ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەشەگى قازاقتىڭ كورنەكتى ءۇش جازۋشىسىمەن وتكىزگەن اڭگىمەسى دە قوعامدىق پىكىرلەردىڭ قىزۋ تالقىسىنا ءتۇسىپ جاتىر.

ەستەرىڭىزدە بولسا، وسىنداي ءبىر اڭگىمەنى پرەزيدەت جازۋشىلارمەن بۇدان ون شاقتى جىل بۇرىن دا وتكىزگەن بولاتىن. ارادا ءدال قانشا جىل وتكەنى ەسىمدە جوق، بىراق ەكى كەزدەسۋدەگى اڭگىمەنىڭ اراسى بىزگە بۇگىن جەر مەن كوكتەي سەزىلدى. جازۋشىلارىمىز بۇل جولى اپتىقپاي-اسىقپاي ىستىق لەبىزدەرىن، قۋانىشتارىن ءبىر-بىرلەپ جەتكىزدى. سوسىن، ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. ەل باسشىسى مۇقيات تىڭداپ، ەركىن اڭگىمەگە ءوزى جول اشىپ بەرىپ وتىردى. بۇرىنعىداي، «ءاي، سماعۇل!» دەگەن جوق. سەبەبى، بۇگىنگى جاعداي مۇلدە باسقاشا! ۇلت كوشباسشىسى ءوزى ايتقانداي، ەلىمىزدە جاساپ جاتقان ءۇش ۇرپاق، وزگە ۇلىس وكىلدەرى 25 جىل  بويى قازاقتىڭ دارقان كوڭىلىن، قازاقستاننىڭ بەيبىت، تىنىش ءومىرىن ابدەن ءتۇسىندى. اينالامىزداعى ەلدەردىڭ دە اۋسەلەسىن كورىپ، ءبىلىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە، باتىس پەن شىعىسىمىزداعى قۇداي قوسقان قوس كورشىمىز ۇلتشىلدىقتىڭ تۋىن مىقتاپ قولعا الۋدا. بىرەۋى اينالاسىنا كوز الارتسا، ەكىنشىسى  يىنىنەن دەم الىپ تۇر. ونى دا ەلباسى ءوزى ايتىپ، ەسكەرتتى. دەمەك، قازاقستان ءۇشىن بۇگىن ۇلتتىق ۇپايدى تۇگەندەمەسكە ەش امال قالعان جوق! سول ءۇشىن دە پرەزيدەنتىمىز دەر كەزىندە باتىل دا سالماقتى قادام جاسادى. بولاشاققا وقتاي ءتۇزۋ باعدار سىلتەپ، سانانى جاڭعىرتۋ تۋرالى ۇلى ۇران تاستادى.

ەندى ءۇش قالامگەرلەردىڭ سوزىنە جەكە-جەكە ءۇڭىلىپ كورەلىك.

ءبىرىنشى بولىپ ءسوز العان دۋلات اعا يسابەكوۆ ەلباسىنىڭ ءدىن قايراتكەرلەرىمەن كەزدەسۋىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، ءدىني احۋلدى ناقتى مىسالدارمەن جانە ءبىر پىسىقتاپ ءوتتى.

بەكسۇلتان نۇرجەكەۇلى اعامىزدىڭ تاريحي قورىمدار مەن كوشەلەر تۋرالى سوزدەرىنە قاراعاندا، لاتىن ارىپىنە كوشۋ تۋرالى ايتقان ويلارى پرەزيدەنتتىڭ نازارىن بىردەن اۋداردى.

ال، قاشاندا سىرباز قالپىنان جازبايتىن، قاشاندا ەلباسىنىڭ قاسىنان تابىلىپ، قولداۋشىسى بولىپ كەلە جاتقان سماعۇل اعا ەلۋباي بۇل جولى دا كەزدەسۋدىڭ ءارىن كىرگىزىپ، اڭگىمەنىڭ سالماعىن ارتتىردى. اسىرەسە، ونىڭ جۇرت كوكەيىندە جۇرگەن ءۇش تىلدىلىك، بالاباقشادان باستاپ قازاق تىلىندە وقىتۋ تۋرالى ويلارىن نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ىقىلاسپەن تىڭداپ، قاعازعا ءتۇرتىپ الىپ وتىردى.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ءارى وتە قاجەتتى تاقىرىپ – دەموگرافيالىق جاعداي مەن كوشى-قون – الىستاعى اعايىن تاعدىرى.

ارينە، كوشى-قون – ۇلت كوشباسشىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جولعا قويعان تۇڭعىش ءھام ۇلى ساياساتى! نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ كەمەڭگەر تۇلعا ەكەنىن تورتكۇل دۇنيەگە بىردەن تانىتقان باتىل ءارى ءتاريحي شەشىمى!

2016 جىلى سوڭعى رەت وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىندا ءوز بەتىمەن كوشىپ كەلىپ قونىستاناتىن قانداستارىمىز بەن ىشكى كوشى-قون ءۇشىن تولىق جاعداي جاسالعان. ۇكىمەت قاۋلى شىعارىپ، ورالماندار مەن قونىس اۋدارۋشىلاردى قونىستاندىراتىن ارنايى وڭىرلەردى دە بەلگىلەپ قويدى. ەلباسى بۇل ساياساتتىڭ وزگەرمەيتىنىن ءار سوزىندە شەگەلەپ ايتىپ كەلەدى. جاقىندا باكۋ ساپارىنان قايتىپ كەلە جاتىپ، ماڭعىستاۋ ولكەسىنە سوققان پرەزيدەنت، اقتاۋ قالاسىندا وبلىس اكتيۆىمەن كەزدەسكەندە، بۇل وڭىرگە تاۋەلسىزدىك جىلدارى 125 مىڭ قانداسىمىزدىڭ قونىستانعانىن ايتا كەلىپ، «كوش جالعاسىپ  جاتىر، جالعاسا بەرەدى دە!» دەدى.

سوعان ساي، بۇل ماسەلەنى سماعۇل اعانىڭ كوتەرەتىن دە ءجونى بار جانە  ۇلتىمىزدىڭ بويىنداعى پاسسيونارلىق رۋحپەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، جەرىنە جەتكىزىپ تۇرىپ ايتتى. وكىنىشكە قاراي، اڭگىمەنىڭ وسى بولىگى ەفيرگە شىققاندا قيىلىپ قالعانى كورىنىپ تۇر. ونى سماعۇل اعانىڭ ەلباسىنا «ءسىز سۇراق قويدىڭىز، «مىناۋ شەتەلدەگى بەس ميليوندى قالاي اكەلەمىز»، - دەگەن سوزىنەن اڭعاردىق. قالاي دەگەنمەن دە كوشى-قون ساياساتى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىلعانى بەلگىلى بولى.

وسى ورايدا، ەلباسىمىزدىڭ كوشى-قون ساياساتىن ءوز دەڭگەيىندە جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاڭا باعدارلاما، ۇلتتىق جاڭعىرۋ كەرەك ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون!

بىزشە، تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «كوشى-قون قورىن» قۇراتىن مەزگىل ابدەن پىسىپ جەتتى.

ەلباسى «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى تاريحي ماقالاسىندا «تۋعان جەر» جوباسىن ۇسىنىپ، اۋىلدى، ەلدىمەكەندەردى كوركەيتۋگە كۇش سالۋدى تاپسىردى. «تۋعان جەرىنە كومەك جاساعان جانداردى قولداپ-قۇرمەتتەۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن تابۋ كەرەك» دەدى.

قۇدايعا شۇكىر، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ وسىناۋ كوشى-قون ساياساتىنىڭ اياسىندا ءبىر ميلليوننان استام قانداسىمىز ەلگە ورالدى. كەلەم دەۋشىلەردىڭ دە قاراسى كوپ. ەڭ كەرەمەتى، شەتتەن كەلگەن اعايىننىڭ ءال-اۋحاتى جاقسى. سىرتتا ءجۇرىپ جيعان تاجىربەسىمەن ورتاعا تەز بەيىمدەلىپ، قاتارعا قوسىلىپ كەتتى. سەبەبى بىزدە ەڭبەك ەتەم، اۋقاتتانام دەگەن ادام ءۇشىن ءتيىمدى جاعداي، مول مۇمكىندىك بار. قانداستارىمىز كاسىپورىندار قۇرۋمەن بىرگە، قورلار دا اشىپ جاتىر.

وكىنىشتىسى سول، الگى قورلار ميلليونداعان اقشاعا استا-توك توي-تومالاق، ءنازىر-قۇزىر وتكىزۋ، ناۋرىز كوجە بەرۋ سىندى  شارالاردان شىرمالىپ شىعا الماي جاتىر.

ەلباسىنىڭ 2015 جىلى 11-قىركۇيەكتە استانادا «قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا» ارنالعان سالتاناتتى جينالىستا ايتقان «تەك وتكەن تاريحىمەن عانا ماقتاناتىن ەلدىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر. ءار بۋىن وكىلدەرى اتا-بابا داڭقىنا داڭق قوسىپ، ابىرويىن ارتتىرىپ، بۇكىل دۇنيەجۇزى الدىندا بەدەلىن بيىكتەتە بىلگەن ەلدىڭ عانا بولاشاعى جارقىن، مەرەيى ۇستەم بولادى!»-دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن ەسكە الساق، بۇل سۇردەكتەن شىعىپ، بولاشاقتى بەتكە العان ۇلتتىق دەڭگەيدەگى شارۋلاردى قولعا الۋعا ۇمتىلۋىمىز كەرەك!

ارنايى كوشى-قون ءۇشىن جۇمىس اتقاراتىن مۇنداي قور ەۆرەي مەن نەمىستە ەجەلدەن بار. مىسالى، ەۆرەيلەردىڭ "كوشى-قون" قورىنىڭ تۇڭعىش تۇيىندەمەسىن 1856 جىلى "سيون تاۋعا قايتۋ" دەگەن ۇرانمەن ء"وزىمىزدىڭ" كادىمگى كارل ماركس جاساعان!! ەۆرەيلەردىڭ  بايلارى، ورتا تاپتارى بەرىسى ءوز ەلىندە، ارىسى اقش-تا ءجۇرىپ تە بۇگىندە سول ۇلتتىق قورلارىنا اقشا قۇيىپ وتىرادى. ول اقشا الەمدە تارىداي شاشىراپ جۇرگەن قانداستارىن وتانىنا جيىپ الۋعا جۇمسالادى. ءتىپتى، كوشىپ كەلگىسى كەلمەيتىن شەتەلدە جۇرگەن ءاربىر ەتنيكالىق ەۆرەي وسى قوردىڭ ەسەبىنەن ومىرىندە ءبىر رەت يزرايلگە بارىپ قايتادى ەكەن. سەنەسىز بە، وسى قور قۇرىلعان تۇستا يزرايلدە نەبارى 10029 ادام عانا بولسا، يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعان كۇنى (1848 جىل، 14 مامىر) ولاردىڭ سانى وسى ۇلتتىق قوردىڭ جەبەۋىمەن ءبىر-اق كۇندە 600 000 ادامعا بىردەن تولىققان...

جاڭا قازاقستان تارحىندا جۇزەگە اسقان ۇلى جوبالاردىڭ ءبارى ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پاراساتتىلىعىمەن جولعا قويىلعان. بولاشقتا ونىڭ ءبارى  نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ اتىمەن، مارتەبەسىمەن بايلانىستى بولۋى كەرەك! سول ءۇشىن كوشى-قون ساياساتىن ودان ارى جاڭعىرتۋ ءۇشىن تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «كوشى-قون قورى» بۇگىن اۋاداي قاجەت! بۇگىن تۇجىرىمداماسى جاسالىپ، اتالعان قور قۇرىلسا، ەرتەڭ ونى اۋقاتتى اعايىندارىمىزدىڭ دوڭگەلەتىپ اكەتەتىنە ءشۇبا جوق! كوشتىڭ باعىتىن ۇكىمەت ايقىنداعان سولتۇستىك ايماقتارعا بۇرۋعا، اۋىلداردىڭ بەت-بەينەتىن وزگەرتۋگە قور ءوز سەپتىگىن تيگىزەتىنى دە ءسوزسىز!!

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەلباسىنىڭ ءۇش جازۋشىمەن وتكىزگەن اڭگىمەسى كوڭىلىمىزدەن شىقتى، كوكەيىمىزگە قونىمدى ويلارىمەن ەستە قالدى! «كوشى-قون قورى قۇرىلسا...» دەگەن ءۇمىتىمىزدى ۇكىلەي ءتۇستى.

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz