن اعىلشىندار جاقسى كورگەن ايەلىن جىلقىعا، ءوزى ۇناتقان ايەل بوكسەسىن جىلقىنىڭ ساۋىرىنا تەڭەيدى.  جالپى ءبىز مىنانى قاپەرىمىزگە الۋىمىز كەرەك. جاراتقان يەمىز ەركەك پەن ايەلدى فيزيولوگيالىق جاعىنان ەكى ءتۇرلى ەتىپ جاراتقان. ولاردىڭ ميىنىڭ جارتى شارلارى دا ءارتۇرلى جۇمىس ىستەيدى. ايەلدەرگە قاراعاندا ەركەكتەردىڭ سۇيەگى كاتتىراق جانە تەرىسىنىڭ استىنداعى ماي دا ازداۋ كەلەدى. ءبىز قىز-كەلىنشەكتەرىمىزگە تاربيەلىلىك دەگەنىمىز ەر ادامنىڭ، جاسى ۇلكەن كىسىنىڭ بەتىنە باجىرايىپ تۋرا قاراماۋدان باستالاتىنىن ۇيرەتۋىمىز كەرەك. «ەر بالا – ءۇيدىڭ تاياۋى، قىز بالا – ءۇيدىڭ بوياۋى» دەپ عۇلاما اقىن ابۋباكىر كەردەرى ايتقانداي، قىز بالا – ەلدىڭ دە كوركى، ءارى شاڭىراقتىڭ ەكى يەسىنىڭ ءبىرى.  سولارعا ۇشاقتان ءتۇسىپ جاتقان شەتەلدىكتەردىڭ الدىنان نان الىپ شىعارىپ، تىزە بۇكتىرىپ مايىستىرىپ قويۋدى توقتاتۋىمىز كەرەك. انەبىر جىلى ريم پاپاسى كەلگەندە استاناداعى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قىزدارىنا سونىڭ  قولىن سۇيگىزىپ ماسقارا بولعانىمىز دا جەتەدى. ال قازاق ايەلىنىڭ ومىردەگى ورنى تۋرالى تاعى دا ابۋباكىر كەردەرىنىڭ «جامان بولسا العانىڭ، ولسەڭ كوردە جاتقىزباس سۇيەگىڭدى تەبىرەنتپەي» دەگەنى قايسى ەركەك كىندىكتىنى دە ويعا باتىرار ءسوز ەمەس پە؟!

بىزدە ەكى ايەل الۋعا قاسقايا قارسى شىعىپ، ەندەشە ءبىز دە ەكى-ءۇش كۇيەۋگە تيەمىز دەپ قۇتىرىنعاندار، «گەندەرلىك ساياسات»، دەپ وزەۋرەپ جۇرگەن نادان جەلوكپەلەر سول دامىعان اقش-تا سيلۆەستەر ستاپلوكە، ج.ك. ۆان دامم، بريۋس ۋيلليس سياقتى تالاي «تسيۆيليزوۆاننىيلار» بىرنەشە ايەل العانىن بىلمەي مە ەكەن؟ نەمەسە، و زامان دا بۇ زامان قاي پاتشا، قاي  كورول، قاي سەناتور، قاي يمپەراتور نەمەسە وليگارح قىزىم سۇيگەن ەكەن دەپ كەدەيگە بەرگەنىن،  ۇلىنا تاقىركەدەيدىڭ قىزىن الىپ بەرگەنىن ەستىپ پە؟ سويتە تۇرا، قازاقتىڭ حان، سۇلتاندارى، بايلارى كوپ قاتىن العان، 16-18-دەگى جاس قىزدارىن مالعا ساتقان دەگەن قاۋەسەتتەردى اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي قايتالايدى. ولار  كۇيەۋىم، وتاعاسىم، بايىم دەسە وركەنيەتتەن ارتتا قالىپ قويارداي «جولداسىم» دەپ سويلەيتىن بولدى. ولار تۇگىل تەلەديداردىڭ كىتاپ وقىمايتىن ساۋاتسىز جۇرگىزۋشىلەرى دە سۇحبات الىپ وتىرىپ «جولداسىڭىز» دەۋدى دارەجە كورەتىن سياقتى.

بۇگىنگى  قازاقستاندا ەركەكتىڭ وتباسىنداعى، ايەل الدىنداعى بەدەلى  قۇلدىراعانى دا ايقىن. ۇيدە جۇمىسسىز وتىرعان ەركەك كۇنى بويى بازاردا تۇرىپ، قايتاردا كورشى بۋتيكتەگى 3-4 قاتىنمەن قوسىلىپ 1-2 جارتىمەن «بوي جىلىتىپ» قىزىپ كەلگەن ايەلىنە قارسى ءسوز ايتا المايدى. انەبىر جولى

...   

شاڭىراقتان ريزىق كوشىرىپ،

وشاقتىڭ وتىن ءوشىرىپ،

باز كەشىپ باي مەن بالادان

توياتىن ىزدەپ قالادان،

اتانىڭ قونباي اقىلى

قاڭعىرىپ كەتكەن قاتىنى، – دەگەندە وسىنى ايتقىمىز كەلگەن ەدى.

قازىر «تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان» قۋاتتى ەلدەر ۇساق ەلدەردى، اسىرەسە مۇسىلمان ەلدەرىن ءوز ۋىسىنان شىعارماۋ ءۇشىن «ەكونوميكالىق وداق»، «كەدەن وداعى» دەگەن قۋلىقتارمەن قاتار سول ەلدەردىڭ قىز-كەلىنشەكتەرىن دە تەرىس جولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن قولتىعىنا سۋ بۇركىپ،  ايەلدەر ءىسى، ايەلدەر ماسەلەسى، ايەل تەڭدىگى، گەندەرلىك ساياسات دەگەندەردى قارۋ قىپ پايدالانىپ كەلەدى. قازاقتىڭ ساۋاتتى، ءبىلىمدى ايەل جىنىستىلارى  ونداي ارانداتۋعا ەرمەيدى. ال ءبىلىم-بىلىگى تومەن، ۇيىندە دۇرىس تاربيە كورمەگەن قىز-كەلىنشەكتەر سونداي سايحالي ساياساتتىڭ قۇرىعىنا تەز ءتۇسىپ، ايەلگە ءتان بۇكىل سۇيكىمدى ءجۇرىس-تۇرىسىنان ايرىلادى. ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇرى ولاردىكىنەن الدەقايدا وزىق ەكەنىن بىلمەۋ، ءوز ۇلتىن ەۋروپالىقتاردان كەم كورۋ ناعىز ناداندىقتىڭ، ساۋاتسىزدىقتىڭ نىشانى. باياعىدا ورىستىڭ ۇلكەن ويشىلى، ادەبيەت سىنشىسى پيسارەۆ «ورىستىڭ رافاەلى بولعانشا ورىستىڭ ەتىكشىسى بولعان جاقسى» دەگەن ەكەن. ول بۇل جەردە قايتا ورلەۋ ءداۋىرىنىڭ الەمگە ءماشھۇر سۋرەتشىسى رافاەل ءسانتيدى ايتىپ وتىر. باياعىدا گرەكتەر افينى دەموكراتياسى ءسوز بوستاندىعى دەگەندى ويلاپ تاۋىپ ۇل-قىزىمىزدى، جاستاردى بۇزدى دەپ سوكراتتى جازاعا تارتقانى بەلگىلى. قىسقاسى، ايەل جىنىستىسى  بۇزىلعان ۇلت جويىلاتىنىن، مەملەكەت كۇيرەيتىنىن تاريح تالاي رەت دالەلدەگەن. ەندەشە قىز-كەلىنشەكتەرىمىزدىڭ ۇلتتىق  تاربيەدەن الىستاپ كەتپەۋىن مەملەكەتتىك تە، وتباسىلىق تا دەڭگەيدە قولعا الاتىن كەز كەلدى.

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz