الاشتىڭ ورداسى قالاي قۇرىلدى؟
جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەلەردە http://abai.kz/post/view?id=12667, http://abai.kz/post/view?id=12699
عۇبايدوللا كۇرسىندى. ول «ايقاپ» پەن «قازاق» بەتتەرىندە ۇلكەن دابىراعا اينالدىرىلعان ورىنسىز ايتىستى ەسكە سالعان-دى.
– سونداعى ىرىتكى ارەكەتىن ۇمىتىپ، ەندى ەل جاعدايىن ويلاعىش بولا قالىپتى...
– بۇل ءبىر باياعىداعى، ەسكىرگەن، وتكەن ءىس قوي، باكە! ءالى كۇنگە دەيىن ونى ۇمىتپاي، ءبىرىن ءبىرى قاجاي بەرگەننەن گورى، قازاقتىڭ قوس سەركەسى ارتىنداعى جۇرتىن ەسكەرىپ، بولاشاقتى ويلاعانى ءجون ەمەس پە...
قاسىنداعى جاستارعا اعا بوپ جۇرگەن عۇبايدوللا تالاي جىلدان بەرى ءوزىنىڭ جانە ءوزى تۇگىل، بۇكىل جۇرتشىلىقتىڭ قۇرمەتىنە بولەنىپ جۇرگەن باقىتجان سۇلتان سىندى قادىرمەندى ەل اعاسىنىڭ وتكەندەگى كەلىسپەۋشىلىكتى وتكەن تاريح ەنشىسىنە قالدىرىپ، ۇمىتا تۇرعانىن قالار ەدى...
بىراق وعان قادىرمەندى ەل اعاسى يلىگە قويمادى. ونىڭ پايىمىنشا، قازىر قازاق سەزىن وتكىزەمىن دەپ وزەۋرەمەي، ناقتى جاعدايمەن ساناسۋ كەرەك...
الايدا تىڭداۋشىلارى قازىرگى ناقتى جاعدايدىڭ قازاق سەزىن وتكىزۋدى تىلەپ تۇرعانىن جارىسا ايتتى.
باكەڭ كەلىسپەدى. جاعدايمەن ساناسۋ كەرەك دەدى. بىردەن-ءبىر جەڭىمپاز كۇش رەتىندە بيلىك باسىنا سوتسيال-دەموكراتتار كەلدى، بولشەۆيكتەر مەن سوتسياليست-رەۆوليۋتسيونەرلەر كەشەگى يمپەريا تىزگىنىن قولعا الدى، جاڭا ءومىر قۇرۋدا...
جانشا تۇزەدى. بيلىكتى تەك بولشەۆيكتەردىڭ باسىپ العانىن ايتتى. باسقا پارتيا بىتكەننىڭ ولارمەن كەلىسە الماي وتىرعانىن، وتاندى قورعاۋ كوميتەتىن قۇرىپ، وزگە دە شارالار جاساپ، ولارعا قارسى شىعىپ جاتقانىن ايتتى. ورتالىقتاعى وزگەرىستەردى كوزىمەن كورىپ كەلگەن ادام رەتىندە. كۇللى مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى زاڭسىزدىقتارعا كۋا بولعان زاڭگەر رەتىندە. ءوزى جالپىمۇسىلمان ۇيىمىنىڭ وكىلى قۇقىن پايدالانىپ دەپۋتاتتىق قىزمەت اتقارعان رەسەي رەسپۋبليكاسىنىڭ كەڭەسىن نايزانىڭ ۇشىمەن قۋعان بولشەۆيكتىك توبىر بيلىگىن انارحيا رەتىندە باعالايتىنىن ايتتى.
– وسىنداي جاعدايدا قازاقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋ قامىن ويلاماي بولا ما، قادىرمەندى باقىتجان اعا؟!
ونىمەن اق ساقالدى قادىرمەندى باقىتجان اعاسى كەلىسە قويمادى. جەر-جەردى بولشەۆيكتەر قۇرعان سوۆدەپتەر** شىرماي باستاعانىن ايتتى.
– ولاردىڭ ماقساتى ايقىن. قازاقتىڭ ارمان-مۇددەسىنە دە ساي كەلەدى. قالىپتاسۋلى احۋال ەندى سوعان بەيىمدەلۋىمىزدى قاجەت ەتەدى، – دەدى. – سوۆدەپتەر ارقىلى تەڭسىزدەر تەڭگەرىلمەك. ءبىز بۇل توڭىرەكتە بۇرىندارى ارەكەتتەنىپ كورگەنبىز، ەشتەڭە شىعارا المادىق. ەندەشە جاڭادان بىردەڭە ويلاپ تابام دەپ تىراشتانۋ نە كەرەك؟!
**سوۆەتى دەپۋتاتوۆ – دەپۋتاتتار كەڭەستەرى.
ول تەڭسىزدەردى تەڭگەرۋ حاقىنداعى بۇرىنعى ءىس-ارەكەتتەرىن ەسكە العاندىقتان، تاعى دا وتكەنگە شەگىنىس جاسالدى.
بۇدان توعىز جىل ىلگەرگى، قازاقتىڭ تاعدىرىنداعى الار ورنى ەرەكشە جەر-سۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ۇكىمەت قۇجاتى بارشاسىنا تانىس-تىن. عۇبايدوللا ەل ىشىندە ناقتى قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ازامات رەتىندە، قازاقتىڭ كوكەيكەستى ماسەلەسىنىڭ باقىتجان سۇلتاننىڭ اتسالىسۋىمەن دۋماعا قالاي قويىلىپ جاتقانىن تىكەلەي ءبىلىپ جۇرگەن. حالەل مەن جانشا دا، جوعارى وقۋدى ءبىرى ءبىتىرىپ، ەكىنشىسى تامامداپ قالعان كوكىرەگى وياۋ جاس جىگىتتەر رەتىندە، بۇل ماسەلەنى ءباسپاسوز بەتتەرىنەن كەزىندە ءجىتى قاداعالاعان-تىن.
قازاق قايراتكەرلەرى «اقمولا، تورعاي، سەمەي، ورال، جەتىسۋ، سىرداريا جانە زاكاسپي وبلىستارىندا جەرگە ورنالاستىرۋ كوميسسيالارىن قۇرۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن جاساپ، حالىق وكىلدەرى مەكەمەسىنىڭ قاراۋىنا دۋماداعى مۇسىلمان فراكتسياسى ارقىلى ۇسىنۋعا تىرىسقان. وزگە فراكتسيالاردان دا تىلەكتەستەر تاۋىپ، جوباعا الپىس دەپۋتاتتىڭ قولىن قويعىزعان. الايدا ول، ءبارىبىر، حالىق وكىلدىگىنىڭ تالقىسىنا جىبەرىلمەدى. ونى قورعاۋدان مۇسىلمان فراكتسياسىنىڭ توراعاسى قۇتلۇمۇحامەد تەۆكەلەۆ تارتىندى. ويتكەنى وسى ءاليحان، جوبانى تەۆكەلەۆتىڭ تىلەگىنە سايكەس ساراپتاپ، جەر-سۋ ماسەلەسىنىڭ بىلگىر مامانى رەتىندە، وعان تەرىس باعا بەرگەن بولاتىن. ونىڭ ساراپتاماسى ۇكىمەت پىكىرىمەن سايكەس كەلدى، زاڭ جوباسى كەرى قاعىلدى...
دەگەنمەن جانشانىڭ تاپ وسى ورايدا ايتار كۇمانى بار. ۇكىمەت اتىنان سويلەگەن شەنەۋنىك شە، جەرگە ورنالاستىرۋ جانە جەر وڭدەۋ باس باسقارماسىنىڭ باس مەڭگەرۋشىسىن ايتادى، مىنە سول – ءىس جۇزىندە الەكەڭنىڭ قورىتىندىسىن سىناعان سىقىلدى كورىنەدى جانشاعا، قادىرمەندى باكەڭ بۇعان نە دەر ەكەن؟
ول سۇراعىن كەڭەيتىڭكىرەپ ءتۇسىندىردى. جانشانىڭ پايىمداۋىنشا، قازاق قايراتكەرلەرىنىڭ باستاماسىمەن دۇنيەگە كەلگەن زاڭ جوباسى وزبىرلىقپەن وتارلانىپ جاتقان جەر-سۋدان ونىڭ بايىرعى يەسىنىڭ مۇلدەم ۇلەسسىز، قۇر قول قالدىرىلماۋىن قامتاماسىز ەتپەك-ءتىن. وندا قازاقتار تۇراتىن وبلىستارداعى جەرگە ورنالاستىرۋ كوميسسيالارىن قازاقتاردىڭ وزدەرىن قاتىستىرا وتىرىپ قۇرۋ كوزدەلەتىن. ءارى ولارعا جۇكتەلەتىن باستى مىندەت رەتىندە – وتىرىقشى، جارتىلاي وتىرىقشى جانە كوشپەندى قازاقتار ءۇشىن جەكە-جەكە، ءار الەۋمەتتىك توپتىڭ مۇددەسىن ەسكەرەتىندەي، ءادىل جەر نورماسىن جاساۋ كەرەكتىگى ايتىلعان-دى.
قازاقتاردىڭ رۋلىق-تايپالىق نەگىزدە دامىعان ءداستۇرلى ەكونوميكاسىن جانشا كوپتەن قاراستىرىپ جۇرگەن. سوندا، وسى باكەڭ باتا بەرىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا تۇسكەننەن بەرى كوزى اشىلا كەلە، حالقىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە وزىندىك زەرتتەۋ جۇرگىزۋ بارىسىندا، مىناعان نازار اۋدارعان-دى: باكەڭدەردىڭ دۋما تالقىلاۋىنا الىپ شىققىسى كەلگەن زاڭ جوباسىندا اسا داۋلەتتى ءام ايرىقشا باي كىسىلەر مەن وتە اتاقتى ادامدارعا الدەبىر ارتىقشىلىقتار بەرۋ جولدارى ەشقانداي دا ەسكەرىلمەگەن. ولارعا دەگەن جەر نورماسى بولەك ەمەس، ەش وگەشەلىگى جوق، قاراپايىم حالىقپەن بىردەي تۇردە جاسالعان. سولاي ەمەس پە؟ قادىرلى باكەڭ، ەل اعاسى باقىتجان سۇلتان مۇنى تەرىستەمەي مە؟
دۇرىس، جاھانشاھ ءدال بايقاعان. مۇنى قارت زاڭگەر راستايدى. جانە قوسىپ ايتارى، جوبانىڭ سولاي جاسالۋىنىڭ قيسىنى دا بار. ويتكەنى، وتارلاۋ ۇدەرىسىنە ءبىرىنشى بوپ ىلىككەن جايىق ماڭى قازاقتارىنىڭ ابدەن تارشىلىق كورىپ، جۇتاعانى سونداي، تالايى تاسىمال كولىگىنەن ايرىلعان سەبەپتى، ەسكى كوشى-قوندى قويىپ، جەر ءۇيدى باسپانا ەتەتىن جاتاق تىرشىلىگىنە كوشكەن. سوندىقتان دا ولاردى ۇكىمەت جوبالايتىن ون بەس دەسياتينالىق نورما بەك قاناعاتتاندىراتىن. بايىن دا، كەدەيىن دە. ماسەلە – ۇكىمەت زاڭىنا سايكەس، شۇرايلى جەرگە ورىستارمەن قاتار ورنىعىپ الۋدا جاتقان-تىن. ال ارا-ارالارىنداعى قۇنارسىزداۋ، ەگىستىككە قولايسىزداۋ جەرلەر، ءبارىبىر، مال جاياتىن قازاققا قالار ەدى دەگەن ءىش ەسەپتەرى دە بولعان جوبانى جاساپ ۇسىنۋشىلاردىڭ. سولاي، جاھانشاھ!
جاھانشاھ مۇنى تۇسىنەدى. تەك، تاعى ءبىر ءتۇسىنىپ، بىلەتىنى – جالپاق سارىارقا ۇلاندارى، ياعني قازاقتىڭ ۇلان-عايىر قىرىن مەكەندەيتىن كوشپەندى قالىڭ قازاق ونداي نورماعا كوندىگە المايدى. مىنە، مۇنى حالەل دە، ەكەۋىنىڭ عۇبايدوللا اعالارى دا راستاپ وتىر. باكەڭ ءسال وي جۇگىرتسىنشى، الەكەڭ ساراپتاماسىندا سوعان كوڭىل بولگەن ءتارىزدى ەمەس پە ەد؟! باياعىدا ششەربينا ەكسپەديتسياسىنا قاتىسقانداعى جيناقتاعان ءبىلىمىنىڭ ناتيجەسى ىسپەتتەندىرىپ، ول كوشپەندىلىك نورماسىن باسقاشا سيپاتتاعان عوي!
باكەڭ قولىن سىلتەدى.
– كوشپەندىلىك نورماسى دەگەندى نەعىلسىن بيلىك، – دەدى تىجىرىنىپ، – ىشكى گۋبەرنيالارىنىڭ شيەلەنىسكەن جاعدايىن شەشۋدى وتە قاجەت ەتىپ تۇرعاندا! ۇكىمەت ءاليحاننىڭ سول كوشپەندىلىك نورماسىن ورىنسىز جالاۋلاتقانىن پايدالانىپ كەتتى عوي!
باكەڭنىڭ ايتۋىنشا، دۋما مۇشەلەرىنىڭ ءتيىستى بولىگى قولداعان زاڭ جوباسىن الەكەڭنىڭ باسقاشا سيپاتتاۋىن جەر ىستەرىن باسقاراتىن ۆەدومستۆو بۇلار ازىرلەگەن زاڭ جوباسىنا جاپسىرىپ، قيسىنسىز سىنعا الدى ەمەس پە...
قاراتاەۆ ۇكىمەتتىڭ قازاقتى وتىرىقشى ەتەمىز دەپ جوسپارلاعانىن دا، بىراق، وتىرىقشىلاندىرۋعا ءىس جۇزىندە ەشقانداي جاعداي جاساعىسى كەلمەيتىنىن دە انىق بىلەتىن. سوندىقتان دا جەرگە جايعاستىرۋ جونىندەگى باس مەڭگەرۋشى، ونىڭ ويىنشا، جەرگىلىكتى جەرگە ورنالاستىرۋ كوميسسيالارىنا قازاق وكىلدەرىن قوسۋدى ماقۇلداماعان-دى. سوندىقتان دا، باقانداي الپىس دەپۋتات ۇسىنىپ وتىرعانىنا قاراماستان، جوبانى جاقتىرماعان، دۋمادا تالقىلاۋعا قابىل الماۋدى قوستاعان.
ۇكىمەت اتىنان سويلەگەن جەر ىستەرى چينوۆنيگىنىڭ ويىنشا، بۇراتانالاردىڭ ءار قاۋىمدى بيلەيتىن جەكەلەگەن نەعۇرلىم داۋلەتتى تۇلعالارى قازاق دالاسىندا تۇرعان جەرلەرىنىڭ ناقتى قوجايىندارى بولىپ العان. ولار قاۋىمدىق جەردى پايدالانۋدىڭ كۇللى پايداسىن ءوز قولدارىنا شوعىرلاندىرىپ وتىر. ءتۇتىن بويىنشا، ياعني ءار وتباسىنا ءبولىنىپ سالىناتىن مەملەكەتتىك سالىق ولارعا قاتىسسىز سياقتى. ەشتەڭە تولەمەستەن، تۇرعان ايماقتارىندا كەي جاعدايلاردا مال شارۋاشىلىعىن ورىستەتەدى، ەكىنشى ءبىر رەتتە – ۇلكەن كولەمدە جەر جىرتادى. سونداي-اق، قاۋىمدىق جەردى ورىس قونىستانۋشىلارىنا مەملەكەت سىرتىنان جالعا بەرىپ ءجۇر.
«بۇل بۇراتانا بيلەۋشىلەر سونداي ەكونوميكالىق تەتىكتەردى يەلەنۋ ارقىلى تايپالاستارىنا ىقپالىن ارتتىرىپ، حالىق سوتىن دا، باسقارۋ ءىسىن دە ءوز قولدارىنا تۇسىرگەن». – باس مەڭگەرۋشىنىڭ وسىنداي جەلەۋ ايتقانى قاراتاەۆتىڭ ءالى ەسىندە. ءسويتىپ، دەگەن-ءدى ول، بۇراتانالاردىڭ اراسىندا ءومىر سۇرەتىن، بۇراتانا بۇقارانى ءىس جۇزىندە بيلەپ-توستەپ جۇرگەندەر وزدەرىنە ولاردى ءجىپسىز بايلاپ-ماتاپ، ەرىكتەرىنسىز باعىندىرىپ العان. «ماڭداي تەرىن توگىپ ەڭبەك ەتپەك وتىرىقشى حالىقتى جەر ۇلەسىمەن قامتاماسىز ەتۋگە ولار مۇددەلى ەمەس». – ۇكىمەتتىڭ ءىرى دارەجەلى چينوۆنيگى وسىلاي ۇيعارعان-دى. ول، ءتىپتى، ەل ىشىندە باي-ماناپتار ەڭبەكشى حالىقتى كرەپوستنويلىق احۋالعا تاقاۋ دەڭگەيدە، جەكە باستارىنا تاۋەلدىلىك جاعدايدا ۇستايدى دەپ جاريا ەتكەن-ءدى. سوندىقتان دا ولار ءوز ايماقتارىنداعى قازاقتاردى، سونداي-اق ورىس قونىستانۋشىلارىن دا وتىرىقشى ەتىپ جەرگە جايعاستىرۋعا زاۋىقسىز دەگەن.
– جانە «وتىرىقشىلانۋ ناتيجەسىندە ورىن الماق تۇرمىستىق وزگەرىستەر بۇلارعا ءتيىمسىز، سوندىقتان دا ولار وزدەرىنە قولايلى زاڭ جاساتىپ الماقشى» دەپ، كوپە-كورنەۋ بار پالەنى ءبىزدىڭ جوباعا جاپقان.
قىزىعى، وتىرىقشى-جەر وڭدەۋشى جانە وتىرىقشى-مال ءوسىرۋشى تۇرپاتىنداعى قازاقتارعا جوباداعىداي جەر ۇلەسىن بەرۋدى قولدايتىنىن ۇكىمەت بۇكپەگەن. بىراق سونى ايتا وتىرىپ، جان باسىنا 15 دەسياتينادان ارتىق جەر بەرۋگە بولمايدى، كوپ مولشەردە بولۋگە مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ نۇسقاۋى تىيىم سالادى دەگەن. اڭعارا ما عۇبايدوللا مەن ونىڭ ىنىلەرى؟ زاڭ جوباسى جەردى سول 15 دەسياتينادان عانا ءبولۋدى ەسكەرىپ وتىرعانىنا قاراماستان، ودان ارتىق جەر بولە المايمىز دەيدى. ال ودان ارتىق جەردى – كوشپەندىلىك جولىمەن تالاپ ەتىلەتىن نورمانى – زاڭ جوباسىنا ءبىزدىڭ كىرگىزبەگەنىمىزدە جۇمىسى جوق، جەر ءمينيسترى ەشكىم كۇمان كەلتىرمەيتىن باسى اشىق سىلتاۋدى دۋىلداتىپ، جەر كوميسسيالارىنا جەرگىلىكتى بۇراتانالاردان وكىلدەر كىرگىزۋ جايىن ادەيى ەلەۋسىز قالدىرعان-دى. ونىڭ مۇنداي شولاق قورىتىندى جاساۋىنا سوناۋ بىلىكتى دەپ ەسەپتەلەتىن جەر-سۋ مامانىنىڭ ساراپتاماسى سەبەپ بولعانىن بۇل قالاي ۇمىتار... مىنا الدىندا وتىرعان جاستار كوسەم كورىپ، سونىڭ شاقىرعان جينالىسىنا بارامىز دەپ جەلىگىپ تۇرعان ماماننىڭ...
قادىرمەندى زاڭگەر، ۇلكەن قايراتكەر باقىتجان اعاسىن جانشا تۇسىنەدى، – ۇكىمەت وكىلدەرىنىڭ قيتۇرقىلىقتارىندا شەك جوق. بىراق، باكەڭنىڭ قامقورلىعىن كوپ كورگەن جاھانشاھ ەسىمدى شاكىرتى تىلگە تيەك ەتىلۋلى قۇجاتقا قاتىستى ءاليحان مىرزانىڭ دا نيەتى وڭ بولعانىنا شاك كەلتىرمەيدى. تەك مۇنىڭ ءبارى ەسكى ۇكىمەت تۇسىنداعى اڭگىمە ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون شىعار...
عۇبايدوللا دا، حالەل دە وتكەنگە سالاۋات ايتۋ جاعىندا. ول كەزدە ماسەلە تەك ءاليحاننىڭ ساراپتاماسىنا تىرەلىپ قالعان جوق ەمەس پە...
ءيا، جوبانى تالقىلاۋعا قابىلداتپاۋ ءۇشىن، جوبانى ۇكىمەت جارامسىز دەپ، ءبىر قاراعاندا بايىپتى قورىتىندى بەرگەنى راس. جەر-سۋ ماسەلەسىنىڭ بۇراتانادان شىققان ءىرى مامانى جوبادا باسشىلىققا الىنعان ون بەس دەسياتينالىق نورماعا قارسى بولعانىن ۇكىمەت ۇتىمدى پايدالاندى.
شىنىندا، وتىرعاندار باقىتجان سۇلتانمەن كەلىسەدى، ءاليحان سۇلتاننىڭ زاڭ جوباسىن تەرىستەۋ ماقساتىندا كەلتىرگەن ءۋاجىن ۇكىمەت تاس-تالقان ەتتى. ەگەر ول سول جولى ءتۇرلى پارتيا اتىنان وكىلدىك ەتۋشى مەمدۋما مۇشەلەرى قولدارىن قويعان، ون بەس دەسياتينالىق نورمانى قولداعان جوبانى ماقۇلداعانىندا، ءوزىنىڭ زامان تالابىنا جاۋاپ بەرمەيتىن پايىمىن تىقپالاماعانىندا، بالكىم، باسقاشا بولار ما ەدى، قايتەر ەدى. ءتىپتى، باسقاشا بولماي-اق قويسىن، ەڭ باستىسى، قازاق قايراتكەرلەرى ۇستانعان نيەتتىڭ ادىلدىگى، ادالدىعى، ۇتىمدىلىعى، ەل تۇتاستىعىنا قىزمەت ەتەتىن ماقسات بىرلىگى كورىنەر ەدى عوي. وكىنىشتى، الايدا ونداي قىلىق سول كەزدە كورىنىس بەرمەدى. بىراق انا زامانداعى سول وقيعاعا بولا ەندى كەك ساقتاپ كەرەگى نە...
باقىتجان سۇلتان ساۋساعىن بەزەدى. ماسەلە كەك ساقتاۋدا ەمەس، ءتۇسىنسىن بالالار... قازىرگى تاڭدا وكىمەت وزگەردى، كەدەيلەر مۇددەسى قورعالاتىنى انىققا اينالدى، ونى كەڭەس بيلىگى جۇزەگە اسىرماق...
قوزعالاقتاپ قويادى عوي، جاھانشاھتىڭ شاگى بار ما؟ جاڭا وكىمەتتىڭ شىققان كوزىن كورىپ، كۇدەر ءۇزدىم، تەكتىلىگىنە كۇمانداندىم دەي مە؟ قاتەلەسپەسىن. ول تەڭسىزدەردى تەڭەستىرەتىن وكىمەت...
– كىم بىلەدى... – وتىرعاندار قولدارىن جايدى.
جانشا پايىمىن ىرىكپەدى. قالاي بولعاندا دا، باكەڭنىڭ تەڭسىزدەردى تەڭەستىرەتىن وكىمەت دەپ وتىرعانى – جۇمىسشىلار مەن سولداتتار دەپۋتاتتارى كەڭەستەرىنىڭ بولشەۆيكتەر باسىپ العان سەزى بوپ شىقتى عوي. سوندا جاريالانعان كەڭەس وكىمەتىنىڭ دە، تيىسىنشە، سوندا سايلانعان ۇكىمەتتىڭ دە بيلىككە زورلىقپەن كەلگەنى راس قوي. ەندەشە، وعان قالاي قاراۋىمىز كەرەك؟ وسىندايدا ورىنبوردا جينالىپ جاتقاندارعا قوسىلىپ، ەل مۇددەسىن تارازىلاۋ، بۇدان بىلاي نە ىستەپ، نەنى قويۋ جايىن اقىلعا سالىپ كورۋ ءجون ەمەس پە؟! الەكەڭنىڭ بۇل باستاماسى زور قۇرمەتكە لايىق ەمەس پە؟ باكەڭنىڭ الدىندا وتىرعان ىنىلەرى ەل مۇددەسى جولىنا باسىن تىككەن ۇلكەن قايراتكەرگە قولداۋ كورسەتۋدى دۇرىس سانايدى. ءتۇسىنسىنشى وسىنى بۇل ۇلكەن كىسى...
ۇلكەن كىسى باسىن شايقادى. جوتكىرىنىپ، بۋىرىل ساقالىن اقىرىن سيپادى.
ءبارى ءبىر مەزەت مىناعان قاراسىن. قازاقتاردىڭ كوشىپ جۇرۋىنە بولىنگەن مەملەكەتتىك جەرلەر بارلىق قازاق حالقىنا ءتان دەگەن يدەيانى باقىتجان قاراتاەۆ العاشقى قازاق كونستيتۋتسياشىل-دەموكراتتار پارتياسىن قۇرعانىندا باعدارلامالىق تۇجىرىم ەتكەن. ونى پاتشا زامانىندا اۋزى دۋالىلار مويىندامادى. دەگەنمەن تاپ سونى، ەندى، بۇگىنگى كەڭەستەر بيلىگى ماقۇلدار دەپ ويلايدى. ويتكەنى ول سامودەرجاۆيەلىك پيعىلدى ءبىرجولاتا جويۋدى ماقسات ەتىپ وتىر...
بىراق، مال شارۋاشىلىعىن جەكەلەگەن بايلاردىڭ قولىنا كونە جولمەن شوعىرلاندىرۋ جايىنداعى ءاليحان قورعاشتاعان كوزقاراسقا جاڭا وكىمەت كەلىسە قويار ما ەكەن؟ ەڭ باستىسى، وعان ەزىلگەن تاپ كونە قويار ما ەكەن؟..
ول الدىندا وتىرعان جىگىتتەرگە اينالا قاراپ الدى دا، ءوز سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ قايتاردى. جانە الدا تۇرعان مىندەتتى ايقىندادى.
– كونبەيدى، – دەدى ول جىگەرلى ۇنمەن، – ەزىلگەن تاپ ءاليحان قورعاشتاعان كوزقاراسقا مويىنسۇنبايدى. سەبەبى ەسكى تىرشىلىك سالتى مىنا قارىشتاعان قارقىنمەن وزگەرىپ جاتقان جاڭا زامان تالابىنا جاۋاپ بەرمەيدى. ەندەشە نە ساندالىس؟ جاعدايمەن ەسەپتەسپەي، ءوز بەتىڭشە وڭاشا وتاۋ تىگۋگە تىرىسۋشىلىق جارار ما قازىرگى ساتكە؟ ارالارىڭداعى وزگە حالىقتارىڭ قايدا قالماق؟ ولار ورتالىقتاعى جاڭا بيلىكتى قولدايدى. ەندەشە ەل مۇددەسىن تەك سولارمەن بىرلەسە وتىرىپ شەشۋگە تىرىسۋ كەرەك. ال مىنا ءوز بەتىنشە لاققاندار حالىقتى جاقسىلىققا اپارمايدى. ىلەسپەڭدەر ولارعا.
عۇبايدوللا ءۇنسىز قۇلاق توسىپ وتىر. جانشا حالەلگە كوز قيىعىن تاستاپ، تەرەڭ تىنىس الدى. باقىتجان ءسوزىن ساباقتاي بەردى. ورىنبورعا جينالىس شاقىرىپ جاتقانداردى سىنادى.
– ازعانتاي توپ باس قوسىپ، حالىقتى ءوزىمىز باسقارساق دەيدى... – سۇلتان اششى كەكەسىنمەن مىرس ەتە ءتۇستى. – نەتكەن اقىل ءوتىپ كەتكەن قۋلار! – دەپ قولىن سىلتەدى.
سوسىن جازدا اتىن دابىرايتىپ شاقىرعان جالقىقازاق سەزى دەگەن جيىندارىنا جيىرما شاقتى عانا ادام قاتىسقانىن ايتتى. وتىرىك دەي الار ما ەكەن ونى وسىناۋ الدىندا وتىرعان جىگىتتەر؟ وتىرىك ەمەس، انە تۇرلەرى ايتىپ تۇر! سوعان قاراماستان، سوناۋ ورىنبورلىقتار سول جيىرما ادامدىق جينالىسىن كەرەمەت قىپ دارىپتەپ، ىشتەرى كەپكەنشە ماقتانىپ ءجۇر بۇل كۇندە دەپ مىسقىلدادى.
حالەل قاباعىن شىتتى. ايتپاقشى، جاقتىرماعانىنان بايقاپ تۇر، بوسپەلەردىڭ قاتارىندا وسى ءىنىمىز دە جۇرمەگەي؟! بوسپەلەردىڭ قاتارىندا ءجۇرۋى ىقتيمال ءىنىسى كۇرسىندى.
ول جازعى قۇرىلتايدىڭ توراعاسى بولعان-دى. مازمۇندى قۇجاتتار قابىلداعاندارى انىق، ونى وسىناۋ قارت قايراتكەردىڭ باعالاماعانى قىزىق ەكەن...
ال وسىناۋ قارت قايراتكەر سودان تۋىنداتقان بولجامىن ارتىنشا-اق ەستىرتتى: بۇلار بەت العالى وتىرعان جينالىس قازىر دە سول شامادا باس قوساتىن شىعار.
وعان وتىرعاندار ءۇنسىز كەلىسكەندەي سىڭاي تانىتتى. وبلىستان بارماق دەلەگاتتار سانىنا شاعىپ قاراعاندا، بارلىق قازاق ايماقتارىنان كەلۋگە ءتيىس دەلەگاتتار، ارينە، جازداعىدان كوبىرەك بولادى، دەگەنمەن، سونشا كوپ تە ەمەس-اۋ.
مىنە، سولاي، ەندەشە ىنىلەرى مىناعان دا شاك كەلتىرمەسىن: سوناۋ ورىنبورلىقتار جەر-جەردەن كەلىپ، وزدەرىنىڭ ايتقاندارىنا باس شۇلعۋعا ءازىر تۇرارلىق اركىمدى تاڭداپ شاقىرادى، ماقساتتارى – سولارعا ءوز ويلارىن ماقۇلداتىپ الماق تا، قازاق مۇڭىن جىرتۋشى بوپ شىعا كەلمەك...
– اۆانتيۋريستەر!
قارت كۇرەسكەردىڭ اشۋ-ىزاسىن تۇجىرىمداعان وسى سوزىنەن كەيىن عۇبايدوللا اقىرىن عانا:
– ارتىق كەتتىڭىز-اۋ، اسا قادىرلى باكە، – دەدى.
اسا قادىرلى باكەڭ توسىلا قويمادى.
– تۇك تە، – دەدى. – بۇگىنگى جاڭالىق ولاردىڭ كوش سوڭىندا قالعانىن كورسەتىپ تۇر. سەندەر ءوزى رەسەي وكىمەتىنىڭ باسىنا كەلگەن حالىق كوميسسارلارى كەڭەسىنىڭ ۇندەۋىن وقىدىڭدار ما؟ – ۇستەل ۇستىندەگى گازەتتى الىپ، بۇكتەۋىن جازدى. – مىنە، قاراڭدار: «ۋاقىتشا جۇمىسشى جانە شارۋا ۇكىمەتىنىڭ گازەتى»! كۇنى كەشەگى، 24 قاراشاداعى سانى. ماڭىزدى جاڭالىق وسىنىڭ بەتىندە جاريالانعان كورىنەدى.
كەلگەندەرگە بۇل گازەت بەيمالىم، ونداعى جاڭالىق مازمۇنى بەيتانىس ەكەن. قارت كۇرەسكەر ونىڭ ءمان-جايىن ءوزى تۇسىندىرۋگە كوشتى.
– ارناۋ «رەسەي مەن شىعىستىڭ بارلىق ەڭبەكشى مۇسىلماندارىنا!» دەپ اتالعان، – دەدى گازەتتەگى تاقىرىپتى نۇقىپ.
مىنا وتىرعاندار – ءاليحاننىڭ ەرتەگىسىنە ەلتۋشىلەر – تىڭداسىن! مىنە: «جولداستار! باۋىرلار!» دەپ جۇرەككە تيگىزە باستايدى. رەسەيدە ۇلى وقيعالار بولىپ جاتقانىن ايتادى. ودان ارى – بوتەن ەلدەردى بولشەكتەپ ءبولىپ الۋ ماقساتىندا باستالعان قاندى سوعىس اقىرىنا تاياپ كەلەدى دەلىنگەن.
– الەم حالىقتارىن قۇلىنا اينالدىرعان قۇزعىندار بيلىگى قۇلاپ بارادى! ەزگى مەن قۇلدىقتىڭ كونەرگەن عيماراتى ورىس رەۆوليۋتسياسىنىڭ سوققىسى استىندا قاقىراپ قاۋساپ بارادى! وزبىرلىق پەن ەزىپ-جانشۋ الەمى سوڭعى دەمدەرىن الۋدا! قالاي؟!
قاراتاەۆ رۋحتانا سويلەپ، ارتىنان ىلەسكەن ءىزباسار كۇرەسكەرلەرىنە ماساتتانا قارايدى.
– جاڭا ءومىر، ەڭبەكشىلەر مەن ازاتتىق الۋشىلاردىڭ ءومىرى تۋىپ كەلەدى! ال وسى رەۆوليۋتسيانىڭ باسىندا جۇمىسشى جانە شارۋا ۇكىمەتى، حالىق كوميسسارلارىنىڭ كەڭەسى تۇر. بۇل – فاكت، ونىمەن ساناسپاۋعا بولادى دەپ قالايشا ويلايسىڭدار؟!
ول ءوزى قاتتى يلانعان سەنىممەن سويلەپ وتىر. بۇكىل رەسەيدى جۇمىسشىلاردىڭ، سولداتتاردىڭ جانە شارۋالاردىڭ رەۆوليۋتسيالىق كەڭەستەرى جاۋىپ كەتكەن. ەلدەگى وكىمەت بيلىگى سولاردىڭ تىلەگىندەگى حالىق قولىندا. رەسەيدىڭ ەڭبەكشى حالقىندا ءبىر عانا تىلەك بار. ول – ادال دا ءادىل بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋ. تۇسىنە مە مۇنى عۇبايدوللا مەن ونىڭ ىنىلەرى؟ جانە ءبىر تىلەك – بوستاندىقتى جەڭىپ العىلارى كەلەتىن دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەزىلگەن حالىقتارىنا كومەكتەسۋ. يگى نيەت دەگەن وسىنداي-اق بولار!
ءبىلسىن وسىناۋ جاس قايراتكەرلەر: بۇل قاسيەتتى ىستە رەسەي جالعىز ەمەس. ورىس رەۆوليۋتسياسى ورتاعا تاستاعان ازاتتىقتىڭ ۇلى ۇرانىن باتىس پەن شىعىستىڭ بۇتكىل ەڭبەكشىلەرى ءىلىپ اكەتىپ جاتىر. ەۆروپانىڭ سوعىس قالجىراتقان حالىقتارى بەيبىتشىلىكتى اڭساپ، الدەن-اق رەسەيدەگى جەڭىمپازدارعا قول سوزا باستادى. باتىستىڭ جۇمىسشىلارى مەن سولداتتارى يمپەرياليزم قامالدارىن شابۋىلداپ، سوتسياليزم تۋى استىنا جينالۋعا كىرىستى. ال الىس ءۇندىستان، كادىمگى ەۆروپانىڭ «وقىعان، كوزى اشىق» جىرتقىشتارى عاسىرلار بويى ەزىپ كەلگەن ءۇندى ەلىنىڭ تاپ ءوزى، مىنە سول ەل – ءوز دەپۋتاتتار كەڭەسىن ۇيىمداستىرا وتىرىپ، جيرەنىشتى قۇلدىق قامىتىن يىعىنان ىسىرىپ تاستاي كەلە، شىعىس حالىقتارىن كۇرەسكە جانە ازاتتىققا شاقىرۋدا! ولار، مىنە، كوتەرىلىس تۋىن اسپانداتا جەلبىرەتىپ تە قويدى!
وي جۇگىرتىپ كورسىن وسىناۋ قازاق قامىن جەۋشى جاستار: بۇگىنگى بيلىك كاپيتاليستىك تالان-تاراجعا سالۋ مەن وزبىرلىق جاساۋدىڭ پاتشالىعى كۇيرەپ جاتقانىن ايتادى. بۇگىنگى بيلىك مىنانى ءبىلىپ ايتىپ وتىر: يمپەرياليزم جىرقىشىنىڭ تابانىنىڭ استىندا جەر ءورت بولىپ جانىپ جاتىر!
– وسىناۋ ۇلى وقيعالارمەن بەتپە-بەت تۇرىپ، ءبىز سىزدەرگە – رەسەيدىڭ جانە شىعىستىڭ ەڭبەكشىلەرى مەن جارلى-جاقىباي مۇسىلماندارىنا – ءوز ۇندەۋىمىزدى ارنايمىز دەيدى جاڭا وكىمەت.
مىنە ولار ۇندەۋىن كىمگە قاراتىپ ايتۋدا، مۇقيات قۇلاق سالسىن الدىنداعى ەل قىزمەتىنە جەگىلگەن قايراتكەرلەر: جاڭا وكىمەت جۇرەكجاردى ءسوزىن ارناعاندار ىشىندە رەسەي مۇسىلماندارى – ەدىل بويى مەن قىرىم تاتارلارى، ءسىبىر مەن تۇركىستاننىڭ قازاقتارى مەن سارتتارى، زاكاۆكازە تۇرىكتەرى مەن تاتارلارى، كاۆكازدىڭ شەشەندەرى مەن تاۋلىقتارى، رەسەيدىڭ پاتشالارى مەن ەزۋشىلەرى تاراپىنان مەشىتتەرى مەن عيباداتحانالارى قاۋساتىلعان، ءدىني يلانىمدارى مەن ادەت-عۇرىپتارى اياققا تاپتالعان بارشا جۇرت بار. ىلىك قىلاتىنداي نەنى سىلتاۋلاتارعا بولار؟ ءبارىن ەسكەردى ەمەس پە؟!
ەل قىزمەتىنە جەگىلگەن، باقىتجان سۇلتاننىڭ الدىنا سول قىزمەتتەرىنە وراي كەلىپ وتىرعان قايراتكەرلەر ءتىس جارماي اۋزىنا قاراۋدا. شىنىندا، جالپىعا ارنالعان ۇندەۋ...
سول ۇندەۋدى دارىپتەۋىن جاسامىس سۇلتان جاستىق قۇشتارلىقپەن ساباقتاي ءتۇستى. تىڭداسىن مىنا ءاليحانشىل ازاماتتار: «وسىدان باستاپ سىزدەردىڭ ءدىني يلانىمدارىڭىز بەن ادەت-عۇرىپتارىڭىز، سىزدەردىڭ ۇلتتىق جانە مادەني مەكەمەلەرىڭىز ازات جانە قول سۇعۋعا بولمايتىن دەربەستىككە يە دەپ جاريالانادى. سىزدەردىڭ بۇعان قۇقتارىڭىز بار. ءبىلىپ قويىڭىزدار، سىزدەردىڭ قۇقتارىڭىز، رەسەي حالىقتارىنىڭ بارلىعىنىڭ قۇقتارى سەكىلدى، رەۆوليۋتسيانىڭ جانە ونىڭ ورگاندارىنىڭ – جۇمىسشى، سولدات جانە شارۋا دەپۋتاتتارى كەڭەستەرىنىڭ بارشا كۇش-قۋاتىمەن قورعالادى». بۇل نەمەنە، كەپىلدىك ەمەس پە؟!
جانشا پيتەردەگى توڭكەرىس كۇندەرىندە باستان كەشكەن قىزۋ پىكىرتالاستارعا تولى كەزدەسۋلەردى ىشتەي ەسىنە الىپ: ء«سوز جۇزىندە عانا بولۋى ىقتيمال»، – دەپ ويلادى. بىراق ەشتەڭە دەمەدى، سەرىكتەرى ءتارىزدى، جاق اشپاي تىڭداي بەردى.
– كەلىڭدەر، بايىبىنا بارايىق بۇل ماسەلەنىڭ. اڭعاردىڭدار ەمەس پە، ۇندەۋدى جاريالاۋشىلار وسى رەۆوليۋتسيانى جانە ونىڭ تولىق وكىلەتتى ۇكىمەتىن قولداۋعا بارشامىزدى شاقىرىپ تۇر عوي!
قاراتاەۆ تاعى ماتىنگە ءۇڭىلدى. نازار اۋدارسىن الدىندا وتىرعان ىنىلەرى: ولار شىن جۇرەكتەن شىققان ءسوزدى كۇللى شىعىس مۇسىلماندارىنا، پارسىلار مەن تۇرىكتەرگە، ارابتار مەن ۇندىلەرگە، ەۆروپانىڭ تويىمسىز جىرتقىشتارى جۇزدەگەن جىلدار بويى باستارى مەن مۇلىكتەرىن، بوستاندىعى مەن وتانىن ساۋداعا سالىپ كەلگەندەردىڭ بارلىعىنا، دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى باستاعان توناۋشىلار ەلدەرىن بولىسكە سالماق بوپ تۇرعان بارشا جۇرتقا ارناعان. سول بارشا جۇرتشىلىققا ولار مىنانى مالىمدەيدى: تاقتان قۇلاتىلعان پاتشا جاساعان جانە بيلىكتەن تايدىرىلعان كەرەنسكي قۋاتتاعان كونستانتينوپولدى باسىپ الۋ جونىندەگى جوسپار مەن قۇپيا كەلىسىمدەر بۇگىندە جىرتىپ تاستالدى جانە تىپ-تيپىل جويىلدى. روسسيا رەسپۋبليكاسى جانە ونىڭ ۇكىمەتى – حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى – بوتەن جەرلەردى باسىپ الۋعا قارسى: كونستانتينوپول مۇسىلمانداردىڭ قولىندا قالۋعا ءتيىس!
– قانە، ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەرشى، – دەدى سۇلتان قىسىق كوزدەرىن جىگىتتەرگە كەزەك تاستاپ، – بىزگە دە كەرەگى وسى ەمەس پە ەدى؟ ەندى قاسيەتتى ستامبۋلعا ەشكىم ايقىش-كرەشىمدى اپارىپ قاداسام دەپ كوز تىكپەيدى.
جىگىتتەر باس يزەدى. جاڭا وكىمەتتىڭ جاناشىرى، دۇرىسىندا، ۋاقىتشا ۇكىمەتتى مىلتىق ىستىگىمەن توڭكەرىپ تاستاپ، جاڭا وكىمەت تىزگىنىن قولعا العان بولشەۆيكتەردىڭ قاتارىنا كىرگەن قارت سۇلتان سوعان قاتىستى دارىپتەمەسىن جالعاستىرا بەردى. كەڭەس وكىمەتى تاعى مىنانى مالىمدەگەن دەدى ول: پارسى ەلىن بولىسكە سالۋ تۋرالى كەلىسىم دە جىرتىلىپ، جويىلدى. سوعىس قيمىلدارى توقتاتىلىسىمەن، اسكەرلەر پەرسيادان شىعارىلاتىن بولادى، ءسويتىپ پارسىلارعا ءوز تاعدىرىن وزدەرى ەمىن-ەركىن ايقىنداۋ قۇقى قامتاماسىز ەتىلەدى. قازاققا ءبىر تابان تاقاۋ مىنا مالىمدەمەسىنە دە قۇلاق تۇرگەن ءجون: تۇركيانى بولىسكە سالۋ جانە ودان ارمەنيانى تارتىپ الۋ تۋرالى كەلىسىم جىرتىپ تاستالدى جانە جويىلدى. سوعىس قيمىلدارى توقتاتىلىسىمەن، ارمياندارعا ءوز ساياسي تاعدىرىن ەركىن ايقىنداۋ قۇقى قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇلاردان قانداي قورىتىندى تۋادى؟
– رەسەي جانە ونىڭ رەۆوليۋتسياشىل ۇكىمەتى ەشكىمگە قاتەر اكەلمەيدى! الگىندە اتالعان بارشا جۇرتتى جاڭا وكىمەت ەشقانداي دا قۇلدىققا تۇسىرمەيدى. ونداي قاۋىپ كەڭەس وكىمەتىنەن ەمەس، باسقا جاقتان كەلمەك.
باكەڭ كوزىن گازەتتەن ايىرماي، سۇق ساۋساعىن بەزەي، ەكپىندەتە سويلەدى:
– ونداي قاۋىپ بىزگە ەۆروپالىق يمپەرياليزم جىرقىشتارىنان كەلۋى ىقتيمال. ونداي قاۋىپ وتانىمىزدى وسى ۋاقىتقا دەيىن توناعان جانە تالان-تاراجعا تۇسىرگەن، وزدەرىنىڭ باسىبايلى وتارىنا اينالدىرعان پاتشاشىل جىرقىشتار تاراپىنان ءالى كۇنگى ءتونىپ تۇر! بىلدىڭدەر مە؟
عۇبايدوللاعا، ودان حالەل مەن جانشاعا بارلاي، سىناي قارادى. سوسىن قايتادان گازەتتى مازمۇنداپ كەتتى. كەڭەس وكىمەتىنىڭ بارشا جۇرتتى ءوز ەلدەرىنىڭ جىرتقىشتارى مەن ەزۋشىلەرىن توڭكەرىپ تاستاۋعا ۇندەپ وتىرعانىن اڭگىمەلەدى.
– ەسكى الەمنىڭ ۇستىندارىن سوعىس پەن كۇيرەپ-كۇيزەلۋ قاۋساتىپ-تاپتاپ جاتقان قازىرگى ساتتە – كۇللى الەم يمپەرياليست-باسىپ-العىشتارعا قارسىلىق سەزىمگە تۇنىپ، كۇيىنىپ تۇرعاندا، نارازىلىق ۇشقىندارى رەۆوليۋتسيانىڭ قۋاتتى جالىنىنا اينالىپ بارا جاتقاندا، وزگە ەل باسقىنشىلارىنىڭ ەزگىسىنەن تيتىقتاعان جانە ازاپ شەككەن ءۇندى مۇسىلماندارى دا ءوز ەزۋشىلەرىنە قارسى كوتەرىلىسكە شىققاندا، – بۇدان ءارى ۇندەمەي قالۋعا بولمايدى!
ال ۇندەمەي قالماۋدىڭ جولىن كەڭەس وكىمەتى مىنانداي ارەكەتتەر جاساۋ دەپ بىلەدى، تىڭداسىن مىنا سيازشىل جاستار: ۋاقىتتى تەككە وتكىزبەڭىزدەر دەيدى جاڭا بيلىك، جەر-سۋلارىڭىزدى باسىپ العان جاۋلاۋشىلاردان ارىلىڭىزدار، ولاردىڭ ارام قولدارىن يىقتان سىپىرىپ تاستاڭىزدار! ولارعا ءوز تۋعان وشاقتارىڭىزدى بۇدان ءارى توناۋعا جول بەرمەڭىزدەر! ءوز ەلدەرىڭىزدىڭ قوجايىنى وزدەرىڭىز بولۋعا تيىسسىزدەر! سىزدەر ءوز ومىرلەرىڭىزدى ءوز قالاۋلارىڭىزبەن قۇرۋعا تيىسسىزدەر! سىزدەر بۇعان قاقىلىسىزدار، ويتكەنى سىزدەردىڭ تاعدىرلارىڭىز ءوز قولدارىڭىزدا! مىنە قانداي بۇل ۇندەۋ! بىلدىڭدەر مە؟
تاعى دا نازارلارىن اۋدارسىن، جاڭا ۇكىمەت بارشا جۇرتقا: «جولداستار! باۋىرلار!» دەيدى. وزدەرىنىڭ دەموكراتيالىق الەمگە ادال، تاباندى دا شەشىمتال سەزىممەن بەتتەگەنىن ايتادى. ء«بىز الەمنىڭ ەزىلگەن حالىقتارىنا ءوز تۋىمىزبەن بوستاندىق اكەلە جاتىرمىز»، – دەيدى. الەمدى جاڭارتۋدى كوزدەگەن وسى جولدا بۇتكىل روسسيا مۇسىلماندارىنان، شىعىس مۇسىلماندارىنان جاناشىرلىق پەن قولداۋ كۇتەمىز دەپ جار سالادى. جۇرەكجاردى ءسوز وسىنداي-اق بولار.
قاراتاەۆ گازەتتى جاۋىپ، كەزدەسۋدى قورىتقانداي بولدى:
– ءبىز ورال سوۆدەپىندە، ياعني جۇمىسشى مەن شارۋا دەپۋتاتتارىنىڭ كەڭەسىندە بۇل ۇندەۋدى تياناقتى تالقىلاپ، ناقتى شەشىمدەر قابىلداماقپىز. تاپ سونداي ءىستى جەر-جەردە جاساۋ ءجون.
وزىنە ءىزاشار اعا رەتىندە ءۇمىت ارتا كەلگەن كۇرەسكەر سەرىكتەرىنە سۇزىلە كوز تاستادى.
– پايداسىز، ءارى كەڭەس وكىمەتىنە قارسى، دەمەك، قازاققا زالالدى جينالىسقا بارماۋعا كەڭەس بەرەم، – دەدى، – دۇرىسى، كەڭەس وكىمەتى اۋقىمىندا اۆتونوميا الۋدى جاقسىلاپ ويلاستىرۋ. سوعان تەر توككەنگە جازسىن...
ءىزاشار اعا ءۇمىتتى اقتامادى. عۇبايدوللا كۇرسىندى. حالەل مەن جانشا ءبىر-بىرىنە قارادى.
باقىتجان دا اڭگىمەسىن دامىتپادى. مۇنىڭ اقىل-كەڭەسى بۇلارعا كەرەكسىز سەكىلدى. ورىنبوردا وتپەك جالپىقازاق قۇرىلتايىنىڭ جاي-جاپسارىن ايتىپ، بىرگە قاتىسۋعا شاقىرىپ وتىرعان كەيىنگى ۇرپاق وكىلدەرى كەرى ۇگىتكە كونبەك ەمەس-اۋ... وزىنەن كوپ كىشى، ورتالىقتا بۇرق-سارق قايناعان قورعامدىق-ساياسي قازان ىشىندەگى ۇدەرىستى كورىپ كەلگەن جاھانشاھ تا، وسىناۋ وڭىردەگى ەلدى ۇيىستىرۋ ىسىنە بەلسەندى ارالاسىپ جۇرگەن عۇبايدوللا مەن حالەل ەسىمدى اعالى-ءىنىلى ىسپەتتى وسىناۋ جىگىتتەر دە، شىنتۋايتىن ايتقاندا، ودان اقىل سۇراي كەلمەگەن-ءدى. سوندىقتان دا ولاردىڭ تاراپىنان سۇلتاننىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسۋ قۇلقى تانىتىلمادى. سولاي بولارىن جازدان بەرى سوتسيال-دەموكراتتارمەن پىكىرلەس بولىپ، اقىرى بولشەۆيكتەر پارتياسى قاتارىنا كىرگەن قارت كۇرەسكەر دە شامالاعان سياقتى...
(جالعاسى بار)
بەيبىت قويشىباەۆ
Abai.kz
