مولديار سەرىكباەۆ، گەولوگ:
– كارتوگرافيا عىلىمىمەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىڭىزعا از ۋاقىت بولماعانى بارشامىزعا ايان. وسىعان دەيىن ەڭبەكتەرىڭىز گازەت بەتتەرىندە دە جارىق كورىپ كەلەدى. جالپى، بۇل سالامەن اينالىسۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟

مولديار سەرىكباەۆ، گەولوگ:
– كارتوگرافيا عىلىمىمەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىڭىزعا از ۋاقىت بولماعانى بارشامىزعا ايان. وسىعان دەيىن ەڭبەكتەرىڭىز گازەت بەتتەرىندە دە جارىق كورىپ كەلەدى. جالپى، بۇل سالامەن اينالىسۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟
– مەن 1957 جىلدان باستاپ، گەولوگيالىق كارتوگرافيامەن اينالىستىم. كارتوگرافيا جاساعاندا گەولوگيالىق قۇرىلىمداردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن كارتاعا تۇسىرەمىز. 1964 جىلى شاحماردان ەسەنوۆ قازاقستانمەن كورشىلەس جاتقان ەلدەردىڭ كارتاسىن جاساۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس ايتتى. ول ۇسىنىس قابىلدانعان سوڭ، گەولوگيالىق، تەكتونيكالىق كارتانى جاساپ شىقتىم. ودان كەيىن قازبا بايلىقتىڭ كارتاسىن جاساپ، لەنينگرادتىڭ ءبىر باسپاسىنان جارىققا شىعاردىق. ەلىمىزدە گەولوگيالىق كارتانىڭ نەگىزىن قالاعان ادام – ۆەنيامين بەسپالوۆ. ول كارتانى جاساۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ بارلىق نۇكتەسىن شارلاپ شىققان. قىتايدىڭ دا گەولوگيالىق كارتاسىن جاقسى بىلەدى.  قازاقستاننىڭ اۋماقتىق-اكىمشىلىك كارتاسىنىڭ قازاق تىلىندەگى نۇسقاسى العاش 1995 جىلى جارىق كوردى. ونىڭ ءىزىن سۋىتپاي 14 وبلىستىڭ ايماقتىق كارتاسى دا جاسالدى. كەيىن رەسەي، يراننىڭ سولتۇستىگىن قامتيتىن قورعانىس مينيسترىنە قاراستى كارتانى جاساۋعا كىرىستىك. نەگىزىنەن، سول كەزدەن باستاپ، كارتوگرافيا سالاسىنا  قىزىعۋشىلىعىم  ارتتى. كارتوگرافيا كەشەندى عىلىم بولعاندىقتان، بارلىق سالانى قامتيدى. بۇل سالامەن ەتەنە اينالىسۋ ءۇشىن قازاقتىڭ تاريحى، اۋىز ادەبيەتى، بيولوگيا، ەتنوگرافيا، ارحەولوگياسىنان حاباردار بولۋىڭ كەرەك. مەن زەينەتكە شىققان ۋاقىتتان باستاپ ەلىمىزدىڭ 20-عا جۋىق تاقىرىپتىق كارتاسىن جاساپ شىقتىم. وكىنىشتىسى، ءالى كۇنگە دەيىن سول كارتالار ءتۇرلى-ءتۇستى بولىپ جارىق كورگەن جوق.                                                                            
– مولديار اتا، «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ باستاماسىمەن تاقىرىپتىق كارتانى جاساپ شىعۋ ءۇشىن ارنايى ەكسپەديتسياعا ەكى رەت شىعىپ، ەلىمىزدىڭ بارلىق نۇكتەسىندە بولىپ شىقتىڭىز.  سول ەكسپەديتسيا بارىسىندا كارتاعا قانداي تاريحي ماڭىزدى جەرلەر ەنگىزىلدى؟
– كارتادا ورتالىق ازيا تولىعىمەن قامتىلدى. ماماندىعىم گەولوگ بولعان سوڭ جەر شارىنىڭ كارتاسىن دا جاساپ شىقتىم. اقتوبە وبلىسىنىڭ تەمىر، مۇعالجار، ىرعىز، شالقار اۋداندارىنىڭ  جەر-سۋ اتتارىن جاسادىم. كارتاعا قازاقستاننىڭ وسىمدىكتەرى مەن جەر-سۋ اتتارى، شىعىس قازاقستانداعى اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاماعا قاتىستى كارتا جاسادىم. وسى كۇنگە دەيىن حالىق القاكول سۇلاما قايدا ورنالاسقانىن بىلمەيدى. بىراق مۇحامەدجان تىنىشباەۆ القاكول سۇلامانىڭ سىرداريا بويى  وزبەكستان شەكاراسىندا جاتقانىن دۇرىس ايتىپ كەتكەن. اقتابان شۇبىرىندى 1723 پەن 1757 جىلدار ارالىعىن قامتىعان وقيعا. ەگەمەندىگىمىزدى 17 جىل بۇرىن الدىق دەپ جار سالىپ ءجۇرمىز. ول شىندىق! بىراق ەگەمەندى ەل بولۋ يدەياسىن كەزىندە قازىبەك بي، ايتەكە بي، تولە بي ورداباسىندا جينالعاندا ورتاق تالقىعا سالعان.  ەرتاي دەگەن ازامات قازاقستاننىڭ جەر-سۋ سحەماسىن كارتاعا ەنگىزدى. بۇل كارتادا تيان-شان تاۋىنا سولتۇستىك، وڭتۇستىك ءتاڭىر تاۋى دەپ قازاقشا اتاۋ بەرىلگەن. ءتاڭىر تاۋ دەپ نەگىزىندە قازاقشا اتاۋ بەرگەن گەوگرافيا عىلىمىنىڭ دوكتورى دوستاي جاقىپبايۇلى ەدى. ءبىز  موڭعولياداعى قازاق دياسپوراسىن ارالاپ،  التاي تاۋلارىنا قازاقشا اتاۋ بەردىك. 1643 جىلى جاركەنت وڭىرىندە وربۇلاق شايقاسى بولدى. مەن سول جەرلەردى تولىققاندى زەرتتەپ، جاركەنت ءوڭىرىنىڭ كارتاسىن جاسادىم. يساتاي، ماحامبەتتىڭ 200 جىلدىعىنا بارىپ، ونىڭ دا كارتاسىن جاساعانمىن. بۇل كارتادا قازاق تايپالارىنىڭ بولگارياعا دەيىن بارعانىن كورسەتتىم. VI-VIII عاسىرلاردا دۇلعاستىق كنيازى بولعان. ونى ءى عاسىردا دۇلى، ودان كەيىن دالۋ، دۇلعاس، دوعلات دەپ اتاعان قازىر ونى دۋلات دەيدى. مەن ونىڭ قالاي كوشىپ-قونىپ جۇرگەندەرىن تاقىرىپتىق كارتاعا ءتۇسىردىم.
– قازاقستاننىڭ كارتاسىن دۇرىس بەلگىلەۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ونىڭ ورنالاسقان جەرىن، ورتالىق ازيانىڭ كارتاسىن ايقىنداپ الۋ كەرەك. ال ورتالىق ازيانىڭ شەكاراسى قانشالىقتى دۇرىس بەلگىلەنگەن؟             
– وسى كۇنگە دەيىن گەوگرافيالىق ۇعىمدار قالىپتاسپاعاندىقتان، ەۋروپا مەن ازيانىڭ شەكاراسى دۇرىس كورسەتىلمەي وتىر. ەۋروپا مەن ازيانىڭ شەكاراسىن كورسەتۋ ءۇشىن بىرنەشە ەرەكشەلىكتەر بولۋ كەرەك: بەدەرلىك، گەولوگيالىق، گەولوگيالىق قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگى، توپىراقتىق ەرەكشەلىك جانە مەترولوگيالىق فاكتور. وسى ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى قۇرلىقتاردىڭ شەكاراسىن ءبولۋ كەرەك. سولتۇستىكتەگى «جاڭا جەر» ارالى،  ودان كەيىن بايعاش، پوليارلىق ورال، سولتۇستىك ورال، ورتالىق ورال – بۇلار ەكاتەرينبۋرگ، سۆەردلوۆ تەرريتورياسىنا كىرەدى.  جايىق وزەنى مەرديونالىق باعىتتا ورال قالاسىنان  اتىراۋ قالاسىنا شەيىن اعىپ، ورەنبۋرگ قالاسىنان اياقتالادى. 1831 جىلى ا.ي لەۆشين «وپيسانيە كيرگيز كازاچيح يلي  كيرگيز-كايساتسسكيح ستەپەي» اتتى ەڭبەگىندە ەۋروپا مەن ازيانىڭ شەكاراسىن گەولوگيالىق ۇعىمعا ساي كەلتىرىپ ايتىپ كەتكەن. ورالدىڭ وڭتۇستىگىندە ورالتاۋ دەگەن تاۋ جوتاسى بار. ودان كەيىن ورال وزەنى، گۋبەرلى تاۋى، ور وزەنى، جامان تاۋ، ءداۋ تاۋ بىرىنەن سوڭ ءبىرى جالعاسىپ جاتىر. بۇلاردىڭ ءبارى مۇعالجار جوتاسىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى. مۇعالجاردى كوبىندە تاۋ دەپ شاتىستىرادى. بىراق ول تاۋ ەمەس، جوتا.  مۇعالجار كولەمدى، كەشەندى ۇعىم. جوتا بولعاننان كەيىن ونىڭ ىشىندە تاۋ بولادى. سول ەۋروپا مەن ورتالىق ازيانىڭ شەكاراسى ەكەنىن بىزدەن بۇرىن ا. لەۆشين ايتىپ كەتكەن. سونىڭ ءىزىن ءبىز جالعاستىرىپ وتىرمىز. الايدا بىزدەن كەيىنگى بۋىن ونىڭ ءبارىن شاتىستىرىپ جىبەردى. مىسالى، ءبىر ءباسپاسوز بەتىنە ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا تاقىرىبىندا زەرتتەۋ ماتەريال جارىق كوردى. وندا ورتالىق ازيانى  شىعىس ەۋروپالىق جازىقپەن شاتىستىرعان. ورتالىق ازيا دەگەن ۇعىمعا قازاقستاننىڭ  بارلىق تەرريتورياسى، تاجىكستاننىڭ سولتۇستىگى، ورتالىق ازيا كىرەدى.  تاعى ءبىر شاتىستىرعانى، ورتالىق ازيانى جوعارعى ازيا دەگەن.  جوعارعى ازيا دەگەن ەڭ بيىك ازيا دەگەندى بىلدىرەدى، وعان التاي مەن موڭعوليانى كىرگىزىپ جىبەرىپتى. ال ورتالىق ازيانى شىعىس ەۋروپا جازىعى دەپ كورسەتكەن. سونداي-اق ساراتوۆ، نوۆگورود، ماسكەۋدى ورتالىق ازيانىڭ قۇرامىنا كىرگىزىپتى. مۇنداي قاتەلىكتى 10 سىنىپ وقۋشىسى جىبەرسە كەشىرىممەن قاراۋعا بولار ەدى، ال مىنا ءباسپاسوز بەتىنەن جارىق كورگەن ماتەريالدىڭ اۆتورى جوعارى ءبىلىمدى اكادەميك.
– كەڭەس وداعىندا كارتوگرافيا، گەودەزيا سالاسىمەن اينالىساتىن ىرگەلى  وقۋ ورىندارى مەن مەكەمەلەر بولدى، عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى جۇمىس جاسادى. ال بۇگىندە بۇل عىلىمعا كوڭىل قانشالىقتى ءبولىنىپ وتىر؟
– مىنا كارتوگرافيا، گەودەزيا سالاسىنا عالىمدار كەڭەس وداعىندا قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، بەلسەنە كىرىسكەن. ۆ.ي ۆەرنادسكي 1919 جىلى لەنينگە حات جازادى. ول حاتتا گەودەزيالىق قۇرىلىم جاساۋ كەرەك دەپ ايتقان. گەودەزيا سالاسى سول شاقتان باستاپ قولعا الىنىپ، 1882 جىلى رەسەيدە گەولوگيالىق كوميتەت قۇرىلادى. ول كوميتەت قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىنىڭ جاتقان جەرلەرىن انىقتاۋمەن اينالىستى.  كارتوگرافيا  عىلىمىنىڭ ءوزى كلاسسيكالىق، ىرگەلى، قولدانبالى بولىپ ۇشكە بولىنەدى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ جانىندا گەولوگيا، كارتوگرافيا باسقارماسى بولدى. بىراق ول وداق 1991 جىلى ىدىرادى. سول ۋاقىتتارى الاش ازاماتتارى قازاقستان كارتوگرافياسىز قالاتىن بولدى دەپ ارىز-شاعىمدارىن جازدى.   1992 جىلى كارتوگرافيا گەودەزيا قۇرىلىمى قۇرىلدى. الايدا ول ءتورت جىلدان كەيىن جابىلىپ قالدى. الماتى قالاسىندا گەودەزيا، كارتوگرافيامەن اينالىساتىن جەتى قاباتتى عيمارات بولعان. ول عيماراتقا جەر-سۋ رەسۋرستار اگەنتتىگىنىڭ باستىعى باقىت وسپانوۆ پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەتەكشىسى احمەتجان وسپانوۆ قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، كارتوگرافيا مەن گەودەزيانى جەر-سۋ رەسۋرستار اگەنتتىگى قۇرامىنا قوستى.  ماسكەۋدە «فەدەرالنايا سلۋجبا كارتوگرافي ي گەودەزي» مەكەمەسىنىڭ قۇرامىندا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى بار.  رەسەيدە ەكى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى، وعان قوسا بىرنەشە كارتا شىعاراتىن فابريكالار، ادىستەمەلىك ورتالىقتار، سالالى كارتوگرافيالىق فابريكالار بار. ال بىزدە ونىڭ ءبىرى دە جوق. 1994 جىلى كارتا فابريكاسىن اشۋ جونىندە قاۋلى شىقتى. ونى «رەسپۋبليكالىق كارتوگرافيالىق فابريكا» دەپ اتاپ، 12 جىلدان كەيىن  ىسكە قوستى.  وكىنىشتىسى، ول فابريكادا قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن رەداكتور جوق. رەسەيدە كارتوگرافيا، گەودەزيا سالاسىنا ارنالعان ارنايى جوعارى وقۋ ورنى  بار. بىزدە ۋنيۆەرسيتەتتى بىلاي قويعاندا، كلاسسيكالىق ىرگەلى كارتوگرافيا فاكۋلتەتى جوق. عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىقتارى بولماسا قالاي وزگە مەملەكەتتەرمەن باسەكەلەسەمىز؟ بالعىمباەۆ، توقاەۆتىڭ كەزىندە مەنىڭ ۇسىنىسىمدى قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قولداپ، كوميسسيا قۇرۋعا ۇسىنىس بەرگەن. بىراق شەكارانى بەلگىلەۋ جۇمىسى اياقتالعاننان كەيىن عانا كوميسسيانى قۇرامىز دەدى. شەكارانى ءبولۋ اياقتالعاننان كەيىن كوميسسيانى قۇرۋ دا اياقسىز قالدى.
– ءسىز ەلىمىزدىڭ شەكاراسى دۇرىس بەكىتىلمەگەن دەپ ايتتىڭىز. ال بۇگىندە باسپالاردان سان مىڭداپ كارتالار جارىق كورىپ وتىر. ول كارتالار سول وزگەرتىلمەگەن قاتەلىكتەرمەن شىعىپ وتىر ما؟
– ءبىزدىڭ توپوگرافيالىق كارتالار 30 جىلدان بەرى جاڭارتىلماي كەلەدى. دامىعان مەملەكەتتەردە كارتانى بەس جىلدا جاڭارتىپ وتىرادى. مەن، جەر رەسۋرستارى اگەنتتىك باسشىلىعىنا حات جازىپ ەدىم، كارتانى جاڭارتۋ ءۇشىن قوماقتى قاراجات كەرەك. سول سەبەپتەن دە ازىرگە ۇسىنىسىڭىزدى قابىلداۋ مۇمكىن ەمەس دەپ حاتىما جاۋاپ قايىردى. بۇگىن دە ەسكى كارتالاردى باسپادان شىعارىپ جاتىر. بىراق سوڭعى 10 جىلدا كارتانى جاڭارتپاسا دا ءبىراز قاتەلىكتەردى دۇرىستادى. بارلىق وبلىستاردى ارالاپ، كارتانى جاڭارتاتىن ەكسپەديتسيالىق توپ قۇرۋ كەرەك. ونىڭ قۇرامىندا جەر-سۋ اتتارىن جاقسى بىلەتىن ءار سالانىڭ ماماندارى بولۋى ءتيىس. گەولوگيا مينيسترلىگىن قۇرىپ، ونىڭ قۇرامىنا كارتوگرافيا، گەودەزيا، كوسموتەكتونيكا سياقتى جەرگە بايلانىستى قۇرىلىمداردىڭ ءبارىن شاشىراتپاي ءبىر جەرگە توپتاستىرۋ كەرەك. سونداي قوسىمشا كوميتەتتەردى قىسقارتىپ، سالالى قىزمەت جاسايتىن مەملەكەتتىك مەكەمە قۇرۋ كەرەك.
– ءبىزدىڭ ۇلى دانالارىمىز بەن باتىرلارىمىزدىڭ كەسەنەلەرى وزگە ەلدىڭ اۋماقتارىندا ورنالاسقان دەپ ايتىپ وتىرسىز. بۇنىڭ سەبەبى نەدە؟                                                                                         
– ونىڭ سەبەبىن وسى كۇنگە دەيىن ەتنيكالىق، ەتنوگرافيالىق، ارحەولوگيالىق كارتامىز جوق بولعانىنان ىزدەۋ كەرەك.  ماسەلەن، 20 ملن ءازىربايجان يراندىقتاردىڭ اۋماعىندا جاتىر. تاجىكتىڭ جارتىسى اۋعانستاندا. ۇلى دانامىز سىرىم داتوۆتىڭ دەنەسى حيۋا جاقتا. قۇرمانعازىنىڭ دەنەسى  استراحاننىڭ التىن جار اۋىلىن بويلاپ جاتقان قىزىل توبەدە جاتىر. تولە بي – تاشكەنتتە. ەگەر دە ەتنيكالىق، ەتنوگرافيالىق كارتالارىمىز بولعاندا ونداي قاتەلىكتەرگە جول بەرىلمەس ەدى. 1920 جىلى تۇرار رىسقۇلوۆ تۇركىستان رەسپۋبليكاسىن بيلەگەن كەزدە قاراماعىنداعىلارىنا ماسكەۋدەن تۇركىستاننىڭ كارتاسىن الۋ كەرەك دەپ تاپسىرىس بەرگەن. كارتوگرافياعا ءمان بەرمەگەندىكتەن وزبەكستانعا ءۇش اۋداندى بەردىك. نۇرا تاۋىنىڭ سولتۇستىگى، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ قونىستانعان جايلاۋى ەدى. ول دا وزبەكستان شەكاراسىنا ءوتىپ كەتتى.
– «قازاقستاننىڭ جەرلەرى كارتامىز بەكىتىلمەگەندىكتەن كورشى ەلدىڭ ەنشىسىندە كەتىپ جاتىر» دەپ ايتىپ وتىرسىز. ول جەرلەردى قايىرۋ ءۇشىن قانداي قادامدار جاساۋ كەرەك؟
– كارتوگرافيانى بىلىكتى ماماندار باسقارماي وتىر. تۇرىك تىلدەس ۇلتتاردىڭ ورتاق كارتاسى جوق.  ءبىز مۇنداي داعدارىس جاعدايىنان شىعۋ ءۇشىن  دۇرىس قۇرىلىم، عىلىمي ورتالىق، سالالى وقۋ ورنىن قولعا الۋىمىز كەرەك. مەن  92-دەي تاقىرىپتىق كارتا كەرەكتىگىن انىقتادىم. ال بىزدە ازىرگە ونىڭ 30-عا جۋىعى عانا بار. گەولوگيالىق كارتوگرافيالاۋ، گەممولوگيالىق كارتوگرافيالاۋ، توپىراقتانۋ كارتوگرافياسى، بوتانيكالىق، زووگەوگرافيالىق، ارحەولوگيالىق، گيدروگەولوگيالىق، تاريحي جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن كارتوگرافيالاۋ، ماگيسترالدى مۇناي-گاز جولىن، سەيسموتەكتونيكالىق، اگروحيميالىق، ۇلى تۇلعالاردىڭ جۇرگەن جولدارىن، قورشاعان ورتانى، اتا قونىستار، جايلاۋلاردى كارتوگرافيالاۋ دەپ 70-كە جۋىق تاقىرىپتىق كارتانى ءتىزىپ شىقتىم.
– ەلىمىزدىڭ ءىرى مەگاپوليسى بولىپ تابىلاتىن الماتى قالاسىنىڭ كوشە، وزەن، سۋ اتتارى دۇرىس بەرىلمەگەندىگى جونىندە ماسەلە كوتەرىپ كەلەسىز. وسىنىڭ جايىن تاراتىپ ايتساڭىز.
– ءار نارسەگە اتاۋ بەرەردە تاريحقا سۇيەنۋ كەرەك. مەن قالاداعى 22 وزەننىڭ اتاۋىن قايىرىپ بەردىم. ونىڭ ىشىندە ەڭ قيىنعا تۇسكەنى ەسەنتاي وزەنى بولدى. الماتىنىڭ وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە سوزىلىپ جاتقان وزەنىن «ۆەسنوۆكا» دەپ اتايدى. ەسەنتايدان باسقا باتارەيكا، بەدەلباي وزەندەرىنە قازاقشا اتاۋ بەردىم. مەنىڭ ۇسىنىسىممەن «كامەنسكوە پلاتونىڭ» اتىن «تەرىسبۇتاق تەكشە تاۋى» دەپ وزگەرتتىك. ءتىپتى بۇل جونىندە 1997 جىلى ۇكىمەت قاۋلىسى دا شىقتى. الايدا بۇل قاۋلىنى كالالىق اكىمشىلىك قابىلداماي، «تاۋ سامال» دەگەن جاساندى اتتى بەردى.  الماتىعا كوشەلەردىڭ اتىن بەرەردە قوعامعا ەڭبەگى سىڭگەن ادامداردىڭ اتىن ەسكە الۋ كەرەك. سوڭعى كەزدە الماتىعا قاتىسى جوق اتاۋلار قاپتاپ كەتتى. مىنا رايىمبەك كوشەسىن ءۇش ءبولىپ اتاۋ كەرەك. كوشەنىڭ باسىنان رايىمبەك زيراتىنا دەيىن جىبەك جولى، ارى قاراي رايىمبەك كوشەسى دەپ قالدىرۋ كەرەك. تاشكەنتتە ونداي تاجىريبە قولدانىستا بار. بۇرىنعى م.گوركي كوشەسى قازىر جىبەك جولى دەپ اتالادى. ول كوشەگە ساۋدا جولى دەگەن اتاۋ بەرۋ كەرەك. سەبەبى ول جەردە بۇرىن  ساۋدا-ساتتىق ورنى بولعان. تاشكەنت جانە قۇلجا تراسساسى بار. ول نەگىزىندە ۇلى جىبەك جولى. وزەندەر مەن كوشەلەردىڭ باسىندا كورسەتكىش جوق. كوشەگە ات قويعاندا تاريحقا، جەردىڭ ەرەكشەلىگىنە ءمان بەرگەن ءجون. الەم اتلاسىندا دا قازاقستاننىڭ جەر-سۋ اتتارى ەسكى اتاۋمەن بەرىلگەن. ءبىز ەڭ الدىمەن دۇنيەجۇزىلىك ارەناعا شىعۋ ءۇشىن كارتا بەتىنە تۇسكەن جەر-سۋ اتتارىن جاڭارتۋىمىز كەرەك. تاعى ءبىر ايتار نارسە، ادامتانۋ، تۇلعاتانۋ، تالانتتانۋ ءۇردىسىن دامىتۋ كەرەك. قازاق-تانۋ ءبىزدىڭ تاريحتىڭ  اقتاڭداقتارىن اشا-تىن داڭعىل جول. وقۋ ورىندارى اشىلدى، ءار سالادا كەشەندەر اشتىق. بىراق ولار تۇپكىلىكتى زەرتتەلىپ جاتقان جوق. ءار سالانىڭ ويى، مۇددەسى ءبىر جەردەن شىققاندا عانا ەلىمىز داميدى.

داتىم!

دۇنيەجۇزىندە كارتوگرافيامەن اينالىساتىن حالىقارالىق قوعامدار بار. بىراق ءبىز ونىڭ مۇشەسى ەمەسپىز. قازبا بايلىقتى ۇنەمدەۋ تۇجىرىمداماسى جاسالماي وتىر. ەگەر ول تۇجىرىمداما جاسالماسا، قازبا بايلىق تاۋسىلادى. ال ءبىزدىڭ شەتەلگە قازبا بايلىق پەن استىقتان باسقا  ەكسپورتقا شىعارار زاتىمىز جوق. قازبا بايلىق  تاۋسىلعان سوڭ كەلەر ۇرپاققا نە قالدىرامىز؟! وسى جاعىن دا ويلاۋ كەرەك. عىلىم سالاسىن دامىتۋدا رەسەيدەن ۇلگى الۋىمىز قاجەت. سەبەبى ول جاقتا بارلىق عىلىمي مەكەمەلەر ساقتالعان. ال تەحنولوگياسىن وزىمىزدە وندىرسەك تە بولادى. ارزان باعامەن شيكىزاتتى شەتەلگە ساتىپ جاتىرمىز. ونىڭ ورنىنا ءوزىمىز ءوندىرىپ ساتۋىمىز كەرەك. بۇگىندە ءبىز شەتەلدىڭ تاۋارىن ۇيلەستىرەتىن عانا مەملەكەتكە اينالدىق.

سۇحباتتاسقان ەلدوس ومىرزاقۇلى، «الاش ايناسى» گازەتى