قازىرگى قوعامدا بولىپ جاتقان كەلەڭسىز قۇبىلىستارمەن قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەردىڭ، اتاپ ايتقاندا، جەمقورلىق، پاراقورلىق، جالاقورلىق، زيناقورلىق جانە ماسكۇنەمدىك سياقتى ناپسىقۇمارلىقتىڭ ءبارى –  بىلىمسىزدىكتىڭ بەلگىسى. بىلىمدىلىكتىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى جان تازالىعى، جان تازالىعىنىڭ جوقتىعى ءبىلىمىنىڭ جوقتىعى. ولاي بولسا قوعامدىق قاتىناستا قالىپتاسقان بىلىمسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن، وتاندىق ءبىلىم بەرۋدى رۋحاني تۇرعىدان تۇبىرىنەن وزگەرتۋگە تۋرا كەلەدى.

وعان سەبەپ، تاۋەلسىز ەلىمىزدىن كونستيتۋتسياسىندا، قر-سى ءوزىن زايىرلى مەملەكەت دەپ جاريالاۋىنا بايلانىستى، ءدىن مەملەكەتتەن جانە مەكتەپ دىننەن بولىنگەن – دەگەن اتەيستىك قاعيدانىڭ زاڭدىق كۇشى جويىلعان.  

ويتكەنى، زايىرلى مەملەكەت دەگەنىمىز – دۇنيەنىڭ ءتۇپ نەگىزى «ماتەريا» باستاپقى، ال «رۋح» ونىڭ تۋىندىسى دەپ، رۋحاني دۇنيەنى جوققا شىعارىپ، ماتەريالدىق دۇنيەگە ارتىقشىلىق بەرەتىن اتەيستىك مەملەكەت ەمەس.

زايىرلى مەملەكەت دەگەنىمىز – حريستيان الەمىندە دۇنيەنىڭ ءتۇپ نەگىزى «رۋح» العاشقى، ال «ماتەريا» سوڭعى تۋىندى دەپ، رۋحاني دۇنيەنى جوققا شىعارماي، كەرىسىنشە رۋحاني دۇنيەنى قاستەرلەيتىن مەملەكەت.

ولاي بولسا، ءدىن مەملەكەتتەن جانە مەكتەپ دىننەن بولىنگەن دەپ، رۋحاني دۇنيەنى جوققا شىعاراتىن، ماتەرياليستىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىن كونستيتۋتسياسىنا قايشى كەلگەندىكتەن، ونى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ زاڭسىزدىق، ياعني قىلمىس بولىپ تابىلادى.

وعان سەبەپ، كەڭەس وداعىنان مۇرا بولىپ قالعان ماتەرياليستىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، ياعني رۋحاني دۇنيەنى جوققا شىعاراتىن ماتەرياليزم – شىنايى عىلىم ەمەس، جالعان عىلىم بولعاندىقتان، كوممۋنيزم يدەياسىمەن بىرگە، باسەكەگە قابىلەتسىز جالعان ءبىلىم رەتىندە، الەمدىك وركەنيەتتە ءوزىن-ءوزى ماسقارا ەتىپ، تاريح ساحناسىنان ءبىرجولا كەتتى.

سونىمەن بىرگە، ءدىن مەملەكەتتەن جانە مەكتەپ دىننەن بولىنگەن دەپ، رۋحاني دۇنيەنى جوققا شىعاراتىن، ماتەرياليستىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، كونستيتۋتسيادا باياندى ەتىلگەن «ادامداردىڭ قادىر-قاسيەتىنە قول سۇعىلمايدى» جانە «زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ» دەگەن  ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارىمەن بوستاندىقتارىنا نۇقسان كەلتىرىپ، ءدىندارلاردى دىنسىزدەرگە تاۋەلدى ەتىپ، ولاردىڭ ار-نامىسىن قورلايدى.

سونداي-اق، جەتپىس جىل سانامىزعا بەرىك ورنىققان ماتەرياليزمنىڭ «تەرىسكە شىعارۋدى تەرىسكە شىعارۋ» زاڭى بويىنشا، زاڭ بەلگىلى ءبىر جاعدايعا بايلانىستى پايدا بولادى، ول جاعداي وزگەرسە زاڭدا وزگەرەدى،  جويىلادى دەپ، ەسكى اتاۋلىنىڭ جاڭاعا ساباقتاستىعىن ۇدايى جويىپ وتىرادى.

سوندىقتان، ماتەرياليستىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ۇدايى جالعاستىراتىن ماڭگىلىك ەل يدەياسىنىڭ ءىس-جۇزىنە اسۋىنا كەدەرگى، توسقاۋىل بولادى.

ال ماڭگىلىك – جاراتۋشىعا ءتان، جاراتۋشىنىڭ ءبىر سيپاتى، وعان كۇدىك كەلتىرۋ بىلىمسىزدىك.

ماڭگىلىك ەل يدەياسى قازاقستاندى كەزىپ جۇرگەن كوممۋنيزم سياقتى ەلەس ەمەس. ماڭگىلىك ەل يدەياسى – ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ۇدايى جالعاستىراتىن تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ جاسامپاز حالقىنىڭ ماڭگى – باقي ءومىر سۇرەتىن ولمەس رۋحى.

ەندىگى جەردە ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ۇدايى جالعاستىراتىن ماڭگىلىك ەل يدەياسىن ءىس جۇزىنە اسىرۋ ءۇشىن، ءبىلىم بەرۋدە دۇنيەنىڭ ءتۇپ نەگىزى «ماتەريا» نەمەسە «رۋح» دەپ تالاس تۋدىرماي، ولاردى تۋىندى رەتىندە قاراستىرىپ، دۇنيەنىڭ ءتۇپ نەگىزى جالپى ادامزاتقا ورتاق سەنىم ءبىر جاراتۋشى دەپ، ماتەريالدىق دۇنيە مەن رۋحاني دۇنيەنى ءبىر-بىرىنەن بولىنبەس بىرلىك رەتىندە قاراستىرۋ ارقىلى، ۇكىمەت قازاقستان حالقىنا رۋحاني نەگىزدەگى عىلىمي ءبىلىم بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.

ونداعى ماقسات، كەلەر ۇرپاقتىڭ ساناسىن ماتەرياليستىك بىلىممەن ۋلاماي، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعان جەمقورلىق، پاراقورلىق، جالاقورلىق سياقتى لاس قىلىقتارمەن بىرگە، ءدىني ەكسترەميزم، تەرروريزم سياقتى زورلىق – زومبىلىققا قارسى، ادامداردىڭ ساناسىنا عىلىمي يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.

عىلىم-جاراتۋشىنىڭ ءبىر سيپاتى وعان كۇدىك كەلتىرۋ يمانسىزدىق. عىلىمي ءبىلىم – ماتەريالدىق دۇنيە مەن رۋحاني دۇنيەنى تالداپ زەرتتەۋدەن تۋادى.

ويتكەنى، عىلىم ادام قىزمەتىنىڭ جەمىسى ەمەس، جاراتۋشىنىڭ ءىسى بولعاندىقتان، ادام بالاسى جانىنان عىلىم جاراتا المايدى، ادام جارالىپ، جاسالىپ قويعان نارسەلەردى سەزىپ-كورىپ، تالداپ-زەرتتەۋ ارقىلى اقىلمەن تانىپ بىلەدى. بۇكىل الەمنىڭ يەسى دە، تاربيەشىسى دە ءبىر جاراتۋشى. بيلىك تە، ۇستەمدىك تە ءبىر جاراتۋشىدا.

ولاي بولسا، عىلىمي ءبىلىم – جاراتۋشىنى تانۋ، ءوزىڭدى تانۋ، دۇنيەنى تانۋدان تۇرادى. جاراتۋشىنى تانۋ ءۇشىن سەنىم ءىلىمىن، ءوزىڭدى-ءوزىڭ تانۋ ءۇشىن احلاق ءىلىمىن، دۇنيەنى تانۋ ءۇشىن جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىن وقىپ ۇيرەنۋ كەرەك.

ولاردى قاسيەتتى قۇران مەن حاديستەن ءابۋ ناسىر ءال-فارابي مەن ابايدىڭ، ىبىراي مەن شاكارىمنىڭ جانە ن.ءا.نازارباەۆتىڭ عىلىمي تانىمدىق ەڭبەكتەرىنەن وقىپ بىلۋگە بولادى.     

ماتەريالدىق دۇنيە – ءبىزدى قورشاعان «بارلىق» جانە ادەبيەت، تاريح، ونەر، ءان-كۇي، مۋزىكا دەسەك، رۋحاني دۇنيە – ادامنىڭ ساناسىنان تىس عايىپقا سەنىم. ءدىن – جاراتۋشىنىڭ تۋىندىسى. ءدىن قوعامدىق سانا، ادامي سيپات. ادامي سيپاتتاعى ءدىن كوپ. اركىمنىن ساناسى – ءوزىنىڭ ءدىنى. جاراتۋشىنىڭ ادامزاتقا جىبەرگەن ءدىنى بىرەۋ – ول يسلام. يسلام – تولىقتىرىلعان ءدىن، عىلىمدى قۇلشىلىقتان جوعارى قويادى. عىلىمسىز احيرەتتە جوق، دۇنيە دە جوق. عىلىمسىز  وقىعان ناماز، تۇتقان ورازا، قىلعان قاج، ەشبىر عيبادات ورنىنا بارمايدى دەگەن حاكىم اباي.  ادامزاتتى بىرىكتىرەتىن عىلىم، ءدىن ەمەس.

ادامزات بالاسىنىڭ تاربيەسىنىڭ عىلىمي نەگىزى رۋحاني ءبىلىم. رۋحاني ءبىلىمنىڭ قاينار كوزى جاراتۋشىنىڭ جانىنان كەلگەن كىتاپتار: تاۋرات، زابۋر، ءىنجىل جانە قاسيەتتى قۇران مەن حاديس. عىلىم مەن ءدىننىڭ نەگىزى ءبىر جاراتۋشىعا سەنىم بولعاندىقتان، ماتەريالدىق دۇنيە مەن رۋحاني دۇنيەنى ءبىر-بىرىنەن بولەك قاراستىرۋعا بولمايدى.

وسىعان بايلانىستى، بالاعا تاربيەلى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتتارىنىڭ عىلىمي كوزقاراسىن جانە جەكە پاندەر بويىنشا زەرتتەۋ نىساندارىن رۋحاني تۇرعىدان تۇبىرىنەن وزگەرتۋ قاجەت.

قىسقارتا ايتقاندا، ەگەمەن ەلىمىزدىڭ كوممۋنيستىك فورماتسيادان كاپيتاليستىك فورماتسياعا كوشكەندە، قوعامدىق ەكونوميكالىق بازيسىنە سايكەس قوندىرمادا دا تونكەرىس جاسالىپ، مەملەكەتتىك قۇقىق، ساياسات، عىلىمي، ءدىني، احلاق (مورال) جانە فيلوسوفيالىق، ەستەتيكالىق كوزقاراستار وزگەرۋى ءتيىس بولاتىن. بىراق ۇكىمەت ءوزىنىڭ ءامىرشىل-اكىمشىل جۇيەسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ەسكى قوندىرمانى سول كۇيىندە قالدىرىپ، توڭكەرىس جاسامادى.

سوندىقتان قازىرگى قولدانىستاعى ماتەرياليستىك تانىمداعى مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتتارى، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ تالاپتارى مەن حالىقارالىق ءبىلىم ستاندارتتارىنىڭ عىلىمي كوزقاراستارىنا قايشى كەلەدى.

وسىعان بايلانىستى، قازاقستان حالقىنا حالىقارالىق ءبىلىم ستاندارتتارىنا ساي، عىلىمي كوزقاراستاعى رۋحاني نەگىزدەگى عىلىمي ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن، عىلىمي ۇعىمدارىمىزبەن سەنىمدەرىمىزدى قايتا جۇيەلەپ، وتاندىق ءبىلىم بەرۋدى رۋحاني تۇرعىدان تۇبىرىنەن وزگەرتۋگە بيلىك باسىنداعى رۋحاني ءبىلىمى جوق ماتەرياليست-شەنەۋنىكتەر وعان قارسىلىق ءبىلدىرىپ وتىر.

قورىتا ايتقاندا، ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ۇدايى جالعاستىراتىن ماڭگىلىك ەل يدەياسىن ءىس جۇزىنە اسىرۋ ءۇشىن، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىندا باياندى ەتىلگەن زايىرلى مەملەكەت رەتىندە، عىلىمي ۇعىمدارىمىزبەن سەنىمدەرىمىزدى قايتا جۇيەلەپ، حالىقارالىق ءبىلىم ستاندارتتارىنىڭ عىلىمي كوزقاراستارىنا ساي، وتاندىق ءبىلىم بەرۋدى رۋحاني تۇرعىدىن تۇبىرىنەن وزگەرتۋ تۋرالى كەلەر ۇرپاقتىن ەنشىسىنە امانات ەتىپ قالدىردىق.

ونداعى ماقساتىمىز ادامداردىڭ ساناسىن ماتەرياليزمنىڭ بوداندىعىنان ازات ەتىپ، قوعامدىق قاتىناستا رۋحاني نەگىزى جوق مەتەرياليستىك ءبىلىمنىڭ ۇستەمدىگىن ەمەس، رۋحاني نەگىزدەگى عىلىمي ءبىلىمنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، قوعامدىق قاتىناستا ماتەرياليست-شەنەۋنىكتەردىڭ بيلىگىن ەمەس، حاكىمدەردىڭ بيلىگىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.

«ماڭگىلىك ەل» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اتىنان كەلەس شاكىباەۆ

Abai.kz