ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: نۇرلان ەرىمبەتوۆ
- نۇرلان مىرزاعا ءبىرىنشى سۇراعىم: ءسىز كىمسىز؟ ەلباي
- مەن قازاقپىن، مەن ازاماتپىن.
- وسىنداي قىزمەتتەردەن نەگە كەتتىڭىز؟ ءسىز جۇكتەلگەن تاپسىرمانى ورىنداي المادىڭىز با؟ جاي ۇيىمدى باسقارۋ قالاي ەكەن؟ جالپى ءسىزدى سوزىندە تۇرمايتىن سەرى دەپ ءبىر جاستار ۇيىمىنان ەستىپ ەدىم، بۇعان نە دەيسىز؟
- قىزىلوردادا وسى ۋاقىتقا دەيىن مەنى جۇرت جىلىلىقپەن ەسكە الادى. ماقتانعانىم ەمەس، ول راس. اكىمشىلىكتەن، «وتان» پارتياسىنان كەتكەن سەبەبىم - سول ۇجىمنىڭ باسشىلارىنىڭ ساياساتىمەن كەلىسپەگەنىم. ناقتىلاپ الايىق، مەن ازاماتتىق پوزيتسياسىما بەرىكپىن. ال سەرىلىك كىمنىڭ باسىندا بولمايدى. سەرىلىك دالا ۇلدارىنىڭ ءبىر مىنەزى. كەيدە ولقىلىق جىبەرىپ الاتىنىمدى جاسىرمايمىن.
- نۇرەكە! اكىمنىڭ ورىنباسارى بولدىڭىز. سول كەزدە سايلاۋعا ارالاستىڭىز با؟ باتىرحان مارقۇم وزىڭىزگە رەنىشتى ەدى. سول جايىندا نە ايتا الاسىز؟ كەتە
- سايلاۋعا قاتىسىم بولعان جوق. سونىڭ ارقاسىندا 2004 جىلى «اقجول» پارتياسىنىڭ جەڭىسكە جەتكەن ءبىر ايماعى بولدى. ول قىزىلوردا - وبلىسى. باتىرحان دارىمبەتوۆ اعامدى قاتتى سىيلايمىن جانە سايلاۋ كەزىندەگى كەيبىر جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ اسىرە «بەلدسەندى» بولعانىن مويىندايمىن.
- نۇرلان مىرزاعا ءبىرىنشى سۇراعىم: ءسىز كىمسىز؟ ەلباي
- مەن قازاقپىن، مەن ازاماتپىن.
- وسىنداي قىزمەتتەردەن نەگە كەتتىڭىز؟ ءسىز جۇكتەلگەن تاپسىرمانى ورىنداي المادىڭىز با؟ جاي ۇيىمدى باسقارۋ قالاي ەكەن؟ جالپى ءسىزدى سوزىندە تۇرمايتىن سەرى دەپ ءبىر جاستار ۇيىمىنان ەستىپ ەدىم، بۇعان نە دەيسىز؟
- قىزىلوردادا وسى ۋاقىتقا دەيىن مەنى جۇرت جىلىلىقپەن ەسكە الادى. ماقتانعانىم ەمەس، ول راس. اكىمشىلىكتەن، «وتان» پارتياسىنان كەتكەن سەبەبىم - سول ۇجىمنىڭ باسشىلارىنىڭ ساياساتىمەن كەلىسپەگەنىم. ناقتىلاپ الايىق، مەن ازاماتتىق پوزيتسياسىما بەرىكپىن. ال سەرىلىك كىمنىڭ باسىندا بولمايدى. سەرىلىك دالا ۇلدارىنىڭ ءبىر مىنەزى. كەيدە ولقىلىق جىبەرىپ الاتىنىمدى جاسىرمايمىن.
- نۇرەكە! اكىمنىڭ ورىنباسارى بولدىڭىز. سول كەزدە سايلاۋعا ارالاستىڭىز با؟ باتىرحان مارقۇم وزىڭىزگە رەنىشتى ەدى. سول جايىندا نە ايتا الاسىز؟ كەتە
- سايلاۋعا قاتىسىم بولعان جوق. سونىڭ ارقاسىندا 2004 جىلى «اقجول» پارتياسىنىڭ جەڭىسكە جەتكەن ءبىر ايماعى بولدى. ول قىزىلوردا - وبلىسى. باتىرحان دارىمبەتوۆ اعامدى قاتتى سىيلايمىن جانە سايلاۋ كەزىندەگى كەيبىر جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ اسىرە «بەلدسەندى» بولعانىن مويىندايمىن.
- نۇرلان اعا، ەلگە بارىپ تۇراسىز با؟ ەلدەگى تەك قازاق تىلىندە عانا سويلەيتىن جەرلەستەرىڭىزدىڭ جاعدايى قالاي؟ ولار ارالدىڭ تاعدىرىن كەشىپ جاتقان جوق پا؟ ارال مەن قازاقتى بۇگىنگى جاساپ-ماس، جاساپ-ءماز جانە جاسامپاز قازاقستاندىق قوعامنىڭ دەڭگەيىنە قالاي كوتەرەمىز؟
- ەلدە بولىپ تۇرامىن. بارلىق اعايىن-تۋىسقان سوندا. وكىنىشكە وراي، قىزىلوردالىقتاردىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتى تومەندەپ بارادى. شىنىمدى ايتايىن، كوبىسىنىڭ جاعدايلارى كۇنكورىستەن ارىگە اسپايدى. ارال تاعدىرى، وكىنىشكە وراي، تەك قانا قۇرعاق ۇراندارعا اينالدى. بيلىك تە، حالىق تا ونىڭ تاعدىرى سولاي بولۋ كەرەك دەپ مويىنداعان سياقتى. ەڭ بولماعاندا ارالدى قازىر ءان-جىرعا دا قوسپايدى. ارالدىڭ مۇشكىل ءحالىن كوپ ادامدار وزدەرىنىڭ ساياسي ماقساتىنا پايدالانىپ، ماسەلە كوتەرگەندەي بولادى. بىراق، ول سول دوڭگەلەك ۇستەلدەر مەن كونفەرەنتسيالار وتكەن زالدان ارىگە شىقپايدى. ءوز دەگەنىنە جەتكەن سوڭ ءبارى ارالدى ۇمىتادى.
- Abai.kz پورتالىنىڭ جىگىتتەرىمەن ءسىزدى وتە جاقىن دوس دەگەندى ءبىر جەردەن وقىپ قالىپ ەدىم. وسى راس پا؟
- راس. بۇل دوستىقتى مەن وتە قاتتى باعالايمىن.
- نۇرەكە، پەتروپاۆلوۆسك، پاۆلودار، ۋست-كامەنوگورسك قالالارىن قازاقشا اتاۋعا كوشىرۋ ءۇشىن تاعى قانشا ۋاقىت كۇتۋىمىز كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- بۇنداي ماسەلەلەردى بەلدەن باسىپ ءبىر-اق كۇندە شەشۋگە بولادى. بولۋ كەرەك تە. الاڭداۋشىلىقتى قويۋ كەرەك. دەگەنمەن، سول جاڭا اتاۋلار ەندى قازاقتىڭ ءوز ىشىندەگى داۋعا اينالماۋى ءتيىس. سەبەبى ءار رۋدىڭ، ءار ءجۇزدىڭ ءوز بەلسەندىلەرى، ءوز «عالىمدارى» تابىلىپ سونداي ءبىر داۋعا الىپ كەلۋى مۇمكىن. ءبىر مىسال ايتايىن. قىزىلورداعا بارعان كەزدە ءبىز قالانىڭ بارلىق كوشەلەرىن دەرلىك قازاقىلاندىرۋعا كۇش سالدىق. الايدا، اكىم اۋىسقان سايىن كوشەلەردىڭ اتى دا وزگەرە بەرەتىن بولدى. ءبىر باتىردى ءبىر باتىر الماستىرادى. قازىر سەناتور بولىپ وتىرعان ءبىر ازامات قالادا اكىم بولعان كەزدە ءبىر كوشەنىڭ اتىن تاعى وزگەرتپەك بولدى. مۇنىڭ قالاي دەگەن سۇراققا سابازىڭ «مەنىڭ ءوز باتىرىم بار» دەپ جاۋاپ قايتاردى.
- 1. ءسىزدىڭ بالاڭىزدى كورگەن ەدىم. ءوزىڭىز تانىستىرعان ەدىڭىز. بالاڭىز قازاقشا سويلەي المايدى. نەگە؟ سوندا ءسىز دە وتىرىك پاتريوت بولعانىڭىز با؟
2. ءسىزدىڭ بارلىق شارۋالارىڭىزدان قازاققا قارسى ەكەندىگىڭىز كورىنىپ تۇرادى. ورىستىلدىلەردى جاقتاپ ءولىپ تۇراسىز. ونىڭ سىرى نەدە؟ ماسكەۋدە وقىعاندىعىڭىزدان با، الدە..؟
قۇرمەتپەن،
ءبىر قازاقتىڭ بالاسى
- بالام ورىس مەكتەبىندە وقىپ، ماسكەۋدەگى باۋمان اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىتىرىپ جاقسى مامان بولدى. قازاق تىلىنە شورقاق ەكەنىن جاسىرمايمىن. دەگەنمەن، ءبىر ەكى جىلدا قازاقشاسى جاقسى بولادى دەپ ۋادە بەرە الامىن. وسىندايدا، نەگە ءبىز ءتىلدى ناشار بىلەتىن اعايىندارىمىزعا، باۋىرلارىمىزعا تۇسىنىستىكپەن قارامايمىز دەگەن ساۋال تۋىندايدى؟ اركىمنىڭ ءوز جەكە سەبەبى بار. بىراق ماقسات بىرەۋ - ءتىلدى ءبىلۋ، مەڭگەرۋ. ەرتە مە، كەش پە ءبارىمىز قازاق تىلىندە سويلەيتىن بولامىز.
- نۇرەكە! ءسىزدىڭ ءومىرىڭىز بەن قىزمەتىڭىز تۋرالى تالاي اقپارات الىپ جاتامىز. الايدا، وتباسىڭىز تۋرالى اقپارات جوقتىڭ قاسى. سول جاعىن دا ايتىپ بەرسەڭىز. نازىم
- قۇدايعا شۇكىر، وتباسىم بار. بالالى-شاعالىمىن. مەن باقىتتى اداممىن.
- ءوزىڭىزدى ۇلتشىلمىن دەپ ەسەپتەيسىز بە؟
- مەن ۇلتشىلمىن. مەنىڭ ۇلتشىلدىعىم - مەنىڭ باسقا ۇلتتارمەن باسەكەدەگى مىقتىلىعىم. مەن ءۇشىن ۇلتشىل بولۋ كەۋدەسىن قاعىپ ۇرانداتىپ ءجۇرۋ ەمەس، مەن ءۇشىن ناعىز ۇلتشىل ادام ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولىپ، باسەكەلەستىككە قابىلەتىن وزگەلەرگە تانىتا بىلگەن ادام. مەن ءۇشىن ۇلتشىل ادام ۇلت ماسەلەسىندە بۇعىپ قالمايتىن جان. مىسالى، ماعان نەگە م.شاحانوۆقا تيىسە بەرەسىڭ دەپ بىرەۋ سۇراق قويىپتى. مەن اعامىزدىڭ ازاماتتىعىن سىيلايمىن. بىراق مادەنيەتتى، شىنايى سىن ايتۋىم دا كەرەك. ماسەلەن، ۆ.كوزلوۆ 2012 جىلى پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسەمىن دەپ جار سالعاندا اعالارىمىز نەگە اياق-استىنان دەموكراتياشىل بولىپ، «بۇل اركىمنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقى» دەپ سايراپ قالدى؟ سوندا ۆ.كوزلوۆ سەكىلدى قازاق حالقىنا مەنسىنبەي قارايتىندار اتا زاڭدا اپ-انىق جازىلعان مەملەكەتتىك ءتىلدى قورلاعاندا ۇلتشىل ادام ۇندەمەي قالا ما؟ ۆ.كوزلوۆ پرەزيدەنت بولۋ ءۇشىن عانا ءتىلدى ۇيرەنبەكشى. ول ءسىز بەن ءبىزدى، ەلىمىزدى، ءوزى قيت ەتسە كولدەنەڭ تارتاتىن كونستيتۋتسيا باپتارىن نەگە سىيلاپ ءتىل ۇيرەنبەيدى؟
- نۇرەكە! سىزبەن قىزمەتتەس بولعان ىنىلەرىڭىزدىڭ ءبىرىمىن. اكىمدىك جۇيەسىندەگى ەركىندەۋ شەنەۋنىكتىڭ ءبىرى بولدىڭىز. سەناتقا سايلاۋعا تۇسكەنىڭىزدە سول كەزدەگى وبلىس اكىمى قارسى بولدى. شىمكەنتكە بارىپ 1-2 كۇن زام.اكيما بولىپ قايتتىڭىز. ساپارباەۆقا، نۇرعيساەۆقا، ادىربەكوۆكە ورىنباسار بولدىڭىز. جالپى ءوزىڭىزدى كىمنىڭ كومانداسىندامىن دەپ ەسەپتەدىڭىز؟
- مەنىڭ ەرەكشەلىگىم، مەن ءوزىمدى ەشقاشان بىرەۋدىڭ كومانداسىندامىن دەپ ەسەپتەمەدىم. ايتەپەسە، كوپ ارىپتەستەرىم سەكىلدى باسشىنىڭ ارتىنان «توقال قىزمتەكەر» بولىپ ەرىپ جۇرەر ەدىم. بۇلاي ىستەۋ مەنىڭ ارىما جات. اتالعان باسشىلاردىڭ بارلىعى مەنىڭ جەكە پىكىرىم بار ەكەنىنە كوندى، مەنى ەرەكشە باعالادى. كەلىسپەۋشىلىك تۋىنداپ بەس-التى رەت كەتۋگە ارىز جازىپپپىن. قابىلدامادى. ولار مەنىڭ ەركىن كوزقاراسىمدى سىيلاعانى ءۇشىن راحمەت ايتۋىم كەرەك.
- نۇرەكە، ءسىز اكىمنىڭ ورىنباسارى بولعان كەزدە پارا الۋ دەگەن بولىپ پا ەدى؟ سوسىن حابار جۇرگىزىپ وتىرىپ قازىرگى "وتكات" 30-40 پايىز بولدى دەپ ايتقانسىز. سىزدەردىڭ كەزىڭىزدە قانشا ەدى؟ قىيىن بولسا جاۋاپ بەرمەۋىڭىزگە بولادى تۇسىنەمىز، شىندىقتى ايتۋ وڭاي ەمەس.
- پاراقورلىق قاشان دا بولعان. بىراق مەن ءوزىمدى پاراقورمىن دەپ سانامايمىن، سوندىقتان كەۋدەمدى تىك ۇستاپ جۇرەمىن. ماعان بۇل جونىندە ەشكىم كىنا قويا المايدى. سەناتورلىققا سايلاۋعا تۇسكەندە بارلىق قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەنىڭ ۇستىمنەن جابىق تەرگەۋ وتكىزىپ، تۇك تابا الماعانىن ايتايىن. «وتكاتقا» بايلانىستى سۇراعىڭىزدى ءتۇسىندىم. ول كەزدە 10 پايىز بولاتىن، قازىر ءتىپتى 50 پايىزعا دەيىن جەتىپ وتىر.
- ولجاس سۋلەيمەنوۆ پەن مۇرات اۋەزوۆتى جاقسى كورەسىز بە؟ ءسىز دە سوندايسىز بە؟
- 80-جىلداردىڭ باسىندا ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەندە ءبىزدى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ باۋىرلارى دەپ قۇرمەتتەيتىن. سول كەزدەرى قازاقتى الەمگە تانىتقان ولجاس ەدى. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعاندا ورىس لەكسيكاسىنىڭ ۇلكەن بولىگى تۇركىلىك سوزدەر بولعانىن دالەلدەدى. بۇنى قازىر ورىستىڭ عالىمدارى دا مويىنداپ، زەرتتەپ جاتىر. ول كەزدە بۇل ۇلكەن ەرلىك بولاتىن. بىراق، قازىر اعامىز شەت ەلدە كوپ تۇرىپ، ەلدىڭ جاعدايىنان ماقرۇم قالىپ، كەيبىر كەزدە ءتىپتى قاي ەلگە كەلگەنىن دە بىلمەي سەزبەيتىندەي. كەڭەستىك قازاقستانعا كەلدىم دەپ شاتاساتىن سەكىلدى. ال، مۇرات اۋەزوۆ ەڭ بولماعاندا بيلىككە ءوزىنىڭ سىنىن اشىق ايتىپ جۇرەدى. بيلىكتىڭ ءتۋفليىن جالاپ جۇرگەن كوپ اعالارىمىزبەن سالىستىرعاندا ول مەن ءۇشىن وتە قۇرمەتتى ازامات.
- قاراعىم! ماعان سەنىڭ تەلەارنا باعدارلاماسىندا 5-6 قازاقتى جيىپ الىپ ولارعا ورىسشا سۇراق قويىپ، ولاردى ورىسشا سايراتىپ قوعانىڭ وتە ۇياتتى نارسە. سەندەر ويلايسىڭدار ما، ورىستار سەندەردى قارايدى دەپ؟ ولار كەرىسىنشە سەندەرگە كۇلەدى، مامبەتى دەپ. وزدەرىنىڭ تاۋارى بولماسا دا، ءتىلى جوق حالىقتى ەشكىم سيلامايدى. 20 جىلدا انا تىلىنە دەن قويماعان قازاقتى قازاق ساناتىنان سىزىپ تاستاۋ كەرەك. سىرتتارىڭنان قاراپ سەندەر ءۇشىن مەن جەرگە كىرىپ كەتە جازدايمىن. ءتىپتى، ارتىنان لەنتانى قايتا قارامايسىڭدار ما؟ قاراقتارىم-اۋ، پرەزيدەنتكە وكپەلەيسىڭدەر، قازاق ءتىلىن نەگە كوتەرمەيدى دەپ. وزدەرىڭ ءبىر بىرىڭمەن انا تىلدەرىڭدە سويلەسسەڭدەرشى.تىلدىك نامىسى جوق، قازاق ادام، ەل بولمايدى. جۇرەكتى اينىتىپ، تەلديداردان ورىسشا سويلەۋلەرىڭدى قويىڭدار!
- بىرىنشىدەن، مەنىڭ باعدارلامام قازاقستان تەلەارنالارىنداعى جالعىز تاۋەلسىز باعدارلاما. ءسىز نەگە مەنىڭ باعدارلامامدا وپپوزيتسيانىڭ بارلىق وكىلدەرى شىققانىن ايتپايسىز؟ ايتالىق، قوعامدا جاسىرىن ايتىلاتىن اڭگىمەنى مەن ميلليونداعان كورەمەننىڭ الدىنا شىعارۋدامىن. سونى نەگە ايتپايسىز؟ مەن بيلىك وكىلدەرىنە سىزدەردىڭ اتتارىڭىزدان ىڭعايسىز سۇراقتار قويىپ، جەرگە قاراتامىن. سونى نەگە ايتپايسىز؟ كوپ جاعدايلاردا بيلىكتىڭ ساياساتىن قاتتى سىناپ جاتامىز. ونان كەيىن ماعان اشىق نارازىلىق بىلدىرەتىن دە بولادى. ءار باعدارلامانى مەن سوڭعى باعدارلامام دەپ سانايمىن. سونى نەگە ايتپايسىز؟ سوڭعى كەزدە مەن باعدارلامانى ەكى تىلدە جۇرگىزەتىن بولدىم. بۇل دا جەتىستىك قوي. ەڭ باستى سەبەپ ماعان ەفير ۇسىنىپ وتىرعان كومپانيانىڭ ءوزى باعدارلامانى ءبىر-اق تىلدە، ورىس تىلىندە جۇرگىزۋدى سۇرايدى. بىراق ولار دا، ءبىز دە وسى باعدارلامانى قازاقشا جۇرگىزۋگە دايىنبىز. وكىنىشكە وراي، ءوزىنىڭ ويىن بيلىككە قورىقپاي ايتا الاتىن ماماندار، دەپۋتاتتار، تاعى باسقالارى ازىرشە ورىس ءتىلدى بولىپ تۇر. قازاقشا جاقسى سويلەيتىندەر تەك ماقتاۋ، ودا ايتۋعا عانا بەيىم. ونى ءسىز دە جاقسى بىلەسىز عوي.
- نۇرەكە، ساپارباەۆپەن بىرگە قىزمەتتەس بولىپسىز. جالپى بەردىبەك ماشبەكۇلى تۋرالى نە ايتا الاسىز؟ ول قانداي ادام؟ بۇگىنگى تاڭدا شىعىس قازاقستاندا اتقارىپ وتىرعان قىزمەتىنە باعاڭىز جانە وسى قىزمەتتەگى جەتكەن جەتىستىكتەرى مەن كەتكەن كەمشىلىكتەرى قانداي؟ بەردىبەك ساپارباەۆ كىمنىڭ كومانداسىندا جانە ونىڭ ءوز كومانداسىنا كىمدەردى جاتقىزاسىز؟ ساپارباەۆتىڭ كومانداسى قانداي دارەجەدە بىلىكتى؟ ساپارباەۆ يسلام ابىشەۆتى شىعىسقا نەگە اكەلدى؟ يسلام ابىشەۆ پەن ساپارباەۆتىڭ اراسى قانداي؟ يسلام الماحانۇلى ومىرزاق شۇكەەۆتىڭ كومانداسىندا ەكەنى بەلگىلى، دەمەك ساپارباەۆ تا سونىڭ كومانداسىندا ما، الدە نە؟ ابىشەۆ پەن ساپارباەۆ اراسىنداعى "قىرعي-قاباق سوعىستى" نەمەن تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟ اتالعان سۇراقتاردىڭ بارلىعىنا شاماڭىز كەلگەنشە جاۋاپ بەرسەڭىز دەيمىن. كوپ راحمەت!
جاۋاپ كۇتۋشى: شىعىس تۇرعىندارى
- ب.ساپارباەۆپەن قىزمەتتەس بولۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. قىزىلوردادا ونىڭ بەدەلى وتە جوعارى بولدى. وتە ىسكەر ازامات، ەڭبەكقور. كابينەتتى، قاعازباستىلىقتى جەك كورەدى. حالىقتىڭ اراسىندا بولعاندى ۇناتادى. بىراق، ول بيلىك جۇيەسىنىڭ ادامى. ول جالپى ەرەجەگە باعىنادى. ءبىزدىڭ بيلىك ەرەكشەلىكتى قولدامايدى. جارقىراپ شىققاندى كورە المايدى. سوندىقتان ساپارباەۆ تا سول جۇيەنىڭ بارلىق ەرەجەسىن قابىلدادى دەپ ويلايمىن. يسلام ءابىشوۆتى جاقسى بىلمەيمىن جانە كىم كىمنىڭ كومانداسىندا دەگەن ماسەلەگە باس اۋىرتقىم كەلمەيدى.
- قاراورىستان سارى ورىسىم جاقسى دەيتىندەرگە نە ايتار ەدىڭىز؟
- وزگە ۇلتتى ءوز ۇلتىڭنان جوعارى قويۋ ابسۋرد. «قارا قازاق»، «شالا قازاق» دەپ ءبولىپ جۇرگەندەرىڭىزدىڭ ءبارىنىڭ بويىندا قازاقتىڭ قانى تۋلاپ جاتىر.
- ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي الاڭنان باس كوتەرەتىن بارلىق كۇشتەر ىعىستىرىلىپ، ورنىن "نۇروتان" باستى. بىراق ول ەلدەگى ماسەلەنى شەشۋمەن ەمەس، قوپسىتۋمەن، جالعان جارنامامەن باستى قاتىرىپ ءجۇر. "نۇروتانعا" كىرىپ، ناقتى جاساپازدىقپەن اينالىسۋ ءسىز سەكىلدىلەر ءۇشىن مۇمكىن ەمەس پە؟! وپپوزيتسيا نەگە تەك قانا بيلىككە وپەلەۋ ۇستانىمىمەن شەكتەلەدى؟ ولار مىسالى، ورالمانداردى ەلگە كەلترەتىن ءتيىمدى پروگرامما جاساپ جاريا ەتپەيدى؟ نەگە ءسىز سەكىلدى وتانشىلدار قازاق ءتىلىن ەنگىزۋدىڭ بالاما پروگرامماسىن جاساۋعا كۇش بىرىكتىرمەيدى؟ ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ "ناعىزدانۋى" ءۇشىن نە ىستەۋگە بولادى؟ قازاقتىلدى قازاقتاردىڭ قوعامداعى ىقپالىن كۇشەيتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ جاسامپاز قازاقتىلدى ازاماتتار بىرىگىپ، ناقتى ءىستى قولعا الىپ جاتسا، قوسىلاسىز با؟ ۇلتتىق دەموكراتيالىق باعىتتاعى پارتيا قۇرۋ يدەياسىنا قالاي قارايسىز؟ سەرگەك
- مەن «وتاننىڭ» يدەولگيا جونىندەگى حاتشىسى بولدىم. بىراق كوپ ويىمدى، يەديامدى باسشىلار قابىلداعان جوق. پارتيادان كەتۋگە ءماجبۇر بولدىم. بىراق سوڭعى كەزدەگى «نۇر وتاننىڭ» كەيبىر ءىس-ارەكەتتەرىنە مەن ريزاشىلىقپەن قارايمىن. سوندىقتان، ۇمىتتەنۋگە بولادى. بىراق، تەك قانا كوپپارتيالىق پارلامەنت بارلىعىنىڭ بەت پەردەسىن اشادى. سوندا عانا اشىق الاڭ اشىلادى. وعان دەيىنگىنىڭ ءبارى جاسىرىن ساياسات، كونيۋنكتۋرا.
- ءسىز ءوزىڭىزدى قاي قاراورىسقا جاتقىزاسىز؟
1. انا ءتىلىن قازاق ءتىلى دەپ سانايتىن، بىراق ونى تەك قانا "كەرەك كەزدە، كەرەك ءۇشىن" قولداناتىن؟
2. انا ءتىلىن بىلە تۇرا ونى مەنسىنبەيتىن قاراورىس؟
3. انا ءتىلىم - ورىس ءتىلى دەپ سانايتىن ماڭگۇرت-قاراورىس؟
- ءسىزدىڭ مەنى «قارا ورىس» دەپ وتىرعانىڭىزبەن كەلىسپەيمىن. وسىنداي تەرميندەردەن ارىلماي بىرلىك بولمايدى. مەن ناعىز قازاقپىن. قازاقتىڭ ءبارى مەندەي بولسا جامان بولماس ەدىك.
- نۇرلان ەرىمبەتوۆ العان ءبىلىمى بويىنشا "مادەنيەتتانۋشى" ەكەن. "قاياقتان" ول ساياساتتانۋشى بولىپ ءجۇر؟ بۇل نە، يت جوقتا شوشقا ۇرەدىنىڭ كەرى مە؟ الدە مادەنيەت پەن ساياساتتىڭ اراسىندا ايىرماشىلىق جوق دەپ بىلە مە؟
- ساياساتتانۋ وتە كولەمدى سالا. ونىڭ ىشىنە ءومىرىمىزدىڭ بارلىق تۇستارى قامتىلادى. مەن ساياسات عىلىمدارىنىڭ كانديداتىمىن.
- اباي. كز-نىڭ وقىرماندارىنان كەشىرىم سۇراي وتىرىپ، ەرىمبەتوۆكە ونىڭ وزىنە جاقىنىراق تىلدە ءبىر ساۋال قويسام دەپ ەدىم.
نۋرەكە، نە تاك داۆنو ۆى ۆىرازيليس ۆ توم سمىسلە، چتو پولزوۆاتەلي كازاحويازىچنىح سايتوۆ ليۋدي وتستالىە ي نە سووتۆەتستۆۋيۋت ۋروۆنيۋ "سوستاۆليايۋششەگو ينتەرنەت-وبششەستۆا" /يا دوسلوۆنو نە پومنيۋ، پومنيۋ تولكو، چتو ستيليستيچەسكي بىلو ۆەسما نەگراموتنوە پرەدلوجەنيە. توگدا يا بىل ۋديۆلەن، چتو تاك پيشەت ۆىپۋسكنيك موسكوۆسكوگو ۆۋزا، تەپەر، ۋزناۆ، چتو ۆى ك تومۋ جە ۆىپۋسكنيك گۋمانيتارنوگو ۆۋزا، ۋديۆلەن ەششە بولشە. نو نە ەتو گلاۆنوە. گلاۆنوە تو، چتو ۆى دالي پونيات، چتو دوۆولنو پرەنەبرەجيتەلنو، ەسلي نە سكازات پرەزريتەلنو وتنوسيتەس ك تەم، كتو پولزۋەتسيا كازاحسكيم يازىكوم ۆ ينتەرنەتە./ تاك ۆوت، ۆوپروس.
ۆى پوياۆيليس نا كازاحسكوم سايتە اباي. kz /ي نە پەرۆىي راز/, تو ەست، حوت نا ۆرەميا، نو ستالي كازاحويازىچنىم پولزوۆاتەلەم ينتەرنەتا. چتو سيە وزناچاەت؟
ا/ ۆوزۆراششەنيە بلۋدنوگو سىنا.
ب/ كوروتكي مارش-بروسوك ۆ تىل ۆراگا.
ۆ/ ۆى پريزناەتە سەبيا نەدالەكيم ي نە سووتۆەتستۆۋيۋششيم "ترەبوۆانيام سوۆرەمەننوگو ينتەرنەت وبششەستۆا" ... يلي كاك تام ۋ ۆاس بىلو/.
گ/ يلي ۆسە-تاكي ەتو پريزنانيە سۆوەي نەپراۆوتى؟
ەسلي پەرۆوە، تو دوبرو پوجالوۆات.
ەسلي ۆتوروە، نو پاساران.
ەسلي ترەتە، تو ۆى وشيبليس ادرەسوم.
ەسلي چەتۆەرتوە، تو كۋلتۋرنىي چەلوۆەك / تەم بولەە كۋلتۋرولوگ/ دولجەن يزۆينيتسيا.
جدۋ وتۆەتا، "كاك سولوۆەي لەتا".
- سول سۇحباتىمدا ايتقان سوزىمە وكپەلەگەندەر بولسا مەن ارنايى كەشىرىم سۇرايمىن. قولداي وتىرىپ، ءالى دە جاقسى بولا ءتۇسسىن دەپ تۇرتكىلەگەندى ۇناتامىن. ول مەنىڭ ءادىسىم. قازاق بالاسىن جاقسى بولسىن دەپ سىناپ وتىراتىنىن بىلەسىز عوي. ال قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنا ءجيى شىعامىن. ولاردى كورەمەسەڭىز ءوز كەمشىلىگىڭىز.
- وسى اباي.كز پورتالىندا ء"بىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟" دەگەن تاقىرىپتا تالقى فورۋم وتكەن ەدى. ساۋالعا وراي جاۋاپتار وتە كوپ ءارى سان ءتۇرلى بولدى. نۇركە، ء"بىز بۇگىن كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟" دەگەن سۇراققا ءسىز دە ءبىر وي تولعاپ كورىڭىزشى. عازيز قاسەن
- وكىنىشكە وراي، قازاق حالقىنىڭ ءبىرىنشى دەرتى - بىزدە بىرلىك جوق. قالا مەن اۋىل بولىپ، يسلامنىڭ ءوز ىشىندەگى ءتۇرلى اعىمدار بولىپ، الەۋمەتتىك ساتىلارعا بايلانىستى، ورالماندار مەن جەرگىلىكتىلەر بولىپ، ءبىر قالانىڭ ىشىندەگى اۋداندار بولىپ دەگەندەي ىدىراپ ءجۇرمىز. بۇل بيلىكتىڭ كىناسى. نەگىزى حالىقتى بىرىكتىرەتىن سوعىس، يا بولماسا ۇلكەن ءبىر اپات. ودان قۇداي ساقتاسىن! سوندىقتان بىرىكتىرەتىن باسقا جولداردى تابۋ بيلىككە سىن.
- نۇرلان كوكە! استانا تەلەارناسىنداعى باعدارلاماڭىزدى قازاقشا جاساۋعا شاماڭىز كەلە مە؟ ەگەر قولىڭىزدان كەلسە قازاقشا جۇرگىزىڭىزشى، ءوتىنىش. ونىڭ قازاقشا دا بولعانىن ميلليونداعان قازاق قالاپ وتىرعانى انىق
- بۇل سۇراققا جوعارىدا جاۋاپ بەردىم.
- نۇرلان مىرزا، ءسىز شامكوس ءسىز بە؟ ءوز باسىڭىزعا ايتىلعان سىنعا قالاي قارايسىز؟ ەركوبەك
- سىندى جۇرەگىممەن قابىلدايمىن، كوپ ويلانىپ، ۋايىمداپ، ناتيجە شىعارۋعا تىرىسامىن.
- نۇرەكە، قازىر بيلىكتە جيىرما التى مىڭداي مامان قىسقارتىلماقشى.
وسى قىسقارىلاتىن تىزىمگە قىزمەتى بويىنشا حالىقپەن تىعىز جۇمىس ىستەيتىن، بىراق-تا انا ءتىلىن بىلمەيتىن تەك قانا قازاقتاردى كىرگىزۋگە قالاي قارايسىز؟ سەبەبى، 20 جىلدا انا ءتىلىن ۇيرەنبەگەن قازاقتار ەندى جاقىن ۋاقىتتا ۇيرەنىپ كەتەدى دەگەنگە سەنۋ قيىنداۋ.....
- مەملەكەتتىك قىزمەتتە حالىقتىڭ پروبلەماسىن شەشەتىن ازاماتتار وتىرۋ كەرەك. ىسكەرلەر كەرەك. جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الاتىن ادامدار كەرەك. ءتىل ماسەلەسىن ناۋقانشىلدىققا اينالدىرمايىق.
- بۋگينگي كۋني ۋلتتىك ماسەلەدە وزىك وي، تىن پيكريمەن الدا تۋرگان بەس ۋلتشىلدىن اتى-جونين ايتىپ، ولاردىن اركايسىسى تۋرالى وز ويىنىزدى ايتىنىزشى؟
- ولاردىڭ ىشىندە ءوزىم باعالايتىن، قۇلاق ءتۇرىپ تىڭدايتىندارىم بارشىلىق. اتاپ ايتسام، ايدوس سارىم، امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى، داۋرەن قۋات، گەرولد بەلگەر، تەمىرحان مەدەتبەك جانە يران-عايىپ اعالارىم. بۇلاردىڭ سوزدەرىنە سەنەمىن، قاتار تۇرۋعا دايىنمىن.
- قازاق ەلىندە جەمقورلىقتى قالاي جويۋعا بولادى؟ مەديتسينا، ءبىلىم سالاسى، تاماق، اۋىزسۋ، مادەنيەت، ءتىل، سپورت، الەۋمەتتىك سالا، تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى ت.ب. شەشىلمەگەن ماسەلە جەتەدى، ءازىر بۇل ماسەلەلەر شەشىلمەيتىن سياقتى. تەك بىزدە جەكە بايىعاندار بار، بيۋدجەت ەسەبىنەن. وسىلاردى شەشۋ جولدارى بار ما؟
- جالپى، جەمقورلىققا قارسى مەن ءبىرىنشى كەزەكتە اتۋ جازاسىن قولدانار ەدىم. جازا قاتال بولماي جەمقورلىق جويىلمايدى.
- نۇرەكە، قولىڭىزعا بيلىك بەرىلسە نە ىستەر ەدىڭىز. ءوزىڭىزدى نە وپپوزيتسياعا جاتقىزا الماي نە بيلىكتەگىلەرگە جاتقىزا الماي مەن وسى كىممەنمىن دەپ سۇراق قويدىڭىز با. مەن حالىقپەنمىن دەپ ايتارسىز. بىراق حالىق نۇرلان بىزبەن دەگەن ۇراندى ەستىمەيمىز. كىمنىڭ تارىسىن جەسەڭىز سونىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن جوقسىز با. جۇماعۇلوۆپەن نەگە ۇرىسىپ قالدىڭىز وتاندا جۇرگەندە.
- مەن ءوزىمدى ەش تاراپقا جاتقىزبايمىن. مەن تسەنتريسپىن. سوندىقتان ماقتانعانىم ەمەس، مەنى ەكى جاق تا باعالايدى. ال «وتانعا» بايلانىستى ماسەلەنى جوعارىدا ايتتىم.
- اسسالاۋماعالەيكۇم نۇرەكە جاقىندا ينتەرنەتتەن 2012 جىلى قازاقستاندا بىردەن ۋش سايلاۋ وتكىزىلەتىنى تۋرالى وقىدىم.بۇعان دەيىن ءبىزدىڭ بيلىك سايلاۋلاردى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزۋگە داعدىلانعان ەدى. وسى جولعى قادامى تاعى ءبىر لاس ساياسي تەحنولوگيا ما، الدە شىنىمەن دەموكراتياعا بەت بۇرۋ ما؟ تاعى ءبىر سۇراعىم ورىس ءتىلدى كوزلوۆتى ۇسىنىپ ۋمىتكەر رەتىندە ۇسىنىپ وتىرعان ساياسي توپتىڭ مۇنىسى ساياسي ساۋاتسىزدىعى ما، جوق مۇندا رەسەيدىڭ ىقپالى بار ما؟ ساياساتتانۋشى رەتىندەگى پىكىرىڭىز؟
- ۆ. كوزلوۆتىڭ، ع.الدامجاروۆتىڭ جانە س.ءابدىلديننىڭ مۇنداي ماسەلەمەن جۇرت الدىنا شىعۋى قازاق حالقىنىڭ مىنەزىن، ويىن جەتە بىلمەگەندىكتەن بولدى. ولاردىڭ حالىقتان الشاقتاپ كەتكەنىنىڭ سەبەبى بۇل. مەن اسىرەسە ءبىزدىڭ ەكى شالعا قاتتى رەنجىدىم. بۇل ساياسي جاۋاپكەرشىلىگى جوق ادامداردىڭ ءىس-ارەكەتى عوي. ال، سايلاۋ جونىندە مالىمدەگەن ادام، وكىنىشكە وراي، شەشىم قابىلدامايتىن ادام. ول تەك قانا بيلىكتىڭ ايتاشىسى.
- قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان قىزىل يمپەريانىڭ استاناسىندا، "جاس تۇلپار" سياقتى ۇلتشىلدىق يدەيا ەمەس، ءجاي عانا وسىعان جاقىن يدەيامەن قۇرىلعان نەبىر ۇيىمدار اشكەرەلەنىپ، سوتتالىپ، قامالىپ، جەر اۋدارىلىپ، شەتەلگە قۋىلىپ جاتقان تۇستا "قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ "جاس تۇلپار" اتتى استىرتىن ۇيىمى بىرنەشە جىل جۇمىس ىستەدى" دەگەنىنە سەنۋ قيىن. وتىرىك بولۋى ابدەن مۇمكىن. ەگەر راسىمەن دە "جاس تۇلپار" قۇرىلىپ، ءبىراز جۇمىس اتقارسا، ول - كگب-نىڭ ۇلكەن جوباسى.
بىرىنشىدەن، سول "ۇيىمدى قۇرۋ" ارقىلى، وزدەرى تاڭداپ، جالداپ ىستەتكەن "كروتتارى" ارقىلى قازاق ۇلتشىلدارىن تۇزاققا ءتۇسىرىپ، كوزدەرىن قۇرتۋ;
ەكىنشىدەن، "كروتتارىن" ماسكەۋدەن كەيىن قازاقستانعا جىبەرىپ، قازاقستانداعى ۇلتى ءۇشىن جانىن بەرەتىن ادامداردى الداپ، ارباپ، وسى "كروتتار" ارقىلى ارانداتىپ، كوزىن قۇرتۋ;
ۇشىنشىدەن، بۇل وتە ۇزاق مەرزىمگە ەسەپتەلگەن جوبا بولعاندىقتان، 20-30-40-50 جىلداردان كەيىن دە وسى "كروتتارى" ارقىلى ورىستىق يمپەريالىق ساياسات جۇرگىزۋ;
تورتىنشىدەن، "كروتتاردى" ءتۇرلى جولدارمەن قولداپ-قولپاشتاۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ بيلىگىنە كىرگىزىپ، قازاق ەلىن ورىس ىقپالىنان ەشقاشان شىعارماۋ;
بەسىنشىدەن، ءتۇرلى جاعدايلارمەن كەڭەستىك جۇيە كۇيرەگەننىڭ وزىندە، بيلىككە كەلگەن وسى "كروتتار" ارقىلى قازاقستاندى ورىس قۇرساۋىنان شىعارماۋ
سياقتى ماقساتتى جوسپار ءۇشىن ادەيى قۇرىلعان ۇيىم بولۋى ابدەن مۇمكىن، مىرزالار.
- بۇ دا سول "ورىستىڭ قوراسىنان عو... وسى سياقتى ماسكەۋدىڭ "كادرلارىن" باسىمىزعا شىعارىپ الىپ، كورەرىمىزدى كورىپ ءجۇرمىز عوي.
- ول كەزدە قازاقشا ماسكەۋدە ءان ايتۋ دا، جالپى قازاقستان جونىندە اڭگىمە ايتۋ دا ۇلكەن قىلمىس ەدى. تەك سول ءۇشىن عانا ولاردى سىيلاۋعا بولادى.
- نۇرلان شىراق، جەتەسىن بىلمەگەن جەتەسىز دەگەن، رۋىڭ كىم؟
- جەتىرۋدىڭ تابىنىمىن.
- نۇرلان قاراق، ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان ايرىلعان الەمدىك ولجاس، مۇراتتارعا قالاي قارايسىڭ؟ سەن ءوزىڭدى جاھاندىق ادامعا جاتقىزاسىڭ با؟
- جوعارىدا جاۋاپ بەردىم.
- قالماقتار ءتىلىن جوعالىتىپتى دەيدى ءتىپتى جاندارى دا ورىستانا باستاعان، سول قالماقتىڭ كەبىن كيمەس ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك، ءسىزدىڭ ويىڭىز؟ ن.م.م.
- بىرلىك كەرەك. تاعى ءبىر ايتاتىن ماسەلە، ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا باستالعالى ءتۇرلى سۇراقتار ءتۇستى. مەنى ءتىپتى بالاعاتتاعاندار دا بولدى. مەن قازاق ينتەرنەت قاۋىمىنا سىن ايتسام وسىندايلارعا ايتامىن. تىعىلىپ الىپ وتىرادى دا ءتاي-ءتاي باسىپ كەلە جاتقان قازاق ينتەرنەت كەڭىستىگىنە نۇقسان كەلتىرىپ وتىرادى. وسىندايلاردان اباي بولايىق. پورتالدارىڭىزعا ۇلكەن راحمەت ايتامىن.
