كەيىنگى كەزدەرى  ءبىزدىڭ قوستانايدا ءداستۇرلى ەمەس ءدىني بىرلەستىك دەگەندەر  ويىنا كەلگەنىن ىستەپ، ادامگەرشىلىك دەگەندى بىلاي قويىپ، زاڭدى دا جالپاعىنان باسىپ ءجۇر. ولار وزدەرىنە «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق» ەكەندىگىن ابدەن ءبىلىپ العان. ويتكەنى قوجايىندارى سوناۋ التى قىردىڭ استىندا، ياعني شەتەلدەردە. جانە شەتتەرىنەن «سەن تۇر، مەن اتايىن» دەيتىندەي وتە مىقتى، تۇكىرىكتەرى جەرگە تۇسپەيدى. اقشالارى دا جەتەدى، مۇمكىندىكتەرى دە شەكسىز. مۇنداعىلار سولاردىڭ ءبىر بولشەگى ياعني فيليالدارى.

بىردەڭە بولسا، جوعارى جاققا قاراي ىمدايدى. سولارعا سەنەدى. ولار دا بۇلاردى دالاعا تاستامايدى. قانداي جاعدايدا بولسا دا الىپ شىعادى. وسىنداي مىقتىلارىنا سەنە مە، الدە ءبىزدىڭ ءيىمىز جۇمساق، كوڭىلىمىز كەڭ، كىمدەرگە بولسا دا قۇشاعىمىز اشىق دارحاندىعىمىزعا ياعني داراقىلىمىزعا سەنە مە، كىم ءبىلسىن، مۇنداي بىرلەستىكتەر ويىنا كەلگەنىن ىستەپ ءجۇر. بۇلاردىڭ بارلىعى دا «جۇرتقا يماندىلىق، وبال، ساۋاپ سەكىلدى اسىل قاسيەتتەردى دارىتۋعا بارىنشا كۇش سالىپ جاتىرمىز»  دەپ قانشا سەندىرگەنىمەن، وزدەرى ونداي ۇعىمداردى بەلىنەن ءبىر-اق باسادى. مۇمكىن، بۇلار وزدەرىن بىلايعى جۇرتتان جوعارى تۇرمىز دەپ ەسەپتەيتىن شىعار، بالكىم.

مىنە، الگى بىرلەستىكتەردىڭ ەسىرىپ كەتكەندىگى سونداي، قازىر جامان قىلىقتارىمەن، سيىقسىز ىستەرىمەن جۇرتقا قارا بەت بولىپ وتىر. ماسەلەن، وسىنداعى ءتورت-اق جاسار ۆيكتوريا سۋساەۆا دەگەن دۇنيەنىڭ ەسىگىن ەندى عانا اشقان ءسابي الگىندەي ءدىني بىرلەستىكتىڭ ءارتۇرلى تيىم سالۋ ارەكەتىنىڭ قۇرباندىعى بولىپ، ومىردەن ەرتە كەتتى. دارىگەرلەر جاپ-جاس بالاعا باۋىرىنىڭ ىسىگى بار، جەدەل ەمدەۋ كەرەك دەپ شەشكەنىمەن ونىڭ شەشەسى ناتاليا سۋساەۆا وعان بوي بەرمەي قويعان. سويتسە ول وسىنداعى «حريستيانسكايا وبششينى سۆيدەتەلەي يەگوۆى» دەگەن جەرگىلىكتى وكىلدىگىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى ەكەن. ونداعى قاتاڭ ءتارتىپ، بۇلجىماس قاعيداسى بويىنشا كىم-كىم دە ولەيىن دەپ جاتسا دا قان قۇيۋ دەگەنگە تيىم سالىنعان ەكەن. مىنە، نارەستە ۇلكەندەردىڭ وسىنداي ميعا سىيىمسىز ارەكەتىنىڭ قۇربانى بولىپ كەتتى. ال قازىر ناتاليا حانىم مۇنى جوققا شىعارۋعا تىرىسادى. ول كىسى «مەن قىزىمدى قازاقستاندا ەمدەي المايتىن بولعاندىقتان، يندياداعى قان قۇيماي-اق ەمدەيتىن اۋرۋحاناعا اپاردىم»، – دەپ ماسەلەنى باسقا جاققا اۋدارۋعا تىرىسادى. ءيا، اپارعانى راس. الايدا ونداعىلاردىڭ دا ەمدەپ قارىق قىلعانى شامالى. نارەستە ءبارىبىر شەيىت بولىپ كەتتى. مۇمكىن، ءوز ەلىمىزدە قان اۋىستىرۋ ارقىلى ەم-دوم جاساعاندا كىم ءبىلىپتى ساۋىعىپ كەتەر مە ەدى. «ءۇمىتسىز – سايتان» دەگەن ەمەس پە؟!.

جالپى، بىزدە نە كوپ، وسىنداي بىرلەستىكتەر كوپ. اسىرەسە، ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان بەرى مۇندايلار جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كەتتى. جاقىندا بۇرىن قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن «يستوچنيك جيزني» دەگەن ءبىر ءدىني قاۋىمداستىقتىڭ جامان اتى شىعىپ، جۇرتتىڭ جاعاسىن ۇستاتتى. وسى قاۋىمداستىقتىڭ بەلسەندى ءبىر مۇشەسى باليعات جاسىنا تولماعان، ءنابىرى 14 جاسار قىز بالامەن جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەندىگى انىقتالىپ، ونىڭ اياعى سوتقا جەتتى. سوت ونىڭ «مۇنىڭ ءبارى ءوزارا كەلىسىم بويىنشا جاسالىندى» دەگەنىنە قاراماستان ونى جاۋاپقا تارتتى. الايدا بىلايعى جۇرت ونىڭ وڭاي قۇتىلعاندىعىن ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەي، دال بولىپ جۇرگەن جايى بار. ويتكەنى قىلمىستىق كودەكستىڭ ارنايى بابى بويىنشا كامەلەت جاسىنا تولماعان بويجەتكەنمەن جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەن ادام ءۇش جىلعا دەيىن بوستاندىعىن شەكتەۋ نەمەسە بەس جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جايلى ايتىلعانىمەن، ول نەبارى الگى مەكتەپ وقۋشىسىنا 140 مىڭ تەڭگە مورالدىق شىعىنىن تولەپ، ەكى جىلعا عانا بوستاندىعى شەكتەلدى. ياعني تۇرمەگە قامالماي، بوستاندىقتا ەركىن بوي جازاتىن  بولدى.

جەرگىلىكتى ءباسپاسوزدىڭ جازۋىنا قاراعاندا الگى 24 جاسار جىگىتىمىز وسى قاۋىمداستىققا كەلىپ، قۇدايىنا قۇلشىلىق ەتۋگە نيەت ەتكەن جاس قىزداردى بوس جىبەرمەيتىن كورىنەدى. قالتا تەلەفونىنداعى قىزداردىڭ تىزىمىنەن كوز سۇرىنەدى دەسەدى. ءسىرا، ول قاۋىمداستىقتى كوڭىل كوتەرىپ، ءناپسىسىن قاناعاتتاندىراتىن ورىنعا اينالدىرسا كەرەك. ال سول قاۋىمداستىقتىڭ سانداعان مۇشەلەرى مەن ونىڭ باسشىلىعى ونىڭ بۇل قىلىعىنان مۇلدەم حابارسىز بولىپ شىعىپتى. الدە «باس سىنسا بورىك ىشىندە، قول سىنسا جەڭ ىشىندە» دەگەن وزدەرىنەن قولايلى ساياسات ۇستانىپ، «ءىشىڭ ءبىلسىن الۋا-اي» دەپ وتىر ما؟

جالپى، بىزدەگى ءداستۇرلى ەمەس دەپ اتالاتىن ءدىني بىرلەستىك دەگەندەردىڭ بۇلدىرگى ارەكەتتەرى جالعىز بۇل عانا ەمەس. ولاردىڭ زاڭعا تومپاقتاۋ كەلەتىن، ءتىپتى جۇرتتىڭ جاعاسىن ۇستاتاتىن جايتتار جەتەرلىك.  وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن قوستانايدا ءبىر جارىم جاسار قىز بالانىڭ، دارىگەرلەردىڭ قانشاما تىرىسقانىمەن،  كەنەتتەن قايتىس بولۋى بۇل ماسەلەنى ودان سايىن كۇردەلەندىرىپ جىبەردى. شاقالاقتىڭ نەدەن شەيىت بولعاندىعى جايلى ونىڭ اكە-شەشەسى جۇمعان اۋزىن اشپايدى. سول جۇمباق كۇيىندە قالىپ وتىر. ويتكەنى ول كىسىلەر ءوزىمىز اڭگىمە ەتىپ وتىرعان «يستوچنيك جيزني» قاۋىمداستىعىنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرىنىڭ ءبىر كورىنەدى. مۇمكىن، وسى جاعداي اسەر ەتتى مە، كىم ءبىلسىن، سول ءبىر وقيعا جابۋلى قازاق جابۋلى كۇيىندە قالدى. ال بىلايعى جۇرت ونى سىرتقا ەشبىر سىر شاشپايدى بەكەم ۇستاناتىن سەكتانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىنەن كورەدى. كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق قويارسىڭ. اڭگىمە اشىق ايتىلماعان جەردە ءارتۇرلى جورامالداردىڭ ورىن الاتىندىعى انىق قوي.

جاقىندا وسى سەكتانىڭ تاعى دا جامان اتى شىقتى. قاۋىمداستىقتىڭ ءبىر مۇشەسى – تاتيانا سريبنياك دەگەننىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ شەكتەن شىققاندىعى سونشالىق، سوت وعان اقشالاي ايىپ سالۋعا ءماجبۇر بولدى. «باقساق باقا ەكەن» دەگەندەي، ول پىسىعىڭ وبلىسىمىزدىڭ ارقالىق قالاسىنداعى جاتاقحانالاردى جاعالاپ، سەكتانىڭ جۇمىسىن ناسيحاتتايتىن ادەبيەتتەردى تاراتىپ، وندعى جۇرتتىڭ ابدەن مازاسىن الىپ ءبىتىپتى. ەگەر سوت وعان توقتاۋ سالماعاندا، ونىڭ ميسسيالىق قىزمەتى وبلىسىمىزدى تۇگەل قامتىپ، ۇلان-بايتاق ەلىمىزدىڭ باسقا دا ايماقتارىنا تارالار ما ەدى، كىم ءبىلسىن.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz