2016 جىل دا تاريح قويناۋىنا كەتتى. ەلىمىز ءۇشىن وتكەن جىلدىڭ جەتىستىكتەرى از بولعان جوق. سونىمەن بىرگە، كوڭىلگە كىربىڭ تۇسىرەر وكىنىشتى جاعدايلار دا ورىن الدى. سونىڭ ءبىرى – دوپينگ داۋى. ونىڭ ناتيجەسىمەن يليا يلين باستاعان چەمپيوندارىمىزدى وليمپيادا جەڭىمپازى دەگەن اتاقتارى مەن مەدالدارىنان ايىردى. ايتسە دە وسى ءبىر شارالار كوپتىڭ كوكەيىندە كۇدىك قالدىردى.

ميلليونداعان وتانداستارىمىز بۇعان سەنبەدى جانە ولار ءۇشىن يليا ءبارىبىر چەمپيون بولىپ قالا بەرەدى. دەسە دە الەۋمەتتىك جەلىدە يليانى ايىپتاپ، ونىڭ اتىنا اۋىر-اۋىر سوزدەر ايتقان ءبىرلى-جارىم ادامدار كەزدەسىپ قالىپ جاتتى. ولارعا قارسى جۇزدەگەن ادام جانى شىرقىراپ، يليانى جاقتاعان ويلارىن جەتكىزۋگە تىرىستى. ونداي پىكىر-تالاس ايماعىندا تولىققاندى پىكىر ايتا المايسىن، ويىڭدى قىسقا عانا جەتكىزۋگە ءماجبۇرسىڭ. سول سەبەپتى دە  ماقالا جولداپ وتىرعان جايىم بار. ەندەشە، ارىدەن باستايىن.

داۆيد ريگەرت. رەسەيدىڭ داڭقتى اۋىر اتلەتى. مونرەال (1971 ج) وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى. مۇنان بولەك 6 رەت الەم، 9 رەت ەۋروپا، 5 رەت كسرو چەمپيونى بولعان. ول وسى جارىستاردا 64 رەت كسرو، 63 رەت الەم رەكوردىن جاڭارتتى. اتاقتى زىلتەمىرشى 2005 جىلى كاتار استاناسى دوحا قالاسىندا اۋىر اتلەتيكادان وتكەن الەم بىرىنشىلىگىنە رەسەي قۇراماسىن باس جاتتىقتىرۋشى رەتىندە باستاپ باردى. سپورتتىق ومىرىندە تالاي مىقتىلاردى كورگەن داۆيد ريگەرتتەي جاندى تاڭقالدىرۋ قيىن. ايتسە دە، دوحاداعى جارىستا جاسىنداي جارقىلداعان 17 جاستاعى يليا ءيليندى كورگەندە تاڭدانىسىن جاسىرا المادى. ونىڭ اۋزىنان «سامورودوك! ناستوياششي بوەتس! ناستوياششي تالانت! سۋپەر!» دەگەن سوزدەر ەرىكسىز شىعىپ كەتكەن ەدى. ءيا، تالانتتىلار تالانتتىنى، مىقتىلار مىقتىنى، ۇلىلار ۇلىنى بىردەن تانيدى جانە مويىندايدى. داۆيد ريگەرت سول جەردە يليانىڭ ناعىز ساف التىن تالانت، رۋحى مىقتى قايتپاس جاۋىنگەر، ءبىر داۋىردە ومىرگە ءبىر رەت كەلەتىن وتە دارىندى سپورتشى ەكەنىن جازباي تانىدى.

تالاس جوق، يليا وتە دارىندى سپورتشى. ونىڭ زىلتەمىردى كوتەرۋگە بەتتەگەندەگى ءوزىن-ءوزى ۇستاۋى قانداي دەسەڭىزشى! مىقتى دەگەن تالاي زىلتەمىرشىلەر شتانگانى ۇستار كەزدە نەمەسە ۇستاعاننان كەيىن ەرنىن جىبىرلاتىپ، كوزىن جۇمىپ دەگەندەي ىشكى تولعانىسىن باسۋ ءۇشىن ءتۇرلى ارەكەتتەر جاساپ جاتادى. ال يليادا ونىڭ ءبىرى دە جوق، ەش قوبالجىماستان سەنىمدى تۇردە كەلەدى دە بىردەن كوتەرىپ كەتەدى. ونىڭ پەكين وليمپياداسىنداعى شىنتاعىن اۋىرتىپ العان ءساتى شە. بارلىعىمىزدىڭ دا «ەندى ءبارى ءبىتتى-اۋ!» دەپ وكىنىشتەن وزەگىمىز ورتەنە جازدادى. سوندا يليا «ەشتەڭە ەتپەيدى، ءبارى دۇرىس بولادى» دەپ جاتتىقتىرۋشىلارىن دا، ميلليونداعان جانكۇيەرلەرىن دە سابىرعا شاقىردى جانە كوپ ۇزاماي جەڭىس سىيلادى. ونىڭ سونداي-اق 2011 جىلعى پاريجدەگى، 2012 جىلعى لوندونداعى، 2014 جىلعى الماتىداعى، 2015 جىلعى گروزنىيداعى جەڭىستەرى قانداي! ال ەندى وسىنداي ۇلى سپورتشىنى دوپينگ قابىلداپ، جەڭىسكە جەتتى دەگەنىنە ءوز باسىم ەش سەنبەيمىن. الگى سىناما قۇرامىنان تابىلدى دەگەن پرەپاراتتارىن يليننەن كەيىنگى ورىن العان زىلتەمىرشىلەرگە كەلىلەپ جەگىزسەڭ دە، وعان شومىلدىرىپ قويساڭ دا ءبىزدىڭ جىگىتىمىزدەن اسىپ كەتە المايتىنى انىق. ويتكەنى، يليا تۋما تالانت، قازاقستاننىڭ سپورت تاريحىنداعى وتە ەرەكشە قۇبىلىس. ول بارلىق جەڭىستەرىنە ءوزىنىڭ مىقتىلىعىنىڭ، ەڭبەكقورلىعىنىڭ، دارىندىلىعىنىڭ عانا ارقاسىندا جەتتى.

ال وتكەن جىلعى دوپينگ داۋىنىڭ كۇماندى تۇستارى جەتەرلىك بولدى. ونىڭ تاساسىندا ءبىر جىمىسقى ساياسات جاتقانداي. يلين جانە وزگە دە سپورتشىلار سونداي ءبىر ساياساتتىڭ قۇربانى بولعان سەكىلدى. بىراق، وعان قارسى كەلەر قايران جوق. انىقتاعىش بولسا سول 2008 نەمەسە 2012 جىلى جارىستان كەيىن ءبىر اپتا ىشىندە انىقتاپ، تاس-تالقانىن شىعارىپ، ءبارىن ورىن-ورنىنا قويار ەدى عوي. الەمدىك ارەنادا تالاي توپ جارعان زىلتەمىرشىلەرىمىزدىڭ ءبارىنىڭ باستارى ءبىر مەزگىلدە داۋعا ىلىگۋى بىلىكتى ماماندار مەن باپكەرلەردىڭ، سپورت جۇلدىزدارىنىڭ كۇدىگى مەن كۇمانىن تۋدىرعانى شىندىق. ول زاڭدى دا، سەبەبى بايراقتى باسەكەدە توپ جارعان سپورتشى ۇنەمى قاتاڭ باقىلاۋدا بولادى. ولاردان كۇندىز-ءتۇنى تولاسسىز جۇمىس ىستەيتىن زەرتتەۋ لابوراتورياسى سىناما الىپ وتىرادى.  جارىس وتەتىن جەرگە ۇشىپ كەلگەندە، جارىس باستالار الدىندا جانە جارىستى اياقتاعاننان كەيىن. سەبەبى، ولار سپورتشى سىناماسىن زەرتتەپ، ونى تەكسەرۋدەن وتكىزبەي تۇرىپ، جارىس جۇلدەگەرىنە مەدال بەرگىزبەيدى. وسىنشاما تەكسەرۋلەردەن وتكەندە قۇلان تازا بولىپ شىققان سىنامالار كۇتپەگەن جەردەن قالايشا كۇماندى بولىپ شىعا كەلدى؟ ونىڭ ۇستىنە وليمپيادا ويىندارىنىڭ قارساڭىندا. بارشاعا كۇدىك تۋعىزعان وسى جايت. سوندىقتان حالىقارالىق اۋىر اتلەتيكا فەدەراتسياسىنىڭ ايىبى كوپە-كورنەۋ جالا بولۋى مۇمكىن. وسىعان دەيىن سان مارتە تىڭعىلىقتى تەكسەرۋلەر وتكەنىنە قاراماستان، دوپينگتىڭ ارادا بىرنەشە جىل وتكەندە انىقتالۋىن تۇسىندىرگەندەردىڭ پىكىرىنىڭ ءوزى كۇدىك تۋدىرادى. كىم بىلەدى، كەيىن تالاي جىلدار وتكەن سوڭ سول قايتالاما سىناق دۇرىس بولمادى دەپ شىعۋى دا مۇمكىن-اۋ.

دوپينگ تۋرالى العاش اڭگىمە كوتەرىلگەندە سوڭعى ساتكە دەيىن جاعداي دۇرىستالار دەپ ۇمىتتەندىك. دوپينگ ساراپتاماسى تۋرالى اقپارات جالعان بولىپ شىقتى دەگەن حابارلاردى وقىعاندا ءتىپتى دامەلەنىپ قالعان ەدىك. وكىنىشكە وراي، ولاي بولمادى.

 يليا 2005 جىلى 17 جاسىندا الەم چەمپيونى بولىپ كەلگەن كۇنى ۇيىنە بارىپ، سۇحبات العان ەدىم. تاڭەرتەڭ ماقالا وبلىستىق «سىر بويى» گازەتىنە شىقتى.  ماقالانى كەلەسى كۇنى سول كۇيىندە رەسپۋبليكالىق قوعامدىق-ساياسي تاۋەلسىز «حالىق» گازەتى باسىپ شىعاردى. كەلەسى جىلى تاعى دا  الەم چەمپيونى بولعاندا «يليا قايدا بولسا، جەڭىس سوندا» دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جاريالاپ، وبلىس وقىرماندارىنا ءسۇيىنشى حابار جەتكىزدىم. 2008 جىلى پەكين وليمپياداسىنان جەڭىسپەن ورالعاندا قىزىلوردا اۋەجايىنان قارسى العان جۋرناليستەر توبىندا بولدىم. 2012 جىلى لوندون وليمپياداسىنان كەيىن دە اۋەجايدان ارىپتەستەرىممەن بىرگە قارسى الدىم. ەندى سونداي ءسات  ريو وليمپياداسىنان كەيىن بولادى دەپ جۇرگەن ەدىم. اتتەڭ، ولاي بولماي شىقتى.

بىراق قانداي جاعدايدا دا يليا – ميلليونداردىڭ جۇرەگىن جاۋلاعان چەمپيون بولىپ قالا بەرەرى ءسوزسىز. ءيا، راسىندا دا ول چەمپيون. وليمپيادا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى دەگەن اتاعىن الىپ قويعانىمەن ونىڭ ءتورت مارتە الەم چەميونى بولعان اتاعىن ەشكىم تارتىپ العان ەمەس. ول ەكى دۇركىن ازيا ويىندارىنىڭ چەمپيونى، 2005, 2006, 2014, 2015 جىلدارداعى الەمنىڭ ەڭ ۇزدىك اۋىر اتلەتى، الەمنىڭ ەرەسەكتەر اراسىنداعى 4 دۇركىن رەكوردشىسى، قازىرگى كۇنگى قولدانىستاعى 85 كەلىگە، 94 كەلىگە، 105 كەلىگە دەيىنگى سالماق دارەجەلەرىندەگى الەم چەمپيونى بولعان الەمدەگى جالعىز سپورتشى. وسىنداي سپورتتىق جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىپ جۇرگەن كەزەڭدەردە وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا ودان وزىپ باسقا بىرەۋ شىعادى دەۋ لوگيكاعا ەش سىيمايدى.

ي.ءيليننىڭ جاستار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى الەم بىرىنشىلىگىندە رەكوردتار ورناتىپ، جەڭىمپاز بولعانىن، رەسپۋبليكا چەمپيوناتتارىن ۇتقانىن دا ۇمىتپاۋىمىز قاجەت. سوناۋ ءجاسوسپىرىم شاعىندا سول جەتىستىكتەرىنە دە دوپينگتىڭ كۇشىمەن جەتتى دەپ سانايما ەكەن؟ تاعى دا قايتالاپ ايتايىق، يليا تۋا ءبىتتى دارىن، قايتالانباس تۇلعا. كەزىندە داۆيد ريگەرت جوعارى باعاسىن بەكەردەن-بەكەر ايتقان جوق.

ي.يلين اۋىر اتلەتيكادان قر ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى. قر-نىڭ «قۇرمەت»، «بارىس»، «وتان» وردەندەرى يەگەرى. 2012 جىلعى رەسپۋبليكالىق «جىلدىڭ حالىق سۇيىكتىسى» قوعامدىق سىيلىعىنىڭ يەگەرى. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى. يليانىڭ ەسىمى الماتى قالاسىندا وتكىزىلەتىن 2017 جىلعى XXXVIII دۇنيەجۇزىلىك قىسقى ۋنيۆەرسيادانىڭ قىزىلوردا وڭىرلىك الاۋ ەستافەتاسىنا قاتىسۋشىلاردىڭ ءتىزىمىنىڭ باسىندا تۇر. ونى سىر بويىلىق جەرلەستەرى مەن بارشا قازاقستاندىقتار ماقتان تۇتىپ، قۇرمەتتەيدى. تەك ءبىرلى-جارىم ادامدار بولماسا. الايدا، سونداي جانداردىڭ بىرەر-اۋىز تەرىس پىكىرلەرىنىڭ ءوزى باتىرىمىزدىڭ كوڭىلىنە قاياۋ تۇسىرەتىنى بەلگىلى.

سوندىقتان دا كۇماندى ويىنداردىڭ قۇربانى بولعان باتىرىمىزدىڭ كوڭىلى ءپاس تۇسپەۋى  جاعىنا ءمان بەرەيىك. ونى ارقاشان دا قۇرمەتتەپ، قولداۋ كورسەتىپ جۇرەلىك. يليانىڭ توكيو وليمپياداسىنا قاتىسىپ، توپ جارۋىنا تىلەكتەس بولايىق، اعايىن!

ىدىرىس تاجىۇلى، قىزىلوردا قالاسى

Abai.kz