Cەناتوردىڭ ءسوزى: «دەپۋتاتتاردى سىنايسىزدار كەپ، سوندا ولاردى كىم سايلادى؟»

قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى بىرعانىم ءايتىموۆا دەپۋتات مانداتىن يەمدەنىپ جۇرگەن ارىپتەستەرى تۋرالى ءسوز ەتتى.

جاقىندا استانا جاقتا ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلىپتى. ول الەۋمەتتىك سانانى مودەرنيزاتسيالاۋمەن اينالىساتىن كورىنەدى. ءيا، قوعام ساناسىن تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋ كەرەك-مىس. قالاي؟

«دەپۋتاتتارىڭ ەسى بار، ساناسىز دەپۋتات جوق. بىزگە تەك العا ءجۇرۋ، دامۋ كەرەك. ءوز ەلىمىزدىڭ، تەرريتوريامىزدىڭ، مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەسىن قورعاۋىمىز قاجەت. سىزدەر دەپۋتاتتاردى سىنايسىزدار كەپ. مەن سۇرايىنشى: سوندا ولاردى كىم سايلادى؟ سايلاۋشىلار سايلادى عوي. سەناتورلاردى سىزدەر جاناما تۇردە، ءماسليحات ارقىلى سايلايسىزدار.  مىنە، ەندەشە. تاڭداعاندا، ەڭ لايىقتىلارىن سايلاڭىزدار.  مەنىڭشە، حالىق ەڭ لايىقتى دەپۋتاتتاردى سايلادى»، - دەيدى بىرعانىم ءايتىموۆا.

ءايتىموۆا حانىمنىڭ ءسوزىن قازاقشاعا قوتارىپ وتىر تۇيگەنىمىز – دەپۋتاتتاردى حالىق سايلايدى ەكەن.

بىلە ءجۇرىڭىز! ءبىر مانداتتىق سايلاۋ جۇيەسى توقتاعالى بەرى، دەپۋتاتتى حالىق سايلامايدى، سەناتور حانىم. ءبىز پارتيالىق سايلاۋ پروتسەسسىنە وتكەنبىز. پارتيالىق سايلاۋدىڭ ءوزى پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىندا عانا جۇزەگە اسادى. ءماجىلىستىڭ 107 دەپۋتاتىنىڭ ەسىم-سويىن ەل بىلمەيدى. ءماجىلىستىڭ 98 دەپۋتاتىن پارتيا كەڭەسى انىقتايدى. 9 دەپۋتات قحا-نان سايلانادى.

ال جوعارعى پالاتا سەناتتى وبلىستىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى جاساقتايدى. ولاردىڭ ىشىندە پرەزيدەنت پارمەنىمەن تاعايىندالاتىن دەپۋتاتتار دا جوق ەمەس.

بۇل قر پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى كونستيتۋتسيالىق زاڭ. وندا ءماجىلىس پەن سەنات دەپۋتاتتارى قالاي جانە قانشا مەرزىمگە سايلاناتىنى تۋرالى تايعا تاڭبا باسقانداي كورسەتىلگەن. وكىنىشكە وراي اتالعان كونستيتۋتسيالىق زاڭنان «دەپۋتاتتاردى حالىق سايلايدى» دەگەندى كورمەدىك.

(http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z950002529_)

دەپۋتات دەگەن اۋەلدە لاتىنشادان «وكىل» دەگەندى بىلدىرەدى ەكەن. حالىقتىڭ بيلىك قابىرعاسىنداعى سەنىمدى وكىلى. ياعني، تۇسىنۋىمىزشە، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن، زار-زاپىرانىن باسشىلىققا جەتكىزىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرۋشى.

بۇگىنگى دەپۋتات شە؟ بيلىكتىڭ تاپسىرماسىن حالىققا تاپسىرلەۋشى «وكىلگە» اينالىپ كەتكەن جوق پا؟ سولاي سەكىلدى. سەبەبى، سوڭعى كەزدە باق-تا «دەپۋتاتتار جولداۋدى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن ەل ارالاماق» دەيتىن تاقىرىپ ءجيى قاۋزالادى. مىسالى رەتىندە، «Google» ىزدەۋ جۇيەسىندە ءدال وسى تاقىرىپپەن جازىلعان 70 مىڭعا جۋىق ماقالا بار ەكەن.

«دەپۋتات - حالىقتىڭ قىزمەتشىسى» دەگەن ءسوز بار ەدى. دەپۋتا́ت ( لات. deputatus — جىبەرىلگەن) — ازاماتتاردىڭ تاڭداۋى بويىنشا بيلىك ورگانىنا جىبەرىلگەن ادام. وعان قاراستىرىلعان جەڭىلدىكتەرگە پارلامەنتتىك يندەمنيتەت كىرەدى. دەپۋتاتتى حالىق تاڭداۋى ءتيىس-ءتى. ول حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءام ءتىلى. ءبىز كۇللى الەمگە «زايىرلىمىز، دەموكراتيالىق پرينتسيپتەرگە سۇيەنەمىز» دەيمىز. دەموكراتيا – ءسوزى demos – حالىق جانە kratos – بيلىك دەگەن گرەك سوزىنەن شىققان، ياعني “حالىق بيلىگى” دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. حالىقتى بيلەۋ ەمەس، حالىقتىڭ بيلەۋى. دەپۋتات سول ءۇشىن سايلانادى. ءبىر اۋىز سوزبەن تۇيىندەسەك، «حالىقتىڭ قىزمەتشىسى» (سلۋگا نارودا).

مىنە، سولاي! دەسە دە، «ساناسىز» دەپۋتاتتاردىڭ جوق ەكەنىنە سەندىردىڭىز، سەناتور حانىم!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz