پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قالىڭ حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىققان  «بولاشاققا باعدار: ۇلتتىق جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا سانامىزدىڭ ىسىمىزدەن وزىق ءجۇرۋىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ، جۇيەلى تۇردە تالداپ كورسەتتى. حالىق اسسامبلەياسىنىڭ 26 ساۋىردە «جاڭعىرۋدىڭ نەگىزى – تۇراقتىلىق، بىرلىك، كەلىسىم» تاقىرىبىمەن وتكەن 25-ءشى سەسسياسىندا  12 ساۋىردە جارىق كورگەن سول باعدارمالىق ماقالاسىن كەڭەيتىپ ءتۇسىندىردى. قوعامدىق سانانى مودەرنيزاتسيالاۋ (قازاقشالاعاندا – جاڭارتۋ) ماسەلەسىن تاراتىپ اڭگىمەلەدى. (مودەرنيزاتسيانى مەن وسىلاي، جاڭارۋ دەپ اۋدارعاندى دۇرىس كورەم. ويتكەنى جاڭعىرۋ ءسوزى، مەنىڭ ويىمشا، – ۇمىت بوپ بارا جاتقان الدەنەنىڭ قايتا تۇلەۋى (ۆوزروجدەنيە، رەنەسسانس) ۇعىمىن بەرەدى، ال العا قويىلىپ وتىرعان ماسەلە سانانى جاڭا ساپاعا كوتەرۋ جايىندا بولعاندىقتان، بۇل جەردە جاڭارۋ (وبنوۆلەنيە، مودەرنيزاتسيا) ءسوزىن قولدانعان دالىرەك بولار ەدى).

اتالعان باعدارلامالىق ماقالادا كوڭىلىمىزدى  كوپتەن كۇپتى ەتكەن  جايتتەر قولمەن قويعانداي جىكتەلىپ، جىلىكتەلىپ، الدىمىزعا وتە تۇسىنىكتى تۇردە تارتىلىپ وتىر. سوندىقتان دا بولار، جاريالانعالى بەرى ونى تالقىلاۋعا ءار سالانىڭ ادامدارى بەلسەندى تۇردە قاتىسۋدا. راس، ەستىلىپ جاتقان پىكىرلەردىڭ ءبىرازىنان قۇددى ماقالا مەن ونىڭ اۆتورىن ماقتاپ-ماداقتاۋ جارىسى ءتارىزدى دە اسەر بەرەتىن تانىس سارىن اڭعارىلادى. شىنتۋايتىندا، قازىرگى تاڭدا بەلگىلى جايتتەردى دارىپتەۋدى ماقسات ەتكەن اسىرە باسەكەگە تۇسكەننەن گورى، ەلباسى ۇسىنعان ماسەلەلەردىڭ كەيبىرى جايىنداعى ءوز تۇسىنىگىمىز بەن ولاردى جۇزەگە اسىرۋ حاقىنداعى ويلارىمىزدى ورتاعا سالعان پايدالى. بۇل رەتتە، ادىلدىك ورايىندا ايتا كەتۋ ءلازىم، پرەزيدەنت نۇسقاعان باعدارمەن العا باسىپ، كوزدەلگەن مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋدى كوزدەيتىن وڭدى پىكىر بىلدىرۋشىلەر قاتارى دا مول. سولار  قاتارىندا ءۇن قوسۋ ىڭعايىمەن مەن دە بىرەر ءسوز ايتپاقپىن. قازىرگى تاڭدا قوعامدىق سانانى جاڭارتۋ ماسەلەلەرىمەن شۇعىلدانۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلعان ۇلتتىق كوميسسيا الدا تۇرعان مىندەتتەردى ناقتىلاپ، جۇيەلى جوسپار قۇرۋعا كىرىسىپ كەتكەنى بەلگىلى. ايتىلىپ جاتقان ۇسىنىستار  مەن پىكىرلەر، بالكىم، ءبىزدىڭ دە ايتپاعىمىز، سوندا جيناقتالىپ، قورىتىلۋ كەزىندە كادەگە اسىرىلار.

سونىمەن، ەلىمىزدە قىزۋ تالقىعا تۇسكەن ماقالادا اتاپ كورسەتىلگەندەي، «ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى». ۇلتتىق  كود  دەگەنىمىز نە؟ بۇگىندە كەڭ قولدانىلاتىن كود دەگەن ءسوزدى قۇلىپتى اشاتىن قۇپيا كىلت ۇعىمىندا تۇسىنۋگە بولار. دەمەك، قازاقتىڭ ۇلتتىق كودى دەپ قازاق حالقىنىڭ جاراتىلىسىن، تابيعاتىن، رۋحاني ءبىتىمىن، ءومىر سالتىن ايقىندايتىن بەلگىلەردى ايتقان ءجون شىعار. ياعني، تاريحي تامىرى تەرەڭدە جاتقان، ۇلتىمىزدىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن بارىنەن جوعارى باعالاناتىن قاسيەتتەرى، سولاردىڭ سىعىمدالىپ تۇجىرىمدالعان فورمۋلاسى قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىنىڭ سىرىن تۇسىنۋگە اپاراتىن، تيىسىنشە قاستەرلەپ ساقتاۋعا جاتاتىن  قۇپيا كىلتتىڭ تاپ ءوزى بوپ شىعۋى عاجاپ ەمەس.

قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسى عاسىرلار بويى قالىپتاسىپ، بەكەم ورنىققان، سوندىقتان دا ول قازاق رۋحىن نەبىر كۇيزەلىستەردەن امان الىپ كەلە جاتقان ايرىقشا قاسيەتكە يە. حالقىمىزدىڭ سول قاسيەتىن تانىتاتىن فورمۋلا كۇللى ماتەريالدىق بايلىقتان ادامي قۇندىلىقتى بيىك قوياتىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ويتكەنى باعزى زاماندا ادىلەتتىلىك، ادالدىق، شىنشىلدىق جانە احلاق (مورال) داۋلەت اتاۋلىدان الدەقايدا ارتىعىراق باعالاناتىن. بىراق زامان اۋىستى، ءبىر كەزدەرى قۇبىلمالى ساياسات بيلەگەن ۋاقىت ىڭعايىنان تۋىنداعان كەمشىلىكتەر كەيىننەن ۇلكەن دەرتكە اينالدى. قۇندىلىقتاردىڭ وزگەرۋى جانە سول ورايدا، شىنىن ايتۋ ءلازىم، بيلىك بۋىندارىنا جەكە باسىنىڭ بايلىعىن جاساپ العاندار عانا بارادى دەگەن ۇعىمنىڭ پايدا بولۋى پسيحيكانى ازدىردى. بۇرىندارى «مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى» دەلىنەتىن، بارشا يگىلىكتەن اردى، ۇياتتى، احلاقتى جوعارى قوياتىن قازاقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ەرەجەسى قاتتى وزگەرىسكە ۇشىرادى. تيىسىنشە ۇلتتىڭ ەتيكالىق قودى بۇزىلدى نەمەسە بۇزىلىپ بارا جاتىر. سالدارى – بۇگىنگى قوعامنىڭ بارلىق سالاسىن جايلاعان سىبايلاستىق پەن سىبايلاس جەمقورلىق، كوپكە تۇسىنىكتىرەك تىلمەن ايتقاندا – كوررۋپتسيا. كوررۋپتسيا جىقپىلدارىمەن ەركىن شارلاۋعا ماشىقتانعاندار ءۇشىن ادىلدىك پەن ار-ۇياتتىڭ ءىس-ارەكەتكە باقىلاۋشى ياكي تەجەگىش بولا المايتىنى انىققا اينالدى. تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان باعدارلامالىق ماقالا وسى قۇبىلىسپەن كۇرەسۋگە شاقىرادى، ادامگەرشىلىك ۇستىنىمىزدى نىعايتۋعا مەگزەيدى.

تاۋەلسىز دامۋ جولىنا تۇسكەن شاقتا «جاھاندانۋ ۇدەرىسى كەلە جاتىر، ودان ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا المايمىز» دەگەن پىكىر ەستىلگەن. جاھاندانۋ دەگەنىمىز تۇرمىسقا، ەل باسقارۋ جۇيەسىنە، شارۋاشىلىق، كاسىپورىن، ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيەلەۋ ورىندارى بىتكەننىڭ بارىنە باتىستىڭ شوۋ-بيزنەس دەپ اتالاتىن داڭعازاسى مول ونەرىنەن باستاپ، كىم-كىمنىڭ دە ەسىن الاتىن جاڭا تەحنولوگياسىن ۇسىنعان بۇقارالىق مادەنيەتىنىڭ جان-جاقتى شابۋىلى ناتيجەسىندە پايدا بولاتىن زاماناۋي جاڭا ءتۇر بولىپ شىقتى. شىنىن ايتقاندا، تەحنيكالىق جاعىنان دا، ينتەللەكت جاعىنان دا كوممۋنيستىك ستاندارتتان ەندى عانا ازات بولعان ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى جاعدايدان باتىس الدەقايدا جوعارى دەڭگەيدە تۇرعان. سوندىقتان  جاھاندانۋ ۇدەرىسى ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان ەشقانداي توسقاۋىل كورگەن جوق. ەشقانداي كەدەرگى كەزدەسپەگەندىكتەن دە جاستار ساناسىن تەز جاۋلادى. سونىڭ سالدارىنان قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن تۇتىنۋشىلار قاتارى انىق سيرەدى، كوپ قازاق ءۇشىن ۇلتىمىزدىڭ مادەني كودى بۇزىلدى. ءتىپتى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا كوزقاراستىڭ ءوزى وزگەرىسكە ۇشىراي باستادى. ال بۇل مادەني كودىمىزدان ايرىلۋدىڭ الدى ەدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق رۋحاني كودى دا جوعالۋدىڭ و جاق، بۇ جاعىندا-تىن. رۋحاني كودىمىزدىڭ باستى ءتىنى، ۇلتتىڭ كۇللى قاستەرلى ۇعىمدارىن، قاسيەتتەرىن بويىنا جيعان وزەگى ءتىل بولىپ تابىلاتىنى قۇپيا ەمەس. مىنە، سول قاسيەتتى انا ءتىلىمىزدىڭ قۋاتى بۇگىندە ءالى دە الاڭداتادى. ويتكەنى ونىڭ ءورىسىن تارىلتىپ وتىرمىز. تۋراسىن ايتقاندا، مەملەكەتتىك مارتەبەسىنە قاراماستان، قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن ءتيىستى دارەجەدە كەڭەيتە الماۋ، ونى وزگە تىلدەرمەن قويىرتپاقتاپ، بۇزۋ، دۇرىس سويلەمەۋ، ءتىپتى مۇلدەم ۇمىتۋ ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ جۇيەسىن ساقتاي الماۋعا اكەلىپ سوعاتىنى انىق. ماقالادا سونىڭ الدىن الۋ ارەكەتىنە كوشۋ (قولدانىستاعى رەفورمالانعان كيريلدى لاتىن گرافيكاسىنا اۋىستىرۋ) ماسەلەسى قاراستىرىلادى. ءبىز بۇل جونىندە باسقا دا ۇلت مۇددەسىنە جاني اشي قارايتىن ازاماتتار قاتارىندا ارادىك پىكىر ءبىلدىرىپ جۇرگەندىكتەن، ءالفاۆيتتى، لاجى بولسا، لاتىن ارىپتەرىن قازاقىلاندىرۋ ماقساتىمەن رەفورمالاماي، مۇمكىندىگىنشە بايتۇرسىنوۆ تاسىلىمەن وزگەرىسسىز تاڭبالاۋ جاعىندا بولعانىمىزبەن، پرەزيدەنتتىڭ ناقتى تاپسىرما بەرىپ، ورىندالۋ مەرزىمىن بەلگىلەۋىنە بايلانىستى، ماماندار جاڭا ءالفاۆيتتى ايتىلعان پىكىرلەردى ەسكەرە، قورىتا وتىرىپ جاساپ شىعار جانە كوپشىلىك تالقىسىنا كوپ سوزباي ۇسىنار دەگەن سەنىم بىلدىرەمىز. تەك، ەكپىن قويىپ ايتارىمىز – لاتىنعا كوشۋ ءساتتى بولۋ ءۇشىن، سوزبۇيداعا سالماي، مەملەكەتتىك ءتىلدى ءوز مارتەبەسى دەڭگەيىنە كوتەرۋ، ياعني قوعامدىق-ساياسي فۋنكتسياسىن كۇرت ارتتىرىپ، قولدانىس اياسىن مەيلىنشە كەڭەيتۋ قاجەتتىگىن ەسكە سالۋمەن شەكتەلەمىز.

ەستەن ءبىر مەزەت تە شىعارماۋعا ءتيىس ءجايت سول، جوعارىدا سانامالاعان كەمىستىكتەردىڭ سالدارىنان ءبىز، ءتىپتى، ۇلتتىق كودىمىزدى جوعالتا باستاعان ەدىك. اتالعان ماقالادا ونىڭ اسا قاتەرلى قۇبىلىس ەكەنى ايتىلىپ، ماسەلەنى شەشۋ جولدارى كورسەتىلدى.  قوعامدىق سانانى جاڭارتۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندە ارنايى ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلعانى، ونىڭ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتكەنى بەلگىلى. وسىلارعا بايلانىستى بىرەر وي تۋادى. پرەزيدەنت قاي-قايسىمىزدىڭ دا «ەشقاشان بۇلجىمايتىن ەكى ەرەجەنى ءتۇسىنىپ، بايىبىنا بارعانىمىزدى» قالايتىنىن ايتتى. العاشقىسى جوعارىدا تىلگە تيەك ەتكەن ۇلتتىق كود جايىندا، ال ەكىنشىسى «ۇلتتىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولاتىن وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارىنان باس تارتۋ» كەرەكتىگى تۋراسىندا بولاتىن. مەن ءبىرىنشى كەزەكتە وسى كەرتارتپا تۇستار مەن ولاردان ارىلۋ جولدارىنىڭ ءبىرى جايىندا پىكىر بىلدىرگىم كەلەدى. ويتكەنى بۇل العا قويىلعان مىندەتتەردى ويداعىداي ورىنداۋداعى باستى كىلت، شەشۋشى ماسەلە بولۋى عاجاپ ەمەس.

مەنىڭ ۇعىمىمدا، وتكەننىڭ كەرتارتپا تۇستارى سوۆەتتىك زاماندا قانعا سىڭىرىلگەن ۇعىمدار تۇتقىنىنان شىعا الماۋىمىزدا جاتىر. ماسەلەن، بولشەۆيزمنىڭ سولاقاي بيلىگى سالدارىنان قازاق حالقى ءۇش دۇركىن اشارشىلىقتى باستان كەشىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز ۇلتتىق اپاتقا ۇشىرادى. ال بيلەۋشى پارتيا مەن كەڭەس وكىمەتى قازاق حالقىنا جاساعان قىلمىستارىن رەفورماتورلىق ادەمى ۇراندارمەن بۇركەمەلەپ، قالىڭ جۇرتتى سوعان سەندىردى.  سىرتتان كەلىپ، بوساپ قالعان كەڭىستىككە، كوشپەندىلەر سۇيەگى ۇستىنە قونىستانعاندار شىندىقتى بىلگەن جوق. دۇرىلدەتىپ، سوتسياليزم كورىگىن قىزدىرۋمەن ءجۇردى دە، جاناما تۇردە بولسا دا، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنىڭ شەكتەلۋىنە اسەر ەتتى. ءوز ەلىندە ۇلتتىق ازشىلىق دەڭگەيىنە تۇسىرىلگەن قازاق حالقىن ورىستاندىرۋ پروتسەسى پاتشالىق تۇسىنداعىدان دا قارىشتاپ، ەكپىندەي قانات جايدى. بۇل ۇدەرىستىڭ يدەولوگيالىق تۇرعىدان قامسىزداندىرىلىپ، ءساتتى جۇرگىزىلگەنى سونشالىق، انا ءتىلىن ۇمىتقان جانە سونىسىن ماقتانىش كورەتىن قازاقتىڭ ۇلكەن بولىگى تۇتاس ءبىر حالىق بوپ كەتتى. ءتىپتى تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە دە ولاردىڭ كوبى انا تىلىنە قايرىلا قويمادى، ەڭ باستىسى، ولار ادەمى ۇران جامىلعان ورىستاندىرۋ ساياساتىنىڭ قۇربانى بولعاندارىن مويىنداعان ەمەس.  قازىرگى ءتۇرى قازاق، ءتىلى مەن ءدىلى ورىس بوپ كەتكەندەردىڭ ءوز تەگىنە كىسى شوشىرلىق كوزقاراسىن كورگەندە ەسكە تۇسەدى: سامودەرجاۆيە قامىتىنان قۇتىلىپ، جاڭا يمپەريا تۋىن كوتەرگەن شاعىمىزدا توڭكەرىس كوسەمى، ءنومىرى ءبىرىنشى بولشەۆيك لەنين ورىستانعان وزگە تۇقىمدىنىڭ ورىستان وتكەن شوۆينيست ەكەنىن ەسكەرتىپ، ۇلتتار تەڭدىگىن كۇيتتەۋشىلەردى ساقتاندىرعان ەدى. تاۋەلسىزدىك داۋىرىندە ۇلتتىق مۇددەلەردىڭ تولىعىمەن قورعالماي، ءىس جۇزىندە جاڭاشا قوردالانعان ۇلت ماسەلەسىنىڭ شەشىلىپ بولماۋىنا سولاردىڭ قارسى ارەكەتتەرى سەبەپ بولىپ كەلەدى.

پرەزيدەنت بەلگىلەپ بەرگەن سانانى جاڭارتۋ جۇمىستارىنىڭ تۇعىرىندا وسى ءبىر كەلەڭسىز قۇبىلىسقا دۋشار بولعان قانداستارىمىزدى تۋعان ۇياسىنا قايتارۋدى كوزدەيتىن، ەلىمىزدە قويان-قولتىق ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بارشا ۇلت وكىلدەرىنىڭ حالقىمىزبەن بىرلىگىن نىعايتا تۇسەتىن كەشەندى شارالار جۇرگىزۋ سۇرانىپ تۇر عوي دەپ ويلايمىن. مەنىڭ ويىمشا، بارشا جۇرتتى قازاق توڭىرەگىنە تىعىز توپتاستىرىپ، قازاق مۇددەسىن جالپىۇلتتىق مۇددە رەتىندە قورعاۋعا جۇمىلدىراتىن، تيىسىنشە ەل بىرلىگىن ارتتىرا تۇسەتىن شارت – حالىقتى تاريحپەن تاربيەلەۋدە، قازاقتىڭ كەڭەس تۇسىندا جابىق بولعان  قارالى  تاريحى ارقىلى  تاربيەلەۋدە جاتىر. وسى ورايدا كوپ فۋنكتسيالى مۋلتيمەديالىق پورتال اشۋ جانە «قازاقستان حالقى» ينتەراكتيۆتى تاريحي كارتاسىن جاساۋعا بايلانىستى پرەزيدەنتتىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە حالىق اسسامبلەياسىمەن بىرلەسىپ ورىنداۋى ءۇشىن بەرگەن ناقتى تاپسىرماسىنىڭ ويداعىداي ورىندالۋىنا نازار اۋدارۋ كەرەك.

پرەزيدەنت ايتقانداي، تەرەڭ ويلاستىرىلىپ، عىلىمي نەگىزدە جاسالۋى ءتيىس ينتەراكتيۆتى كارتا مەملەكەت قۇرۋشى قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىز ەل تۇعىرى رەتىندەگى ايرىقشا ءرولىن ايشىقتايتىن بولادى. بۇل ەرەكشە ەلەكتروندى كارتا ەجەلگى قازاق جەرىندە ءبىرىن ءبىرى الماستىرعان مەملەكەتتەر تۇرلەرىنىڭ تاريح ساحناسىنا 15-ءشى عاسىردا تۇڭعىش رەت ەتنوستىق اتىمەن قازاق مەملەكەتتىگى رەتىندە شىعۋ بەلەستەرىن كورنەكى بەينەلەپ، قازاق ەلىنىڭ 19-شى عاسىردا تاۋەلسىزدىكتەن ايرىلۋ، ودان جەر-سۋىنىڭ وتارلانىپ، قيلى دەموگرافيالىق كۇيزەلىستەرگە ۇشىراۋ كەزەڭدەرىن جۇيەلى دە تانىمدى، اسەرلى ەتىپ كورسەتىپ بەرە الادى. بۇل كارتا ارقىلى اۋەلدە پاتشالىقتىڭ ءامىرشىل بيلىگىنىڭ، سوسىن كەڭەس وكىمەتى كەزىندەگى بيلەۋشى پارتيانىڭ قيلى تاسىلمەن جۇرگىزگەن ساياساتى وسىندا توعىستىرعان سان ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىك داۋىرىندەگى ۇيىسۋ پروتسەسىن تولىق جانە وتە تۇسىنىكتى ءارى اسەرلى ەتىپ اڭگىمەلەۋگە بولادى. پرەزيدەنت اسسامبلەيادا سوۆەت وكىمەتى جاساعان ساياسي قۋعىن-سۇرگىندەر جايىن، مىڭداعان جازىقسىز جاندار قاتارىندا الاشوردا قايراتكەرلەرىنىڭ دە اتىلىپ كەتكەنىن، ەندى ونداي جاعداي ەشقاشان قايتالانبايتىنداي ەتىپ، ۇمىتپاۋ ءۇشىن ارنايى ەسكە الۋ كۇنى رەتىندە 31 مامىردىڭ بەلگىلەنگەنىن ايتتى. ياعني ازاماتتاردى تاريحتىڭ قاسىرەتتى بەتتەرىمەن دە باۋىرلاستىرا وتىرىپ تاربيەلەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا زور  ءمان بەرگەنىنە كۇمان جوق. ينتەراكتيۆتى تاريحي كارتا تۇساۋى كەلەسى جىلى «العىس ايتۋ» كۇنىنە وراي كەسىلۋگە ءتيىس. تەك ونىڭ مازمۇنىندا جوعارىدا ايتقان بەلەستەر لايىقتى ورىن الىپ تۇرسا وڭدى بولار ەدى.

وسى ورايدا تاقىرىپتى شامالى كەڭەيتىپ، كەڭەستىك ستاندارتپەن قالىپتالعان كۇيى قالعان ەسكى سانانى جاڭارتۋدىڭ ءبىر جولىن ەسكە سالۋدى ءجون كورەمىز، ول – «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنان بەرى ۇنەمى كوتەرىپ كەلە جاتقان ستالينيزم قۇرباندارىنا جاپپاي تاعزىم ەتۋدى داستۇرگە اينالدىرۋ ماسەلەسى. بۇل، اسىرەسە، بولشەۆيزم ۇرىندىرعان قازاقتىڭ ۇلتتىق اپاتىن ەستە ۇستاۋعا بايلانىستى.  1917–1933 جىلدارى ءۇش دۇركىن ورىن العان جاساندى اشارشىلىقتار كەزىندە تىكەلەي – 4 جارىم ميلليون، جوعالتقان ىقتيمال تابيعي ءوسىمدى قوسقاندا – 10  ميلليونداي جاننان ايرىلدىق. جەر-جەردە انىقتالعان قورىمدار باسىن قارايتۋ، ەلدى مەكەندەردە ەسكەرتكىشتەر قويۋ، ولكەتانۋ مۇراجايلارىندا ارنايى بۇرىشتار، بولىمدەر اشۋ، ەۆرەيلەردىڭ قوڭىر ىندەت قۇرباندارىنا ارنالعان «ياد ۆا شەم» («جاد جانە ەسىم») مۋزەيى ىسپەتتى ارنايى زەرتتەۋ ورتالىعى، تانىمدى  ەكسپوزيتسيالارى  بار كورنەكى عىلىمي وردا جاساقتاۋ ارقىلى وسى قارالى كەزەڭدەر شىندىعىن جۇرتشىلىققا اسەرلى جەتكىزۋ جايىن ويلانعان ءجون. بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن «ادىلەت» ۇسىنعانداي، مەشىتتەر مەن شىركەۋلەردىڭ 31 مامىر قارساڭىنداعى جۇمادا جاميعاتتارىنا اشارشىلىق قۇرباندارى جايىندا ارنايى ۋاعىز ايتۋدى داستۇرگە اينالدىرۋى قاجەت.  بۇلار حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن ارتتىرۋعا جانە قالىڭ كوپشىلىكتىڭ تاريحي ادىلەتتىلىكتى ايقىن تۇسىنۋىنە ولشەۋسىز زور ۇلەس قوساتىن شارالاردىڭ ماڭىزدى ءبىر پاراسى بولار ەدى.

رەتى كەلىپ تۇرعاندىقتان، الماتى تۇبىندەگى جاڭالىق اۋىلىندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنا تۇرعىزىلعان مەموريالدى كەشەنگە بايلانىستى ماسەلەنى دە ورتاعا سالۋدى ورىندى كورىپ وتىرمىن. مەموريال تۇرعان، «ادىلەتتىڭ» قاراماعىنداعى 15 گا جەر ءالى كۇنگى جايعاستىرىلۋىن توسۋدا. مەموريال جانىنا سوندا جاتقان 4,5 مىڭ قۇرباننىڭ ەسىمدەرى جازىلعان ەستەلىك تاقتالار قويۋ، ازا تۇتىپ كەلەتىندەر ءۇشىن تۇراقجاي، عيبادات ەتۋ ورىندارىن (شاعىن مەشىت پەن چاسوۆنيا) سالۋ، اعاش ەگۋ، قۇرباندار بەينەلەنگەن شاعىن ارحيتەكتۋرالىق فورمالار تۇرعىزۋعا مۇمكىندىكتەر جاساۋ، اعاش وتىرعىزۋ سەكىلدى جۇمىستار قوعامدىق ۇيىمداردىڭ كاسىپكەرلەرمەن، بيلىكپەن بىرلەسە قيمىلداعاندارىندا عانا ءساتتى اتقارىلۋى مۇمكىن. قىزمەتىنە كىرىسكەن  قوعامدىق سانانى جاڭارتۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا مۇنى قاپەرىنە السا دۇرىس بولار ەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ  ۇلتتىق جاڭارۋدى بولاشاققا سەنىمدى باعدار رەتىندە كورسەتىپ، نەگىزگى تۇيىندەرىن تاراتا بايان ەتكەن باعدارلامالىق ماڭىزدى ماقالاسىندا ايتىلعان جايتتەردىڭ تابىستى ورىندالۋى ءۇشىن جوعارىدا ايتىلعانداردى دا ەسكەرۋ ابدەن قاجەت.

بەيبىت قويشىباەۆ، «ادىلەت» تاريحي-اعارتۋ قوعامى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، جازۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.

 Abai.kz