بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز - اقبەرەن ەلگەزەك. اڭگىمە - تەمىر جول بەكەتىندە ءوتتى. ادەبيەتكە ەكىمىڭىنشى جىلدان كەيىن كەلگەن. اقىن، «سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. «كوك ءبورىنىڭ رۋحى»، «كولەڭكەلەر كۇبىرى» جىر-جيناقتارىنىڭ اۆتورى. كەزىندە «قازاق ادەبيەتىن قولداۋ» قورىن قۇرعان. ول قور رەسپۋبليكالىق ادەبي-تانىمدىق «كەنتاۆر» گازەتىن شىعارىپ تۇردى. ينتەرنەت جۇيەسىندە وتە تانىمال. ءوزىنىڭ پوەتيكالىق سايتى بار.  www.akberen.com

ول ولەڭگە كەلگەن جوق. ولەڭ وعان كەلدى. اقىنعا. كۇتپەگەن جەردەن ەمەس. كۇتكەن جەرى - تاعدىرى. ءبىر قاراعانعا، سىرت كەلبەتى ەسەنيندى ەسىڭىزگە تۇسىرەدى. جانى... قۇشتارلىق بار. سول سەزىم - ونىڭ الەمىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى. سەرگەك. جاڭاشىل. ءداستۇردى جوققا شىعارۋشى ەمەس. ادەمى كيىنگەندى ۇناتادى. ەستەت. سىيلاس ادامدارىمەن قارىم-قاتىناستا ءوزىن ەكىنشى ورىنعا ىسىرىپ قويىپ جۇرەدى. ماقساتشىل، مۇددەشىل. بەيمالىم، تىلسىم اتاۋلىعا ىنتىق. جەتىنشى ايداھاردىڭ الەمىن ىزدەيدى. پوەتيكالىق ىزدەنىسى - ءوزىن تانۋعا ۇمتىلۋ.

بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز - اقبەرەن ەلگەزەك. اڭگىمە - تەمىر جول بەكەتىندە ءوتتى. ادەبيەتكە ەكىمىڭىنشى جىلدان كەيىن كەلگەن. اقىن، «سەرپەر» جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى. «كوك ءبورىنىڭ رۋحى»، «كولەڭكەلەر كۇبىرى» جىر-جيناقتارىنىڭ اۆتورى. كەزىندە «قازاق ادەبيەتىن قولداۋ» قورىن قۇرعان. ول قور رەسپۋبليكالىق ادەبي-تانىمدىق «كەنتاۆر» گازەتىن شىعارىپ تۇردى. ينتەرنەت جۇيەسىندە وتە تانىمال. ءوزىنىڭ پوەتيكالىق سايتى بار.  www.akberen.com

ول ولەڭگە كەلگەن جوق. ولەڭ وعان كەلدى. اقىنعا. كۇتپەگەن جەردەن ەمەس. كۇتكەن جەرى - تاعدىرى. ءبىر قاراعانعا، سىرت كەلبەتى ەسەنيندى ەسىڭىزگە تۇسىرەدى. جانى... قۇشتارلىق بار. سول سەزىم - ونىڭ الەمىنىڭ قوزعاۋشى كۇشى. سەرگەك. جاڭاشىل. ءداستۇردى جوققا شىعارۋشى ەمەس. ادەمى كيىنگەندى ۇناتادى. ەستەت. سىيلاس ادامدارىمەن قارىم-قاتىناستا ءوزىن ەكىنشى ورىنعا ىسىرىپ قويىپ جۇرەدى. ماقساتشىل، مۇددەشىل. بەيمالىم، تىلسىم اتاۋلىعا ىنتىق. جەتىنشى ايداھاردىڭ الەمىن ىزدەيدى. پوەتيكالىق ىزدەنىسى - ءوزىن تانۋعا ۇمتىلۋ.

- مىڭجىلدىقتىڭ جانى - ءبىر ساتتە، جالقى ساتتە. كەز كەلگەن تاريحي وقيعا عاسىرلار بويى تولعاتقانىمەن، ىشتە پىسكەنىمەن ءبىر-اق ساتتە ومىرگە كەلەدى. قاراساڭىز، ءار فيلوسوفيالىق ءداۋىردى اشاتىن ءبىر ويلاۋ جۇيەسى، ءار پوەتيكالىق ءداۋىردى اشاتىن سەزىنۋ فەنومەنى بولادى. قالاي ويلايسىز، جاڭا كەزەڭدەگى پوەتيكالىق ءداۋىر اشىلدى ما، اشىلسا، ونىڭ ستيحياسى نە؟
- جاڭا پوەتيكالىق ءداۋىر ءبىر عانا ولەڭنىڭ دۇنيەگە كەلۋى ءۇشىن اشىلاتىن سەكىلدى. سول ءبىر عانا ولەڭدى جازۋ ءۇشىن قانشاما بۋىن مەن ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن تالانتتار دۇنيەگە كەلىپ، الماسىپ جاتادى. بالكىم، ول ولەڭ جازىلعاننان كەيىن دە قانشا بۋىن كەلىپ كەتۋى مۇمكىن. ماسەلە سول ءبىر قاسيەتتى شۋماقتاردىڭ تولعاعىندا بولىپ وتىر. بىراق ول ولەڭدى ءبىر عانا اۋليە اقىن جازاتىنى ءسوزسىز.
جاڭا عاسىردىڭ، ءتىپتى جاڭا مىڭجىلدىقتىڭ باستالىسىمەن سول ءبىر ولەڭگە دەگەن بايگە باستالىپ كەتتى. ول جازىلىپ قويدى ما، جوق پا، ونى تاريح كوكەم ايتسىن. دەگەنمەن جاڭاشا ءسوز ساپتاۋ مەن وزگەشە پايىمنىڭ كەلگەنى داۋسىز. ول بىرەۋگە تۇسىنىكسىز، تۇماندى-بۇلدىر شاتپاق-شيماي بولىپ كورىنەر. وعان رەنجۋدىڭ قاجەتى جوق. سولاي ويلاعانداردىڭ تالعامى وتكەن ۋاقىتقا دەگەن ساعىنىشتان عانا تۇرادى.
جاڭا پوەزيانىڭ ستيحياسى - مۇڭ. ونى قاسىرەتتەنۋ دەپ ءتۇسىنۋ قاتە. مۇڭ - جاڭا پوەزيانىڭ كوكجيەگىنە ەرتىپ اپاراتىن سۇلۋ جولسەرىك. ولەڭنىڭ تۋىلۋ الدىندا مۇڭ تۇرماسا، ول ولەڭ شەتىنەپ تۋعان بالا سياقتى بولادى. بىلايشا ايتقاندا، پوەتيكالىق اتموسفەراسى سەزىلمەيدى. سەبەبى مۇڭ - ءتاڭىري ماحابباتتىڭ باستاۋى... ال ناعىز پوەزيا - عارىشتىق اۋقىمداعى مۇڭلى شاتتىق بولۋى ءتيىس!
- قاسيەتتى كىتاپتاردا ابىلدان ۇرپاق تاراماعاندىعى جايلى ايتىلادى. جانە «ونىڭ قانى ءالى كۇنگە دەيىن شىڭعىرىپ تۇر» دەلىنەدى. وسى داۋىس... اۋليەلەر مەن اقىنداردىڭ ءومىر تاريحى، جان دۇنيەسىنىڭ تاريحىندا الدەبىر «كۇبىر» ەستىگەندىكتەرى جايلى دەرەكتەر بار. بۇل - ادامزات بالاسىنىڭ العاشقى كۇناسىن، اپريوري قاتەلىگىن ەسكە سالاتىن داۋىس دەپ ويلايسىز با؟ الدە جاي عانا اڭىز با؟
- اقىن بولماسام، مۇنى اڭىز دەر ەدىم. جاراتىلىستا ەشتەڭە كەزدەيسوق ەمەس. الميساقتا رۋحتارى جاراتىلىپ، ومىرگە كەلمەگەن ابىل ۇرپاقتارىنىڭ قاسىرەتى سۇمدىق، ارينە. دەگەنمەن ءتاڭىر ادامعا جارىق پەن نۇر تۋرالى تۇسىنىكتى تۇنەك ارقىلى بەرگەن. ابىل - ەڭ العاشقى قۇرباندىق. ونىڭ ءولىمى مۇنداي سوراقىلىقتى بىلمەگەن ادام اتا مەن حاۋا انانىڭ وزدەرىنە جانە ولاردىڭ كۇللى ۇرپاعىنا زۇلىمدىق تۋرالى اقپاراتتى جەتكىزدى. ول ءوز كەزەگىندە ادىلدىككە قۇشتارلىق سەزىمىنىڭ پايدا بولۋىنا الىپ كەلدى. اۋليەلەر مەن اقىندار ادىلەتتىلىك پەن مەيىرىمدىلىكتى ناسيحاتتايتىن ەلشىلەر. كوپ جاعدايدا سول «كۇبىر» مەن «سىبىردى» ەستىگەندەرى ءۇشىن ولار قابىلعا ۇقساپ كەتكەن ۇرپاقتاردىڭ قولىنان مەرت بولىپ جاتاتىنى وكىنىشتى.
- ادامداردى شارتتى تۇردە ەكىگە ءبولۋ بار: جاقسى ادام جانە جامان ادام. جاقسى ادام دەگەنىمىز كىم؟ جامان ادام دەگەنىمىز كىم؟
- ءتاڭىر جاراتقان بىردە-ءبىر تىرشىلىك يەلەرىنىڭ جامانى جوق. جاراتۋشى ادامعا تاڭداۋ قۇقىعىن بەرگەن. اركىم ءوز تاعدىرىن ءوزى سومدايدى. «جامان ادام» دەپ ەسەپتەلىنەتىن كىسىنى ءبىز، بالكىم، تۇسىنبەيتىن شىعارمىز. ال ول ءوزى تاڭداعان جولىن دۇرىس دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ قىلىقتارىنىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن جاساعان عانا ەكشەيدى. ءبىزدىڭ وعان حاقىمىز جوق.
- جامان ولەڭ دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
- جاقسى اقىن جامان ولەڭ جازا المايدى دەگەنگە كەلىسىپ الساق... قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، جامان ولەڭ جازۋ ونىڭ قولىنان كەلمەيدى. تالانت - مۇزارت شىڭ سەكىلدى، ونىڭ باسىندا تەك ءمولدىر مۇزدىقتار عانا تۇرادى. شايقالسا، ءارتۇرلى ارنالارمەن توننا-توننا قار كوشكىنىن اعىزادى. ال «حالتۋرا» دەگەن ادەبيەت پايدا بولعان ساتتەن ونىڭ نەگىزگى جاۋى ىسپەتتەس ەرىپ كەلە جاتىر. ول كادىمگى باسىنان تەك لاي سۋ اعاتىن توبەشىك سەكىلدى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ ول ساز بالشىق، توڭ بولىپ قاتىپ قالادى عوي... ءبارى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.
- كەيدە شىعارماشىلىقتان كەتىپ قالعان ادامدار «ادەبيەتتى تاستاپ كەتتىم» دەيدى. قالاي ويلايسىز، نەگىزىندە ولەڭ تاستاپ كەتپەي مە؟ وسى ولەڭنىڭ ۇشىپ كەتپەۋى ءۇشىن جاننىڭ كۇيى قانداي دەڭگەيدە بولۋى كەرەك؟ اقىننان ساتقىندىق پەن قاتىگەزدىك شىعا ما؟
- «ادەبيەتتى تاستاپ كەتتىم» دەگەنشە، «مەنىڭ جازاتىن پوتەنتسيالىم ءبىتتى» دەگەن ءجون. سەبەبى كەز كەلگەن قالامگەرگە بۇكىلعارىشتىق اقپاراتتىق قازىنادان بەلگىلى مولشەردەگى شىعارمالار جيىنتىعى بۇيىرادى. ال ولەڭنىڭ اقىننان جيىركەنىپ ۇشىپ كەتۋى شىندىق. سەبەبى ول قاسيەتتى قۇس. وعان دەگەن ماحابباتىڭ سونگەن ساتتە ول سەنى تاستاپ كەتەدى. اقىن ءۇشىن ەڭ الدىمەن، جاننىڭ تازالىعىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. كيەلى ولەڭ-قۇس تەك كىرشىكسىز ىشكى الەمدە ۇشىپ ءجۇرۋى ءتيىس. رۋحاني دەڭگەيى جوعارى ادام عانا ادەبيەتتە جۇرۋگە قۇقىعى بار. اقىننان قاتىگەزدىك دە، ساتقىندىق دا شىقپايدى. ەگەر ول ناعىز اقىن بولسا. اقىن - ەڭ الدىمەن بولمىس. ول بولمىس تازا جانە مەيىرىم نۇرىن شاشىپ تۇرۋى شارت.
- ولەڭ تەحنيكاسى دەگەننەن شىعادى، جاڭا مازمۇننان جاڭا ءپىشىن تۋا ما، الدە كەرىسىنشە مە؟
- ادام جانىنىڭ بولمىسى بەتىنە شىعىپ تۇراتىنى سەكىلدى، ولەڭنىڭ دە ءپىشىنىن مازمۇنى سومدايدى. كەرەك دەسەڭىز، قارا ولەڭ فورماسىمەن جازاتىن مويىندالعان اقىندارىمىزدىڭ ولەڭدەرىندە وزىنە ءتان، وزگەشە ءستيلى بايقالىپ تۇرادى. فورمالىق ىزدەنىس ادەبيەتكە توڭكەرىس جاسايمىن دەپ كەلگەن ءار اقىندا بولاتىن الەك. شىنىمدى ايتسام، مەن دە ءبىراز ارەكەتتەنگەن بولدىم. بولمادى، نەگىزى... تۇسىنگەنىم، ولەڭ فورمالارىنىڭ بارلىق ءتۇرى جاسالىپ قويعان سەكىلدى. مۇمكىن، بولاشاقتا جاسالاتىن شىعار. ازىرگە جاڭا زامان پوەزياسىنىڭ مىندەتى قولدا بار فورمالارعا مازمۇندىق وزگەشە ءتۇر-ءوڭ بەرۋدە بولىپ وتىر.
- ايتۋ جانە جىرلاۋ. وسى ءبىر نازىك ارالىقتاعى قۇبىلىستىڭ اتى نە؟
- ول قۇبىلىستىڭ اتى - ترانس بولار. ولەڭنىڭ تەحنيكاسىن مەڭگەرىپ العاندار، قۇراستىرىپ، تىگىسىن جاتقىزىپ جازا بەرەدى. ال ناعىز ولەڭ ساناڭ ۇيىقتاپ، جۇرەگىڭ - راديوقابىلداعىش رەتىندە ىسكە قوسىلعاندا دۇنيەگە كەلەدى.
- شىن جەك كورە الماعان ادام شىن سۇيە دە المايدى. ومىردە نەنى جەك كورەسىز؟
- ساتقىندىق پەن سەرتتە تۇرا الماۋشىلىقتى. سوسىن سەبەبى جوق وتىرىكتى.
- ءار ادامنىڭ ىشىندە ءبىر نارتسيسس ءومىر سۇرەدى. سونداي-اق گورگونا مەدۋزا دا. ءوز ىشىڭىزدە كىمدى كوبىرەك سەزىنەسىز؟
- ءاي، سونىڭ ەكەۋى دە بار-اۋ... شىعارماشىلىقتا نارتسيسسيزمەن اۋىرماعان قالامگەر - جازۋشى ەمەس. تىرشىلىكتە گورگونا بولماساڭ، اشتان ولەسىڭ...
- كۇندەردىڭ كۇنىندە ۋاقىتتىڭ الدىندا، تاريحتىڭ الدىندا، ادامنىڭ الدىندا، ءتىپتى اق گۇل مەن قارا تاستىڭ الدىندا دا اقتالۋعا تۋرا كەلەدى. اقىندى نە اقتاي الادى؟
- ءبىرىنشى ورىندا اقىندى ءوز ولەڭى اقتايتىن شىعار... سوسىن سول اقىندى سۇيگەن ارۋلاردىڭ اۋەدە قالىقتاپ جۇرگەن سەزىمدەرى...
- ءيا، الەمدى سۇلۋلىق قۇتقارادى، ال اقىندى... كەيدە سونىڭ ولىمىنە دە سەبەپشى بولىپ جاتاتىن تۇستارى بار عوي...
- سۇلۋلىقتان جۇرەگى جارىلىپ ولگەن اقىندى ناعىز اقىن دەپ ەسەپتەيىكشى! سەبەبى ول سول سۇلۋلىقتىڭ ىشىنە ەنىپ، سوعان ءبىرجولاتا ۇلاسىپ، ماڭگى نۇرلانىپ تۇرادى. سۇلۋلىق پەن ماحاببات ءۇشىن قۇربان بولعان اقىندا نە ارمان بار؟! دەمەك، ول ءتاڭىردىڭ جىبەرگەن ماحابباتى ءۇشىن شەيىت بولدى، ال جاراتقاننىڭ ۇلى ولەڭىندەي ۇزدىكسىز وقىلىپ تۇرعان مىنا الەم - سۇلۋلىق پەن ۇيلەسىمنەن تۇرادى. سونى ءوز اجالىمەن دالەلدەپ كەتكەن اقىن، شىنىمەن، اۋليە ەمەس پە؟!
«ماحاببات، عاداۋاتپەن مايدانداسقان، قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما؟» دەپ كەتتى عوي ۇلى شايىر! ابايدىڭ ماحابباتى سۇلۋ ومىرگە دەگەن تولاسسىز عاشىقتىق قوي، ال ول سۇيىسپەنشىلىكتىڭ شىرقاۋ شەگى تىرشىلىكتىڭ قوزعاۋشى كۇشى - تاڭىرگە بارىپ تىرەلەدى...
- وتكەن كۇندەردىڭ وتەۋى نە؟
- مەن ءۇشىن دە-جاۆيۋ بوپ كەلگەن ولەڭ. ال تاريحتىڭ وتەۋى - جاسالعان قاتەلىكتەردىڭ بولاشاقتا قايتالانباۋىندا.
- ءومىر جولىڭىزدا بايقاماي جانىنان ءوتىپ كەتىپ، كەيىن قانشا ىزدەسەڭىز دە تابا الماعان ادامدارىڭىز بولدى ما؟
- جۇزدەپ بولدى! ەشقايسىسىن تابا المادىم. مىسالعا مەن كيەۆ قالاسىندا ءبىر كەرەمەت ارۋدى كوردىم. 5 سەكۋندىق ۋاقىت قانا سول كەڭىستىكتە ءبىزدى جولىقتىردى. ءالى كوز الدىمدا. ونى قايدان تابامىن؟ ال ساعىنىش بار. نەگە ەكەنى تۇسىنىكسىز. مۇمكىن، ول ەلەس تە شىعار. قايدان بىلەيىن؟..
- پايدالىلىق دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ ونەردىڭ پايداسى بار ما؟
- وسكار ۋايلد ايتقان عوي: «ونەردىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى پايداسىز» دەپ. سول ايتتى دەپ ونەر اتاۋلىنىڭ ءبارىن جويىپ، جابايى، ۆارۆارلىق كەيىپكە ءتۇسىپ كەتەيىك وندا!
ادام ءتانىنىڭ تىرشىلىك ەتۋىنە ازىق-تۇلىك قانشالىق قاجەت بولسا، ادام رۋحىنىڭ ءتىرى تۇرىپ، كەمەلدەنە تۇسۋىنە ونەردىڭ قاجەتتىلىگى سونشالىق. ءبىز ەڭ الدىمەن ءتاڭىري رۋحتان تۇرامىز. ءتان دەگەن - جاننىڭ كيىمى. شەشەمىز دە كەتەمىز. كەلەسى عۇمىرىمىزدا رۋحىمىزدى نەمەن قۋاتتاندىردىق، نەمەن ازىقتاندىردىق، ارى قاراي شارىقتاۋىمىز سوعان بايلانىستى.
كىتاپ وقىماعان، رۋحاني ىلىمگە قۇشتار بولماعان ادام ازعىنداپ، اقىر اياعى قىلمىسكەرگە اينالماي ما؟! ال جاراتقاننىڭ الدىنا بارعاندا ول بەيباقتىڭ كۇنى نە بولاتىنى تۇسىنىكتى دۇنيە عوي. سوندىقتان ونەردىڭ، ونىڭ ىشىندە ەڭ كەربەزى دە، پاراساتتىسى - ادەبيەت، مىنا عاجايىپ الەم ءتىرى تۇرعاندا ماڭگى جاسايدى. ءبىر قىنجىلتاتىنى، ادەبيەتتىڭ پايداسىن ونى جاساۋشىلار كورە الماي كەتەدى...
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

ۆوكزال - كوڭىل كۇيدىڭ ماسەلەسى. ا. قالاسىنان ا. قالاسىنا. نەمەسە ا. قالاسىنان ا. قالاسىنا. ءبارىبىر ەمەس پە؟! ادامدى ۇستاپ قالاتىن نارسە كوپ. سومكەڭە ءبارى سىيمايدى. جانە ەشتەڭە دە جوق. الدەبىر اۋەن... تاڭەرتەڭنەن بەرى جاتتالىپ قالعان، قايتالانىپ كەلە بەرەدى: «پورا، پورا، پورادۋەمسيا نا سۆوەم ۆەكۋ...». ول ۇنەمى جولعا شىعاتىنداي كوڭىل كۇيدە جۇرەدى. بىراق بيلەت بۇگىنگە ەمەس. قاي كۇنگە ەكەنى تاعى دا بەلگىسىز. ال ا. قالاسىنىڭ شامدارى - جاپ-جارىق، جارىقتىڭ دا كولەڭكەسى بار.

اڭگىمەلەسكەن ەرلان ءجۇنىس

"ايقىن" گازەتى