ولىلەردى اسىرا قۇرمەتتەۋ ءۇشىن تىرىلەرگە
جالعان سويلەۋ قىلمىس.
ا.شوپەنگاۋەر

ولىلەردى اسىرا قۇرمەتتەۋ ءۇشىن تىرىلەرگە
جالعان سويلەۋ قىلمىس.
ا.شوپەنگاۋەر

1976 جىلدىڭ جايماشۋاق جاقسى ءبىر كۇنىندە ءوزىمنىڭ جاقىن جولداستارىم اقىن الىبەك مەيىربەكوۆتى، كۇيشى، سازگەر، بۇگىندە سىرداريا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ءبورى يساەۆتى جانە دە جاقسى، تالانتتى  قوبىزشى ونەرپاز تولەپ سىدىقوۆتاردى ۇيىمە قوناققا شاقىردىم. اقىن الىبەكپەن سىمتەتىك ارقىلى حابارلاسقانىمدا ول ۇيىندە قوناق بولىپ اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ وتىرعانىن  ايتتى. ماعان «ەگەر دە ءسىز قارسى بولماساڭىز، اسەكەڭمەن بىرگە بارسام قالاي قارايسىز؟» دەپ سۇرادى. الىبەكتىڭ بۇل سوزىنە مەن قاتتى قۋانىپ اسەكەڭە ارنايى بارىپ سالەم بەرىپ، تانىسىپ ۇيىمە شاقىردىم. ول كۇندە مەن اسقاردى سىرتتاي ەسىتىپ-بىلگەنىم بولماسا، ارالاس-قۇرالاستىعىم جوق ەدى.  ءبىزدىڭ ۇيدەگى وتىرىستا اسەكەڭ مارقۇم ەرەكشە شەشىلىپ، جادىراي سويلەپ، ادەبيەت پەن ونەر جونىندە كەسەك-كەسەك ويلار ايتتى. اڭگىمەسىنىڭ ارا-اراسىندا ءانشى-اقىن قۇتباي دۇرباەۆ اعاسىنىڭ مەندەگى مۇرا بولىپ قالعان دومبىراسىن ۇستاپ، «نە  دەگەن تاماشا اسپاپ» دەپ بىرەر كۇي شەرتكەنى بار. اڭگىمە جەلىسى نەگىزىنەن ادەبيەت تۋراسىندا ءوربىدى. اراسىندا سىن دا بولدى. سۇلەيمەنوۆتىڭ سىنىنان سول كەزدەگى زامانداس اعا-ءىنى جازۋشىلار دا تىس قالمادى. اقىن الىبەك اسەكەڭمەن ەرتەدەن ارالاسقان ەكەن. ونىڭ پىكىرلەرىن «ءيا-ءيا» دەپ قولپاشتاۋمەن وتىردى. الىبەك اسەكەڭنىڭ تەرەڭ بىلىمىنە ۇيىعاندىقتان وزىنە ۇستاز اعا سانايدى ەكەن. مەن دە وقىعان ادەبيەتشى بولماسام دا، اسقاردىڭ ادەبيەت پەن ونەردىڭ، مادەنيەتتىڭ ۇلكەن بىلگىرى ەكەندىگىن قاپىسىز ۇقتىم. اسقار مارقۇم «ادەبيەت ¬- اردىڭ ءىسى» دەپ باعالايتىن جازۋشى ەدى عوي. «ەرگەجەيلى الىپ تۋرالى ءادىل ءسوزدى ايتا المايدى»، ول كۇندەرى مەن دە اسقاردى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، پايىمداي الماپپىن راس. اتامىز قازاقتىڭ  «تۇبىندە تۇرعان تاۋدىڭ بيىكتىگى بىلىنبەيدى، جانىڭدا جۇرگەن جاقسىنىڭ ۇلىقتىعى بىلىنبەيدى»  دەگەن ەمەس پە؟
اسقار اعامەن سول كەزدەسۋىمىزدەن سوڭ دا، ەلگە كەلگەندە جولىعىسىپ، سالەمدەسىپ، اڭگىمەلەسىپ، پىكىرلەسىپ ءجۇردىم. اسقار اعانىڭ مىنەزى سىرىن بىلمەيتىن جاندارعا اساۋ اتتاي كورىنەتىن. الايدا سول مىنەزى ءۇشىن قاشپاي، قايتا جاقىنداعان جان ونىڭ جۇرەگىنىڭ وتە سەزىمتالدىعىن، قاراپايىمدىلىعىن، جانى جارىق، ءبىلىمى تەرەڭ ازامات، ادەبيەت پەن ونەردىڭ جاقسى جاناشىرى ەكەنىن اڭعارار ەدى. قىراندى قىران عانا قيادان تانىپ بىلەدى دەگەندەي، الىبەك مارقۇم دا اسقار اعاسىن قاتتى سىيلاپ قۇرمەتتەيتىن.
ءسويتىپ مەن ءار كەزدەسكەن سايىن  اسەكەڭدى از دا بولسا تاني ءتۇستىم. الماتى قالاسىنا جولىم تۇسسە، «اعانىڭ ءۇيى اق جايلاۋ» دەگەندەي ارنايى بارىپ سالەم بەرىپ، امان-ساۋلىعىن ءبىلىپ قايتۋشى ەدىم. اسەكەڭ مارقۇم دا مەنىڭ كەلگەنىمە، سالەم بەرىپ اعا دەپ سىيلاعانىما وتە قاتتى ريزا بولىپ قۋانىپ قالاتىن. «شارۋامەن سويلەسسەڭ تايى مەنەن تايلاعىن ايتادى» دەمەكشى، ونىڭ ۇيىندە، ارينە، اڭگىمە ادەبيەت پەن ونەردەن وزگەگە بۇرىلمايتىن. اسەكەڭنىڭ داستارحانىنداعى سۋسىنى، تاعامى، جاقسى كورىپ ىشەتىنى قىمىز با دەپ ويلادىم. ول قىمىزىن ماعان ءوز قولىمەن قۇيىپ بەرىپ وتىرىپ ءوزى دە بىرگە ءىشىپ، بابى كەلەگەن قىمىزدى بابىن كەلتىرە ماقتاۋشى ەدى. جىلقى مالىن ەرەكشە سۇيەتىن.
اناسى ايتوتى - قىمبات شەشەمىز دە وتە تاپقىر سويلەيتىن اشىق كوڭىلدى، ءازىلدى جاقسى كورەتىن جان ەدى. «ۇلى ادامنىڭ ءۇنىن ەستى دە ۇيىنە بارما» دەسە دە، اعايىن-تۋىس بولعان سوڭ، ءبىز اسەكەڭمەن وسىلايشا سىيلاسىپ، ارالاسىپ كەتتىك.
ال، اسەكەڭنىڭ ول زاماندا كوپشىلىك جانعا جۇمباق بولىپ وتكەنى دە اقيقات.  كلاسسيك جازۋشىمىز تاكەن الىمقۇلوۆ كەزىندە: «اسقار سۇلەيمەنوۆ ارامىزدا ءجۇرىپ-اق جۇمباق جانعا اينالعان. ءار ءسوزدىڭ تۇبىرىنەن ار ىزدەيتىن سۇگىر كۇيشىنىڭ قارا سوزدەگى سىڭارى، بولمىس پەن تانىمدى تارازىنىڭ ەكى باسىنا سالىپ بەزبەندەگەن تۋما تالانت يەسى» دەپ باعا بەرىپتى. مەنىڭشە اسقار سۇلەيمەنوۆ وتارشىلدىق ساياساتتىڭ وتىنا تابىنىپ، وشاعىنا تەلمىرگەن زامانداستارىنان وزىق ويلاپ  بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىزدى اڭساعان، سول جولدا ەڭبەك ەتكەن سۋرەتكەر بولدى. مۇنى سەزىنۋ ءۇشىن جازۋشىنىڭ «بەساتار» پوۆەسىن، دراما-ديالوگتارىن، ەسسەلەرىن  وقىپ كورىڭىز.
اسقار اعانىڭ بالا-شاعاسىمەن ارالاس-قۇرالاس ەمەسپىن. ال، ءاليا جەڭگەمىزبەن ايتوتى ەكەۋى جەتىسايعا، اسقاردىڭ اتالاسى بولىپ كەلەتىن، ماعان دا جاقىن  ابدىرازاق  اعامىز دۇنيە سالعاندا تانىسقان ەدىك. سودان بەرى ءسىز-ءبىزىمىزدى ۇزە قويعانىمىز جوق دەپ ويلايمىن. الماتىعا بارا قالسام ءساتى تۇسسە ۇيىنە سوعىپ سالەمدەسىپ، حال-جاعدايىن سۇراپ تۇرامىن. «ءاليا تەكتى جەردىڭ قىزى»  دەپ، قىمبات شەشەمىز باعالاعانداي-اق، ول ءوزىنىڭ تەكتىلىگىن، اياۋلى جار ەكەنىن  اسقاردى تۇسىنە بىلگەندىگىمەن، قادىرلەي العاندىعىمەن جانە  رۋحاني مۇراسىن وقىرمانىنا جەتكىزۋ، ناسيحاتتاۋ جولىنداعى قاجىرلى ەڭبەگىمەن تانىتىپ كەلەدى.  زەر قادىرىن زەرگەر بىلەدى دەگەن دە وسى شىعار. 
اسقار اعا جونىندە تەڭىزدەن تامشىداي عانا ەستەلىگىمدى جازۋشى-اكادەميك زەينوللا قابدولوۆتىڭ  «مۇسىرەپوۆتى ماقتاماۋ كەرەك، قايتا مۇسىرەپوۆپەن ماقتانۋ كەرەك» دەگەن قيسىنىنا سالىپ،  اسقاردى ماقتاماۋ كەرەك، اسقارمەن، ماقتانۋ كەرەك دەپ اياقتاعىم كەلەدى. ءمادالى جۇسىپقوجاۇلى «تۋىسقانى از ەلدىڭ ەرلىگى زايا بولادى، تىلەۋقورى از ەردىڭ ەڭبەگى زايا بولادى دەمەكشى»، اسقار اعانىڭ ەتكەن ەڭبەگىنىڭ زايا بولماسىنا،  قازاق ەلىمەن، حالقىمەن ماڭگى بىرگە جاساي بەرەتىنىنە ەشقانداي كۇمانىم  جوق.

ورازقوجا بەكاحمەتۇلى،
جەتىساي قالاسى،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى.

P.S. كەمەل تالانت، قازاق ادەبيەتىندە شوقتىعى بيىك قالامگەر، ەسىم-سويىنىڭ ءوزى دەگدارلىقتىڭ زيپا بىتىمىنە اينالعان اسقار سۇلەيمەنوۆ ورتامىزدا امان-ەسەن جۇرگەن بولسا، جەلتوقساننىڭ 29-ى كۇنى 70 جاسقا تولار ەدى.