قازاقستاننىڭ توتەنشە جاعدايلار كوميتەتى قوستاناي وبلىسىندا 19 مىڭنان اسا كيىك ولەكسەسى تابىلعانىن حابارلادى. ال، مامىردىڭ 20-سى كۇنگى بەيرەسمي دەرەكتەر بويىنشا، قىرىلعان كيىك سانى 30 مىڭنان اسقان.

«بۇنى ناعىز اپات دەپ اتاۋعا لايىق. مەن جانۋارلار ءالى دە ءولىپ جاتقان بولار دەپ قورقامىن، ءالى كۇنگە دەيىن قىرىلعان كيىكتىڭ ناقتى سانىن العان جوقپىز. جاقىن كۇندەردە ولاردىڭ سانى ءتىپتى كوبەيۋى مۇمكىن» دەيدى ۇلىبريتانياداعى كيىكتەردى قورعاۋ جانە زەرتتەۋمەن اينالىساتىن ەكولوگتار جەلىسى – كيىكتەردى ساقتاۋ اليانسىن باسقاراتىن ە.ميللەر-گۋللاند.

پاستەرەللەز تۋرالى بولجام

بوتا كوزدى، قايقى ءمۇيىزدى، دوڭەس تۇمسىقتى بۇل ءتۇز جانۋارىنا قازىر جويىلىپ كەتۋ قاۋپى ءتونىپ تۇر. كيىكتەردى ساقتاۋ اليانسىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا، قازىرگى تاڭدا ورتالىق ازيادا بارلىعى 260 مىڭعا تارتا كيىك بار، ولاردىڭ 200 مىڭعا جۋىعى قازاقستاننىڭ باتىس جانە ورتالىق وڭىرلەرىن مەكەندەيدى. وتىز مىڭ جانۋاردىڭ قىرىلۋى وسى كەزگە دەيىنگى وقيعالاردىڭ ىشىندەگى تىركەلگەن ەڭ كوپ شىعىن بولىپ وتىر.

وسى اپتادا قازاقستان اۋىلشارۋاشىلىق ءمينيسترى مەن قوستاناي وبلىسى اكىمى كيىكتەر قىرىلعان ايماققا باردى. بىراق، كيىك اجالىنىڭ سەبەبى ءالى انىقتالماي وتىر.

شەنەۋنىكتەردىڭ ايتۋىنشا، بۇنى براكونەرلەردىڭ ءىسى دەۋگە دە كەلمەيدى – جانۋارلاردىڭ بويىندا جاراقات ءىزى جوق. ولار كيىكتەر ولىمىنە Pasteurella («پاستەرەلليوز») – جانۋاردىڭ اۋزى-مۇرنىندا تىرشىلىك ەتەتىن تابيعي باكتەريالار سەبەپ بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتادى.

«Pasteurella باكتەرياسى بارى انىقتالسا دا، جانۋاردىڭ اجالىنا نەگىزگى سەبەپ سول دەۋگە بولمايدى. باكتەريالار بۇل جەردە جاناما سەبەپ بولۋى مۇمكىن» دەيدى ميلنەر-گۋللاند.

ول كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنا قاتىستى كەسىپ بولجام جاساۋعا اسىقپايدى، بىراق، قولداعى دەرەكتەر قانداي دا ءبىر جۇقپالى اۋرۋ بارىن كورسەتەتىنى تۋرالى ايتادى.

گەپتيلدىڭ كەسىرى مە؟

بىراق مۇنداي بولجام قازاقستانداعى «انتيگەپتيل» ەكولوگيالىق توبىنىڭ مۇشەسى مۇساعالي دۋامبەكوۆ ءتارىزدى بەلسەندىلەردىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى. بايقوڭىر عارىش ايلاعىنان وتە ۋلى گەپتيل وتىنىن پايدالاناتىن رەسەيلىك زىمىراندار ۇشىرۋعا قارسى بۇل توپتىڭ مۇشەلەرى زىمىران ۇشىرۋ – قازاقستان ەكولوگياسىنا زور نۇقسان كەلتىرەدى دەپ سانايدى.

– مەنىڭ ويىمشا، [قازاقستان] بيلىك ورىندارى جىل سايىن جاپپاي قىرىلاتىن كيىك اجالىنىڭ نەگىزگى سەبەبىن جاسىرىپ وتىر. [رەسەيلىك] «پروتون» زىمىرانىن ۇشىرۋعا قارسى «انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە مەن، قازاقستاننىڭ كوپ بولىگىنە ۇنەمى ۋلى اسەر ەتەتىن زىمىرانداردىڭ دا بۇل وقيعالارعا قاتىسى بار دەگەن پىكىردەمىن، - دەيدى مۇساعالي دۋامبەكوۆ.

سوڭعى جىلدارى بايقوڭىردان ۇشىرىلعان رەسەيلىك بىرنەشە پروتون-م زىمىراندارىنىڭ اۋەدە جارىلىپ كەتۋى قازاقستاندا جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن ەكولوگيا بەلسەندىلەردىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋدىردى. گەپتيل قوسپاسى ءتارىزدى ۋلى زاتتاردىڭ ءتۇز جانۋارلارى پوپۋلياتسياسىنا قانشالىقتى اسەر ەتكەنى ازىرشە بەلگىسىز. حالىقارالىق ساراپشىلار كيىكتەردىڭ قىرىلۋىنىڭ سەبەبى ودان ەمەس، باسقادا بولۋى مۇمكىن دەپ سانايدى.

«ولاي دەۋگە ەش دالەل جوق. سول جەردەگى تابيعي ورتانىڭ ۇلگىسىن الىپ، توكسيكولوگيالىق تالداۋ جاساپ كورگەن سوڭ عانا پىكىر ايتۋعا بولادى» دەيدى ميلنەر-گۋللاند.

تالاي رەت جاپپاي قىرىلۋعا تاپ بولعان كيىكتەر 1920 جانە 2003 جىلدارى براكونەرلىك پەن شەكتەن تىس اۋلاۋدىڭ كەسىرىنەن مۇلدەم جويىلىپ كەتە جازداعان. 2003 جىلى ولاردىڭ سانى 21 مىڭعا دەيىن ازايىپ كەتتى. براكونەرلىكپەن كۇرەس شارالارى كۇشەيتىلگەن سوڭ سوڭعى جىلدارى سانى تۇراقتالىپ، ءوسىمى جاقسارا باستاعان كيىكتەر ەندى بەلگىسىز سەبەپپەن تاعى قىرىلىپ جاتىر.

ءۇمىت ەتەرلىك ءبىر جايت – كيىك جاپپاي قىرىلۋدان سوڭ بۇرىنعى سانىن قالپىنا كەلتىرە الاتىن جانۋار. ۇرعاشى كيىك ءبىر جاسقا كەلگەندە تولدەيدى.

«ەرەكشە جاراتىلعان بۇل جانۋار قىسى – اياز، جازى – اپتاپ جەردە تىرشىلىك كەشە بەرەدى. تابيعات كيىكتى ءوسىمتال ەتىپ جاراتقان» دەيدى ميلنەر-گۋللاند.

مارك بەيكەر مەن مەرحات ءشارىپجانوۆتىڭ ماقالاسىن اعىلشىننان اۋدارعان – دينارا ءالىمجان.

دەرەككوزى: www.azattyq.org