– قازىر قايدا ءجۇرسىز؟ كوپتەن كورىنبەي كەتتىڭىز عوي.
– «سازگەن سازى» ەتنوگرافيالىق انسامبلىندە كەلىسىم-شارتپەن جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. ونىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى – مارات جابىلوۆ.
– دەمەك، ەل ارالايسىزدار...
– گاسترولدىك ساپارلار قازىر وتە از. ويتكەنى، كونتسەرتكە كەلۋگە حالىقتىڭ جاعدايى كوتەرە بەرمەيدى. ونى مويىندايىمىز. ارايى ءبىر شاقىرۋلار بولماسا، الماتى قالاسىنان الىسقا شىقپايمىز.
– جالاقىڭىز كوڭىل كونشىتە مە؟
– بۇل كۇندە ايلىققا قاراپ وتىرعان ءارتىس جوق. توي-تومالاقتىڭ ارقاسىندا جاعدايىمىزدى تۇزەپ وتىرعان جايىمىز بار.
– اسابالىق كاسىپكە قالايسىز؟
– ارينە. «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» دەمەي مە؟
– قىسقاسى، قارا دومبىرامەن نان تاباسىز؟
– ومىرباقي مەنى دومبىرام اسىراپ كەلەدى.
– جاستار تاراپىنان دومبىرانى زامانعا قاراي يكەمدەپ، جاڭاشا تۇرلەندىرۋگە قالاي قارايسىز؟
– كوپشىلىك «دەككو» دەگەن جانر» دەپ جاتادى. مەنىڭشە، بۇل جانر ەمەس، سينتەز، ياعني ەسكى مەن بۇگىنگىنىڭ قوسىندىسى. «ۇلىتاۋ» سەكىلدى شىعارمانى بۇزباي حالىققا جەتكىزەتىن ونەرپازدار بولسا، جاڭاشىلدىققا قارسى ەمەسپىن.
– قازاق «ءان ايتساڭ دا، جانىڭدى جەپ ايتاسىڭ» دەيدى. ءسىزدىڭ جانىڭىز قالاي قينالىپ ءجۇر؟

– قازىر قايدا ءجۇرسىز؟ كوپتەن كورىنبەي كەتتىڭىز عوي.
– «سازگەن سازى» ەتنوگرافيالىق انسامبلىندە كەلىسىم-شارتپەن جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. ونىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى – مارات جابىلوۆ.
– دەمەك، ەل ارالايسىزدار...
– گاسترولدىك ساپارلار قازىر وتە از. ويتكەنى، كونتسەرتكە كەلۋگە حالىقتىڭ جاعدايى كوتەرە بەرمەيدى. ونى مويىندايىمىز. ارايى ءبىر شاقىرۋلار بولماسا، الماتى قالاسىنان الىسقا شىقپايمىز.
– جالاقىڭىز كوڭىل كونشىتە مە؟
– بۇل كۇندە ايلىققا قاراپ وتىرعان ءارتىس جوق. توي-تومالاقتىڭ ارقاسىندا جاعدايىمىزدى تۇزەپ وتىرعان جايىمىز بار.
– اسابالىق كاسىپكە قالايسىز؟
– ارينە. «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال» دەمەي مە؟
– قىسقاسى، قارا دومبىرامەن نان تاباسىز؟
– ومىرباقي مەنى دومبىرام اسىراپ كەلەدى.
– جاستار تاراپىنان دومبىرانى زامانعا قاراي يكەمدەپ، جاڭاشا تۇرلەندىرۋگە قالاي قارايسىز؟
– كوپشىلىك «دەككو» دەگەن جانر» دەپ جاتادى. مەنىڭشە، بۇل جانر ەمەس، سينتەز، ياعني ەسكى مەن بۇگىنگىنىڭ قوسىندىسى. «ۇلىتاۋ» سەكىلدى شىعارمانى بۇزباي حالىققا جەتكىزەتىن ونەرپازدار بولسا، جاڭاشىلدىققا قارسى ەمەسپىن.
– قازاق «ءان ايتساڭ دا، جانىڭدى جەپ ايتاسىڭ» دەيدى. ءسىزدىڭ جانىڭىز قالاي قينالىپ ءجۇر؟
– جالپى ونەر ادامدارىنىڭ جاندۇنيەلەرى ۇقساس بولىپ كەلەدى. جۇرەگىنىڭ قىلىن شەرتپەگەن ءاندى ءانشى حالىققا جاقسىلاپ جەتكىزەدى دەپ ايتا المايمىن. ناعىز ءانشى سازدى جۇرەگىمەن قابىلداپ، جۇرەگىمەن حالىققا جەتكىزۋ كەرەك. ۇلكەن سەزىمتالدىق بولماسا، شىنايى ونەر تۋمايدى.
– ءاربىر ءانشىنى شىرقاۋ كوككە كوتەرەتىن ءان بولادى. ءسىزدىڭ جۇرەك قىلىڭىزدى شەرتكەن قانداي شىعارما؟
– وزىمنىڭ تۋعان جەرىم – سەمەي وبلىسىنا قاراستى اقسۋات اۋىلى. اكەم جۇمىس بابىمەن قاراعاندى وبلىسىنداعى قارقارالىعا كوشىپ بارىپ، سوندا دۇنيەگە كەلدىم. مارقۇم قالي باجانوۆ سەكىلدى انشىلەردىڭ ايتقان اندەرىن، اڭگىمەلەرىن بويىمىزعا ءسىڭىرىپ قالۋعا تىرىستىق. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەپ حالقىمىز بەكەر ايتقان با؟ سول كەزدە ءماديدىڭ اندەرىن تەبىرەنە ايتۋشى ەدىم. مىسالى، «قاراكەسەك»، «قارقارالى»، «ۇشقارا» اندەرى كەرەمەت ەمەس پە؟! قاسىم امانجولوۆتىڭ اندەرىن شىرقاۋدان جالىققان ەمەسپىن. ۇلكەن ساحنادا ورىندالعان ابايدىڭ «قاراڭعى تۇندە تاۋ قالقىپ» ءانى ەل ىقىلاسىنا بولەندى. قايتا-قايتا سۇراپ جاتادى. سول انمەن بايقاۋعا قاتىسىپ، لاۋريات اتاندىم. جۇرەگىمە جاقىن ءان جاقسى قوندى. ودان كەيىن ۇكىلى ىبىرايدىڭ «تولقىن»، «شالقىما» اندەرىن جانىما سەرىك ەتتىم.
– پروديۋسەرلەردىڭ قولدان ءانشى جاساپ شىعارۋ ءۇردىسى بەلەن الدى. داۋىسى تۇگىل، وزىندىك تالعامى دا جوق انشىسىماقتار قاپتاپ كەتتى.    
– مۇنداي كەلەڭسىزدىك اندا-ساندا كەزدەسسە ءبىرسارى. سوڭعى كەزدە ءتىپتى كوبەيىپ بارادى. «ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى» دەيدى عوي. قازاق ەستراداسى دەسە، ۇلكەن كىسىلەردىڭ توبە شاشى تىك تۇرادى. «دوسمۇقساندى» ەل وسى كۇنگە دەيىن ساعىنىشپەن ەسكە الادى. ولار ءداستۇرلى اندەردى دە ءيۋىن قاندىرا ورىندايتىن. قازىرگى كەيبىر ورىنداۋشىلاردى ەستىمەك تۇرماق، تەلەديداردى ءسوندىرىپ تاستاعىن كەلىپ كەتەدى.
– سايتاندى الداپ سوققان الدار كوسە «ءحالايلىمىم بىتسە، ءالايلاۋىم بار» دەمەۋشى مە ەدى. «ويلاي بەرمە» دەگەن ءسوزدى 30-دان اسا قايتالايتىن رينات گايسين سەكىلدى ءدۇبارا انشىلەردىڭ ۇلتتىق ناقىشتا ونەر كورسەتەتىن سىزدەردەن دە داقپىرتتى، دابىرالى بولىپ جۇرگەنى جانىڭىزعا باتاتىن بولار؟..    
– باتۋىن باتادى. بىراق، حالىقتىڭ سۇرانىسىمەن ءبارى قالپىنا كەلەدى دەپ ويلايمىن. پونوگراممامەن ءان ايتۋ دەگەن بار. ءوزىن بىلەسىن، ءاندى الدىن الا جازىپ الىپ، ساحنادا ءانشى اۋزىن قۇر جىبىرلاتىپ قانا تۇرادى. ەگەر پونوگرامماعا تىيىم سالىنسا، وتىرىك انشىلەردىڭ ءبارى دالادا قالار ەدى.
– ۇلتتىق ءاننىڭ ءوزى – تاربيە.
–  البەتتە! تال بەسىكتەن باستاپ...
– ال ەگەر ءسىز ءان ايتپاساڭىز، ەلگە باسقا قانداي يگىلىك ءىس جاساي الار ەدىڭىز؟
– ان ايتۋ بالا كەزدە اۋەستىك بولسا، بارا-بارا اۋرۋعا اينالدى. دومبىرا ۇستاماسام، ءان سالماسام، بىردەنە جەتىسپەي تۇرادى. بۇل ساۋال كەيدە مەنى دە مازالايدى. كەزىندە كومسومولدا بولدىم. مۇعالىم دە اتاندىم. بارلىق جۇمىسىمدى ابىرويمەن اتقاردىم. سوعان وراي، شوپان نەمەسە شوپىر بولسام دا، كوڭىلىم قالاسا كەز كەلگەن جۇمىس وڭ جامباسىما كەلەتىن سەكىلدى.
– كومسومولدا قىزمەت ەتىپسىز. پارتيانى جاقسى كورەتىن شىعارسىز؟..
– جوق!.. پارتيانى سول كەزدە-اق سۋقانىم سۇيمەيتىن. ەلمەن ارالاسقاندى ۇناتامىن. جاستارمەن جۇمىس ىستەۋ ماعان قىزىق بولىپ كورىندى.
– قازاقتىڭ كوڭىلدى دەگەن اندەرىنىڭ ءوزىنىڭ استارىندا مۇڭ بار سەكىلدى. بۇل قۋانىشتىڭ وتكەنشىلىگىن بىلدىرەتىن دالا فيلوسوفياسى دەۋگە كەلە مە؟
– «اق كويلەك» دەگەن حالىق ءانى بار.   
دۇنيە ءوتىپ باراد شىر اينالىپ،
وتەرىن بۇل دۇنيەنىڭ ءجۇر ويلانىپ.
بارىندا ورالىننىڭ وينا دا، كۇل
كەلگەنشە كىم بار، كىم جوق جىل اينالىپ, - دەپ كەلەتىن ولەڭ جولدارى دا سەنىڭ پىكىرىڭدى قۋاتتاي تۇسەدى. بايقاساڭ، «ۋاقىتىندا ويناپ-كۇل، بىراق، ەرەڭگى كۇنىڭدى دە ۇمىتپا» دەگەن وي تاستايدى. «ءومىر قامشى سابىنداي شولاق» دەگەن عوي. قانداي ويناقى، كوڭىلدى ءان بولسا دا، ەشقاشان ءتالىم-تاربيەلىك ماڭىزىن جوعالتپايدى.
– بەلگىلى تۇلعالار ەلگە اقىل ايتۋعا قۇمار بولعانىمەن، ءوز وتباسىنا كەلگەندە اقىلى «اقساپ» جاتادى. ءسىز ءوزىڭىز جانۇياڭىزعا قانشالىقتى تاربيە ءدانىن ەگە الدىڭىز؟  
– بالالارىما ۇنەمى تامىرى تەرەڭگە كەتكەن تاريحىمىزدى، بابالارىمىزدىڭ ەرلىگىن ايتىپ، ولاردىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحىمىزدى سىڭىرۋگە تىرىسامىن.
– ەستۋىمشە، دومبىرا جاسايتىن شەبەرلىگىڭىز دە بار ەكەن. 
–   قيالىمداعى اۋەندى دامبىرا دىبىسىنان تاپسام دەيمىن. بەلگىلى كومپوزيتور ابىكەن حاسەنوۆتىڭ ايگىلى «قوڭىر» كۇيىن راديودان ەستىگەننەن كەيىن «نەگە وسىنداي ءۇندى دومبىرا جاساپ الماسقا» دەگەن وي كەلدى. ۇستالىق ونەرگە اۋەستىگىم وسىلاي باستالدى. قازاق جاقسى كورگەنىن «قوڭىرىم»، «قارعام»، «قارا تورعايىم» دەپ جاتادى. بۇدان حالقىمىزدىڭ «قوڭىر» سوزىنە ايرىقشا ءمان بەرەنىن اڭعارامىز. اكەم اتشانا، ەر-تۇرمان، اسادال جانە تاعى باسقا تۇرمىسقا قاجەتتى زاتتاردى ءوزى جاساي بەرەتىن ۇستا بولاتىن.
– جانىڭىزعا سەرىك ەتكەن سۇيىكتى دومبىراڭىز بار شىعار...
– كوپتەن قيماسىما اينالعان دومبىرام ۇيدە تۇر. دەگەنمەن، ارمان-اڭسارىم بولعان دومبىرا اۋەنىن ءالى كۇنگە تابا الماي كەلەمىن.
– ونەر ادامدارىندا ساباقتاستىق دەگەن بولادى.  شاكىرتتەرىڭىز كىمدەر؟
– شاكىرتتەن بۇرىن ۇستازدارىمدى ايتا كەتەيىن. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىمدە-اق قايرات بويبولسىنوۆقا ەلىكتەپ ءجۇردىم. اۋىلداعى ۇستازدارىم نايمانعازى ساقپانباەۆ، راحمەت نوعايباەۆ، انشىلىك جولعا تۇبەگەيلى جولعا تۇسكەننەن سوڭ كەلدەمباي ولمەسەكوۆ، احات ءاشىروۆ، تۇرسىنعازى راحيموۆ، مارقۇم مادينەت ەشەكەەۆ جانە تاعى باسقالاردان ءتالىم الدىم. شاكىرتتەرگە كەلسەك، تەلمان، نۇرتاي، ەرلان، ەلامان، ەربول، سايات، جاسۇلان دەگەن سوڭىمنان ەرىپ، ءىزىمدى باسقان ءبىر شوعىر ىنىلەرىم بار.
– حالىق اندەرىنىڭ ادام پسيحولوگياسىنا اسەرىن ايتىپ بەرەر مە ەكەنسىز...
– ون بالا ءبىر شاڭىراقتان تۇلەپ ۇشتىق. ونىڭ تورتەۋى قىز بالا. قىسقاسى، التى اعايىندىمىز. ءۇيدىڭ ەركەسى بولىپ ءوستىم. ەركەلىكپەن تاڭەرتەڭ ساباققا بارعىم كەلمەي، ۇيقىمدى قيماي جاتامىن. سوندا اكەم اسۇيدە وتىرىپ، ءبىز ويانسىن دەپ ادەيى دومبىرا شەرتەدى. «قاراگوز» دەگەن ءاندى ايتقاندا مەنىڭ دە اكەمە قوسىلعىم كەلىپ تۇرادى. اننەن كەيىن اكەمنىڭ تاريحتان شەجىرە تارقاتىپ اڭگىمە ايتاتىنىن بىلەمىن. سوندىقتان اپىل-عۇپىل كيىنىپ داستارحان باسىنا اسىعامىن. تۇرىپ العاننان سوڭ امالسىز ساباققا بارۋعا تۋرا كەلەدى.
مىناداي اڭگىمە ەستىدىم. شەتەلدە ءوزىنىڭ قازاق ەكەندىگىن بىلمەيتىن جىگىت ويدا-جوقتا دومبىرانىڭ ءۇنىن ەستيدى. ەستىگەن سايىن ويعا باتىپ، بويىن ساعىنىش بيلەيدى. ءبىر جاققا كەتىپ قالعىسى كەلەدى. بىراق، وتانىنىڭ قايدا ەكەنىنەن دە حابارى جوق. دەمەك، دومبىرانىڭ قوڭىر ءۇنى قازاقتىڭ قانىندا بار. الگى جىگىتكە دومبىرانىڭ دىبىسى قان ارقىلى اقپارات بەرگەن. كوردىڭ بە، ۇلى ونەردىڭ قۇدىرەتى قانداي؟
كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا ءبىز قايرىمدىلىق كونتسەرتتەر بەرىپ وتىراتىنبىز. وكتەم ۇلتتىڭ وكىلدەرى مۇقاتقىسى كەلگەن بولار، ءبىزدىڭ وركەستردى جىندىحانا ىشىندە ونەر كورسەتۋگە تاپسىرما بەردى. باردىق. پسيحيكالىق كلينيكانىڭ اۋلاسىندا ساپقا تۇرعان قاز-قاتار ءتىزىلىپ اۋرۋلار قارسى الدى. بارلىعىنىڭ جانارىندا مۇڭ، الدەبىر ويلىلىق بار. ءتىپتى ساپ-ساۋ ادامعا ۇقسايدى. كونتسەرت بارىسىندا كوپشىلىگى بوتاداي بوزداپ جىلادى. ولاردى كورىپ ءبىزدىڭ دە جانىمىز تۇرشىكتى.
– دومبىرا شەرتىپ وتىرعان ساتىڭىزدە جانىڭىزدى قانداي سەزىم باۋرايدى؟
– بارى دە كوڭىل-كۇيىمە بايلانىستى. كەيدە ويناقى اۋەندەرگە قالاي بارعانىمدى بايقاماي دا قالامىن. شارشاپ نەمەە الدەنەگە رەنجپ تۇرعانىمدا ابىكەن حاسەنوۆتىڭ «قوڭىر» كۇيى سەكىلدى مۇڭلى ىرعاقتار ىرىقىز وزىنە تارتىپ اكەتەدى. سودان جەڭىلدەيسىن، ءوز-ءوزىندى جىگەرلەندىرەسىن.
– جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ اقىن عانا ەمەس، ءارى عاجايىپ كۇيشى بولعانى ءمالىم. «قوس ونەر ەكى جاقتاپ جانىن ازاپقا ساۋىن اقىن جۇرەگى كوتەرە المادى» دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
– ونەر ادامى بارلىق نارسەنى جۇرەگىمەن قابىلدايدى. ءسويتىپ جانى عانا ەمەس، ءتانىنىڭ ءاربىر جاسۋشاسى استان-كەستەن كۇي كەشەدى. بىرىنەن كەيىن ءبىرى اقىندىعى مەن سازگەرلىگى كەزەك-كەزەك جاندۇنيەسىن الاساپىران ەتسە، شارشاماي قايتسىن؟
– كۇي تارتاسىز با؟
– كۇيشى ەمەسپىن. بىراق «سازگەن سازى» ءانسامبلىنىڭ قۇرامىندا كۇيشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. تاتتىمبەتتىڭ شەرتپە كۇيلەرىن جانىم سۇيەدى.  سۇگىردىڭ «قاراتاۋ شەرتپەسىن» جاقسى كورەمىن.     

 
اڭگىمەلەسكەن ارمان اۋباكىر