ەستەرiڭiزدە بولسا، بiز بۇعان دەيiن گازەتiمiزدە "ەفەس-قاراعاندى" سىرا زاۋىتىنىڭ الماتى فيليالىندا سۋپەرۆايزەرلiك قىزمەت اتقارعان (بۇگiندە بۇل قىزمەتiنەن بوساتىلعان) نادەجدا بەندزدiڭ قازاق جۇمىسشىلارىنا زاۋىت iشiندە قازاق تiلiندە سويلەۋگە تىيىم سالىپ، قوقان-لوققى كورسەتكەنiن اشىپ جازعان ەدiك. "قازاق تiلiندە تەك ەدەن جۋاتىن شۇبەرەكپەن عانا سويلەسەسiڭدەر" دەگەن وكتەم ءسوزدi ەستiپ، نامىستان وزەگi ورتەنگەن قازاق جۇمىسشىلارى مۇنى سول كۇيiندە قالدىرماۋعا تىرىسىپ، قاراساي اۋداندىق سوتىنا شاعىم تۇسiرگەن. جەتi تالاپكەردiڭ ارىزى بويىنشا نادەجدا بەندزگە قاتىستى ازاماتتىق سوت پروتسەسi بiرنەشە وتىرىسقا سوزىلىپ، اپتا باسىندا نۇكتە قويىلدى. الايدا، اۋداندىق سوت مورالدىق زيان شەگiپ، قۇقىعى بۇزىلعان جۇمىسشىلار تالاپ ەتكەن 7 ملن. تەڭگەنi قاناعاتتاندىرعان جوق. تۋراسىن ايتقاندا، تiل ءۇشiن كۇرەستە قازاق جۇمىسشىلارىنىڭ تاۋى شاعىلىپ، قازاق تiلi جەتiم بالانىڭ كۇيiن كەشتi. سوڭعى سوت وتىرىسى ۇزاققا سوزىلدى. بۇل جولى نادەجدا بەندز وزiمەن بۇرىن جۇمىس iستەگەندەردەن مiنەزدەمە الىپ كەلiپتi. تiپتi, كۋاگەر رەتiندە ەكi-ءۇش قازاق ارiپتەستەرiنە ءسوز بەرۋiن ءوتiندi. ونىسى تۇسiنiكتi دە. ويتكەنi, ولار نادەجدانىڭ قازاق جۇمىسشىلارىمەن ارا-قاتىناسى جاقسى بولعاندىعىن، مۇنداي ءسوزدi بەتكە باسۋعا ءداتi بارمايتىندىعىن ايتۋدان تانبادى.

ەستەرiڭiزدە بولسا، بiز بۇعان دەيiن گازەتiمiزدە "ەفەس-قاراعاندى" سىرا زاۋىتىنىڭ الماتى فيليالىندا سۋپەرۆايزەرلiك قىزمەت اتقارعان (بۇگiندە بۇل قىزمەتiنەن بوساتىلعان) نادەجدا بەندزدiڭ قازاق جۇمىسشىلارىنا زاۋىت iشiندە قازاق تiلiندە سويلەۋگە تىيىم سالىپ، قوقان-لوققى كورسەتكەنiن اشىپ جازعان ەدiك. "قازاق تiلiندە تەك ەدەن جۋاتىن شۇبەرەكپەن عانا سويلەسەسiڭدەر" دەگەن وكتەم ءسوزدi ەستiپ، نامىستان وزەگi ورتەنگەن قازاق جۇمىسشىلارى مۇنى سول كۇيiندە قالدىرماۋعا تىرىسىپ، قاراساي اۋداندىق سوتىنا شاعىم تۇسiرگەن. جەتi تالاپكەردiڭ ارىزى بويىنشا نادەجدا بەندزگە قاتىستى ازاماتتىق سوت پروتسەسi بiرنەشە وتىرىسقا سوزىلىپ، اپتا باسىندا نۇكتە قويىلدى. الايدا، اۋداندىق سوت مورالدىق زيان شەگiپ، قۇقىعى بۇزىلعان جۇمىسشىلار تالاپ ەتكەن 7 ملن. تەڭگەنi قاناعاتتاندىرعان جوق. تۋراسىن ايتقاندا، تiل ءۇشiن كۇرەستە قازاق جۇمىسشىلارىنىڭ تاۋى شاعىلىپ، قازاق تiلi جەتiم بالانىڭ كۇيiن كەشتi. سوڭعى سوت وتىرىسى ۇزاققا سوزىلدى. بۇل جولى نادەجدا بەندز وزiمەن بۇرىن جۇمىس iستەگەندەردەن مiنەزدەمە الىپ كەلiپتi. تiپتi, كۋاگەر رەتiندە ەكi-ءۇش قازاق ارiپتەستەرiنە ءسوز بەرۋiن ءوتiندi. ونىسى تۇسiنiكتi دە. ويتكەنi, ولار نادەجدانىڭ قازاق جۇمىسشىلارىمەن ارا-قاتىناسى جاقسى بولعاندىعىن، مۇنداي ءسوزدi بەتكە باسۋعا ءداتi بارمايتىندىعىن ايتۋدان تانبادى. ال، انانىڭ اق سۇتiمەن دارىعان تۋعان تiلiن قورعاعان جۇمىسشىلار "قازاق تiلiندە ەدەن جۋاتىن شۇبەرەكپەن عانا سويلەسەسiڭدەر" دەپ سەس كورسەتكەن نادەجدا بەندزدiڭ ايتقان ءسوزiن ديكتوفونعا جازىپ السا دا، سوت توراعاسى ايىپتالۋشى تاراپتىڭ ء"ۇنتاسپانى جۋرناليستەر الدىندا تىڭداماعانىمىز ءجون بولار ەدi" دەگەن ۇسىنىسىن قابىل العانىن تۇسiنبەدiك. نەگە دەسەڭiز، سوت پروتسەسiندە ەڭ نەگiزگi ايعاق رەتiندە ۇسىنىلىپ وتىرعان - وسى اۋديوجازبا بولاتىن. سوعان قاراماستان، سوت سوڭعى وتىرىستا تالاپكەرلەردiڭ وكiلi ادiلبەك تۇرعىمباەۆتىڭ "سوت شەشiمi بارىسىندا باستى دالەلدەمە - اۋديوجازبانى ەسەپكە الاسىزدار ما؟" دەگەن سۇراعىنا قاراساي اۋداندىق سوتىنىڭ توراعاسى جانتورە عاليەۆ "ەسەپكە الىنادى" دەپ باسىن يزەگەن ەدi. بiراق تا، سوت شەشiمiن وقىعان توراعا: "Iس بارىسىندا زاڭسىز جولمەن جازىپ الىنعان اۋديوجازبانىڭ ناقتى ايعاق بولا المايتىندىعىن" ايتتى. بiر ايتا كەتەرلiگi, نادەجدانى بۇرىن تانىمايتىندار دا اۋديوجازبانى تىڭداعان كەزدە ونىڭ داۋىسىن بiردەن اجىراتقانى ءسوزسiز. سول داۋىس، سول ەكپiن، سول تەمبر. تiپتi, ارعى جاعىنداعى قارسىلىق تانىتقان جۇمىسشىلاردىڭ "نەگە ءوز تiلiمiزدە سويلەي المايمىز؟" دەپ اشىنعان اڭگiمەسi دە انىق ەستiلەدi. سويتسە دە، نادەجدا بەندز تiل ءۇشiن شىرىلداعان ازاماتتاردى اقشا تابۋدى كوزدەپ جۇرگەن قارانيەتتiلەرگە تەڭەپ، وتiرiك جالا جاۋىپ وتىر دەپ ازار دا بەزەر بولدى. ول ازداي، "مەن بۇل سوزدەردi كۇندە ەمەس، بiر-اق رەت ايتتىم عوي" دەگەنi جانعا باتار ءسوز. ونىڭ ويىنشا، "قازاق تiلiمەن تەك شۇبەرەكپەن عانا سويلەسەسiڭدەر" دەگەن ءسوزدi بiرنەشە رەت ايتقاندا عانا ادامنىڭ نامىسىنا تيۋi كەرەك پە؟ بۇل اۋىر ءسوزدi جانى مەن جۇرەگi قازاق دەپ سوعاتىن ازامات بiر رەت ەستiگەننiڭ وزiندە، ادامي قۇقىنىڭ قورلانىپ، قازاق تiلiنiڭ اياققا تاپتالعانىن iشتەي سەزiنەدi ەمەس پە؟ تالاپكەر دانيار احمەتوۆ ءوز سوزiندە: "نادەجدا بiزدi وسىنداي جولمەن قۇقىمىزدى قورعاۋعا يتەرمەلەدi. ول بiزگە ايتپاعاندى ايتتى، تiلiمiزدi اياققا تاپتادى. قازاق تiلiنە قارسى ايتقان سوزدەرiنiڭ ءبارi نامىسىمىزعا تيدi. بiزدiڭ كوكەيiمiزدi تەسiپ تۇرعان اقشا ەمەس، نامىس كۇيدiرiپ بارادى. ايتىڭىزشى، نەگە بiز ءوز تiلiمiزدە سويلەمەۋiمiز كەرەك؟" دەپ قىستىعىپ، كوزiنە جاس العاندا ولاردىڭ ناعىز تiل ءۇشiن شايقاسىپ جۇرگەنiنە كوزiمiز جەتتi. ال، نادەجدانى قورعاۋعا كەلگەن زاۋىت وكiلi سەيدوللا ۋايسوۆتىڭ ايتقان ءۋاجi تiپتەن قىزىق. "تالاپكەرلەر الماس جۇبانىشەۆ پەن اسحات بايمۇسانوۆ نادەجدانىڭ الدىندا جۇمىس كەستەسiن ءوزارا قازاق تiلiندە تالقىلايدى. بiراق نادەجدا قانشا رەت ء"وندiرiس ماسەلەسiن قازاقشا ەمەس، ورىسشا ايتىڭدار" دەپ وتiنگەندە، ولار كەرiسiنشە iستەگەن. نادەجدا باستىق بولعاندىقتان، بارلىق اقپاراتتى بiلiپ، قاداعالاپ وتىرۋى كەرەك. ال، بۇلار بولسا نادەجدانى اشىندىرىپ، الگiندەي سوزدەر ايتۋعا يتەرمەلەدi" دەپ قازاق تiلiن ءوندiرiستiڭ تiلiنەن الاستاتقىسى كەلگەن سىڭاي تانىتتى. شىنىندا دا، نادەجدا بەندز سۋپەرۆايزەر ەكەن دەپ بiر توپ جۇمىسشى سونىڭ ىعىنا جىعىلىپ، بiر ۇلت وكiلiنiڭ عانا قامىن ويلاۋى كەرەك پە ەدi?! تiپتi, وسىعان دەيiن استامسىعان نادەجدا مەملەكەتتiك تiلدi نەگە يگەرمەگەن؟ باسقا باسقا، بۇل ونىڭ كاسiبي قىزمەتiنە كەرەك بولعانى كورiنiپ تۇر عوي... مۇنى قالاي تۇسiنۋگە بولادى؟ سونىڭ وزiندە نادەجداعا تيiمدi جولدى تاڭداپ بەرگەن تالاپكەرلەر سوت وتىرىسىن ورىس تiلiندە ءوتۋiن سۇراعان. سەبەبi, نادەجدانىڭ "قازاق تiلiن تۇسiنبەيمiن دەپ سوت وتىرىسىن سوزبالاڭعا سالىپ جiبەرۋi مۇمكiن" ەكەنiنە كۇماندانبايتىن جۇمىسشىلار ونىڭ ويىن ەمiن-ەركiن جەتكiزۋiنە مۇمكiندiك بەردi. الايدا، قايىعى سۋدان وتكەننەن كەيiن دوق كورسەتكەن نادەجدا بەندز "ەگەر قازاق تiلiن قورعايمىن دەسەڭدەر، نەگە سوت وتىرىسىنىڭ قازاق تiلiندە ءوتۋiن تالاپ ەتپەدiڭدەر؟!" دەپ كۇستانالاي سويلەگەندە، قاشان دا جات جۇرتقا جالپاقشەشەيلiك تانىتاتىن قازەكەم تاعى دا ءوز بارماعىن ءوزi تiستەپ قالدى. سونىمەن، قازاق تiلiنە قاتىستى سوت وتىرىسىندا تالاپكەرلەردiڭ شاعىمى ەسكەرiلمەدi. جەڭiس مەملەكەتتiك تiلدi اياققا تاپتاعىسى كەلگەن نادەجدانىڭ جاعىندا بولدى. وسىنداي شەشiم شىعارعان سوت اربانى دا سىندىرمادى، وگiزدi دە ولتiرمەدi. بiراق قاراساي اۋداندىق سوتىندا ءوز شارۋاسىمەن جۇرگەن قازاق اقساقالى نادەجدا بەندزدi كورە سالا، "قازاق تiلiن قورلاپ جۇرگەن سەن بە ەدiڭ؟ مەن ساعان ەمەس، تiل ءۇشiن شىرىلداپ جۇرگەن جەتi ازاماتقا سەنەمiن" دەپ تۇيگەن ويلارىن جايىپ سالدى. ال، سوت وتىرىسى جونiندە "ەفەس-قاراعاندى سىرا زاۋىتى" اق الماتى فيليالىنىڭ ديرەكتورى سابىرجان بەلگiباەۆتىڭ ويىن بiلگiمiز كەلگەندە، ول بۇل پروتسەستiڭ تiل تۋرالى ەمەستiگiن جەتكiزۋدەن باستادى. - سiزگە جۇمىسشىلار تاراپىنان "قازاق تiلiندە تەك شۇبەرەكپەن عانا سويلەسەسiڭدەر" دەگەن نادەجدا تۋرالى ايتىلدى عوي... - قۇرال-جابدىقتاردى شۇبەرەكپەن جۋ ولاردىڭ جۇمىسى. نەگiزi بۇل تiركەستi كونتەكستەن دۇرىس اۋدارماعان. سونى ءتۇسiنۋ كەرەك. ەڭ بiرiنشi, بۇل تiلدiك ەمەس، وندiرiستiك شيەلەنiس. - سوندا بۇل جەردە قازاق تiلiن قورلاۋعا بايلانىستى ەش ماسەلە جوق پا؟ - جوق دەپ ويلايمىن. - جۇمىسشىلار جازىپ العان ۇنتاسپاداعى نادەجدانىڭ ايتقان سوزدەرiن تىڭداپ كوردiڭiز بە؟ - تاعى دا قايتالاپ ايتام، ول جازىپ الىنعان داۋىس زاڭسىز. - بiر ادام ەمەس، 7 ازامات شاعىم ءتۇسiردi عوي. سوندا ولاردى ءجاي ەرiككەندەرگە تەڭەپ وتىرسىز با؟ - تاعى دا ايتام، بۇل باسقا ماسەلە. ەشكiمدi دە اقتاعىم كەلiپ جاتقان جوق. بiرiنشiدەن، زاۋىتقا كەلدiك ەكەن، جۇمىس iستەۋiمiز كەرەك. اتا زاڭ بويىنشا، ادام قاي تiلدە سويلەسەم دەسە ءوز ەركi. بiراق وندiرiستiك پروتسەسس كەزiندە تۇسiنiكتi تiلمەن ايتۋ قاجەت. مىسالى، سiز جۇمىسقا كەلگەندە، جانىڭىزداعى ورىس بولسا قايتەسiز؟ نادەجدا تەحنولوگيالىق پروتسەستiڭ تiلiمەن ايتقان. قازاقشا تۇسiنەتiن ادام بولسا، قازاقشا سويلەسسiن، اڭگiمە جوق. - وزگە ۇلت وكiلi قازاق تiلiن بiلمەيدi دەپ، سولاردىڭ ىعىنا جىعىلا بەرەسiز بە؟ قازاق جەرiندە تۇرادى. وسى كۇنگە دەيiن مەملەكەتتiك تiلدi ۇيرەنەتiن ۋاقىتى بولعان جوق پا؟ - ول وقىپ جاتىر. ماقسەت جاماشەۆ، تالاپكەر: - بiزدە دالەل بولسا دا، ەكi جاقتى تەڭدەي قىلدى. بۇل بiز ءۇشiن ۇلكەن سوققى بولدى. نەلiكتەن ءوز انا تiلiمiزدi اياققا تاپتاتىپ ءجۇرمiز؟ ءوز تۋعان تiلiمiزدە سويلەي الماساق، نەگە ءومiر ءسۇرiپ ءجۇرمiز؟ سوتتىڭ شەشiمi ءادiل ەمەس دەپ ويلايمىن. بiز مۇنىمەن توقتاپ قالمايمىز. الماس جۇبانىشەۆ، تالاپكەر: - سوت بارىسىندا بiزدiڭ جاقتان بارلىق ايعاق ۇسىنىلدى. باسشىلىق تا العاشقى كەزدە كومەكتەسەمiز دەپ، سوزiنەن تايقىپ كەتتi. قازاق ەلi سوت پروتسەسiن بiزبەن بiرگە باقىلادى. كiمنiڭ راس، كiمنiڭ وتiرiك ايتقانىن بiر قۇداي بiلەدi. بiز شىندىقپەن ءارi قاراي بارۋعا دايىنبىز. قازاق بولساق تا، قازاق تiلiن ءوز جەرiمiزدە قورعاي الماساق، نە بولعانىمىز؟ بiز ءوز دەگەنiمiزگە جەتەمiز دەپ سەنەمiن. دانيار احمەتوۆ، تالاپكەر: - قازاق تiلiن قورلاپ قويۋعا ءداتiم بارمادى. ءوز قۇقىمىزدى پايدالانباساق نە ءۇشiن ءجۇرمiز؟ بiزدi تiپتi ەلەمەگەندەي بولدى. اپپەلياتسيالىق شاعىم تۇسiرەمiز. جوعارى سوتقا بارامىز، بۇل iستi اياعىنا جەتكiزەمiز. ءادiل شەشiم سول كەزدە بولادى دەپ كۇتەمiن. نادەجدا بەندز، جاۋاپكەر: - ولار ءسوزدi دۇرىس ۇقپاعان. يزدەۆاليس. بالكiم سiزدە دە، ۇرىس اراسىندا بiر سوزدەردi ايتىپ، ارتىنان وكiنەتiن كەزدەرiڭiز بولاتىن شىعار. مەن ولارعا اقشا كەرەك پە، الدە شىندىق قاجەت پە، بiلگiم كەلدi. سوت وتىرىسىندا: "ەگەر، مەن بiردەڭە ايتىپ رەنجiتسەم، كەشiرiم سۇراۋعا دايىنمىن" دەپ ەدiم، ولار: "جوق" دەپ شىقتى. دەمەك، تۇسiنiكتi ءاۋ باستان ولارعا اقشا كەرەك بولعان. ايتىڭىزشى، ەگەر ولاردىڭ شاعىمى ماعان قاتىستى بولسا، نەگە "ەفەس-تi" دە سوتقا تارتتى؟ سەبەبi, مەنiڭ جالعىزباستى ايەل ەكەنiمدi, اقشامنىڭ جوق ەكەندiگiن بiلەدi. ال، "ەفەس" - باي، شەتەلدiك كومپانيا. ولار مەنiڭ جوعارى جالاقىمدى دا كەسiپ تاستاۋعا يتەرمەلەدi. سولاردىڭ كەسiرiنەن قىزمەتiم دە تومەندەپ قالدى. مەنiڭ فاميليامدى قازiردiڭ وزiندە بارiنە ارالاستىردى. P.S. تالاپكەرلەر بiراۋىزدان مۇنىمەن توقتاپ قالمايتىندىعىن جاسىرعان جوق. ولار قازاق تiلi ءۇشiن سوڭىنا دەيiن بەل-شەشە كۇرەسۋگە دايىن. ال، زاۋىتتا مەملەكەتتiك تiلدiڭ قولدانىلۋىنا تىيىم سالعىسى كەلگەن نادەجدا بەندزگە قاتىستى سوت قوعامدا قازاق تiلiنە مۇرىن شۇيiرە قارايتىن كەيبiر ازاماتتاردىڭ بەتiن قايتاراتىن انىق مىسال بولدى. ازiرگە جەڭiس تولىقتاي مەملەكەتتiك تiل جاعىندا بولماي تۇر. سوت شەشiمi بويىنشا، تالاپكەرلەردiڭ مورالدىق شىعىن كولەمiندەگi 7 ملن. تەڭگە مەن وكiلدiڭ كومەگiنە دەگەن 300 مىڭ تەڭگەنi نادەجدا بەندزدەن جانە "ەفەس-قاراعاندى" سىرا قايناتۋ زاۋىتى الماتى فيليالىنان ءوندiرۋ تۋرالى تالاپ-ارىزىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىرىلدى. سونداي-اق، نادەجدا بەندزدiڭ م.ا.جاماشەۆ، ا.د.بايمۇسانوۆ، د.ا.بەيسەمبەكوۆ، ا.ج.جۇبانىشەۆ، ا.ج.نۇرلىباەۆ، ا.و.ءابۋوۆ، د.ا.احمەتوۆكە قارسى جازعان تالاپ-ارىزىن دا قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىردى.

"تۇركىستان" گازەتى