حالقىمىزدىڭ تاريحىندا  ەرەكشە اتاۋلى كۇندەر بار. ولار زور مانگە يە. ماسەلەن، ومىردەگى بارلىق باق-بايلىعىمىزدىڭ نەگىزى – 16 جەلتوقسان تاۋەلسىزدىك كۇنى ءار قازاق ءۇشىن قىمبات، قاستەرلى. سونداي-اق، ماڭگىلىك ۇمىتىلماس كۇندەر بار. كەشەگى ىشكى اسكەر، بۇگىنگى ۇلتتىق ۇلان ءۇشىن ول 7 ءساۋىر. ءدال وسى كۇنى، 1995 جىلى ەل ءۇشىن كەۋدەنى وققا كەرگەن قازاقستاندىق ىشكى اسكەردىڭ جاۋىنگەرلەرى تاجىك-اۋعان شەكاراسىندا ايبىندى ەرلىكتىڭ نە ەكەنىن ناقتى دالەلدەپ، قايتپاس قايسارلىق، بەرىسپەس باتىلدىقتىڭ ەرەن ۇلگىسىن كورسەتكەن بولاتىن. امال قانشا، مۇزداي قارۋلانعان لاڭكەستەرمەن كەسكىلەسكەن سول شايقاستا 17 باۋىرىمىز قازا بولىپ، 34 جاراقات الدى. ولاردى ۇمىتپاۋ، ەرلىكتەرىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزۋ ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ۇلانىندا بۇل كۇن جىل سايىن «ەرلىككە تاعزىم كۇنى» بولىپ اتالىپ وتىلەدى. ەسكە الۋ شارالارى، ەلدى، وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتى ەلدىككە، ەرلىككە، بىرلىككە شاقىرۋعا ارنالعان تاعىلىمدىق شارالار جەر-جەردە، رەسپۋبليكا بويىنشا ءار اسكەري بولىمدە وتكىزىلەدى.

7 ءساۋىر كۇنى الماتىدا بۇل كۇن ەرەكشە اسەرلى شارالارعا تولى بولدى. ۇلتتىق ۇلاننىڭ «وڭتۇستىك» وڭىرلىك قولباسشىلىعى 5571 اسكەري بولىمىندە ەل ءۇشىن وت كەشكەن ەرلەردى ەسكە الۋ شاراسى ءوتتى. وندا ءسوز العان «وڭتۇستىك» وڭىرلىك قولباسشىلىعىنىڭ كولباسشىسى گەنەرال-مايور قايرات اقتانوۆ: «كورشىڭنىڭ ۇيىندە شۋ شىقسا، سەندە تىنىش جاتا المايسىڭ. توقسانىنشى جىلداردىڭ الماعايىپ جىلدارىندا دا جاعداي وسىلاي بولىپ ەدى. كورشى تاجىك-اۋعان شەكاراسىندا سوعىس وتى ۋشىعىپ تۇردى. كۇندە قان توگىلۋ، قاندى قاساپ، وت كەشۋ. وسى تۇستا ءبىزدىڭ ەلدىڭ مىڭداعان جاستارى دا تمد مەملەكەتتەرى اراسىندا جاسالعان حالىقارالىق كەلىسىمشارت اياسىندا وسى وتتى نۇكتەدەن تابىلدى، تاۋ حالىقتارىنا تىنىشتىق تىلەپ، ىشتەي قان جۇتا اققان قارت پياندج وزەنىنىڭ جاعاسىن باستى. سول قانتوگىستە ەرلىكپەن انتقا ادالدىقتارىن دالەلدەگەن الداسپان نامىستى قازاقستاندىق 7-ءشى روتانىڭ جاۋجۇرەك جىگىتتەرىنىڭ قاي-قايسىنىڭ بولسىن باتىرعا لايىق ورنى بار. ولار ءبىزدىڭ ماڭگىلىك جادىمىزدا».

سونىمەن قاتار وسى كۇنى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ قۇرلىق اسكەرلەرىنىڭ ينستيتۋتىندا «ەرلىك كۇنى» ايرىقشا اتالىپ ءوتىلدى. وعان اۋعان سوعىسى مەن وزگە تاجىك-اۋعان شەكاراسى قاقتىعىسىنىڭ ارداگەرلەر قاۋىمى، ەلىمىزدەگى تاجىكستان ەلشىلىگىنىڭ اسكەري اتتاشەسى، وقۋ ورنىنىڭ باسشىلىعى مەن كۋرسانتتارى قاتىستى.

الدىمەن شارانى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە ءسوز العان «ارداگەر» -  رەسپۋبليكالىق اۋعان سوعىسى جانە جەرگىلىكتى قاقتىعىستاردىڭ ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرىنىڭ قوعامدىق وداعىنىڭ توراعاسى زاپاستاعى پودپولكوۆنيك سەرىكباي بايمولدينوۆ: «تاجىك-اۋعان شەكاراسىنداعى سول قارالى وقيعاعا بيىل 22 جىل تولىپ وتىر. قايتكەنمەن، قايسار ۇلدارىمىز ايقىن باسىمدىقپەن تويتارىس تانىتقان جاۋعا بارىنشا توتەپ بەرىپ، جاۋىنگەرلىك بورىشتارىن وجەتتىكپەن وتكەردى. ابىرويدى تاپتاتپاي، انتقا دەگەن ادالدىقتارىن تانىتتى.  ىشكى اسكەر جاۋىنگەرلەرىنىڭ ەرلىك ىستەرىن ەلباسى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ جوعارعى باس قولباسشىسى ن.ءا.نازارباەۆ تا جوعارى باعالاپ: «قازاقستاندىق باتالوننىڭ ساربازدارى تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى سىرتقى شەكاراسىنىڭ تاجىك-اۋعان بولىگىن ەرلىكپەن كۇزەتتى. بوزداقتارىمىز مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ جولىندا جانىن پيدا ەتتى. ولار ءبىزدىڭ بەيبىتشىلىگىمىز بەن تىنىشتىعىمىزدى قورعادى» دەگەن بولاتىن. سول ۋاقىتتان بەرى سول 17 جاۋىنگەردىڭ ەرلىگىن كەشەگى ىشكى اسكەرلەرى ىلعي 7 ساۋىردە اتاپ ءوتىپ كەلدى. ول ەرلەرىمىز ەڭ اۋەلى بۇكىل ەلىمىزدىڭ سەنىپ تاپسىرعان سەنىمىن اقتادى. سوندىقتان دا مەن جانە ءبىزدىڭ ارداگەرلەر قاۋىمداستىعى وسى كۇندى «ەرلىك» كۇنى دەپ بەلگىلەپ، ەرلىكتى دارىپتەيتىن شارالاردى ەلىمىزدەگى بارلىق قورعانىس سالاسىنىڭ ۇجىمدارىندا وتكىزۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. وسى ۇسىنىمىزدى وڭ قولداپ، مىنا الدىمىزدا وتىرعان وسكەلەڭ ۇرپاققا تاعىلىمدى تاربيە بولاتىنىن جەتە ءتۇسىنىپ، وسىنداي شارانى وتكىزۋگە اتسالىسىپ وتىرعان قۇرلىق اسكەرلەرىنىڭ اسكەري ينستيتۋتىنىڭ باسشىلىعىنا العىسىمدى بىلدىرەمىن. ەندىگى جىلداردان باستاپ بۇل اتاۋلى كۇن - «ەرلىك كۇنى» ەلىمىز بويىنشا بۇكىل وتان قورعاۋشى جۇرتشىلىقتىڭ ورتاق شاراسى بولىپ وتەتىنە كامىل سەنەمىن»، - دەپ اتاپ ءوتتى.

ءسوزىنىڭ سوڭىنان كەيىن ارداگەرلەر قاۋىمىنىڭ توراعاسى ارداگەرلەر وداعىنىڭ اتىنان، اتاپ ايتقاندا باۋىرجان مومىشۇلى اتىنداعى «باتىردىڭ شاپاعاتى»، گەنەرال-مايور ي.پانفيلوۆ اتىنداعى، سوداي-اق، قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى ارميا گەنەرالى س.نۇرماعامبەتوۆ، ەكى دۇركىن كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ت.بيگەلدينوۆ اتىنداعى مەدالدارمەن القالى شاراعا جينالعان ارداگەرلەر مەن قادىرمەندى قوناقتاردى ماراپاتتادى. مۇنان سوڭ ءسوز كەزەگىن تاجىكستان ەلشىلىگىنىڭ اسكەري اتتاشەسى پولكوۆنيك ماقسۇتجان جۋماەۆ قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەردىڭ تاجىك حالقىنا دەگەن باعا جەتپەس كومەگى ءۇشىن 2007 جىلى دۋشانبە قالاسىندا ۇلكەن مونۋمەنت ورناتىلعانىن اتاپ ءوتتى. سول ەرلىك وقيعاسىنىڭ كوزى ءتىرى كۋاگەرلەرى ۇلتتىق ۇلاننىڭ ارداگەرلەرى زاپاستاعى پولكوۆنيك ەرلان الدانازاروۆ، زاپاستاعى پودپولكوۆنيك قايرات عۇسمانوۆ جينالعان قاۋىم الدىندا سول ءبىر قيىن قىستاۋ كۇندەرى جايلى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىسىپ، تاعىلىمدى اڭگىمە اعىنىن ءوربىتتى.

شارا سوڭى پاتريوتتىق رۋحتا شىرقالعان اندەرمەن جالعاستى. «ەرلىك كۇنى» جايلى بىزبەن ءوز پىكىرىن بولىسكەن «وڭتۇستىك» وڭىرلىك قولباسشىلىعى قولباسشىسىنىڭ تاربيە جانە الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى پولكوۆنيك سابىرجان سۇلەيمەنوۆ: «باتىرلارىمىزدى ۇلىقتاۋ حالقىمىزدىڭ سالتى. ءبىز ەش ۋاقىتتا دا ەل ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن ارىستارىمىزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. قايتا سول ەرلەردىڭ ەرلىك ىستەرىمەن جاس ۇرپاقتى وتانسۇيگىشتىك رۋحتىڭ كەمىلىن دارىتىپ، تاربيەلەي ءبىلۋىمىز كەرەك. وتكەن ۋاقىتتا 7 ءساۋىر بوزداقتارعا تاعزىم جاساۋ كۇنى بولىپ كەلدى. ەندى ول جاپپاي وتان قورعاۋشىلاردىڭ ەلدىكتىڭ ءۇشىن وت كەشكەن ەرلىك ىستەرىن ۇلىقتاۋدىڭ ۇيىتقىسى بولعان «ەرلىك كۇنىنە» اينالىپ وتىر. توبەمىزدە ماڭگىلىك بەيبىت اسپان ورناسىن دەپ تىلەيمىن. بالا جىلاپ، اتا-انا قايعىرماسا ەكەن. سول ۇرىستا قازا تاپقان جاۋجۇرەك جىگىتتەرىمىزدىڭ قاي-قايسى بولسا دا باتىر اتاعىنا لايىق. ولاردىڭ رۋحتارىنا مىڭ تاعزىم ەتەمىن»، دەپ اتاپ ءوتتى.

مايور ارمان اۋباكىروۆ،

الماتى قالاسى

Abai.kz