...وتكەن عاسىردىڭ باسىندا الماتىداعى ورتالىق شىركەۋدىڭ قاسىندا «قازاقتار مەن يتتەردىڭ جۇرۋىنە تيىم سالىنادى» دەگەن جازۋلار بولدى دەسەدى. مۇمكىن، راس تا بولار; پاتشالىق رەسەي ءوزىنىڭ وتار ەلدەرىن، سول ەلدەگى ۇلتتار مەن ۇلىستاردى ادام قاتارىنا قوسپاعانى بارىمىزگە بەلگىلى. مەتروپوليانىڭ سول ساياساتىن سان ءتۇرلى سايقال تاسىلدەرمەن كەڭەس وكىمەتى دە جالعاستىردى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندەگى ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ نەگىزگى ءتاسىلى - جاساندى تۇردە ورىس تىلىنە قاجەتتىلىك تۋدىرۋ جانە جەرگىلىكتى ۇلتتىڭ ءتىلىن قوعامدىق ومىردەن ىعىستىرىپ شىعارۋ بولاتىن. «ورىس ءتىلىن بىلمەسەڭ – ادام بولمايسىڭ!» دەگەن تۇجىرىمنىڭ قازاق دالاسىنا كەڭ تارالعان كەزەڭى دە وسى ۋاقىت ەدى.

تاۋەلسىزدىك بىزگە جاڭا ەلتاڭبا مەن مەملەكتتىك تۋ بەرگەنىمەن، وكىنىشكە وراي، قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ دەڭگەيىن كوتەرە قويمادى. قازاق ءتىلىن بىرەۋمىز مويىنداساق، ەندى بىرەۋمىز مويىندامايمىز. سونى كورىپ وتىرعان شەتەلدىكتەر، سوڭعى ۋاقىتتا، قازاق ءتىلىن جىلى جاۋىپ قويعان سياقتى.

90-جىلداردىڭ باسىندا، قازاق ەلىنە كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمدار مەن شەتەلدىك  قورلار كەلىپ، بىزدەرگە – ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارعا – دەموكراتيا قۇرىلىمدارىن، ادام قۇقىقتارىن، اشىق قوعامنىڭ شارتتارىن ۇيرەتە باستادى. سول ۋاقىتتا ولاردىڭ بارلىق سەمينارلارى مەن ترەنينگتەرى تەك قانا ورىس نە اعىلشىن تىلىندە وتەتىن. اسىرەسە بۇل جاعداي گرانتتىق كونكۋرستار كەزىندە، تالاي قازاق ءتىلدى ۇيىمداردىڭ شەتقاقپاي بولىپ، ىسىرىلىپ قالۋىنا سەبەپشى بولاتىن. (مەنىڭشە، قازاق ءتىلدى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ورىس ءتىلدى ۇيىمدارعا قاراعاندا از بولۋى، قازاق ءتىلدى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامىماي قالۋىنىڭ باستى سەبەبى دە وسىندا). بۇل ماسەلەنى مەن دە بىرنەشە مارتەبە كوتەرىپ، حالىقارالىق قورلاردىڭ باسشىلارىمەن قاتتى سوزگە دە باردىم. وسى كەلەڭسىز جاعدايدى شەشۋ ماقساتىندا 1996 جىلى «دەموكراتيانى وقىتىپ ۇيرەتۋ جانە تاراتۋ» ورتالىعىەن قۇرىپ، قازاق تىلىندە سەمينارلار جۇرگىزىپ، وقىتۋشىلار دايىنداي باستادىم. ۇمىتپاسام، 1997 جىلدارى عانا «سوروس-قازاقستان»، «ەۆرازيا»، «كاۋنتەرپارت – كونسورتسيۋم» سياقتى قورلار كونكۋرسقا قازاق تىلىندەگى جوبالاردى قابىلداي باستادى. ەڭ قىزىعى، العاشقى جىلدارى سول جوبالارعا ساراپتاما جاساۋ، باعا بەرۋ، ورىن ۇلەستىرۋ دە مەنىڭ ەنشىمدە بولاتىن...ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ مۇشەلەرى شەت ەلدەردەگى سان ءتۇرلى ترەنينگتەردەن ءوتىپ، رەسپۋبليكانىڭ باتىس، وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە جۇزدەگەن سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزدى.

سودان بەرى 20 جىلداي ۋاقىت ءوتىپتى. الايدا حالىقارالىق قورلاردىڭ قازاق ءتىلىن مەنسىنبەۋشىلىك كوزقاراسى ءالى كۇنگە دەيىن وزگەرمەگەن سياقتى. كەشە عانا مەنىڭ پوشتاما تۇسكەن مىنا ءبىر حابارلامانى كورىپ، جاعامدى ۇستادىم.       

«فوند ەۆرازيا تسەنترالنوي ازي ي ەكسپەرتنىي تسەنتر نپو پري Almaty Management University وبياۆليايۋت وتبور پريگلاشەننوي زاياۆكي نا زاكۋپكۋ ۋسلۋگ پو پروۆەدەنيۋ ترەنينگا نا تەمۋ «رول ۆولونتەرسكوي دەياتەلنوستي ۆ نپو سەكتورە» دليا پرەدستاۆيتەلەي نپو، ۆ رامكاح پروەكتا «ينيتسياتيۆا پو رازۆيتيۋ پوتەنتسيالا ەكسپەرتوۆ ۆ سفەرە نپو»، فينانسيرۋەموگو كومپانيەي شەۆرون. يازىك پروۆەدەنيا: رۋسسكي.  

فەتسا ي ەكسپەرتنىي تسەنتر نپو Almaty Management University ۆ پارتنەرستۆە س كومپانيەي شەۆرون ۆ كازاحستانە زاپۋستيلي پروەكت «ينيتسياتيۆا پو رازۆيتيۋ پوتەنتسيالا ەكسپەرتوۆ ۆ سفەرە نپو كازاحستانا» دليا ۋلۋچشەنيا ورگانيزاتسيوننوگو ي ينستيتۋتسيونالنوگو رازۆيتيا نپو ي پوۆىشەنيا پروفەسسيوناليزما پرەدستاۆيتەلەي نپو سەكتورا. وجيدانيا وت دەياتەلنوستي پروەكتا - ەتو ۋلۋچشەنيە كاچەستۆا پرەدوستاۆلياەمىح ۋسلۋگ رەگيونالنىمي نپو دليا مەستنوگو ناسەلەنيا، چتو پوۆلەچەت زا سوبوي ۋلۋچشەنيە كاچەستۆا يح جيزني».

ەگەر بۇل باعدارلاما تەك ورىس ءتىلدى ازاماتتارعا ارنالسا (ورىس ءتىلىنىڭ ماسەلەسىنە نەمەسە ورىس مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە ارنالعان ءىس-شارالار), قازاق ءتىلدى قاۋىمدى ىسىرىپ تاستاۋىن تۇسىنۋگە بولار ەدى.  ال باعدارلامانىڭ قويىپ وتىرعان «ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ قۇرىلىمدىق دامۋىن جاقسارتۋ جانە ولاردىڭ وكىلدەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ» ماسەلەسى - قازاق ءتىلدى ۇەۇ-عا، رەسپۋبليكانىڭ قازاق ءتىلدى قاۋىمىنا قاتىسى جوق دەپ ەشكىم دە ايتا اپمايتىن بولار. باعدارلامادان كۇتىلەتىن – «ايماقتىق ۇەۇ-دىڭ جەرگىلىكتى حالىققا كورسەتەتىن قىزمەتىنىڭ ساپاسىن كوتەرۋ» دە – ساندىق جاعىنان دا، ساپالىق جاعىننا دا ەكىنشى ورىندا تۇرعان قازاق ءتىلدى ۇيىمدارعا اسا كەرەك ماسەلە. سوندىقتان «شەۆروننىڭ» بۇل قىزمەتتەردى تەك قانا ورىس ءتىلدى ۇيىمدارعا كورسەتپەك بولعانى ماعان مۇلدەم تۇسىنىكسىز...

بىرەۋلەر «ترەنينگتىڭ تەك قانا ورىس تىلىندە جۇرگىزىلۋىن» تالاپ ەتىپ وتىرعان ەۆرازيا قورى مەن الماتى مەنەدجمەنت ۋنيۆەرسيتەتى بولار دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ءوز باسىم بۇعان سەنگىم كەلمەيدى. بۇل ەكى ورتالىق تا تالاي قازاق تىلىندەگى سەمينار-ترەنينگتەردى وتكىزگەن قۇرىلىمدار. ال الماتى مەنەجمەنت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇەۇ ساراپتامالىق ورتالىعىن باسقاراتىن وتارباەۆا باقىتنۇردىڭ كەزىندە قازاق ءتىلدى جاستاردىڭ سۇيىكتى حابارىنا اينالعان «ازامات» تەلەجوباسىن باسقارعانىن، قازاق ءتىلدى پىكىرتالاس كلۋبتارىن اشىپ، ونىڭ رەسپۋبليكا كولەمىنە تارالۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسقانىن جاقسى بىلەمىن. ەكىنشىدەن، قولداۋشى جاقتىڭ – «شەۆرون» كومپانياسىنىڭ – وزىنە الىپ كەلگەن جوبانى جان-جاقتى قاراپ، ەكشەلەپ، ونىڭ نەلىكتەن ورىس تىلدىلەرگە عانا ارنالعانىن سۇراپ، انىقتاپ، سودان سوڭ عانا شەشىم قابىلدايتىنى انىق. بىلمەيمىن، مۇمكىن، 20 جىلدان استام قازاق جەرىندە جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان بەلدى كومپانيانىڭ قازاق ءتىلدى ۇەۇ-دى اشىقتان اشىق كەمسىتۋشىلىگى – سول جەردەگى «قازاق ءتىلىن ۇرعانىم بار» دەيتىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ جىمىسقى قارسىلىعى بولار.

ءالى ەسىمدە، 90-جىلدارى وسى ماسەلەگە قاتىستى شەتەلدىك قورلار مەن ۇيىمداردىڭ باسشىلارىمەن «ايقايلاسقاندا»: «قازاق تىلدىلەرگە ادام قۇقىعىن، دەموكراتيالىق قۇرىلىمداردى، ازاماتتىق قوعامدى ءبىلۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ سانايسىز با؟ الدە تەك ورىس تىلدىلەر عانا دەموكراتيانى تۇسىنە الادى دەپ ويلايسىزدار ما؟ سەندەردىڭ ۇەۇ-دى تەك قانا ورىس تىلىندە وقىتامىز دەگەندەرىڭ – قازاق تىلدىلەردى كەمسىتۋشىلىكتىڭ (ديسكريميناتسيا) ناعىز ءوزى ەمەس پە؟» دەگەن سوزدەردى ايتاتىنمىن.

مەنىڭشە، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ابىرويىن كوتەرىپ، ونىڭ قولدانۋ دەڭگەيىن كەڭەيتۋ – ءبارىمىزدىڭ قاسيەتتى بورىشىمىز. بۇگىنگى «شەۆرون» كومپانياسىنىڭ جاساپ وتىرعان باسسىزدىعىنا، ءبىرىنشى كەزەكتە، قازاقستاننىڭ ۇكىمەتى توسقاۋىل قويۋى شارت. ء«اي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا» بولماعان جاعدايدا ەرتەڭ قازاقتارعا قىتاي تىلىندە دە، اراب تىلىندە دە «سەمينار جاساۋشىلاردىڭ» كوبەيەتىنى انىق.

دوس كوشىم

قوعام قايراتكەرى

Abai.kz