زەينەتاقى قورىنداعى اقشاعا موراتوري ەنگىزۋ كەرەك
بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى اقشاعا ءتۇرلى مەملەكەتتىك جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا موراتوري ەنگىزۋ كەرەك. ونىڭ ورنىنا قازىر بۇل قورعا اۋديت جۇرگىزىپ، ۇكىمەت ۇستاعان اقشانىڭ تيىمدىلىگىن انىقتايتىن تەسكەرۋ مەن ساراپتامالار جاساۋ كەرەك، دەيدى بجزق جانىنان قۇرىلعان قوعامدىق كەڭەستىڭ توراعاسى، بەلگىلى ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپاەۆ LSM باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
«ۇلتتىق قوردىڭ اقشاسىن تۇگەسكەندەر ەندى زەينەتاقى اقشاسىنا قول سالىپ جاتىر. ماسەلەن، قازىر كوپتەگەن ساراپشى دەفولت جاعدايىنا تاپ بولىپ ۇلگەرگەن ەلىمىزدەگى بىرقاتار بانكتەردىڭ شوتىنداعى زەينەتاقى جيناعىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى قوبالجۋ ءبىلدىرىپ جاتىر.
تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر – وتە ناشار مەنەدجەر، ولار ءوز اقشاسىنان گورى، وزگەنىڭ اقشاسىن شاش تا توك پايدالانۋعا ابدەن ماشىقتانىپ العان. ماسەلەن، ۇلتتىق قورداعى «بولاشاقتىڭ اقشاسىن» ءسويتتى ەمەس پە؟ ەندى بۇل باسسىزدىق «بولاشاق زەينەتكەرلەردىڭ» اقشاسىنا قاتىستى ورىن الۋدا.
سول سەكىلدى بولىنگەن اقشانىڭ قايتارىمى كوپتىڭ كۇمانىن تۋعىزىپ جاتىر. ەلىمىزدىڭ جۇيە قۇرۋشى بانكتەرىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن ۇلتتىق قوردان بولىنگەن 10 ملرد دوللاردىڭ كەرى قايتۋىنا قاتىستى ەلباسىنىڭ ءوزى ۇكىمەتتەن جاۋاپ الا المادى ەمەس پە؟..
قالاي دەگەنمەن دە، وزگەنىڭ قالتاسىنا تۇسەتىن شەنەۋنىكتەردىڭ تابەتىن جويۋ كەرەك. ءوزىنىڭ زەينەتاقى جيناعىن قايدا ينۆەستيتسيالاۋ كەرەكتىگىن قاتارداعى سالىمشىنىڭ ءوزى شەشۋى كەرەك، ال شەنەۋنىكتەردىڭ وندا شاتاعى بولماسىن. موراتوري ەڭ الدىمەن وسى ءۇشىن كەرەك»، – دەيدى دوسىم ساتپاەۆ.
ونىڭ پىكىرىنشە، ءوزى باسقاراتىن قوعامدىق كەڭەس «قازاقستاننىڭ زەينەتاقى جۇيەسى» دەپ اتالاتىن بەكىنىسى مىقتى قامال ىشىنە تاپ بولعان «ترويا جىلقىسى» سەكىلدى. «ترويا جىلقىسىنان» قازىر مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار قاتتى ۇركىپ جاتىر ەكەن.
زەينەتاقى اقشاسى قايدا ينۆەستيتسيالاندى – سونىڭ بارلىعىنان جاۋاپ الىنادى. «ەڭ الدىمەن، ءبىز ىسكە كىرىسكەندە، زەينەتاقى اقشاسىنىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىنا قاتىستى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا جان-جاقتان رەسمي ساۋال جولداي باستادىق. كوبىنە وعان جاۋاپتى ۇلتتىق بانكتەن الىپ وتىردىق. ماسەلەن، تەمىرجول سالاسىن قولداۋعا زەينەتاقى جيناعىنان بولمەكشى بولعان 50 ملرد تەڭگەنىڭ جايى شە؟ بۇل اقشاعا جاۋاپتى كەيبىر مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ ۇيقىسى شايداي اشىلىپ، جاۋاپ ىزدەي باستادى. اقىرى ول كەرەك ەمەس دەپ، باستارىن الا قاشتى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ءيا، ءبىز شەنەۋنىكتەردى ساستىراتىن وسىنداي ساۋالداردى ۇنەمى ورتاعا تاستاپ وتىرامىز. كىم قول سالدى، قايسىسى زەينەتاقى اقشاسىنان دامەلى – ءبارىن سۇراستىرامىز. ەندى بىلتىر كونتەينەرلەر تاسىمالى ءۇشىن 1,1 مىڭ تەمىرجول پلاتفورماسىن ساتىپ الۋعا بولىنگەن 17,5 ملرد تەڭگەگە قاتىستى تۇسىنىكتەمە بەرىلمەك.
«قازىر ءبىز سونىڭ جاۋابىن كۇتىپ وتىرمىز. بۇل ءالى – باسى. ارينە، ۇكىمەت حالىققا ونىڭ ءبارىن اشىپ ايتىپ، اعىنان جارىلادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. بىراق ءبىر تامشى سۋ تاس جارادى ەمەس پە؟.. ماسەلەن، MEGA Silk Way «بايتەرەك Development» ارقىلى العان 5 ملرد تەڭگە قارىزىن مەرزىمىنەن بۇرىن جاپتى. بۇل دا زەينەتاقى اقشاسى بولىپ شىقتى. قالعان 10 ملرد تەڭگە الداعى ايلاردا جابىلىپ قالادى. دەمەك، ءبىز قولعا العان ءىس ناتيجەسىن بەرە باستادى»، – دەپتى دوسىم مىرزا.
سونداي-اق دوسىم ساتپاەۆ جيناقتاۋشى زەينەتاقى اقشاسىن ءبىر قورعا جيناۋدىڭ ارتىندا قارا نيەتتىڭ بولعانىن ايتادى.
«بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا ءبارىن بىرىكتىرگەن سوڭ، اياق استىنان شامامەن 90 ملرد تەڭگە زەينەتاقى جيناعى جويىلاتىنى (سپيسانيەگە كەتەتىنى) ءمالىم ەتىلدى. بۇل قازاقستان حالقىنىڭ ادال ەڭبەگىمەن تاپقان اقشاسىنىڭ 10 پايىزىن «تەسىك شەلەككە» سالىپ جاتقانى سەكىلدى. مەنىڭشە، بىرىڭعاي قورعا زەينەتاقى اقشاسىن بىرىكتىرىپ، ءبىر جەرگە جيناۋدا ستراتەگيالىق ماقسات بولماعان. تەك بىرەۋلەر بۇل قوردى ءتۇرلى مەملەكەتتىك جوبالارعا اقشا اۋدارۋدا ەكىنشى مەملەكەتتىك بيۋدجەت نەمەسە ۇلتتىق قور رەتىندە پايدالانعىسى كەلگەن بولۋى كەرەك.
جالپى، بجزق-نى قۇرۋ مۇددەلەر قاقتىعىسىنا اكەلىپ سوققانىن ۇمىتپاعان ءجون. زەينەتاقى اقشاسىمەن ۇلتتىق قور اينالىسا باستاعان كەزدە-اق، «زەينەتاقى قازانىنا» ۇكىمەت، ءتۇرلى مينيسترلىكتەر، كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمدار «قاسىقتارىن» الا جۇگىردى. بۇعان ءوز اكتيۆتەرىندە زەينەتاقى اقشاسىن ساقتايتىن بىزدەگى بانكتەردى دە قوسىڭىز. وندا دا بۇل بانكتەردىڭ قارجىلىق تۇراقتىلىق جايى وتە كۇماندى. ولاردىڭ باسىم بولىگى ساياسي ەليتامەن بىتە قايناسقان بيزنەس-قاۋىمداستىق وكىلدەرى كەلبەتىندەگى ءىرى اكتسيونەرلەردىڭ ارقاسىندا كۇن كورىپ وتىر.
دەمەك، قاتارداعى زەينەتاقى جيناعى سالىمشىلارى ەسەبىنەن ءبىزدىڭ ەليتا وزدەرىنىڭ قاتىسى بار ءتۇرلى قارجى قۇرىلىمدارىن قولداپ وتىرادى.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى – بارلىق بۇل جۇيە تەك ينۆەستيتسيالىق تابىسى، ناقتىسىن ايتپاي-اق قويالىق، قولدارىنا رەسمي ينفلياتسيا دەڭگەيى 6–8 پايىزدان دا تومەن كورسەتىلگەن قاعاز الاتىن قاتارداعى سالىمشىلار ءۇشىن جاسالماعان»، – دەپ تۇجىرىم جاسايدى دوسىم ساتپاەۆ.
قوعامدىق قور باسشىسى ۇكىمەت زەينەتاقى جاسىن وسىرۋگە باس قاتىرعانشا، سالىمشىلاردىڭ ءبىر بولىگىنە ءوز جيناعىن مەرزىمىنەن بۇرىن شەشىپ الۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن تەتىكتى قاراستىرسا، ءجون بولار ەدى دەيدى.
«ايتقانداي، 2018 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ زەينەتاقى جاسىن ءوسىرۋ باستالادى. بىراق بۇعان قاتىستى ازىرگە ءلام-ميم دەپ بىرەۋ جاق اشىپ جاتقان جوق. مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ءتىپتى ءۇنسىز. مەنىڭشە، ەڭ الدىمەن زەينەتاقى جۇيەسىندە ءبىر ءتارتىپ جۇرگىزىپ الىپ، وعان سەنىمدى ارتتىرعاندا عانا مۇنداي تاجىريبەنى قولعا الۋعا بولادى. ال ازىرگە وعان ەرتە.
ساندارعا كەلەتىن بولساق، بجزق سالىمشىلارىنىڭ 78 پايىزىنىڭ ورتاشا جيناق سوماسى 1 ملن تەڭگەنى قۇرايدى، ناقتىراق ايتقاندا، ەركەكتەردىكى – 827,7 مىڭ تەڭگە، ايەلدەردىكى – 623,8 مىڭ تەڭگە. 21 پايىز سالىمشىنىڭ جيناعى 1-دەن 5 ملن تەڭگە ارالىعىن قامتيدى. ال 5 ملن تەڭگەدەن اساتىن جيناقتى 1 پروتسەنت سالىمشى قۇرايدى.
ادامدار جارقىن قارتتىق تۋرالى ۋادەگە ابدەن تويعان. ەگەر مەملەكەت ءوز ازاماتتارىنىڭ زەينەتاقى جۇيەسىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرعىسى كەلسە، وندا قۇر ۋادە بەرە بەرمەي، قازىردەن زەينەتاقى جيناعىن باسقارۋدى ءوز قولىنا بەرۋدە ازداپ «ازىق» بەرىپ تۇرۋى ءتيىس. سول سەكىلدى زەينەتاقى جيناعىن مەرزىمىنەن بۇرىن شەشىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرۋى كەرەك. ارينە، جاپپاي ەمەس.
ماسەلەن، ەگەر سالىمشى وتە اۋىر دەرتكە شالدىقسا، ول ءبارىبىر زەينەت جاسىنا جەتە المايدى، وندا ونى نەگە كۇتۋى ءتيىس. قازىردەن ونى ءوزىنىڭ ەمىنە پايدالانسىن دەگەندەي.
ارينە، ۇكىمەت دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى پاراقورلىققا سىلتەپ، بۇل ۇسىنىستان باسىن الا قاشۋى مۇمكىن. الايدا بالىق باسىنان ءشىريدى ەمەس پە؟ ەگەر شەنەۋنىكتەردىڭ ءوزى جەمقورلىققا جول بەرىپ وتىرسا، وندا ول ءۇشىن ازاماتتارعا ايىپ تاعۋدىڭ قاجەتى قانشا؟» – دەپ سۇراۋ قويادى ساياساتتانۋشى.
ۇكىمەت ءوز جۇيەسىنە سەنىمسىزدىكپەن قاراسا، وندا ولار سالىمشىلاردى زەينەتاقى جۇيەسىنە يەك ارتۋعا قالاي شاقىرادى؟
«قالاي دەگەنمەن دە، ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا بولماسا دا، بەلگىلى ءبىر سەبەبى بار توپتارعا زەينەتاقى جيناعىنداعى اقشاسىن مەرزىمىنەن بۇرىن شەشىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرسىن. ونسىز دا قازىر بۇل اقشا تاجىريبەدەن ءوتۋ بارىسىندا جوعالىپ، قۇنسىزدانىپ جاتىر. وعان قوسا، ونىڭ بولاشاقتا ساقتالىپ قالاتىنىنا دا ەشكىم كەپىل بەرىپ جاتقان جوق. ەڭ قۇرىعاندا، شوتىندا 5 ملن تەڭگەسى بارلاردان باستاسىن.
سوندا ادامدار زەينەتاقى تولەمى قانداي دا ءبىر قوسىمشا سالىق ەمەس، اۋىرعان كەزدە، باسقا قيىن كۇندەر تۋعاندا پايدالانۋعا بولاتىن ءوز اقشاسى ەكەنىن تۇسىنەدى. وندايدا جۇمىسشىلاردا كوپتەپ ەڭبەك ەتۋگە، جيناق جاساۋعا دەگەن قۇلشىنىس پايدا بولادى. ال قازىرگى تۇرىمەن الىسقا بارا المايمىز»، – دەپ قورىتىندى جاساعان ەكەن دوسىم ساتپاەۆ LSM-گە بەرگەن سۇحباتىندا.
كامشات ساتيەۆا
