وتكەن جىلى «Abai.kz» پورتالىندا «ەل تىنىشتىعىن بۇزعىسى كەلەتىن كازاكتى ءوزىم ۇستاپ بەرەمىن» اتتى سۇحبات جاريالاندى. الماتىداعى «جەتىسۋ كازاكتارى» وداعى جوعارعى اتاماننىڭ ورىنباسارى، قازاقستانداعى ورىس قاۋىمداستىعىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ماشكانتسەۆ سەرگەي مىرزامەن بولعان سۇحباتتا قازاقستان كازاكتارى ىشىندەگى داۋ تۋرالى جانە اتاماندىقتان ايىرىلعان ۆلاديمير شيحوتوۆ پەن ەكس-مينيستر ۆلاديمير بوجكو تۋرالى كەرەعار پىكىرلەر ايتىلعان-تىن.

جاقىندا رەداكتسيامىزعا ۆلايمير شيحوتوۆ حابارلاسىپ، ءبىز كوتەرگەن ماسەلەگە ءوزىنىڭ ءۋاجى بارىن ايتتى. «Abai.kz» ەركىن وي الاڭى. وي جارىستىرىپ، پىكىر الماسۋ، ەكى جاقتىڭ ءسوزىن ەكەشەۋ - وقىرمان ەركىندە. ال ءبىز ۆلاديمير شيحوتوۆ مىرزانىڭ ارنايى كەلىپ بەرگەن سۇحباتىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

-ۆلاديمير مىرزا، ءسىز رەسمي تۇردە «اتاماندىقتان» ايىرىلدىڭىز عوي. دەمەك، ەش جەردە كازاكتار اتىنان سويلەۋگە قۇقىڭىز جوق. سولاي ما؟

-جوق. ماسەلە بىلاي بولدى. ماشكانتسەۆ جانە زاحاروۆپەن ارامىز ءاۋ باستان سۋىق ەدى. كازاكتار قاۋلىسىندا كورسەتىلگەن ەرەجەلەردى بەلشەسىنەن باسىپ، ولار 2012 جىلدىڭ 10 قاراشاسىندا «جەتىسۋ كازاكتارىنىڭ» باسقارماسىندا جينالىس جاسادى. وعان بار-جوعى جيىرمادان اساتىن  ادام قاتىستى. ولاردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ وداققا مۇلدە قاتىسى جوق ازاماتتار بولعان. ول كەزدە وداق اتامانى مەن ەدىم. ءبىز نيكولسكى شىركەۋىندە ەدىك. وداق مۇشەلەرىنىڭ 90 پايىزى شىركەۋدە بولعان. ءسويتىپ، ءبىزدى قاتىستىرماي، زاحاروۆ پەن ماشكانتسەۆ جيىن جاساپ، اقىرىندا  زاحاروۆ اتامان بولدى. ول جەردە رەۆيزيالىق كوميسسيا بولمادى.

-بۇل ەكەۋىڭىزدىڭ باس ارازدىقتارىڭىزدان شىققان ءىس قوي؟

-2012 جىلى زاحاروۆ اقساقالدار كەڭەسىن شاقىرماي، جاسىرىن جيىن وتكىزىپ، اتامان بولدى. سول 2012 جىلى قازان ايىندا مەنى اتاماندىقتان ايىرۋ تۋرالى شاعىم ءتۇسىردى. ال جيىن قاراشادا وتكەن. ول كەزدە مەن رەسمي زاڭدى تۇردە اتامان ەدىم. ال سوت ۇكىمى 2013 جىلدىڭ سوڭىندا عانا رەسمي كۇشىنە ەنگەن-ءدى. بۇل زاڭ بۇزۋشىلىق ەمەس پە؟  جەكە تۇلعا رەتىندە قارسى شاعىم ءتۇسىردىم. الماتى قالاسىنداعى مەدەۋ اۋداندىق سوتى ءبىزدىڭ شاعىمدى قابىلدامادى. ال 2015 جىلى بوستاندىقاۋداندىق سوتىنا زاحاروۆتان شاعىم ءتۇستى. "سولاي دا سولاي، شيحوتوۆ كازاكتار اتىنان سويلەمەسىن" دەگەن. مىنە، سوت شەشىمى بار. زاحاروۆتىڭ ءوتىنىشى قاناعاتتاندىرىلمادى. ءسويتىپ، مەن ءوزىمنىڭ شەن-شەكپەنىمدى قايتاردىم. ەندى كازاكتار اتىنان سويلەۋگە تولىق قۇقىم بار.

- "ۆلاديمير شيحوتوۆ «رۋسكي مارشتى» قولداۋشى" دەگەن گۋ-گۋ اڭگىمە سايتتاردا ءورىپ ءجۇر. قازاقستان كازاكتارىن ۋكراينا جەرىنە سوعىسۋعا ۇندەپ جۇرگەن دە ءسىز ەكەنسىز-مىس. بەيبىت كۇندە جاۋ شاقىرۋ – قىلمىس. قازاقستاننىڭ الەم ساياساتىندا بىتىمگەرلىك ميسسياسىمەن تانىلىپ جۇرگەنىن بىلەسىز. بۇل ارانداتۋشىلىقتى سانالى تۇردە جاساۋ دەگەن... اقىلعا قونىمسىز. سوندا بۇل قايتكەنىڭىز؟

- ول بارىپ تۇرعان "جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە" ءسوز عوي. مەن  - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمىن. اكەم دە، شەشەم دە وسى توپىراقتا تۋعان. مەن ەشقانداي «رۋسكي مارشقا» قاتىسقان ەمەسپىن.

مەن سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن، زاحاروۆ 2012 جىلدىڭ 4 قاراشاسىندا «جەتىسۋ كازاكتارى» باسقارماسىندا «رۋسكي مارش» جيىنىن وتكىزدى. ول تۋرالى ءتىپتى، «كازاچي كۋرەر» گازەتىندە جاريالاندى. ماشكانتسەۆ پەن زاحاروۆتىڭ سۋرەتتەرى جاريالاندى. سول جىلى زاحاروۆ رەسەيدىڭ ناتسيوناليست، بەلسەدىسى پوتكينمەن كەزدەستى. ءتىپتى، سودان كەيىن ونىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعالعان ەدى.

-سوندا الگى «رۋسكي مارشتى» قولداپ جۇرگەن زاحاروۆ پا؟

-ءيا. ءتىپتى، 2014 جىلى ۋكراينادا مايدان بولعاندا، زاحاروۆ ءوزى بارىپ قاتىسىپ، «رۋسكي مارش» جالاۋىن جامىلىپ جۇرگەنى دە باق –تا جاريالاندى. «كازاچي كۋرەر» گازەتىندە جاريالاندى.

-وعان قانداي دەلەلدەر بار؟

-سايتتاردى قاراساڭىز، زاحاروۆتىڭ «پراۆىي سەكتور» بەلسەندىلەرىمەن بىرگە جۇرگەنى جاريالانعان. سوسىن، قىرىم رەفەرەندۋمىنا قاتىسىپ، وندا «كازاحستانتسى، پوزدراۆليايۋ! كىرىم سنوۆا ناش» دەگەن. سوندا قىرىم بىزدىكى دەيتىندەي، ول ايماق قازاقستانعا قوسىلعان جوق قوي. بۇل دا جاريالانعان.

-قىرىم رەسەيدىكى ەمەس ءالى. رەفەرەندۋم وتكەنىمەن، ونى حالىقارالىق قاۋىمداستىق ءالى مويىنداعان جوق قوي. پروۆوكاتسيا جاساۋ دا قىلمىس. ءسىز دە دالەلدەرمەن سويلەگەنىڭىز دۇرىس.

-ءدال وسى زاحاروۆ رەسەي پرەزيدەنتى پۋتيننەن ءساحاليندى سۇراعان. «زا گەنوتسيد كازاچەسكوگو نارودا ۆ گودى رەۆوليۋتسي» دەگەن جەلەۋمەن. ماقساتى - وندا كازاك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ ەدى.

مەنىڭ دە ۇستىمنەن تالاي جالا جابىلدى. 2012 جىلى 25 قاراشادا ءبىز الماتىداعى تۋريزم جانە سپورت اكادەمياسىندا جيىن جاسادىق. وعان 132 دەلەگاتسيا قاتىستى. اقساقالدار كەڭەسى داۋىسقا سالىپ، زاحاروۆتىڭ اتاماندىعىن مويىنداعان جوق. سول جيىندا مەنى اتامان ەتىپ سايلاعان بولاتىن.

-مەيلى، ارالارىڭىزداعى اتاماندىققا تالاس، قازاقستان حالقىنىڭ باس قاتىرار شارۋاسى ەمەس شىعار. ال ەگەر ىشكى تىنىشتىقتى بۇزىپ، ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ، تەرريتوريالىق داۋ ماسەلەلەرىنە كەلەر بولساق، ءسىزدىڭ بوجكومەن اراڭىزداعى بايلانىس كولبەڭدەپ شىعا كەلەدى. ەكس-مينيستر ۆلاديمير بوجكو ەكەۋىڭىز بولەك وداق قۇرماق كورىنەسىزدەر... بۇل باس باستارىڭىزعا قوس تىگۋ ەمەس پە؟

-ءبىز ەشقانداي دا جاڭادان وداق قۇرعالى جاتقانىمىز جوق. ول نە اڭگىمە؟! ۆلاديمير كارپوۆيچ توراعالىق ەتەتىن قازاقستاننىڭ كازاكتارى قوعامدىق بىرلەستىگى دەگەن ۇيىم بار. رەسمي اتاۋى – «اسسوساتسيا رۋسسكيح-سلاۆيانسكيح-كازاچيح ورگانيزاتسي ۆ كازاحستانە». زاحاروۆ باسقارىپ وتىرعان «جەتىسۋ كازاكتارى» وداعى دا سونىڭ قۇرامىندا بولعان. ءبىزدىڭ ۇيىم جاڭادان قۇرىلىپ وتىرعان ۇيىم ەمەس. ول  1999 جىلى 4 ناۋرىزدا تىركەۋدەن وتكەن. سول كەزدەن بەرى وعان تەرەششەنكو سەرگەي الەكساندروۆيچ توراعالىق ەتىپ كەلەدى. 2016 جىلى 22 قىركۇيەكتە كەڭەس ءوتىپ، تەرەششەنكو مىرزا قايتا سايلاندى. قازىر، ول كىسى قۇرمەتتى توراعا. ال تىزگىندى ۆلاديمير كارپوۆيچ بوجكو الدى. ءبىز ۇيىمنىڭ جۇمىسىن جالعاستىرىپ وتىرمىز. ەشقانداي وداق قۇرىپ، بۇلىك شىعارعالى جاتقانىمىز جوق.

ال ءبىزدىڭ ۇيىمعا التەرناتيۆا رەتىندە 2006 جىلى زاحاروۆ ۇيىم قۇردى. ول كوورديناتسيوننىي سوۆەت "رۋسسكيح-كازاچيح-سلاۆيانسكيح ورگانيزاتسي" دەپ اتالدى. زاحاروۆقا جاڭا ۇيىم قۇرماي-اق، بىزبەن بىرگە جۇمىس جۇرگىزە بەرۋ كەرەك ەدى.

-قالاي دەسەك تە، بىزگە ەلدىڭ تىنىشتىعى كەرەك. بىلتىر پارلامەنت سايلاۋىنىڭ قارساڭىندا «كازاكتار كونستيتۋتسيانى وزگەرتپەك» دەگەن شۋ شىقتى. بۇل نە سۇمدىق؟

- ول تۋرالى «جاس الاش» گازەتى جازدى. يۋري زاحاروۆتىڭ بىلىقتارى تۋرالى سول كەزدە مەن جانە «رۋسسكايا وبششينا كازاحستانا» قب توراعاسى يۋري بۋناكوۆ ەكەۋىمىز كەڭىنەن بايانداپ بەرگەنبىز.  مەن 3,5 جىلداي زاحاروۆتىڭ ورىنباسارى بولدىم. ول ءوزىن كازاكتاردىڭ جوعارعى اتامانى دەپ سانايدى. كازاكتاردىڭ گەنەرالى رەتىندە گەنەرال كيتەلىن كيەدى. ال مۇنداي اتاقتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قانا بەرە الادى. يۋري زاحاروۆ اقش-تا وتكەن رەسەيلىك وتانداستاردىڭ 4-فورۋمىندا پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ اتىنان سويلەدى. سوندا زاحاروۆ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە 10-15 جىل قالعانىن ايتتى. قازاق-قىتاي شەكاراسى بولمايتىنىن، ونىڭ ورنىنا قىتاي-رەسەي شەكاراسى بولاتىنىن ايتقان ەدى سول جيىندا. ال 2016 جىلى 7 اقپاندا زاحاروۆ رەزوليۋتسيا جاسادى. ءسويتىپ، پارلامەنتتەن كازاكتارعا ورىن سۇرادى. ول رەزوليۋتسيانىڭ ءماتىنى مەندە بار.

-ءسويتىپ، اۋەلگى سۇراقتارعا ورالايىقشى، ءسىزدىڭ «ورىس مارشىنا» قاتىسىڭىز جوق. جانە ەشقانداي وداق قۇرىلمايدى ەكەن. سوندا بۇل اڭگىمە قايدان شىقتى؟

- ءدال سولاي. مەنىڭ جوعارىداعى بىلىق-شىلىققا قاتىسىم جوق. مەن تەك زاحاروۆتىڭ باسقى باسەكەلەسى بولعان سوڭ، ارتىمنان وسىنداي لاس اڭگىمەلەر ايتىلدى.

مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى رەتىندە ەلىمىزدىڭ بەيبىت بولعانىن، مەملەكەتىمىزدىڭ تىنىشتىعىن قالايمىن. بۇلىك شىعارۋشى ەمەسپىن. قۇجاتتار بار عوي. قااراساڭىزدار، ناعىز ارانداتۋشىنىڭ كىم ەكەنىن وزدەرىڭىز-اق، بىلەسىزدەر. قايتالاپ ايتامىن، بىزگە بەيبىتشىلىك كەرەك. تىنىشتىق كەرەك. بىزگە زاحاروۆ كەرەك ەمەس. زاحاروۆ سەكىلدى پروۆوكاتور كەرەك ەمەس. زاحاروۆتىڭ كونستيتۋتسيا تۋرالى ايتقاندارىن قازاقستانداعى باق كازاكتاردىڭ اۋزىنا سالىپ بەردى. زاحاروۆتىڭ ءسوزى، بارلىق كازاكتاردىڭ ءسوزى ەمەس.

سۇحباتتاسقان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz