ءنۇسىپباي ابدىراحىم. بۋرلۋتسكايانىڭ بۇلعاعى
«جۇيرىكتە دە جۇيرىك بار، قازاناتى ءبىر بولەك...» دەگەندەي، تالدىقورعاندا شىعارىلاتىن گازەتتەردىڭ ىشىندە «ۆەچەرني تالدىكورگاننىڭ» ورنى بولەكتەۋ. بولەك بولعاندا ول ءوزىنىڭ تانىمدىق ماتەريالدارىنىڭ كوپتىگىمەن ەرەكشەلەنبەيدى. بۇكىل ەلىمىز بەن وبلىسىمىز، قالامىز كولەمىندە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا جەدەل ءۇن قوساتىندىعىمەن دە ايرىقشالانىپ تۇرمايدى. نەگىزىنەن جارنامالىق ماتەريالداردان تۇراتىن باسىلىم ارا-تۇرا «ورىس ءتىلى باسىمدىق قالپىن ساقتاپ قالۋى ءتيىس، سلاۆيان تەكتەستەر ەلدەن كوشىپ كەتسە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى توقىرايدى، كوشەلەر مەن اۋىلداردىڭ اتتارىن وزگەرتۋدىڭ قاجەتى نە؟» دەگەندەي ماسەلەلەردى قوزعاپ، ۇلتارالىق قاتىناس سەكىلدى نازىك تاقىرىپقا شي جۇگىرتەدى. ارا-اراسىندا قالانىڭ قاق ورتاسىندا تاپايدىڭ تال تۇسىندە ۇزاققا سۇيىسۋدەن جارىس وتكىزۋ، قىزداردىڭ قايسىنىڭ بالتىرىنىڭ ۇزىن ەكەندىگىن انىقتاۋ ءتارىزدى حالقىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە، ءدىنىمىز بەن دىلىمىزگە جات باستامالار كوتەرىپ، سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ قورعانى بولىپ وتىرعان قاريالارىمىزدى شالا ءبۇلىندىرىپ قويادى. جەزوكشەلەر ءۇيىن اشۋ كەرەك دەگەن سياقتى «وزەكتى» ماسەلەلەر كوتەرىپ، «پرودايۋ دەۆستۆەننوست» دەپ جالپاق الەمگە جار سالاتىنى تاعى بار.
«جۇيرىكتە دە جۇيرىك بار، قازاناتى ءبىر بولەك...» دەگەندەي، تالدىقورعاندا شىعارىلاتىن گازەتتەردىڭ ىشىندە «ۆەچەرني تالدىكورگاننىڭ» ورنى بولەكتەۋ. بولەك بولعاندا ول ءوزىنىڭ تانىمدىق ماتەريالدارىنىڭ كوپتىگىمەن ەرەكشەلەنبەيدى. بۇكىل ەلىمىز بەن وبلىسىمىز، قالامىز كولەمىندە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا جەدەل ءۇن قوساتىندىعىمەن دە ايرىقشالانىپ تۇرمايدى. نەگىزىنەن جارنامالىق ماتەريالداردان تۇراتىن باسىلىم ارا-تۇرا «ورىس ءتىلى باسىمدىق قالپىن ساقتاپ قالۋى ءتيىس، سلاۆيان تەكتەستەر ەلدەن كوشىپ كەتسە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى توقىرايدى، كوشەلەر مەن اۋىلداردىڭ اتتارىن وزگەرتۋدىڭ قاجەتى نە؟» دەگەندەي ماسەلەلەردى قوزعاپ، ۇلتارالىق قاتىناس سەكىلدى نازىك تاقىرىپقا شي جۇگىرتەدى. ارا-اراسىندا قالانىڭ قاق ورتاسىندا تاپايدىڭ تال تۇسىندە ۇزاققا سۇيىسۋدەن جارىس وتكىزۋ، قىزداردىڭ قايسىنىڭ بالتىرىنىڭ ۇزىن ەكەندىگىن انىقتاۋ ءتارىزدى حالقىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە، ءدىنىمىز بەن دىلىمىزگە جات باستامالار كوتەرىپ، سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ قورعانى بولىپ وتىرعان قاريالارىمىزدى شالا ءبۇلىندىرىپ قويادى. جەزوكشەلەر ءۇيىن اشۋ كەرەك دەگەن سياقتى «وزەكتى» ماسەلەلەر كوتەرىپ، «پرودايۋ دەۆستۆەننوست» دەپ جالپاق الەمگە جار سالاتىنى تاعى بار.
جالپى «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتى «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا...» دەگەندەي، بولماشىنى بوتالى تۇيەدەي قىلىپ، ءسال نارسەگە بولا سوتتاسۋعا اۋەس. الماتى وبلىسىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتىمەن دە وسىلايشا بىرنەشە رەت سوتتاسىپ، جەڭىلىس تاپقانىمەن قويماي اتالعان مەكەمەنى جاقىندا تاعى سوتقا بەرگەنى بۇل سوزىمىزگە دالەل بولا الادى.
وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن اڭگىمەنى باسىنان باستايىقشى. ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ بيىلعى جىلعى 6 تامىز كۇنگى
№ 31 سانىندا «قاراجات سىر مەن اك ساتىپ الۋعا عانا بولىنە مە؟» تاقىرىبىمەن ماقالا جارىق كورگەن بولاتىن. سوعان وراي رەداكتسيا ماقالانى تەكسەرىپ، قاجەت بولعان جاعدايدا ءتيىستى شارا قولدانۋدى وتىنگەن قاتىناس حاتتى الماتى وبلىسىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنە جىبەرەدى.
اتالعان دەپارتامەنت قىزمەتكەرلەرى «بۇل ماقالاعا ەڭ الدىمەن تالدىقورعان قالالىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باستىعى ب. تۇرىسبەكوۆ جاۋاپ بەرۋى ءتيىس» دەگەن قورىتىندىعا كەلىپ، حاتتى سول باسقارماعا باعىتتايدى. ءسوز ورايى كەلگەندە نەبارى ەكى سويلەمنەن تۇراتىن قاتىناس حات ءماتىنىن ەش وزگەرتپەستەن تولىقتاي كەلتىرە كەتكەنىمىز دە ءجون شىعار.
«تالدىقورعان قالالىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باستىعى
ب. تۇرىسبەكوۆكە
«ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى
ە. بۋرلۋتسكاياعا
قۇرمەتتى بولات قامەتۇلى!
الماتى وبلىسىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتى 2010 جىلدىڭ 6 تامىزىنداعى №2300 «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنەن كەلىپ تۇسكەن حاتتا ءسىزدىڭ قاراماعىڭىزداعى تالدىقورعان قالاسىنداعى №4 بالاباقشاعا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە اتا-انالاردان اقشا جينالعان جاعدايىنىڭ قالىپتاسقانى تۋرالى ماقالا جازىلعانىن حابارلايدى.
اتالعان ماسەلەنى تەكسەرۋ دەپارتامەنتتىڭ قۇزىرىنا جاتپايتىندىقتان №4 بالاباقشاداعى جاعدايدى انىقتاپ، قاتاڭ قاداعالاۋعا الۋىڭىزدى، جاۋابىن «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنە جانە دەپارتامەنتكە مالىمەت ءۇشىن جىبەرۋىڭىزدى سۇرايدى.
ديرەكتور گ. ەرمەكباەۆا».
قاتىناس حات ماتىنىنەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، بۇل ءتىپتى دە «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا قايتارىلعان جاۋاپ ەمەس. ءىس قاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋگە كوشكەن دەپارتامەنت قىزمەتكەرلەرى تالدىقورعان قالالىق ءبىلىم بولىمىنە جولدانىپ وتىرعان قاتىناس حاتتى تالاپقا ساي مەملەكەتتىك تىلدە جازعان. جاۋاپتى قاي مەكەمەدەن كۇتۋ قاجەتتىگىن ءبىلىپ وتىرسىن دەگەن يگى ماقساتپەن ەكىنشى داناسى «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا باعىتتالعان. اتالعان گازەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ سوتقا جۇگىنۋىنە ناق وسى قاتىناس قاعاز سەبەپ بولىپتى.
«داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەگەندەي، وسى ءبىر عانا قاتىناس قاعازدان تۋىنداعان ۇلكەن داۋ-دامايدى بولدىرماۋعا، سوعان وراي ۇلتارالىق قاتىناس سەكىلدى نازىك تاقىرىپتى قوزعاماي-اق قويۋعا بولاتىن با ەدى؟ بولاتىن ەدى دەپ ويلايمىز. ماسەلەن، وسى تالدىقورعاننىڭ وزىندە ورىس تىلىندە شىعارىلاتىن وبلىستىق «وگني الاتاۋ» گازەتىنە مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعان حات-حابارلار كۇن سايىن ءبىرلى-جارىمداپ قانا ەمەس، ونداپ ءتۇسىپ جاتادى. اتالعان باسىلىمنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە قۇرمەتپەن قارايتىن جۋرناليستەرى ولاردىڭ ءبارىن وزدەرى اۋدارىپ، كەيبىر سوزدەرىن تۇسىنبەي قالسا، قازاق گازەتىندە قىزمەت اتقاراتىن ارىپتەستەرىنەن سۇراپ الىپ جاتادى. ونى ەشكىم نامىس كورمەيدى نەمەسە قۇقىعىمىز بۇزىلدى دەپ سوتقا شاپقىلامايدى.
«ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ جۋرناليستەرى مەملەكەتتىك تىلدە جازىلعان ەكى اۋىز سوزگە ءتىپتى تۇسىنبەي جاتسا، اۋدارماشىلارى بولماي قالعان كۇننىڭ وزىندە دەپارتامەنتكە «عافۋ ەتىڭىز، مەملەكەتتىك تىلدە جازعان جاۋاپتارىڭىزدى تۇسىنبەدىك، ورىس تىلىندەگى نۇسقاسىن جىبەرسەڭىز» دەگەندەي تاعى ءبىر ءوتىنىش حات جازسا جەتىپ جاتىر ەدى. قاجەتى بولىپ قالا ما دەگەن ويمەن ونداي جاۋاپتىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى دا دايىندالىپ قويىلعان ەكەن. بىراق، وكىنىشكە وراي، ونداي حات جازىلمادى.
ونىڭ ورنىنا «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ ءۇش بىردەي قىزمەتكەرىنىڭ قولدارى قويىلعان ارىز ءبىردەن تالدىقورعان قالالىق سوتىنا جولدانادى.
سوتقا بەرىپ وتىرعان تاراپتىڭ تالابىنان تولىق حاباردار بولۋ ءۇشىن «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەلەنا بۋرلۋتسكايا مەن اتالعان گازەتتىڭ جۋرناليستەرى زاۋرە جوتاباەۆانىڭ، قۇرالبەك مۇسابەكوۆتىڭ تالدىقورعان قالالىق سوتىنا ورىس تىلىندە جازعان ارىزدارىنان دا جەكەلەگەن ۇزىندىلەر كەلتىرە كەتەيىك.
«الماتى وبلىسىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتى» «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنە «دەپارتامەنت» ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆانىڭ قولى قويىلعان (10.08.2010 ج. شىعىس № 02/856), قر زاڭدىلىعى تالاپ ەتەتىندەي ءوتىنىش بەرىلگەن تىلدە جازىلماعان جاۋاپ قايتاردى.
«دەپارتامەنت» ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆانىڭ مۇنىسىن زاڭسىز دەپ ەسەپتەيمىز:
«جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ ارىز-شاعىمدارىن قاراۋ ءتارتىبى تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 10 بابىنا سايكەس ارىز-شاعىمعا جاۋاپ مەملەكەتتىك تىلدە نەمەسە ارىز-شاعىم بەرىلگەن تىلدە قايتارىلۋى ءتيىس. ءبىز «دەپارتامەنت» ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆانىڭ جاۋابىمەن تانىسا المادىق، ويتكەنى بۇل ءتىلدى بىلمەيمىز».
«كونستيتۋتسيانىڭ 2 ءبولىمىنىڭ 14 بابىنا سايكەس «تەگىنە، الەۋمەتتىك، لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا، جىنىسىنا، ناسىلىنە، ۇلتىنا، تىلىنە، دىنگە كوزقاراسىنا، نانىمىنا، تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايدى».ءتىلدى بىلمەگەندىكتەن اتالعان جاۋاپپەن تانىسا الماي وتىرعاندىعىمىز سەبەپتى دەپارتامەنت ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆا ءبىزدى ازامات رەتىندە دە، باق وكىلدەرى رەتىندە دە كەمسىتىپ وتىر دەپ ەسەپتەيمىز».
«بىراق دەپارتامەنت ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆا ءبىز ءۇشىن تۇسىنىكسىز تىلدە جاۋاپ قايتاردى...».
«...قر كونستيتۋتسياسىنىڭ 39 بابىنىڭ 2-تارماعىنا سايكەس «ۇلتارالىق تاتۋلىقتى بۇزاتىن كەز كەلگەن ارەكەت كونستيتۋتسيالىق ەمەس دەپ تانىلادى». وتىنىشىمىزگە جاۋاپ ءبىز بىلمەيتىن تىلدە قايتارىلدى، مۇنىڭ ءوزى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ نىعايۋىنا ىقپال ەتە قويمايدى. لاۋازىمدى تۇلعا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر گۇلنار ەرمەكباەۆانىڭ جاۋابىن وقي الماعانىمىز سەبەپتى قولايسىزدىق سەزىنىپ وتىرعاندىقتان بۇل فاكتىنى ءبىزدىڭ قۇقىعىمىز بەن مۇددەلەرىمىزدى بۇزعاندىق دەپ ەسەپتەيمىز. ءوزىمىزدى قورلانعانداي سەزىنىپ وتىرمىز».
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى» قر زاڭىنىڭ 6 بابىنا سايكەس "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىنىڭ انا ءتىلىن قولدانۋىنا، قارىم-قاتىناس، تاربيە، وقۋ جانە شىعارماشىلىق ءتىلىن ەركىن تاڭداۋىنا قۇقىعى بار". ءبىز ورىس تىلىندە ءسويلەسەمىز، انا ءتىلىمىز - ورىس ءتىلى، ءوتىنىشتى دە ورىس تىلىندە جاسادىق جانە ءبىزدىڭ مۇددەلەرىمىزگە قاتىستى جاۋاپپەن تانىسۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلىپ وتىرمىز».
«...جوعارىدا باياندالعانداردىڭ نەگىزىندە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق-پروتسەسسۋالدىق كودەكسىنىڭ 150, 278-282 باپتارىن باسشىلىققا الا وتىرىپ سوتتان:
1. وتىنىشكە ارىز بەرىلىپ وتىرعان تىلدە جاۋاپ قايتارماعان «الماتى وبلىسىنىڭ بالالار قۇقىعىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆانىڭ ارەكەتىن زاڭسىز دەپ تانۋىڭىزدى;
2. الماتى وبلىسىنىڭ بالالار قۇقىعىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى گ. و. ەرمەكباەۆاعا ءبىزدىڭ بۇزىلعان قۇقىعىمىزدى تولىق ءمولشەردە قالپىنا كەلتىرىپ، ياعني 06.08.10 ج. №2300 ءوتىنىشىمىزگە ارىز بەرگەن تىلدە (ورىسشا) جاۋاپ بەرۋىن مىندەتتەۋىڭىزدى وتىنەمىن».
انا تىلىندە جازىپ، ارىنا ءتيدى...
28 قىركۇيەك كۇنى سۋديا س. ا. قۇربانوۆانىڭ تورايىمدىق ەتۋىمەن تالدىقورعان قالالىق سوتىندا وتكەن العاشقى سوت ماجىلىسىنە «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتى جاعىنان قۇرالبەك مۇسابەكوۆ قانا قاتىستى. سوتقا جازعان ارىزىندا «انا ءتىلىمىز - ورىس ءتىلى، گۇلنار ەرمەكباەۆا بىزگە تۇسىنىكسىز تىلدە جاۋاپ قايتارىپ، ۇلتارالىق كەلىسىمگە نۇقسان كەلتىردى» دەپ بايبالام سالعان سابازىڭ نەگىزىنەن جوعارىدا مىسالعا كەلتىرىلگەن ءماتىندى قايتالاۋمەن شەكتەلدى.
ارىز ماتىنىنە كوز سالساق، زاۋرە جوتاباەۆا مەن قۇرالبەك مۇسابەكوۆتىڭ ورىس ءتىلىن انا ءتىلى سانايتىندىقتارىن كورەمىز. قاي تىلدە سويلەپ، جازۋ، قاي ءتىلدى تاڭداۋ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى بولعاندىقتان ولاردى بۇل ءۇشىن ايىپتاۋدان اۋلاقپىز. مەملەكەتتىك مارتەبەسى بار قازاق ءتىلىنىڭ ولارعا تۇسىنىكسىز كورىنگەنىنە دە تاڭ قالا قويمايمىز. قازاقشا سويلەي المايتىن قانداستارىمىز قازىر دە از ەمەس. بىراق ەكەۋىنىڭ دە ۇلتى قازاق بولا تۇرىپ ۇلتارالىق كەلىسىم جايلى ءسوز قوزعاعاندارىنا جول بولسىن؟! الدە ولار رەسمي تىلدە سويلەگەننەن كەيىن وزدەرىن باسقا ۇلت وكىلى رەتىندە سەزىنىپ وتىر ما؟! وسىدان كەيىن ءتىلارالىق ەمەس، ۇلتارالىق قاتىناس ماسەلەسى ۇلتىمىزدىڭ ءوز اراسىندا تۋىنداپ جۇرمەسىن دەگەن ويعا قالادى ەكەنسىڭ...
ارامىزدا قىتاي ءتىلىن بىلەتىن ازاماتتار كوپ ەمەس. بىراق شىنداپ ىزدەسەڭ ورالمان اعايىنداردىڭ اراسىنان ول ءتىلدى بىلەتىندەردى دە تاۋىپ الۋعا بولادى. ال مەملەكەتتىك تىلدەن ورىسشاعا اۋدارىپ بەرە الاتىنداردى الىستان ىزدەۋدىڭ دە قاجەتى جوق. زاۋرە جوتاباەۆا مەن قۇرالبەك مۇسابەكوۆ ۇلتارالىق تاتۋلىق جايىن شىنداپ ويلاعان بولسا، سونداي مول مۇمكىندىكتەردى پايدالانىپ ەكى سويلەمنەن عانا تۇراتىن قاعازدىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە نەگە كۇش سالمايدى؟
راس، قۇرالبەك مۇسابەكوۆ سوت ماجىلىسىندە «ارامىزدا وزگە ۇلت وكىلى بولعاندىقتان (ارىز بەرگەندەردىڭ ءبىرى «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەلەنا بۋرلۋتسكايا - ن. ءا.) انا ءتىلىمىز ورىس ءتىلى دەپ كورسەتتىك» - دەپ اقتالعان بولدى. سوعان قاراعاندا بۇل ازاماتتاردىڭ انا ءتىلى كىممەن بىرگە جۇرگەنىنە، كىمنىڭ قولاستىندا جۇمىس ىستەگەنىنە قاراي وزگەرىپ تۇراتىن ءتارىزدى مە، قالاي؟.. جولداسىڭنىڭ كوڭىلىنە قاراپ بىردەي كيىم كيگەنىڭ، سونداي تاماق ىشكەنىڭ سياقتى انا ءتىلىڭدى دە قاجەتىنە قاراي وزگەرتىپ كورسەتە سالۋعا بولاتىن بولعانى عوي...
«ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ كەزىندە قازاقشا ۇيرەتەتىن كۋرس اشقانى، وزدەرىن «حالىقتىق» گازەت سانايتىندىقتارى بەلگىلى. سونداي جاقسى باستاما كوتەرگەن گازەتتە قازاقشا جازىلعان ەكى سويلەمنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الاتىن اۋدارماشىنىڭ، قىزمەتكەردىڭ تابىلماعاندىعىن (رەداكتسيادا اۋدارماشىنىڭ بارلىعى سوت ماجىلىسىندە بەلگىلى بولدى) قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ الدە بۇل گازەت حالىقتىڭ ورىستىلدى بولىگىمەن عانا جۇمىس ىستەيتىن باسىلىم با؟ «قازاقشا ۇيرەنىپ جاتىرمىز، جۇرتشىلىققا قازاقشا ۇيرەتىپ جاتىرمىز» دەگەن اڭگىمەنىڭ ءبارى وزدەرىن جارنامالاۋ ءۇشىن عانا جازىلعان جىلتىراق ءسوز، كوز الداۋ بولىپ شىقپاسا نەتتى؟..
قۇرالبەك مۇسابەكوۆ سوت ءماجىلىسىندە قازاقشا جازىلعان اۋىزەكى ءسوزدى تۇسىنەتىندىگىن، بىراق دەپارتامەنتتىڭ بۇل جولعى حاتىندا نەشە ءتۇرلى ادەبي ورالىمدار مەن سيرەك كەزدەسەتىن سوزدەر بولعاندىقتان تولىق ۇعىنا الماي، ءتىل جاعىنان كەمسىتۋ سەزىمىن باستان كەشكەندىگىن ايتىپ ءوتتى.
ونداي كەمسىتۋدىڭ بولماعانى بەسەنەدەن بەلگىلى عوي. ءتىپتى بولعان كۇننىڭ وزىندە ونداي كەمسىتۋدى ەلەنا بۋرلۋتسكايا مەن زاۋرە جوتاباەۆا سەزىنۋى مۇمكىن، ال ەندى انا ءتىلىم - قازاق ءتىلى دەپ تۇجىرىمداعان قۇرالبەك مۇسابەكوۆ قالاي سەزىنەدى؟ ءوزىنىڭ انا تىلىندە جازىلعان قاعاز قالايشا ونىڭ ارىنا تيەدى؟..
«ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاجەت بولعان كەزدە قازاقشا دا سويلەي الاتىندىقتارىن سوت ءماجىلىسى بارىسىندا اڭعاردىق. دەپارتامەنت وكىلى اسقار ۇيسىنبەكوۆ جاۋاپ ءماتىنىن تۇسىنبەدىك دەپ وتىرعان ەكى تالاپكەردىڭ ءبىرى زاۋرە جوتاباەۆانىڭ ەڭبەك اۋىلىنداعى مەكتەپ مۇعالىمدەرىنەن قازاقشا قالاي سۇحبات العاندىعىن دالەلدەيتىن ءۇنتاسپانى سۋدياعا ۇسىنعاندا ماسەلە بۇرىنعىدان دا ايقىندالا تۇسكەندەي بولدى. ءۇنتاسپانى قوسقاندا زاۋرە قارىنداسىمىزدىڭ ءوزى جازىپ وتىرعانداي ەمەس، قازاقشا جاپ-جاقسى سويلەيتىندىگىنە كوزىمىز جەتتى. قۇرالبەك مۇسابەكوۆ بولسا، مۇنى قايدان الدىڭدار دەپ تاڭ-تاماشا بولدى. تاعدىردىڭ تالكەگى دەگەن وسى ەمەس پە، كەزىندە ناق وسى ءۇنتاسپانى دەپارتامەنتكە «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ وزدەرى جىبەرگەن بولىپ شىقتى. وسىلايشا قاتىناس حاتتاعى ەكى اۋىز ءسوزدى ۇقپادىق دەگەن تۇجىرىمنىڭ شىلعي وتىرىك ەكەندىگى تايعا تاڭبا باسقانداي بەلگىلى بولىپ شىعا كەلدى. بۇل قالىپپەن قۇرالبەك مۇسابەكوۆ باۋىرىمىز دا ءبىر جەردە قازاق ءتىلىنىڭ مايىن تامىزىپ جاتسا، تاڭ قالا قويماسپىز دەپ ويلايمىز.
ارىز ماتىنىندە ءبىزدىڭ مۇددەمىزگە نۇقسان كەلدى دەگەن ماعىناداعى ءسوزدەر بىرنەشە رەت كەزدەسەدى. ەندىگى جەردە بۇل قانداي مۇددە دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
قۇرالبەك مۇسابەكوۆ «جاۋاپتى ورىس تىلىندە قايتارىڭدارشى، ءتۇسىنبەي جاتىرمىز دەگەن ءوتىنىش جاساعان جوقسىزدار ما؟» دەگەن پروكۋرور ا. تۇمارباەۆانىڭ سۇراعىنا: «جوق، ونداي ءوتىنىش جاساعان جوقپىز، بولاشاقتا دا قازاق تىلىندە جاۋاپ بەرىپ جۇرمەسىن دەپ بىردەن سوتقا بەردىك» دەگەندەي ماعىنادا جاۋاپ قايتاردى. مىنە، مۇددە قايدا جاتىر؟! «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنە قانداي مەكەمە قاي كەزدە بولسىن تەك قانا ورىس تىلىندە جاۋاپ قايتارۋى ءتيىس ەكەن. ءىس قاعازدارى دا تولىقتاي ورىس تىلىندە جۇرگىزىلسە ءتىپتى جاقسى. ال بۇكىل رەداكتسياعا «تۇسىنىكسىز» كورىنگەن مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ازىرشە ءسوز قوزعاۋدىڭ قاجەتى جوق...
«ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ جۋرناليستەرى، ارينە، ولاردىڭ اراسىندا ق. مۇسابەكوۆ پەن ز. جوتاباەۆا دا بار، بولاشاقتا وسى دەپارتامەنت سياقتى الدەبىر مەكەمە وزدەرىنە انا تىلىندە، ياعني مەملەكەتتىك تىلدە جاۋاپ بەرىپ قويا ما دەپ قاتتى قاۋىپتەنەتىندىكتەرىن بايقاتىپ قالدى. بار-جوعى ەكى-اق سويلەمنەن قۇرالعان قاتىناس حاتتى وزدەرى دە اۋدارماي، دەپارتامەنتكە اۋدارىپ بەرىڭدەرشى دەگەن ءوتىنىش حات تا جازباي بىردەن سوتقا بەرۋ سەبەپتەرى دە سوندىقتان. جازاتايىم ونداي قورقىنىشتى وقيعا بولىپ قالماس ءۇشىن ولار سوتتاسۋعا دا دايىن، قىپ-قىزىل وتقا تۇسۋگە دە بار. ولاي بولسا، ءىس قاعازدارىن تولىقتاي مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋگە كوشەمىز دەگەن يگىلىكتى جوسپارلارىمىز قايدا قالادى؟..
قازاقستان ازاماتىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن ەلىمىزدىڭ باسقا دا زاڭدىلىقتارى قاي كەزدە بۇزىلادى؟ تىكەلەي جاسالعان ءوتىنىش اياقسىز قالسا، ونداي ءوتىنىشتى ورىنداۋدان ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت باس تارتىلسا، باسقا امال قالماسا ونداي زاڭ بۇزۋشىلىق جايىندا ءسوز قوزعاۋعا بولار ەدى. ال ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان جاعدايدا قانداي زاڭ بۇزۋشىلىق تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋعا بولادى؟ «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا ءتيىستى حابارلاما جىبەرىلدى، رەداكتسيانىڭ، دەپارتامەنتتىڭ قاتىناس قاعازىنا سايكەس تالدىقورعان قالالىق ءبىلىم ءبولىمى گازەتكە رەسمي تىلدە جاۋاپ قايتاردى. گازەتتەن حابارلامانى رەسمي تىلدە جازىپ بەرۋدى سۇراعان ءوتىنىش حات تا تۇسپەگەن. ونداي ءوتىنىش حات ءتۇسىپ، وعان دەپارتامەنت قىزمەتكەرلەرىنىڭ ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتقان وقيعاسى دا ءتىركەلگەن جوق.
بۇعان دەيىن دە ەكى رەت سوتتاسقان گازەت پەن دەپارتامەنتتىڭ اراسىندا قاعازدىڭ از جۇرمەگەنى ايدان انىق. دەپارتامەنت تاراپىنان وسى ۋاقىتقا دەيىن «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنەن كەلگەن قاتىناس قاعازداردىڭ بارلىعىنا ورىس تىلىندە عانا جاۋاپ قايتارىلىپ كەلگەندىگى سوت ماجىلىسىندە بەلگىلى بولدى. ەندەشە «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، قيت ەتسە ءتىل ماسەلەسىن، ۇلتارالىق قاتىناس جايىن العا تارتا بەرۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
ءيا، كونستيتۋتسيامىز بويىنشا ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك تىلمەن تەڭ دارەجەدە قولدانىلادى. بۇعان ەشقانداي داۋىمىز جوق. بىراق ءسوز بولىپ وتىرعان جاعدايدا ورىس ءتىلى ەمەس، ناق قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل كەمسىتىلىپ وتىر ەمەس پە؟ ماسەلەن، بالالار قۇقىعىن قورعاۋ دەپارتامەنتى وسى ۋاقىتقا دەيىن اتالعان گازەتتىڭ ورىس تىلىندە جازىلعان بارلىق قاتىناس قاعازدارىنا (06.10.09 ج. جازىلعان №927, 15.10.09 ج. جازىلعان №970, 15.10.09 ج. جازىلعان №972, 28.10.09 ج. جازىلعان №1015, 11.12.09 ج. جازىلعان №1153-1, 15.0310 ج. جازىلعان №02/246, 26.04.10 ج. جازىلعان №02/426, 06.05.10 ج. جازىلعان №02/452, 07.05.10 ج. جازىلعان №02/462, 18.05.10 ج. جازىلعان №02/506, 25.05.10 ج. جازىلعان №02/547, 19.06.10 ج. جازىلعان №02/770, 09.08.10 ج. جازىلعان №02/849, 27.09.10 ج. جازىلعان №02/1040, 28.09.10 ج. جازىلعان №02/1046 قاتىناس حاتتارىنا تەك قانا ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرىپ كەلگەن. سوتقا بەرىلىپ وتىرعان وقيعادان باسقا ۋاقىتتا رەداكتسياعا دەپارتامەنتتەن قازاق تىلىندە جازىلعان بىردە-ءبىر قاعاز تۇسپەگەن. ونىڭ ءوزىنىڭ جاعدايى وسىنداي بولىپ وتىر. سوندا ەكى ءتىل تەڭ دارەجەدە قولدانىلادى دەگەن تۇجىرىم قايدا قالادى؟
«ۆەچەرني تالدىكورگاننىڭ» سوتقا بەرگەن تالاپ ارىزىندا مەملەكەتتىك ءتىل دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز كەزدەسپەيدى (زاڭنامادان كەلتىرىلگەن ۇزىندىلەردى قوسپاعاندا). «ءبىز ءۇشىن تۇسىنىكسىز تىلدە»، «ءوتىنىش بەرىلگەن تىلدە ەمەس» دەگەندەي بولىپ كەتە بەرەدى. سوندا مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قاراپايىم قۇرمەت قايدا دەگەن ساۋال دا تۋىنداماي قويمايدى.
باستى بايلىعىمىز بولىپ تابىلاتىن ۇلتارالىق تاتۋلىعىمىزدى ساقتاۋدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك تىلدە ءبىر رەت قانا بەرىلىپ قالعان جاۋاپ ءۇشىن ۇلتارالىق قاتىناسقا نۇقسان كەلىپ، كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىمىز بۇزىلدى، تىلدىك كەمسىتۋشىلىككە ۇشىرادىق دەپ جالپاق الەمگە جار سالۋدىڭ، ءسويتىپ مامىراجاي تىرلىك كەشىپ جاتقان وتانداستارىمىزدىڭ ءبىر بولىگىنىڭ بويىندا قۇقىعىمىز شىنىندا بۇزىلىپ، كەمسىتۋشىلىككە ۇشىراپ جاتىرمىز با دەگەندەي كۇمان تۋدىرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ بۇل تۇجىرىم ەڭ الدىمەن «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا قاتىستى. ەگەر ولاي بولماسا، قالالىق «تالدىقورعان» مەن اۋدانارالىق «الاتاۋ» گازەتتەرى «ۇلتسىزدانۋ كىمگە ءتيىمدى؟»، «قازاق رۋحىنا قارسى شابۋىل توقتاتىلسىن!»، «سارساڭعا سالعان باسىلىم»، «ءۇنپاراق پا، جىنپاراق پا؟»، «جازالايمىن دەپ جازىقتى بولدى» دەپ شىرىلداماس ەدى عوي. بۇلاردىڭ قاتارىنا «جەتىسۋ» گازەتىندە جاريالانعان «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق» اتتى ماقالانى قوسۋعا بولادى. ءار جاستاعى ءار ۇلتتىڭ وكىلدەرى، ءتۇرلى ماماندىق يەلەرى، قوعامدىق ۇيىمدار جەتەكشىلەرى قول قويعان مۇنداي ماقالالاردا ەڭ الدىمەن «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ اتىنا وكپە، رەنىش ايتىلادى. ايتىلعان ورىندى سىننان ءتيىستى قورىتىندى شىعارماي بولمايدى.
اقپارات رەتىندە: تالدىقورعان قالالىق سوتىنىڭ سۋدياسى س. ا. قۇربانوۆانىڭ توراعالىعىمەن 2010 جىلعى 1 قازاندا وتكەن سوت ءماجىلىسى «ۆەچەرني تالدىكورگان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەلەنا بۋرلۋتسكايا مەن اتالعان باسىلىمنىڭ جۋرناليستەرى زاۋرە جوتاباەۆا، قۇرالبەك مۇسابەكوۆتەردىڭ الماتى وبلىسىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى، لاۋازىمدى تۇلعا، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر گ. ەرمەكباەۆاعا قويعان تالاپ ارىزىن قاناعاتتاندىرماي تاستادى.
«جەتىسۋ» گازەتىنەن الىندى
تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا
نەمەسە «ۆەچەرني تالدىكورگاننىڭ» جۋرناليستەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى نەلىكتەن «تۇسىنبەي قالدى؟»
(ماقالانىڭ تولىق نۇسقاسىن ايماقتار. اباي.كز سايتىنان وقي الاسىزدار)
