شىعىس تۇركىستانداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ قولباسشىسى بولعان داڭقتى باتىر وسپان ءسىلامۇلىنىڭ شەجىرەلىك شىعۋ تەگىنە قاتىستى "ورتالىق قازاقستان" گازەتىندە (ماقالانى جولداۋشى سولاي دەپ كورسەتكەن) "وسپان باتىر توقا مولقى بولعان" دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جارىق كورىپتى. وسى جاريا ماتەريالدى رەداكتسياعا جولداپتى. ءبىز ءسوز-سويلەمىن وزگەرتپەي وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇل ماقالاقا قارسى ءاۋج ايتىلعان ماتەريالدى قوسىمشا جاريالايتىنىمىزدى ەسكەرتەمىز!

Abai.kz

قازاق بالاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن عازيز جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ، ءبىر ءوزى ءۇش مەملەكەتتىڭ اسكەرىنە قارسى تۇرعان وسپان ءسىلامۇلىنىڭ ەسىمى قازاق بالاسى ءۇشىن قاستەرلى بولسا كەرەك. كەشەگى كەنەسارىدان كەيىن قازاق بالاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن وسپانداي جان الىسىپ، جان بەرىسكەن  حانى دا، قاراشاسى  دا بولماعان. سۇيەك قارالىعىنا قاراماستان ونداي ەرلەرىن بابالارىمىز «قارادان تۋىپ حان بولعان» دەپ اسپانداتادى. مىنە، وسپان بابامىز سونداي حان، سونداي تۇلعا.  ونى دا كادىمگىدەي اق كيىزگە وتىرعىزىپ ءۇش مەملەكەتتىڭ قازاعى (قىتاي، سسسر (قازاقستان), موڭعوليا) حان دەپ جاريالاعان.

بۇگىندە قازاق باسپاسوزىندە وسپان باتىر جونىندە دە جابىق دەپ كەلگەن ماتەريالدار جاريالانا باستادى. باتىردىڭ رۋحىنا ءتاۋ ەتۋشىلەر كوبەيە تۇسۋدە. ونى ۇلت باتىرى دەپ سانايتىن كوتەرمەلەۋشىلەر قاراسى قويۋلانىپ وتىر.

وسىعان دەيىن وسپان باتىردىڭ سۇيەگى كەرەي دەپ كەلىندى. بۇگىندە وعان كۇماندانۋشىلەر بارشىلىق. سولاردىڭ قاتارىندا ءوزىمىز دە بارمىز.

1992 جىلى ەلىمىزگە موڭعوليادان قانداستارىمىز كوشىپ كەلە باستادى. ءتىپتى، ولاردى اتاجۇرتىنا كوشىرىسۋگە قازاقستاندىقتار تۇگەل اتسالىستى دەسەك تە بولادى. سونداي قازاقتاردىڭ ءبىرى – يمانقۇل جاكين. سول كەزدە ول جەزقازعان وبلىسىنىڭ اقادىر اۋدانىنا قاراستى اقشاتاۋ كەن-بايىتۋ كومبيناتىندا جۇرگىزۋشى بولىپ ىستەيتىن. قونىس اۋدارۋشىلارىڭ العاشقى لەگى اتالمىش كومبيناتتىڭ اقجال كەنىشىنە ورنالاستىرىلعان. سولاردى امان-ەسەن جەتكىزگەن وسى – يمانقۇل باۋىرىمىز. ول ەكەۋىمىز ءبىر مەكتەپتە وقىعانبىز، سىنىپتاسپىز. سول جەتكىزدى، قونىس اۋدارۋشىلار ىشىندە شەريازدان دەگەن اقىن بار ەكەن، سونداي-اق اتاقتى وسپان باتىردىڭ جاقىن قارىنداسى بار ەكەن دەگەن اڭگىمەنى.

مۇندايدا ءبارىمىزدىڭ دە جابىلا جۇگىرەتىنىمىز بار عوي.

مەن ول تۇستا اۋداندىق «اقادىر تاڭى» گازەتىنىڭ رەداكتورى بولاتىنمىن. ەكى وكپەمىزدى ۇستاپ ءبىز دە جەتكەنبىز. الايدا، العاش رەت بولعان سوڭ با، وسپان باتىر جونىندە اڭگىمە قوزعاي قويمادىق.

كەيىندە شەريازدان اقىنمەن ارالاستىق. ونىڭ شىعارمالارىنا گازەتىمىزدەن ورىن بەردىك. كەلەر جىلى ول كىسىنىڭ ۇيىنە، اقىندار سۆەت ورازاەۆ، ايتاقىن جەكسەنبايۇلى بار، بارىپ قۇتتى بولسىن ايتىستىق. بىلگەنىمىز ايتىپ وتىرعان اپامىز باتىردىڭ جاناما قارىنداسى ەكەن. سودان دا دابىرا قىلا قويمادىق.

ونىڭ ۇستىنە وسى تارىزدەس ءبىراز وقيعالاردى قوزعاعانىمىزبەن ونىمىز ابىروي اپەرە قويماعانى بار. ماسەلەن، كۇن كوسەم لەنيندى اتاتىن ەسەر كاپلان ءوزىمىزدىڭ ورتاۋدا وتىرعان ەكەن. ونى جازۋى جازعانىمىزبەن سوڭىنان ءوزىمىزدى سۇيرەلەدى. رازليۆ كۇركەسىندە لەنيننىڭ الدىندا وتىراتىن بالا موندو تايۆيستو ەكەن. ول سول تۇستا اقشاتاۋ كومبيناتىندا ىستەپ، زەينەتكەرلىككە شىقتى. ونىڭ ومىربايانىنداعى وسى ءبىر تۇيتكىل تۇستى جازامىز دەپ تاعى دا ءتيىستى ورىنداردان تاياق جەپ قالدىق.

وسىمەنەن وسپان باتىر جونىندەگى اڭگىمەمىزدى ۇمىتقانداي بولىپ جۇرگەندە سول كەزدەگى اقادىر كەنتىنىڭ اكىمى جۇماعالي ماعزيەۆ حابارلاسسىن. «وي-باي، توكە، اقادىرعا جەتىڭىز. وسپان باتىردىڭ كەلىنى وسىندا تۇرادى ەكەن» دەپ. بۇل 2009 جىل.

اقادىر كەنتىنىڭ بۇرىنعى اكىمى جۇماعالي ماعزيەۆتىڭ (سۋرەتتە) اڭگىمەسى

جۇماعالي ديارۇلى بۇگىندە قاراعاندى قالاسىندا تۇرىپ جاتىر. وسىنداعى ءبىر كوللەدجدىڭ ديرەكتورى. كەزىندە  شەت اۋدانىندا ءبىراز لاۋازىمدى قىزمەتتەردە بولعان. ەندىگى اڭگىمەنى جۇمەكەڭنىڭ وزىنە بەرەيىك.

– اقادىردا اكىم بولىپ ءجۇرىپ جاتقان كەزىم.

جۇمىس بولمەمدە وتىر ەدىم، قابىلداۋ بولمەمنەن شۋ شىقسىن. بۇل نە بولدى ەكەن دەپ ويلانعانىمشا بولعان جوق، ەسىگىمدى تاياقپەن اشىپ، جاسى كەلىپ قالعان كەيۋانا كىرىپ كەلە جاتتى. كەۋدەسىنىڭ كوتەرىڭكىلىگى، ادۋىندىلىعى بىردەن بەتكە ۇرادى. سۇيەگى اسىل ەكەن دەپ ىشىمنەن ويلاپ قويام. ورنىمنان تۇرىپ امانداسقان مەنى ورنىما قايتا وتىرعىزدى. ءجۇرىپ سويلەسكەن اڭگىمەدە اقىل بولمايدى دەپ.

– ءاي، بالام! سەنى ارعىن توقا دەپ ەستيمىن. وسى راس پا؟ – دەدى.

مەن باياعى راس دەپ، باسىمدى يزەپ جاتىرمىن.

– شىنىمەن توقامىسىڭ؟ – دەپ تاعى سۇراسىن.

مەن تاعى دا باسىمدى يزەپ جاتىرمىن.

– ولاي بولسا جاپ ەسىگىڭدى، وڭاشالاپ سويلەسەتىن اڭگىمەم بار، – دەدى.

مەن ەسىكتى جاۋىپ، ورنىما وتىرماقشى بولىپ قاسىنان وزا بەرگەم.

– توقتا! – دەدى اپاي، – ەندى دۇرىستاپ امانداسايىق، مەن – توقامىن، اپاڭ بولامىن، – دەسىن.

ىشىمنەن ويلاپ قويام، موڭعوليادا جۇرگەن بۇل نە قىلعان توقا دەپ. سويتسەم، تازا توقا ەكەن، شىققان جەرى دە – توقا، بارعان جەرى دە – توقا بولىپ شىقتى.

توقساننىڭ ۇستىنە شىعىپ، شاۋ تارتقانىمەن سويلەگەن ءسوزى تازا، ەكپىندەپ سويلەپ وتىردى. قۇلاق پەن كوز كەتتى دەگەنىمەن، جادى تاستاي مىقتى ەكەن. ءبىز سياقتى اناۋ كىم ەدى، مىناۋ كىم ەدى دەپ ماڭىمادى. ءوزىنىڭ شەجىرەسىن دە ەش مۇدىرمەي تاراتىپ وتىردى.

ءوزىنىڭ ايتىسى بويىنشا ون-ون ەكى جاسىندا ەلدەن ىعىسۋعا ءماجبۇر بولىپتى. بۇل كەڭەس وداعىندا كۇشتەپ ۇجىمداسۋ كەزى. سودان 1992 جىلى ەلگە ءبىر-اق ورالعان.

سودان شەگەلەپ ايتقانى مىناۋ بولدى.

– ارۋاعى رازى بولسىن، وسپان باتىردىڭ  كىم ەكەنىن ايتاتىن ۋاقىت جەتتى، ونىڭ ىشىندە توقا ەكەنىن، ونىڭ ىشىندە مولقى ەكەنىن كەيىنگى بالالار بىلۋلەرى كەرەك. ەل-جۇرت ول كىسىنى كەرەي دەپ بىلەدى. شىنىندا ول كىسى – توقا! ساعان ايتار اماناتىم – وسى.

شىنىن ايتسام مۇنداي اڭگىمەنى كۇتپەپ ەدىم. ءوزىم قاتارالاس بالاسى قۇرمەتبەكتى كۇندە بولماسا دا كورىپ تۇرامىن. جۇمىسىنىڭ جۇرۋىنە كومەكتەسكەن ۋاقىتتارىم بولدى.

ودان كەيىنگى اڭگىمە بەلگىلى. ىلە وسپان باتىردىڭ توقا، ونىڭ ىشىندە مولقى ەكەندىگى جونىندە باق بەتتەرىندە ماقالالار شىعىپ جاتتى.

بەلگىلى قالامگەر سەرعازى ابدىبەكوۆتىڭ (سۋرەتتە) اڭگىمەسى

سەرعازى باۋىرىمىزدىڭ ەسىمى ارقا جۇرتشىلىعىنا جاقسى تانىس. ول كەزىندە شەت اۋداندىق «شەت شۇعىلاسىندا» رەداكتور بولىپ ىستەگەن.ولكە تاريحىنا جەتىك تە قالامگەر. سودان دا بولار وسىندا «تولاعاي» اتتى باسىلىمدى نەگىزدەپ، باسشىلىق جاسادى. بۇگىندە شىمكەنت قالاسىندا تۇرىپ جاتىر.

– “وسپان باتىردىڭ كەلىنى اقادىردا تۇرادى ەكەن” دەگەن ءسوز شىعىسىمەن ىزدەپ باردىق. كاليماش شەشەي قۇرمەتبەك دەگەن بالاسىنىڭ قولىندا ەكەن. كەلگەن شارۋامىزدى ايتقان سوڭ وڭالىپ وتىرعان شەشەي: “توقساننىڭ ۇشەۋىنە اياق باستىم. قۇلاعىم مەن كوزىمنەن باسقا ازىرگە كىنارات جوق. اللانىڭ مۇنىسىنا دا شۇكىر” دەپ قويدى. توقساننان اسسا دا ءسوزى شيراق. سىرى كەتسە دە سىنى كەتپەگەن، كەشەگى اتا جۇرتتان اۋا كوشكەندە موجان بايدىڭ قاسىنداعى اتاسىنا سۇراق قويعان نەمەرەسى وسى كاليماش شەشەمىز. اڭگىمەسىن ارىدەن باستادى. “ۇلى اكەم موجان اجەپتاۋىر مال بىتكەن اۋقاتتى ادام ەدى. جارىقتىق، 104 جاسقا كەلىپ قايتتى. مەنىڭ اكەم قۋانعاننان 7-8 بالا بولدىق. قازىر كوزى ءتىرىسى 3-4-ەۋ-اق. ەكى ءسىڭىلىم مەن ءبىر ءىنىم بار. ءىنىمنىڭ اتى جولبارىس. تۋعان جەردى اكەلەرىمىز تاستاي قاشقاندا مەن 10-11-لەردەگى ويىن بالاسى ەدىم. “باسقا تۇسسە - باسپاقشىل” دەمەكشى، باسقا تۇسكەننەن كەيىن اۋا كوشتىك قوي. ءبىز نەنى ءبىلىپپىز. قىتايعا بارىپ پانالادىق. نە كورسەك تە ەلمەن بىرگە كوردىك قوي. شەشەمنىڭ سۇيەگى توقا، ونىڭ ىشىندە مولقى ەدى. مەن بوي جەتىپ، اركىم-اركىم ءسوز سالا باستاعاندا شەشەم ءوزىنىڭ اتالاسى زارقىن دەگەن كىسىنىڭ ابىلقاسىم دەگەن بالاسىنا بەرۋدى ءجون سانادى. بۇلار دا توقانىڭ مولقىسى بولادى. ءسويتىپ، ناعاشى جۇرتىما كەلىن بولىپ ءتۇستىم. اۋىلدان كەلىمدى-كەتىمدى كىسى ارىلمايتىن. ءبىر كۇنى ەنەم كۇلان “بۇگىن تەنتەك قاينىم كەلەدى” دەپ ەرتە تۇرىپ قازان كوتەرتتى. بۇل كىسىنىڭ “تەنتەگى” كىم بولدى ەكەن دەپ مەن دە ەلەڭدەدىم. ساسكەگە قاراي اۋىلعا ءبىر توپ اتتى كەلىپ ءتۇستى. باياعىنىڭ باتىرلارى سياقتى قارۋ اسىنعان توپتىڭ الدىندا ورتا بويلى، دەمبەلشە كەلگەن، دوڭگەلەك ساقال-مۇرتتى ادامعا ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىلىپ جاتتى. كيىز ءۇيدىڭ جابىعىنان سىعالاپ تۇرعان مەنى قوناقتار ۇلكەن ۇيگە جايعاسقان سوڭ ەنەم شاقىردى. ۇلكەن كىسىلەر وتىرعان ۇيگە كىرىپ، سالەم جاسادىم. توردە وتىرعان ماناعى ساقالدى ادام ەنەمە قاراپ: “جەڭەشە، كەلىنىڭنىڭ كورىمدىگى موينىمدا” دەپ ورنىنان تۇرىپ كەلىپ ماڭدايىمنان ءسۇيىپ: “باقىتتى بول، اينالايىن” - دەدى. ەنەم: ء“يا، تەنتەگىم، كەلىنىم وسى” دەپ جاتتى. ەل اڭىزداي عىپ ايتاتىن وسپان باتىر وسى ەكەن. بۇل مەنىڭ وسپان باتىردى العاش كورۋىم ەدى. ودان كەيىن اۋىلعا كەلىپ جۇرگەندە سان رەت كوردىك قوي. كوزى وتكىر كىسى بولاتىن. جۇرە كەلە بىلسەم، باتىر مەنىڭ اتام زارقىنمەن نەمەرەلەس ەكەن. داكىلدەن ءسىلام، قالي تۋادى. سىلامنەن وسپان، قاليدان زارقىن تۋادى ەكەن. مەنىڭ شالىم ابىلقاسىم زارقىننىڭ بالاسى. سوندا وسپان باتىر ماعان ءبىر جاعى اتا، ءبىر جاعى ناعاشى بولىپ كەلەدى. ەنەم كۇلان وسپان قاينىسىن قاتتى سىيلاۋشى ەدى. وسپاننىڭ ۇلكەن بالاسى شەرديماندى دا اۋىلعا كەلىپ جۇرگەندە كوردىم. كەيىندە ءبىزدى موڭعوليانىڭ جەرىنە باستاپ بارىپ، شەگىرتاي وزەنىنىڭ بويىنا قونىستاندىرعان دا وسى وسپان باتىر عوي.
شەگىرتاي دەگەن وزەن باستاۋىن التاي تاۋلارىنان الاتىن ۇلكەن وزەن ەكەن. ەكى ەلدىڭ، قىتاي مەن موڭعوليانىڭ اراسىن ءبولىپ جاتقان وسى وزەننىڭ بويىن اتاجۇرتقا قايتقانشا مەكەن ەتتىك. وسپان باتىر قول جيناپ، تاۋعا بەكىنگەن كەزدە قالي اتامنىڭ 6 اۋىلى، ىشىندە ءبىز دە بارمىز، وسى شەگىرتايدىڭ بويىندا قالاتىنبىز. وسپان باتىر بالا-شاعاعا كەسىرى تيمەسىن دەپ سولاي ىستەدى-اۋ دەيمىن. ءوزىم 6-7 قۇرساق كوتەردىم، ءبارى سول شەگىرتايدىڭ بويىندا ءوسىپ، جەتىلدى. ۇلدىڭ ۇلكەنى قايتىس بولعان، مىنا قۇرمەتبەگىمنىڭ تىلەۋىن تىلەپ وتىرمىن. قىزدارىم بار، كەلىپ تۇرادى - دەپ اڭگىمەسىن اياقتاعان كاليماش شەشەي ءسوز سوڭىندا: - نەمەرەلەرىمنىڭ الدى تۇرمىستا، مىنا كۇشىك سولاردىكى - دەپ 2-3 جاستاعى جيەن-شوبەرەسىن اينالىپ-تولعانىپ جاتىپ، - بىرەۋى ويۋتىن، - دەپ قالدى. بۇرىن ەستىمەگەن بوتەن سوزگە ەلەڭدەي قالعانىمىزدى اڭعارعان ءۇي يەسى قۇرمەتبەك:
– اپام ءوزىن ءالى موڭعوليادا ەكەنمىن دەپ قالادى كەيدە. “ويۋتىن” موڭعولشا ستۋدەنت دەگەن ءسوز. ۇلىم جوعارعى وقۋ ورنىندا وقيدى، ستۋدەنت، سونى ايتقانى عوي، – دەپ ءتۇسىندىرىپ جاتىر. قۇرمەتبەك 1956 جىلى تۋىپتى. “اكەم ابىلقاسىم اقىت قاجىنىڭ وقۋىن تاۋىسىپتى. موڭعوليادا تۇرعانىمىزدا ماي زاۋىتىن باسقاردى. ءوزىمىز اتا جۇرتقا 1992 جىلى كەلدىك. ەلگە قايتار كەزدەن بىرەر جىل بۇرىن اۋىلعا حاليفا التاي اعامىز كەلىپ، مەكتەپ اشقان. قىزدارىم سول مەكتەپتەن دە شامالى ۋاقىت ءبىلىم الدى” دەيدى قۇرمەتبەك. ءوزى جول بويىندا جۇمىس ىستەيدى ەكەن. دوڭگەلەنگەن شارۋاسى بار.
وسپان باتىردىڭ كوزىن كورگەن كاليماش شەشەي جاساۋراعان كوزىن جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن ءسۇرتىپ قويىپ بىزگە باتاسىن بەردى. ءبىز دە توقساننان اسقان كەيۋانامەن قيماي قوشتاستىق.

وسپان باتىردىڭ شوبەرەسى قۇرمەتبەكتىڭ (سۋرەتتە) اڭگىمەسى

 مەن موڭعوليانىڭ بايان ولگەيىندە شەگىرتاي بريگاداسىندا 1956 جىلى 22 قىركۇيەگىندە دۇنيەگە كەلىپپىن. ول جاقتاعى بريگادا ۇعىمى وسىنداعى بولىمشەگە كەلەدى. بۇرىن زاستاۆا بولعان. قىتايمەن شەكارالاس.

بۇل جەرگە قونىس اۋدارۋىمىز – 1942 جىل. قالي اتامىز التى بالاسىمەن كەلىپ قونىستانادى. وعان دەيىن ۇرىمشىدە تۇرىپپىز.

ول جەردە مولقىلار تۇردى. ونىڭ ىشىندە – قوشاعى. بۇلار كەرەيدىڭ مولقىلارى. مولقىلار ءوز ىشىندە تورتكە بولىنەدى – قوشاق  مولقى، قۇل مولقى، قايىپ مولقى، ايتۋعان مولقى دەپ.

مەنىڭ ناعاشى اجەمنىڭ سۇيەگى – توقا بولادى. ول كىسى  قىزى كاليماشتى ء(بىزدىڭ انامىز) بويجەتكەن سوڭ ءوزىنىڭ اتالاسى زارقىننىڭ بالاسى ابىلقاسىمعا ء(بىزدىڭ اكەمىز) قوسادى.

وسى جەردە شەجىرەمىزدى كەلتىرە كەتسەك ارتىق بولماس. توقا مولقىدان – ەسقۇل، بايجىگىت، كوكبورى، اۋەزقۇل تۋادى. وسى اۋەزقۇلدان  تورتەۋ تارايدى – ايتۋعان، جانتۋعان، بولتەك، تايماس. ايتۋعاننان – داكىل، قالي، ءسىلام تۋادى. قاليدەن مەنىڭ اتام – زارقىن، ءسىلامنان – وسپان تارايدى. زارقىننان مەنىڭ اكەم – ابىلقاسىم تۋادى. ال وسپاننان جەتى ۇل، جەتى قىز تارايدى. زارقىننان مەنىڭ اتام قاليدان باسقا تاعى بەس ۇل تۋادى – قوجاقان، ءالحان، تەمىرحان، قايسار، سماعۇل. قاليدەن ابىلقاسىم جانە ەكى قىز تۋادى. اكەمنىڭ قارىنداستارى جاستاي شەتىنەگەن ەكەن. ابىلقاسىمنان مەنەن باسقا قۇماربەك دەگەن ۇل بولعان. ول اعام قىرىق جاسىندا باقيلىققا ءوتتى.

قىتايدا تۇرعاندارىندا زارقىن مەن قوجاحان اتالارىمىز ءالدى تۇرىپ، قىسىق كوزدەرگە ەسە بەرمەي جۇرەدى. الايدا اڭدىعان الماي قويمايدى عوي. سونداعى دۇنگەندەر قاپىسىن تاۋىپ، ەكەۋىنىڭ دە كوزىن قۇرتادى. وسى ءولىم سەبەپ بولىپ، قونىس اۋدارادى.

انام كاليماش 96 جاسىندا 2011 جىلى دۇنيەدەن وزدى.

وسپان اتامىزدىڭ ۇرپاعى، جاقىن تۋمالارى كورمەستى كوردى، ادام توزگىسىز جاپا شەكتى. ءبىز دە قۋعىن-سۇرگىندە جۇردىك. ءبىز وسپاننىڭ ۇرپاعىمىز، قانىمىز دەپ ايتا المادىق. ويتكەنى بۇل ومىرىمىزگە قاۋىپتى ەدى.

سونىمەن ءبىز توقا بولامىز، ونىڭ ىشىندە مولقىمىز. ءبىز كەرەيدىڭ ەمەس، ارعىننىڭ مولقىسىمىز.

«توقا مولقى» قورىنىڭ پرەزيدەنتى ساپار اسقارۇلىنىڭ اڭگىمەسى

 ساپار اسقارۇلى جاس تا باس بولىپ جۇرەگن ىنىلەرىمىزدىڭ ءبىرى. ول بۇگىندە اكەلەرىنىڭ ءىزىن جالعاستىرىپ، جەر بەتىنە تاراپ كەتكەن مولقى اتاسىنىڭ باسىن قوسسام دەپ اراماندايدى.سول جولدا ءبىراز شارۋانى تىندىىرپ تا ۇلگەردى. ەندىگى اڭگىمەنى ساپاردىڭ وزىنە بەرەيىك.

– بۇگىنگى كۇنى ءبىلىپ وتىرعانىمىزداي قىتايدا دا، سسسر-دا دا،  موڭعوليادا دا وراسان زور زارداپقا ۇشىراعان اتالاردىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ مولقى اتامىز ەكەن. از ساندى اتا ەكەنىمىزدى جاستايىمىزدان سەزىنىپ وستىك. ءوز اكەم – اسقار دۇيسەنباەۆ، ايتۋعان سالىقوۆ، فايزراحمان كوكەلەرىم قاشاندا ۋھىلەپ وتىراتىن. سويتسەك سول از ساننىڭ ءوزىن دە باسىن قوسا الماي شارشاپ وتىرادى ەكەن عوي. ويتكەنى ءبىزدىڭ اتامىز جەر بەتىندە تارىداي شاشىراپ ورنالاسقان. باستى سەبەبى سول باياعى – قۋدالاۋ، اتۋ، اسۋ.

سول اكەلەرىمىز 1992 جىلى وسى جاڭاارقادا باسىن قوسا الدى. جاستىعىمىزعا بايلانىستى القالى جيىننىڭ ىشىندە بولا الماساق تا وندا قانداي اڭگىمەنىڭ قوزعالعانىن  ءىشىمىز سەزەدى. ونىڭ مىسالىن الىستان ىزدەپ كەرەگى جوق. مەن بىلەتىن اكەم وسى مولقى اتاسىنىڭ جوقشىسى بولدى. ءبىر جەردە ءبىر مولقى بالاسى بار دەسە جەر شالعايلىعىنا قاراماستان ىزدەپ بارىپ، تاۋىپ كەلەتىن. تاۋىپ قانا قويماي «ۇيىرىنە اكەپ قوساتىن».

سول تۇستا مولقىلاردىڭ شاڭىراق سانى وتىزدان اسپاپتى. قازىردە ءوزىمىزدىڭ وسكەنىمىز بار، تابىلىپ قوسىلعان مولقىمىز بار – ەكى ءجۇز شاڭىراقتان اسىپ وتىرمىز.

اعا ۇرپاقتارىمىز ومىردەن ءوتتى. ۇڭىرەيىپ ورىندارى قالدى. الايدا جوقشىلاردىڭ رامازان، ناۋرىزباي اعالارىمىز سىندى جاڭا تۇلعالارى ءوسىپ شىقتى. سولاردىڭ قاتارىندا مەن دە تۇردىم.

باسىمىزدى قوستىق. ەڭ الدىمەن اتا-بابالارىمىزدىڭ اتاۋسىز جاتقان قورىمدارىن تاۋىپ، اياق استىنان جوعارى قورشاپ، باستارىنا بەلگىتاستار ورناتتىق. ەڭ سوڭىندا نارباق وزەنىنىڭ بويىنداعى اتا-بابالارىمىزدىڭ ۇلى قورىمىنا ايتۋلى بەلگىتاس قويدىق. بابالارىمىزعا ارناپ قاتىم قۇران ءتۇسىرىپ، اۋدان ورتالىعىندا اس بەردىك.

اقمولا وبلىسىندا، بالقاش قالاسىندا تۇرىپ جاتقان تۋىستارىمىز تابىلىپ، قاتارىمىزدى تولتىردى. ءبىر-بىرىمىزبەن جاقىن تانىسۋىمىزعا مۇمكىندىك الدىق. ۇلكەندەرىمىز ىشتە جاتقان شەرلەرىن تارقاتىستى.

وسى جيىندا ءبىر بۇيىرىمىزدە جۇرگەن وسپان باتىر جونىندەگى تۇيتكىلىمىزدى ورتاعا سالدىق. ول بابامىزدى دا ۇيىرىنە قوسۋعا باتۋالاستىق. باتىر بابامىزعا باعىشتاپ قاتىم قۇران تۇسىردىك.

جالپى، وسپان باتىردىڭ تەگى توقا مولقى ەكەندىگى جونىندەگى ماتەريالدار باق بەتتەرىندە 2009 جىلدان بەرى جاريالانىپ كەلەدى. عالامتورعا دا شىعىپ كەتتى. الايدا بىردە ءبىر ادام  باتىر بابامىزدى توقا مولقى ەمەس دەپ ايتقان جوق...

ءسوز جوق، وسپان باتىر قازاق بالاسىنا ورتاق تۇلعا. قازاق تاريحىندا باتىر بابامىز كەرەي ەلىنىڭ باتىرى دەپ مويىندالىپ تا قويدى. بۇل دا ءبىر تاريحي سانانىڭ كىلتيپانى. دەگەنمەن، تاريحي شىندىقتان اتتاپ وتۋگە دە بولمايدى. ولاي بولسا ارعىن توقا مولقى ۇرپاقتارىنىڭ بۇل ىزدەنىسىنە «اللا جارىلقاسىن» دەيمىز. 

تورەحان مايباس،  جازۋشى.

قاراعاندى

Abai.kz