الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىءنىڭ عالىمدار ءۇءيىندە "عىلىم ساردارلارى" باعدارلاماسى اياسىندا اعىمداعى جىلعى اقپاننىڭ 4-ءى كۇنى قازاق حالقىنىڭ ءۇش اياۋلى پەرزەنتى، عۇلاما عالىمدارى، قازاق ءتىلىنىڭ جانە تءۇركولوگيانىڭ تانىمال مايتالماندارى، ۇلاعاتتى عىلىمي ۇستازدارىمىز  - ء ابدۋالى قايدار، رابيعا سىزدىق جانە شورا سارىباي سىندى اتاقتى اكادەميكتەرىمىزدىڭ 90 جاسقا تولعان مەرەيتويلارىنا ارنالعان سالتاناتتى باسقوسۋ بولىپ ءوتتى.

جيىندى قر ۇعا پرەزيدەنتى مۇرات جۇرىنۇلى اشتى. "عالىمدار ءۇيىنىڭ" ديرەكتورى روزا وسپانقىزى، اكادەميكتەر سۇلتان سارتاەۆ پەن امانجول قوشانوۆ، "قاينار" ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەرەنعايىپ وماروۆ، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى ەردەن قاجىبەك، جامال مانكەەۆا، ت.ب. عالىمدار ءسوز سويلەدى. جينالىستى حالىقارالىق "قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ توراعاسى، اكادەميك ومىرزاق ايتبايۇلى جۇرگىزىپ وتىردى. اراسىندا ءتاتتى كۇي مەن اسەم ءان تىڭدالدى, التىنبەك قورازباەۆ باسقارعان توپ ەلدى ونەرىمەن ءتانتى قىلدى.

ءۇش اكادەميكتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا، عىلىمي ەڭبەكتەرىنە ارنالعان وسى ۇلكەن جيىندا جاسالعان باياندامالاردىڭ ءبىرى رەتىندە فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ە.قاجىبەكءتىڭ سويلەگەن ءسوزىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

​1981 جىل، وسىدان تاپ 34 جىل بۇرىن... 

توتاليتارلىق قىزىل كوممۋنيستىك تاجال جۇيەسىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەزەڭ. 

بۇكىل سوۆەت ەلدەرى بىلەك سىبانا كوممۋنيزمگە جەتەمىز دەپ تىربانۋدا. قولدايتىندار قوشەمەت پەن قول شاپالاققا بولەنۋدە، قولدامايتىندار... ول كەزدە قولدامايتىندار مۇلدە كورىنبەۋشى ەدى. قولداماۋدىڭ ءوزى استە مۇمكىن ەمەس سياقتى. ونداي ويدىڭ ءوزى ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىق دەپ باعالاناتىن زامان ەدى عوي...

​مەن كانديداتتىعىمدى قورعاپ، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىندا عالىم-حاتشى بولىپ جۇرگەن كەزىم.

ءالى ەسىمدە، بۇكىل بولىمدەرگە ميكروفونى مەن ديناميگى بار بايلانىس قۇرالدارى ورناتىلعان، ال ديرەكتور، ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى جانە عالىم-حاتشى كابينەتتەرىنە 20-30 نۇكتەسى بار ۇزىن سەلەكتور قوندىرعىلارى قويىلعان. نۇكتەنى باسىپ قالعان جاعدايدا، قالاعان قىزمەتكەردى شاقىرىپ الۋعا نەمەسە تاپسىرما بەرۋگە بولاتىن. 

​جازدىڭ شۋاقتى كۇندەرى.

بۇكىل كسرو، رەسپۋبليكامىزدىڭ جالپاق جۇرتشىلىعى تويلاپ، شۋلاپ، دۇرىلدەپ جاتقان ناۋقاندى شارا  – قازاقستاننىڭ رەسەيگە ء«وز ەركىمەن قوسىلعانىنا» 250 جىلدىق مەرەي تويى بۇل كۇندە.

ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى ابەكەڭ قايداروۆ، ورىنباسارى شورا شامعاليۇلى اعامىز.

ينستيتۋت قۇرامىندا ۇيعىرتانۋ ورتالىعى بار. ولارمەن ءبىر ۇجىمداي، ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي تاتۋ-ءتاتتى ارالاسىپ تۇرامىز.

ساعات تۋرا 10-دا لەنين سارايىندا ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ سالتاناتتى پلەنۋمى اشىلماقشى.

قاتەلەسپەسەم، سول جىلعى پلەنۋمعا برەجنەۆتىڭ ءوزى كەلگەن بولۋ كەرەك.

ونىڭ الجىعان تۇسىنىڭ شىرقاۋىنا جەتكەن كەزى ەدى. 1981 جىلى سول برەجنەۆتىڭ پارتيادا بولعانىنا دا 50 جىل تولعان ەكەن. سوعان ورايلاستىرىپ ماسكەۋدە ساف التىننان ءبىر-اق دانا ارنايى شىعارىلعان قىمبات توسبەلگىنى دە، كەزەكتى تورتىنشى (!) “كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى” (“گەروي سوۆەتسكوگو سويۋزا”) مەدالىن دە ومىراۋىنا تالتىرەگەن شالدىڭ تاققان جىلى. قازاقستان دا قالىسپاي، سول برەجنەۆتى اۆتور رەتىندە اتاپ “وب اكتۋالنىح پروبلەماح پارتينوگو سترويتەلستۆا” دەگەن قالىڭ كىتابىن الماتىدا باسىپ شىعاردى.

قىسقاسى، بۇكىل حالىق تەلەديدار بولسا تەلەديداردى، راديو بولسا راديولارىن قوسىپ، كوسەم باسشىلارىنىڭ سوزدەرىن مۇقيات تىڭداۋعا، سانالارىنا توقىپ الۋعا ماجبۇر بولۋدا...

​بىزگە مۇنى قاتال ەسكەرتكەن.

ينستيتۋت ۇجىمى دايىن وتىر.

1981 جىلدىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، سول جىلى دزەرجينسك دەگەن قالادا وتە كەڭ اۋقىمدا بۇكىلوداقتىق كونفەرەنتسيا وتكىزىلدى. وعان بارشا كسرو وكىلدەرى قاتىستى، قاتىسۋشىلاردىڭ سانى 20-30 مىڭ دەلەگاتتان اسقان. تاقىرىبى بىرەۋ-اق: الكوگولمەن كۇرەس، اراققا تيىم سالۋ.

بۇل كومپارتيامىزدىڭ ءوز قاداعالاۋىنا الا باستاعان ناۋقاندارىنىڭ باس كەزەڭى ەدى...

​ساعات ونعا بەس مينۋت قالعاندا ينستيتۋت سەلەكتورىنىڭ بۇكىل نۇكتەلەرى سارت-سارت قوسىلىپ، شوكەڭنىڭ ساڭق ەتكەن داۋىسى بارشا بولىمدەرگە ەستىلدى:

–  قۇرمەتتى قازاقستان ازاماتتارى، قۇرمەتتى حانىمدار مەن مىرزالار، قۇرمەتتى قالامداستارىم! بۇگىن ەرەكشە كۇن، ەرەكشە مەيرام، ەرەكشە قۋانىش! بۇگىن قازاقستاننىڭ رەسەيگە ءوز ەركىمەن قوسىلعانىنا 250 جىل تولىپتى.

سوندىقتان قازاقتارعا بۇگىن 250 گرام اراقتى قۇيىپ الىپ تارتىپ جىبەرۋگە رۇقسات بەرەمىز. بىراق، نازارلارىڭىزدى مىنا جايتقا اۋدارعىم كەلەدى: تەك قانا قازاقتارعا رۇقسات. مىسالى،ء بىزدىڭ ينستيتۋتتا ۇيعىرلار دا بار. ۇيعىرلاردىڭ قازاقستانعا ءوز ەركىمەن قوسىلعانىنا ءالى دە 250 جىل تولعان جوق  – ء ارى كەتسە ەلۋ گرامدىق ۋاقىت. سوندىقتان، ولار ءجونىن ءبىلسىن...

​مۇنداي سوزدەردى ول كەزدە ايتۋ تۇگىلى، ەستۋدىڭ ءوزى قىلمىس سانالاتىن. بۇكىل ينستيتۋت دەمدەرىن ىشكە الىپ تىنا قالدى. ۇشقان شىبىننىڭ ىزىڭى ايقىن ەستىلەتىن تىنىشتىق ورنادى.

ال، ەندى، سەلەكتورگە كەلسەك، ول ۇزىلگەن جوق، شوكەڭ سوزىن الى جالعاستىرىپ جاتىر:

​– ء ا-ءا-ي، دەگەنمەن، مىنا ۇيعىرلارىمىز، قازاققا قاراعاندا ەتى تىرىلەۋ عوي. ولار قازاق ءۇشىن دە، وزدەرى ءۇشىن دە ءبىر-ءبىر تارتىپ جىبەرىپ، 250 ەمەس، 300 گرام ىشىپ قويىپ، قايتادان ءبىزدى ەكى ورتادا قالدىراتىنىنا كۇمانىم جوق، دوستار...

​مىنا، وسى كۇندەرى، ءبىزدىڭ ۇيدە دە ءبىر شاعىن تويىمىز بار. قىمبات جەڭگەلەرىڭنىڭ، مىنا مەنىڭ ايەلىمنىڭ دە ماعان ءوز ەركىمەن قوسىلعانىنا پالەن جىل تولىپ قالىپتى.

​ەندەشە، تويلارىمىز قۇتتى بولسىن، اعايىن!

​قايتا سارت-سارت ەتىپ سەلەكتور نۇكتەلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءوشىرىلدى.

​بۇكىل ينستيتۋتتا تىنىشتىق ورنادى...

​قازىر مۇنى ەسكە الۋ وڭاي.

الايدا سول كەزدە بۇل ءسوزدى ەستىگەن ادامعا اسەرى – جارىلعان بومبادان ەش كەم ەمەس-ءتى. بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ ءبارى دەرلىك «ۇندەمەس» كگب تىڭشىلارىنا تولى ەدى. ەكىنشىدەن، ءار جەردە كومپارتيا ۇيىمدارى قاتال جۇمىس ىستەۋشى ەدى. مۇنداي سوزدەردى ايتۋ  –  كەڭەس ۇكىمەتىنە اشىق قارسىلىق بىلدىرۋمەن پاراپار ءىس سانالاتىن.

مۇنى جاقسى بىلە تۇرىپ، ىشتەگى نارازىلىعىن جاسىرا الماي، ادەيى سونى سىرتقا شىعارعان وسىنداي شوكەڭنىڭ قالجىڭى   –  ۇلكەن ازاماتتىق باتىرلىق ەدى، قايسار جۇرەكتىڭ قارسىلىق ارەكەتى، قازاقتىڭ، قازاق حالقىنىڭ اتالمىش وقيعاعا كوزقاراسىن اشىق بىلدىرەتىن اششى شىندىعى ەدى بۇل.

​بىراق، اتتەڭ وسى ايتىلعاندار ءتيىستى ورىندارعا جەتىپ ۇلگەرىپتى. ەرتەڭگى كۇنى-اق ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورىنا قاتاڭ سوگىس جاريالانىپ، اۋداندىق پارتيا كوميتەتى شۇعىل بۇيرىق شىعاردى:  «جولداس سارىباەۆ كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنان الاستاتىلسىن!»

​وزىن دەرەۋ شاقىرتىپ الىپ:

​–  پارتبيلەتىڭىزدى تاپسىرىڭىز!  –  دەپ اكىرەڭدەگەن ۇلىقسىماققا شوكەڭنىڭ جاۋابى اتىلعان وقتان اۋىر تيگەنىن شورا شامعاليۇلى ءوزى بىزگە ايتىپ بەرگەن:

​–  مەندە پارتبيلەت جوق!

​شوكەڭ ادەيى پارتياعا مۇشە ەمەستىگىن بىردەن ايتپاي، ەشتەڭە بىلمەگەنسىپ، باستىقتىڭ جۇيكەسىن جۇقارتۋ ۇشىن ۇندەمەي ءموليىپ تۇرا بەرىپتى.

– قالايشا جوق؟ پارتبيلەتىڭىز قايدا؟

– جوق دەدىم عوي، جوق. ەندى جوق بولسا، قايتەيىن؟

– جوعالتتىڭىز با؟

ول زاماندا «كامۇنىس» بولماي مەكەمە باسشىلىعىنا تاعايىندالۋ استە مۇمكىن ەمەس شارۋا ەدى. شوكەڭدى عىلىمعا سىڭىرگەن قىرۋار ەڭبەگى ءۇشىن الاتاۋداي ايبارلى ىسمەت كەڭەسباەۆ، ماۋلەن بالاقاەۆ، عاينەتدين مۇساباەۆ سىندى اكادەميكتەرىمىز بولماي ءجۇرىپ، بار ابىرويىن سالىپ، وسى جاۋاپتى ورىنعا ارەڭ دەگەندە وتىرعىزعان ەدى.

شوكەڭ جاعدايدى جاقسى بىلە تۇرا، ادەيى قىرسىعىپ، تۇسىنبەگەنسىپ:

–  جوق، مەن پارتبيلەتتى جوعالتپادىم. مەندە پارتبيلەت جوق! ول جوق بولعان سوڭ مەن ونى سىزگە بەرە المايمىن دا، تاپسىرا المايمىن! – دەپ، تەرىس بۇرىلىپ، باياۋ اقساڭداپ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنەن شىعا بەردى...

ونداعى باستىق دال بوپ قالا بەرەدى...

مەن ءسوزىمدى ادەيى شوكەڭنەن باستادىم. ويتكەنى، شوكەڭنىڭ تويى ءالى الدا. 

ۇستازىم ابەكەڭ مەن رابيعا ساتىعاليقىزىنىڭ مەرەيتويلارىن جۋىردا اتاپ وتتىك. ءابدۋالى قايدار مەن رابيعا سىزدىق تويلارى عانا رەتىندە ەمەس  – بارشا قازاق xالقىنىڭ تويى، قۋانىشى، مەرەكەسى رەتىندە. دەسەك تە...

كەيبىر ادامدار  –  عاسىردا ءبىر-اق رەت تۋاتىن ادامدار  –  بىزدەر سياقتى ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە بولسا دا، ولار ءوز ومىرلەرىندە تۋعان ەلىنىڭ، مەملەكەتتىڭ، ۇلتتىڭ  التىن قورىنا، ماڭگى قازىناسىنا، ۇلى ماقتانىشىنا، مەنشىگىنە اينالادى. وكىنىشكە قاراي، ونداي ادامدار وتە سيرەك كەزدەسەدى. بىراق، سونداي ادامداردىڭ ونەگەلى ومىرلەرى مىڭجىلدىقتاردى ەڭسەرىپ، ادامزاتتى ىلگەرى باستىرادى.

قازاق ءتىل بىلىمىندە ياسساۋيتانۋ مەن جالايريتانۋدىڭ، تاريxي سەماسيولوگيا، ادەبي ءتىل تەورياسى، اقىن-جىراۋ ءتىلى جانە ءتىل مادەنيەتى، ەملە مەن ورفوگرافيا، ابايتانۋ مەن اxاڭتانۋدىڭ – وسىنشاما قىرۋار سالالارىنىڭ ىرگەسىن قالاعان جالعىز ءبىر-اق كىسى ەكەنىنە جانە سول كىسىنىڭ ءوزى سۇلۋ قىز [اقىن قاسىم سۇيسىنە جىر ارناعان قىز!]، سۇيىكتى جار، ۇلگىلى انا، قازاقتىڭ مەيىرمان ايەلى ەكەنى قانداي عاجاپ!

ءبىر-اق مىسال كەلتىرەيىن.

اتاقتى كۇيشى دينانىڭ دۇنيەجۇزىندە، بۇكىل ادامزات تاريxىندا ەڭ العاشقى، ەڭ ءبىرىنشى كومپوزيتور-ايەل بولعانىن ءبىز بىلەمىز بە، اعايىن؟ جارايدى، بىلەمىز دەيىك، بىلەمىز دەپ ەسەپتەيىك  – ويتكەنى، مۇنداي كەرەمەت مالىمەتتى بىلمەيمىز دەۋدىڭ ءوزى ۇيات نارسە عوي.

ال، ەندى، سونى بىلە تۇرىپ دۇرىس باعالاي الدىق پا دانا تۇلعامىزدى؟

2-3 جىل بۇرىن ديناداي تۇلعامىزدىڭ تۋعانىنا 150 جىلدىق مەرەتويى ءوتتى.

مىنا تۇرعان تۇرىكتەر، ەڭ العاشقى كومپوزيتور-ايەل تۇركىتەكتەس، تۋىس، باۋىر قازاق xالقىنان شىقتى دەپ، اعىنان جارىلىپ، بۇكىل تۇركيادا اپامىز ديناعا كوشە اتتارىن دا بەرىپ، ەسكەرتكىشتەرىن دە ورناتىپ، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى كونتسەرتتەرىن دە قويىپ، ءتىپتى  ۇلكەن ءبىر پاركتىڭ اتىن دا ۇلى انامىزدىڭ اتىمەن اتاپ، قۋانىشتارى قوينىنا سىيماي قۋانىپ جاتتى.

ال ءبىز شە، اتاقتى كۇيشى دينانىڭ ءوز xالقى، تۋعان مەملەكەتى، شىققان ۇلتى، ءبىز نە ىستەدىك؟

تۇك تە ىستەمەدىك.

جاساعانىمىز سوزگە دە تاتىرلىق نارسە ەمەس.

رابيعا اپامىزعا دا عىلىمدا، عالىمداردىڭ ىشىندە دەڭگەيى تەڭ كەلەتىن ءبىر ادامدى ايتىپ كورىڭىزشى؟ وتىز-قىرىق عىلىمي كىتاپتى جازعان جانە دە جاي كىتاپتى ەمەس: ءار مونوگرافياسى – عىلىمنىڭ ءوز الدىنا زەرتتەلمەگەن تىڭ باعىتى، قيىن دارا سالاسى، ءبىلىم مەن ءىلىمنىڭ داڭعىل جولى.

قاي ەلدە مۇنداي انا، مۇنداي دانا بار؟ تەك قانا بىزدە، اعايىن. قازاقتا.

ال، ەندى، سەن قازاق، وسىعان لايىق نە اتقاردىڭ؟ دانا انامىزدى الاقانىڭا سالىپ الپەشتەي الدىڭ با، ەڭبەگىنە لايىق  –  باسقاسى بىلاي تۇرسىن  –  لايىق باعاڭدى بەرە الدىڭ با؟ جوق، جوق جانە تاعى دا جوق دەي الامىز.

ويلان، قازاق! ويانۋىڭ ءۇشىن، ويلانۋىڭ كەرەك! ءالى كەش ەمەس.

ءسوزىمدى شورا شامعاليۇلىنان باستادىم ەمەس پە.

شوكەڭ تۋرالى ايتا بەرسەك، ءسوز جەتپەيدى. ءسوز جەتسە دە –  ۋاقىت كوتەرمەيدى.

قازاقتىڭ لەكسيكوگرافياسىن، ديالەكتولوگياسىن، التايستيكاسىن شىرقاۋ بيىككە كوتەرگەن ادام. شوقانتانۋشى، بيبليوگراف، فۋتبول زەرتتەۋشىسى، ازىلكەش، ءانشى، مۋزىكانت، اقىن، سەرى، شەشەن... ايتا بەرەسىڭ، ايتا بەرۋگە بولادى. ءبارىبىر تاۋىسىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس. امبەباپ ادام. ەرەكشە ادام. عاجاپ ادام. باياعىدا-اق اڭىزعا اينالعان ادام، باياعىدا-اق قازاق xالقىنىڭ سۇيىكتى پەرسوناجىنا، كەيىپكەرىنە اينالعان تۇلعا. 

بۇل اڭىز ادام ارامىزدا ءجۇر. ءومىرىن تۋعان ەلىنە ارناپ، كوز مايىن تاۋىسىپ، قازاقتىڭ سارقىلماس قازىناسى – ءسوز بايلىعىن تىرنەكتەپ جيناعان جان. ءوزى ءۇشىن ەمەس  –  سەن ءۇشىن، قازاق xالقى. 

ابەكەڭ تۋرالى اڭگىمە وربىتسەك – ءسوزىمىز ودان سايىن ارتا تۇسەدى، قۋانىشىمىز بەن ماقتانىشىمىزدا شەك جوق (قاراڭىز:  http://almaty-akshamy.kz/?p=30784 ).

سوعىس ارداگەرى، ءتىل تاريxشىسى، تۇركولوگ، ەتنولينگۆيست، ۇيعىرتانۋشى، ەتيمولوگ، كومپاراتيۆيست. ساياساتكەر، ءتىل جاناشىرى، قازاقتىڭ ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى. كوزى ءتىرى كلاسسيك.

ماڭدايالدى باتىرىمىز دەسەك باتىرىمىز، عالىمىمىز دەسەك عالىمىمىز، ۇلاعاتتى ۇستازىمىز دەسەك ۇستازىمىز. ودان ۇلكەن اتاق بار ما؟

قۇرمەتتى حالايىق، نازارلارىڭىزعا تاعى ءبىر ساۋال: مەملەكەتتىك دارەجەدە وسىعان وراي جاۋاپ بەرە بىلدىك پە ءبىز؟

مەن كەشە عانا باكۋدەن كونفەرەنتسيادان كەلدىم. تاقىرىبى  –  «قورقىت اتا مۇراسى». قورقىت اتا جىرىنداعى سيۋجەتتەردىڭ اتاقتى كونە گرەكتىڭ «يلياداسى» مەن «وديسسەيىنە» نۇسقا بولعانىن (!) تۋرا 200 جىل بۇرىن تانىمال نەمىس عالىمى فريدريح فون ديتس ناقتى دالەلدەگەنىنە ارنالعان باسقوسۋ ەدى. جيىنعا ەۋروپادان دا، ازيادان دا كوپتەگەن عالىمدار قاتىستى. قورىتىندى قارارىندا كونفەرەنتسيا بۇل ماڭىزدى تاقىرىپتى جان-جاقتى زەرتتەۋ ءۇشىن  – 

ءتۇرلى عىلىمي زەرتتەۋلەردى;

ەكسپەديتسيالاردى;

كينو تۇسىرىلىمدەردى;

ەنتسيكلوپەديالاردى;

بيبليوگرافيالىق باسىلىمداردى;

قولجازبالاردىڭ تۇپنۇسقا فاكسيميلە جيناقتارىن;

باسقا تىلدەرگە اۋدارۋدى;

تۇراقتى ءتۇرلى دەڭگەيدە باسقوسۋلاردى ۇيىمداستىرۋدى;

جوو-ىنا، مەكتەپتەرگە جەكەلەگەن كۋرستاردىڭ ەنگىزىلۋىن قامتاماسىز ەتۋدى;

كوپتەگەن كونكۋرس، جارىستار جاريالاۋدى;

فەستيۆالدەردى ۇيىمداستىرۋدى;

ءان-كۇي-اڭىز مۇرالارىن زەرتتەۋدى;

تۇركى رەسپۋبليكالارىندا قورقىت اتا ەسىمى بەرىلگەن كوشە اتتارىن، ەسكەرتكىشتەرىن كوبەيتۋ ماسەلەسىن قولعا الۋ;

ارنايى مۋزەيلەر اشۋ;

دۇنيەجۇزى بويىنشا بۇكىل ىزدەنىستەردى ۇيلەستىرىپ، جاريالاپ تۇرۋ;

كورمەلەر وتكىزۋ;

اقىن-جىراۋ كونتسەرتتەرىن ۇيىمداستىرۋ;

يۋنەسكو مەن بۇۇ دەڭگەيىندە ءتۇرلى ءىس-شارالار جوسپارلاۋ;

پوشتا ماركالارىن جاساتۋ;

تەاتر جانە كينو تۋىندىلارىن دايارلاۋ;

جانە كوپتەگەن باسقا دا ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋ ءسوز بولدى.

ءبىر ەرەكشەلىگى  –  بۇل ۇلتتىق مۇددەگە قاتىستى تاقىرىپ بولعانى ءۇشىن قارجى ماسەلەسىندە  ەش شەكتەۋ قويىلمايدى. تالاپ دۇرىس بولسا  –  ەل بار، مەملەكەت بار، ازەربايجان ۇلتى بار، مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياسات بار دەگەندەي  –  قارجىلاندىرۋ شەشىلگەن ماسەلە.

ءبىر عانا ماڭىزدى كىلتيپانى بار...

قوناقتار قازاقتىڭ وسىنداي كەلەلى ماسەلەلەرگە كەلگەندە قاراشاڭىراقتىعىن، ىرگەلىلىگىن، نەگىزى ەكەنىن  –  ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ۇلكەن قۇرمەتپەن اتاپ جاتتى... قورقىت اتا مازارىنىڭ ورنالاسقان، وعىز تايپالارىنىڭ كونە مەكەنى سانالاتىن قاسيەتتى قازاق جەرىن تولعانىسپەن، زور ۇمىتپەن، ۇلكەن سىيلاستىقپەن ەسكە الىپ وتىردى...

كونە ەۋروپانى كوركەم تارتىمدىلىعىمەن سۋسىنداندىرعان ۇلى جىردى، قورقىت بابامىزدىڭ بەينەسىن ءبىز، قورقىتتىڭ اتامەكەنى، وسىنداي بيىكتىك پەن تەرەڭدىك شىڭىنا كوتەرە بىلدىك پە، اعايىن؟

وكىنىشكە قاراي، جوق.

ياسساۋي دا سونداي.

رابيعا اپامىز الپىسىنشى جىلداردان باستاپ «حيكمەتتەردىڭ» ءتىلىن زەرتتەدى. دىنگە قاتاڭ تىيىم سالىنعان زاماننان باستاپ...

ياسساۋيتانۋدىڭ ىرگەسىن قالادى.

ال، ەندى، وسى يگى باستامانى جالعاستىرۋعا، ياسساۋيتانۋدى دامىتۋعا ءبىز تيىسىنشە قىزمەت اتقاردىق پا، قاراشاڭىراق قازاق ۇلتى رەتىندە، بابالار ميراسىنىڭ يەگەر ەلى رەتىندە؟

شىققان كىتاپتار بار، جوق ەمەس. بىرەر-ساران جاقسى زەرتتەۋلەر دە بار...

بىرەن-ساران...

تۇركيادا كەمال ەراسلان دەگەن پروفەسسور عالىم بار. ماماندىعى وسى سالا. ءۇش جۇزدەن استام شاكىرتى بار، وتىزدان استام كىتابى بار...

اتاقتى عالىم فۋاد كوپرۋلۇدىڭ ءبىر ءسوزىن ايتا كەتسەم: قوجا احمەت ياسساۋي بولماسا، تۇركيا دا بولماس ەدى – مەملەكەت رەتىندە، ۇلت رەتىندە، حالىق رەتىندە...

نەگە؟

ءبىز مۇنىڭ جاۋابىن بىلەمىز بە؟

قوجا احمەت ياسساۋي ءوز ءومىرى تۇسىندا دا، قايتىس بولعان سوڭ، كەمىندە، ءۇش-ءتورت عاسىر بويى دا ۇلكەن كەڭىستىكتە ەڭ ابىرويلى، ەڭ سىيلى، ەڭ قۇدىرەتتى، ەڭ سۇيىكتى، ەڭ بيىك تۇلعاسى بولىپ سانالدى: سۇلتانداردىڭ سۇلتانى، پاديشاحتاردىڭ پاديشاحى، حانداردىڭ حانى، كوسەمدەردىڭ كوسەمى رەتىندە تانىلدى.

بيلىك باسىنداعىلار پايعامبارداي كورگەن، قارا بۇقارا حالىق تۋعان اكەسىندەي جاقسى كورگەن.

كەڭىستىگىن اتاساق: ورتا جانە ورتالىق ازيا، قىتايدىڭ جارتىسى، ەدىل بويى، كاۆكاز، بالقان ءوڭىرى، مىسىر، يران، ءۇندىستاننىڭ سولتۇستىگى، قازىرگى تۇركيا جەرلەرى، ت.ب.

ەندى، ويلانىپ قاراڭىز: ول زاماندا بۇگىنگىدەي راديو، تەلەديدار، گازەت-جورنال، ينتەرنەت جوق بولعان.

قانداي قۇدىرەتتىڭ ارقاسىندا، قالايشا وسىنشاما ابىرويعا بولەنگەن ءبىزدىڭ بابامىز؟

وسى سەكىلدى سۇراقتار ءبىزدىڭ تاريحىمىزعا بايلانىستى بىزدە، وكىنىشكە قاراي، از ەمەس، كوپ.

بابالارىمىزدى ەندى تانىپ كەلە جاتىرمىز.

تىلىمىزگە ەندى عانا ءتيىستى قۇرمەت كورسەتىپ، ايتىپ ءجۇرمىز.

ءابدۋالى تۋعانبايۇلى قايدار، رابيعا ساتىعاليقىزى سىزدىق، شورا شامعاليۇلى سارىباي سىندى ۇلى ارىستارىمىزعا دا ءسوز ارناپ، كوڭىل ءبولىپ، العىس ءبىلدىرىپ وتىرمىز.

دەي تۇرعانمەن، وسى ارداقتى ۇلكەندەرىمىزگە مەملەكەتتىك تۇرعىدا كورسەتىلىپ جۇرگەن قۇرمەت پەن ءىلتيپاتىمىز – وزدەرىنىڭ ماڭداي تەرى مەن قىرۋار ەڭبەكتەرىنە لايىق دەپ ايتا الامىز با؟

وسى ورايدا، ءسوزىمدى اياقتاي كەلە، «عالىمدار ءۇيى» جەتەكشىلەرىنە، عاينەكەڭ ايدارحانقىزى، ءبىرىنشى وزىڭىزگە، راكەڭ –  روزا وسپانقىزى، سىزگە، قازاق حالقى اتىنان، انانىڭ اق ءسۇتىن اقتاپ، انا تىلىمىزگە ءومىرىن سارپ ەتكەن قازاقتىڭ ءۇش توقسان تاۋى قۇرمەتىنە، بۇگىنگى سالتاناتتى شارانى ۇيىمداستىرعاندارىڭىز ءۇشىن ۇلكەن العىسىمىزدى جانە ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز.

مۇنداي جوعارى دارەجەدەگى باسقوسۋلار مەن ءىس-شارالار انا ءتىلىمىزدىڭ تۇعىرىن نىعايتىپ، ءورىسىن كەڭەيتەرىنە، زامانىمىزعا ساي ودان ءارى دامي تۇسۋىنە يگى اسەرىن تيگىزەرىنە سەنىمىمىز بەك مول.

 

ەردەن قاجىبەك,

فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

 

Abai.kz