«قازالى كوتەرىلىسى» كەيبىر دەرەكتەردە «اسان كوتەرىلىسى» دەپ اتالىپ ءجۇر. 1930 جىلى قىس-كوكتەم ايلارىندا ەت جانە شيكىزات دايىنداۋ ناۋقاندارىندا قىزىلوردا وكرۋگىندە ءارتۇرلى اسىراسىلتەۋشىلىكتەردىڭ ورىن الۋى وسى نارازىلىقتىڭ ورشۋىنە نەگىز بولدى. بىرنەشە قايتارا سالىنعان استىق سالىعىن جيناۋ، ادامداردى قورلاۋ، ولاردىڭ نامىسىنا تيۋ اسا دورەكىلىكپەن جۇزەگە اسىرىلدى. وسىنداي جاعدايعا قارسىلىق رەتىندە ارال جانە قازالى اۋداندارىنان 3000-عا جۋىق ادام كۇرەسكە شىقتى.

بۇلاردىڭ كوپشىلىگى سىر­داريانىڭ سول جاعالاۋىن مەكەندەگەن اسان رۋىنىڭ ازاماتتارى ەدى. اۋىزەكى اڭگىمەلەردە بۇل كوتەرىلىستىڭ «اساندار كوتەرىلىسى» دەپ ايتىلاتىنى سوندىقتان. وگپۋ بۇل ماسەلەگە بايلانىستى 1930 جىلدىڭ 20 قاراشاسىندا تەرگەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ەكەن. ول ءمالى­مەتتەردەن بىلەتىنىمىز - بۇل قىل­مىستىق ءىس بو­يىنشا 16 ادام جاۋاپقا تارتىلعان. ولاردىڭ ىشىندە يىمبەتوۆ ابدىحالىق، ەدىلقاراەۆ قالىمبەت، ءومىر­بەكوۆ مۇستافا، قۇرەكەەۆ پىرىمبەت، مامبەتەەۆ ناسىر، نۇرىم­بەتوۆ ارىزحان، تاڭاتا­روۆ ايجار­قىن، قاراقۇلوۆ ءابدىرا­مان، قونىسوۆ جۇبانعان، اسانوۆ دارمەن، قالدى­باەۆ بوشاي، قالدى­باەۆ اڭسات، ما­شا­قوۆ جاقان، دوشمانوۆ نيازىمبەت، جاقىپوۆ سۇيە­نىش­الى جانە ءىزىم­بەتوۆ ءالي بار. بۇل اتالعاندار، ءاري­نە، كوتەرىلىستە ەرەكشە بەلسەن­دىلىك كورسەتكەن جانە ونىڭ ۇيىمداس­تى­رۋشى توبىنا ەنگەن بەلسەندىلەر ەدى.

«قازالى كوتەرىلىسى» كەيبىر دەرەكتەردە «اسان كوتەرىلىسى» دەپ اتالىپ ءجۇر. 1930 جىلى قىس-كوكتەم ايلارىندا ەت جانە شيكىزات دايىنداۋ ناۋقاندارىندا قىزىلوردا وكرۋگىندە ءارتۇرلى اسىراسىلتەۋشىلىكتەردىڭ ورىن الۋى وسى نارازىلىقتىڭ ورشۋىنە نەگىز بولدى. بىرنەشە قايتارا سالىنعان استىق سالىعىن جيناۋ، ادامداردى قورلاۋ، ولاردىڭ نامىسىنا تيۋ اسا دورەكىلىكپەن جۇزەگە اسىرىلدى. وسىنداي جاعدايعا قارسىلىق رەتىندە ارال جانە قازالى اۋداندارىنان 3000-عا جۋىق ادام كۇرەسكە شىقتى.

بۇلاردىڭ كوپشىلىگى سىر­داريانىڭ سول جاعالاۋىن مەكەندەگەن اسان رۋىنىڭ ازاماتتارى ەدى. اۋىزەكى اڭگىمەلەردە بۇل كوتەرىلىستىڭ «اساندار كوتەرىلىسى» دەپ ايتىلاتىنى سوندىقتان. وگپۋ بۇل ماسەلەگە بايلانىستى 1930 جىلدىڭ 20 قاراشاسىندا تەرگەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ەكەن. ول ءمالى­مەتتەردەن بىلەتىنىمىز - بۇل قىل­مىستىق ءىس بو­يىنشا 16 ادام جاۋاپقا تارتىلعان. ولاردىڭ ىشىندە يىمبەتوۆ ابدىحالىق، ەدىلقاراەۆ قالىمبەت، ءومىر­بەكوۆ مۇستافا، قۇرەكەەۆ پىرىمبەت، مامبەتەەۆ ناسىر، نۇرىم­بەتوۆ ارىزحان، تاڭاتا­روۆ ايجار­قىن، قاراقۇلوۆ ءابدىرا­مان، قونىسوۆ جۇبانعان، اسانوۆ دارمەن، قالدى­باەۆ بوشاي، قالدى­باەۆ اڭسات، ما­شا­قوۆ جاقان، دوشمانوۆ نيازىمبەت، جاقىپوۆ سۇيە­نىش­الى جانە ءىزىم­بەتوۆ ءالي بار. بۇل اتالعاندار، ءاري­نە، كوتەرىلىستە ەرەكشە بەلسەن­دىلىك كورسەتكەن جانە ونىڭ ۇيىمداس­تى­رۋشى توبىنا ەنگەن بەلسەندىلەر ەدى.

تاريحي دەرەكتەرگە قاراساق، كوتەرىلىس 22-ءشى اۋىلدا باستالعان. 1930 جىلى تامىز ايىنىڭ سوڭعى كۇن­دەرىندە وگپۋ قىزمەتكەرلەرى استىق سالىعىن تولەۋدەن باس تارتقان وسى اۋىلدىڭ ازاماتتارى د.اسانوۆتى، ج.تىلەۋباەۆتى، ا.قالدىباەۆتى جانە ب.تىلەۋليەۆتى تۇتقىنعا العان. ازاماتتارىن قاماۋعا بەرگىسى كەلمەگەن اۋىل تۇرعىندارى كەلەسى كۇنى-اق قارسىلىق كۇشپەن تۇتقىنداعىلاردى بوساتىپ العان. كوپ كەشىكپەي بۇل اۋىلعا 19, 20, 21, 23, 25 اۋىلداردىڭ دا جانە قازالىعا كورشىلەس ارال اۋدانىنىڭ كەيبىر اۋىلدارى دا قو­سىلىپ، تولقۋعا قاتىسقان ادامدار­دىڭ قاتارى 1000-عا جۋىقتاعان. كو­تەرىلىسشىلەر وزدەرىنىڭ ورتالارىنان حان سايلاپ، وعان 22-ءشى اۋىلدىڭ تۇرعىنى يمانماقسىم ورىنبەتوۆتى (وگپۋ دەرەكتەرىندە - سىرىمبەتوۆ) ۇسىنعان.

قازالى كوتەرىلىسىن ءبىرشاما تە­رەڭ زەرتتەگەن تاريحشى ن.باي­قادا­موۆ ءوزىنىڭ ەڭبەگىندە مىنانداي قۇجات­تى العا تارتادى. اۋىلشارۋا­شىلىق ونىمدەرىن دايىنداۋ ناۋقا­نىنداعى قاتەلىكتەردى جانە اسىرا­سىلتەۋشىلىكتى رەتتەۋ ءۇشىن جوعارىدان قازاق ولكەلىك كوميتەتىنەن سارسەكوۆ دەگەن كەلگەن. بۇل ۋاكىلدىڭ مالىمدە­مەسىندە مىنانداي جولدار بار:

«بىرىنشىدەن، جوسپارلار ءار كەدەيدىڭ، باتىراقتىڭ وتباسىنا دا سالىنىپ، بەس كۇن ىشىندە سالىقتى تولەپ تۇرۋعا ءتيىس بولعان. قاماۋدان، تاركىلەۋدەن قورىققان قازاق شارۋالارى يتتەردى، ەسەكتەردى، تۇيەلەردى سويىپ، سۇيەكتەرىن وتكىزگەن. كەي جەرلەردە سيىرلاردىڭ ءمۇيىزىن قىرقۋعا ءماجبۇر ەتكەن. ەكىنشىدەن، وتكىزىلگەن ونىمدەر ءۇشىن 1 تيىن دا تولەنبەگەن».

دىنمەن كۇرەس كەزىندە دە پارتيا وكىلدەرى سولاقاي ساياساتىمەن تاعى دا كوزگە ءتۇستى. مەشىتتەر تارتىپ الىنىپ، تۇقىم ساقتايتىن قويمالارعا، كەڭسەگە، ادام قامايتىن اباقتىعا اينالدىرىلدى. قازالى، قارماقشى اۋداندارىندا سىرتقا كوشكەن باي وتباسىلارىنىڭ سالىعىن ەلدە قال­عان كەدەيلەر مەن ورتاشالاردىڭ موينىنا سالادى. ول ءۇشىن بەلسەن­دىلەر كوپ ويلانىپ جاتپادى. مىسالى، قازالى اۋدانىنىڭ اۋىل شارۋا­شىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگە­رۋشىسى قاي­نارباەۆ دىنگە سەنۋشىلەرگە ارنايى سالىق سالۋدى ەنگىزدى. سول اۋداننىڭ 19-شى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى جالەكەنىڭ ەكى اتىنا جانە ءبىر سيىرىنا 112 پۇت استىق سالىعىن سالدى. سەبەبى، ول كىسى ەل اراسىندا سوپى دەگەن اتپەن تانىلعان ەكەن.

وسى سياقتى، جاعدايلار قاراپا­ي­ىم حالىقتى «كوممۋنيستەر جويىلسىن»، «ءدىن بوستاندىعى بەرىلسىن»، «ءدىندى قورعايىق» دەگەن ۇراندارمەن باس كوتەرۋگە يتەرمەلەدى. قولداعى بار دەرەكتەرگە قاراعاندا، كوتەرى­لىسكە قاتىسۋشىلار اۋىلداردى ارالاپ جۇرگەن وكىلدەرگە وزدەرىنىڭ اشۋ-ىزالارىن، نارازىلىقتارىن ايقىن بىلدىرە باستاعان. مىسالى، التىارىق ەلدى مەكەنىندە جوعارىدان بەلگىلەن­گەن 23 000 پۇت استىق وتكىزۋ جوسپارىنا قارسى جەرگىلىكتى تۇرعىندار جينالىس جاساپ، اشىقتان-اشىق قارسىلىق بىلدىرگەن. ولار استىق وتكىزۋگە شا­قىر­عان اۋىلدىق كەڭەستىڭ توراعاسى مولداباەۆتىڭ ءسوز سويلەۋىنە ءمۇم­كىنشىلىك بەرمەگەن جانە استىق جيناۋ­شى وكىلدەرگە تاياق الا ۇمتىلىپ، جينالىستا ارنايى حاتتاما جاساپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ اتىنان ءمور باستىرىپ، شەشىم قابىلداعان.

وسىنداي جينالىستى قازالى ميليتسياسىنىڭ باستىعى قايىپوۆ نۇرماقان باستاعان ۋاكىلدەر توبى قارا­ارىق دەگەن جەردە وتكىزۋگە تالپىنعان. اسانوۆ دارمەن، قالدى­باەۆ بوشاي باستاعان حالىق جينا­لىسقا كەلمەي قويعان. نارازى­لىق ءبىلدىرۋشى حالىق 11 تامىزدا 22-اۋىل­دىڭ قاسقا دەپ اتالاتىن ەلدى مەكە­نىندە اقجان اقمامبەتوۆتىڭ ۇيىندە جينالىپ، قالىپتاسقان جاع­داي­دى تالقىلاعان.

ەندى وكىمەتكە قارسى كوتەرىلۋ قاجەت دەگەن توقتامعا كەلىپ، جينا­لىس­تا مىنانداي شەشىم قابىلداعان: بىرىنشىدەن، كەڭەس ۇكىمە­تىنىڭ استىق دايىن­داۋ شارالارىنا قارسى جۇرت­شىلىقتى ۇيىمداستىرۋ قاجەت، ەكىن­شىدەن، قالىڭ بۇقارانى كەڭەس ۇكىمە­تىنىڭ حالىقتى جۇتاتا­تىنىنا، ءدىندى جوياتىنىنا سەندىرىپ، ولاردى ۇگىت-ناسيحاتپەن ءبىر تۋدىڭ استىنا جيناۋ كەرەك. وسىعان بايلانىستى ءابدىحا­لىق يىمبەتوۆ، ناسىر مامە­تەۆ باس­تاعان بىرقاتار ازاماتتار جاقىن كورشى اۋىلدار اراسىندا ۇگىت ءجۇر­گىزۋ­دى قولعا العان.

ارينە، جەرگىلىكتى باسشى­لار­دىڭ بارلىعى بىردەي نادان، توپاس بولعان جوق. ولاردىڭ اراسىندا دا جاعدايدى تۇسىنۋگە تىرىسقان ازاماتتار بولدى. مىسالى، 22-ءشى اۋىل­دىڭ پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ءالي ىزىمبەتوۆ كوتەرىلىسشىلەرگە قوسىلىپ، 22-اۋىلداعى نارازىلىققا قاتىس­قان. جەرگىلىكتى پارتيا ۇيىمى­نىڭ حاتشىسى مۇنداي ارەكەتكە نەگە بارعانىن تەرگەۋ كەزىندە بەرگەن جاۋابى ايقىنداپ تۇر. وعان قاراعاندا، 6 تامىزدا قازالى قالاسىنان 22-ءشى اۋىلعا اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ تاپسىرماسىمەن ميليتسيا باستىعى قايىپوۆ ۋاكىل بولىپ كەلىپ، جەرگىلىكتى پارتيا جانە كومسومول مۇشەلەرىن قاتىستىرا وتىرىپ، شاعىن جينالىس وتكىزگەن. بۇل جينالىستا وسى اۋداننان بەلگىلەنگەن استىق جوسپارىمەن جەرگىلىكتى اكتيۆتى تانىستىرىپ، ەندى ونى ورىنداۋدى تالاپ ەتكەن. بۇل جوس­پاردا شارۋالار ۇكىمەتكە 23 مىڭ پۇت استىقتى وتكىزۋ كەرەگى اشىق جا­زىل­­عان ەدى. بۇل شەشىمگە اۋىلدىق پار­تيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ءىزىم­بەتوۆ ءالي اشىقتان-اشىق قارسى بولعان. ونىڭ تەرگەۋدە بەرگەن جا­ۋابىندا مىنانداي جولدار بار ەكەن: «ۇستىمىزدەگى جىلى اۋداننان بەرىلگەن 23 مىڭ پۇت استىقتى دايىنداۋ جوس­پارىن ورىنداۋعا بىزدە مۇلدە ءمۇم­كىندىك بولعان جوق.

ويتكەنى سۋ تاپشى­لىعىنا بايلانىستى كوپ جەرلەردە ەگىن شىقپاي قالدى. سول سە­بەپتى مەن مۇنداي جوس­پارمەن حالىق الدىنا شى­عۋعا بولمايتىنىن قا­يىپوۆقا ەسكەرتتىم. بىراق مەنىڭ ۇسى­نىسىمدى قايىپوۆ قابىلدا­مادى».

قايىپوۆ ءوزىنىڭ ۇگىت-ناسيحاتىن باسقا ەلدى مەكەندەردە دە جۇرگىزسە كەرەك. 8 تامىزدا ول التىارىق دەگەن جەردە 300-دەي شارۋانى جيناپ، جينالىس وتكىزىپ، استىق دايىنداۋ جوس­پارىن ورىنداۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتەدى. جەرگىلىكتى جەردەن ءسوز العان­دار: «ۇكىمەتكە وتكىزەتىن ونداي استىق بىزدە جوق»، - دەپ، اشىقتان-اشىق وزدەرىنىڭ نارازىلىقتارىن بىلدىرەدى. جانجالدىڭ مۇنان ءارى قاراي قالاي ورشىگەنىن ناقتى دەرەكتەردەن بايقاي الامىز. «الاش» تاريحي-زەرتتەۋ ورتا­­لى­عىنان جارىق كورگەن رۋ-تاي­پالار تاريحىنىڭ 13-تومىندا وسى كوتەرىلىس تۋرالى بىلاي جازىلعان:

«مەملەكەت كەدەي شارۋالار تۇرمىسىنا، حال-جاعدايلارىنا دۇرىس كوڭىل اۋدارمايدى. كەرىسىنشە، جۇرەك جالعاپ وتىرعان استىعىمىزدىڭ سوڭعى دانىنە شەيىن سىپىرىپ العىسى كەلەدى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇنىڭ بارىنە كونىپ كەلدىك، ەندىگى جەردە ەل بولىپ، حالىق بولىپ ءارى قاراي تىرشىلىك ەتەتىن بولساق، بىرىگىپ كەڭەس ۇكىمەتىنەن قورعانۋىمىز كەرەك».

جينالعان جۇرت بۇل ايتىلعان ءسوز­دەرگە تۇگەلدەي قوسىلىپ، وزدەرىنىڭ كەلىسىمىن، ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، وتىرعان ورىندارىنان تۇرىپ، داۋىس كوتەرە باستاعان. وسىدان كەيىن-اق ءوتىپ جاتقان جينالىستىڭ ءسانى كە­تىپ،سوڭى ۋ-شۋعا اينالعان. شارۋا­لاردىڭ كەيبىرەۋلەرى بار پالە وسىلاردان دەپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ توراعاسى مەن بەلسەندىلەرىنە: «سەندەر اۋدانعا ەگىستىك جايى تۋرالى دۇرىس مالىمەت بەرمەگەنسىڭدەر، سول سەبەپتەن بىزگە ولار ىسكە اسپايتىن جوسپار بەرىپ وتىر»، - دەپ، نارا­زى­لىقتارىن بىلدىرگەن. ۋ-شۋدىڭ اياعى ۇرىپ-سوعۋعا دەيىن بارعان. بىراق اسانوۆ دارمەن مەن باسقا اۋىلدىڭ ادامدارى ۇرىس-كەرىستى توقتاتىپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ حاتشىسى قوجا­مۇراتوۆ نىساعا № 22-اۋىلدىڭ تۇر­عىندارى اتىنان اۋداننان جىبەرىلگەن استىق دايىنداۋ جوسپارىنىڭ ىسكە اسپايتىنى جونىندە اكت جاساتىپ، ونىڭ كوشىرمەسىن قايىپوۆ ارقىلى اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنە جولدا­عان. كەلەسى كۇنى اۋىلدىق كەڭەستىڭ ءماجى­لىسى شاقىرىلىپ، وندا دا استىق دايىنداۋ جوسپارى قارالعان. ءماجى­لىس مۇشەلەرى حالىق جاعىنا شىعىپ، بۇل جوسپاردى بەكىتپەگەن. قابىل­دانعان شەشىمدى سول كۇنى اۋدانعا حابارلاعان.

ارادا 4-5 كۇن وتكەن سوڭ قىزىل­وردا قالاسىنان وگپۋ قىزمەت­كەر­لەرى چەكالين، ىقسانوۆ جانە باس­قالارى كەلىپ، مىڭ قارالى شارۋا­نى جيناپ، استىق دايىنداۋ ناۋ­قانىنىڭ ءمان-جايىن تۇسىندىرگەن. بىراق جينال­عاندار جوسپاردى تاعى دا قول­داماعان. جينالىس بىتكەن سوڭ، وگپۋ قىزمەتكەرلەرى اۋىلدىڭ بەل­سەن­دىلەرىمەن اقىلداسا وتىرىپ، «ەل­دى بۇزىپ جۇرگەن» اسانوۆ دارمەن، تلەۋباەۆ جۇماش، قالدىباەۆ اڭسات جانە تىلەۋليەۆ باقى دەپ كورسەتىپ، تۇتقىنعا العان. الايدا 200-گە تارتا اۋىل ادامى ولاردىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، تۇتقىنداردى كۇشپەن بوساتىپ العان.

وسى وقيعادان كەيىن كەڭەس وكىمەتىنىڭ كۇشتەۋ ساياساتىنان قاۋىپ­تەنگەن 22-ءشى اۋىلدىڭ ازاماتتارى ءوز بەتتەرىمەن قورعانۋ ءۇشىن ۇيىمداسا باستاعان. ولار كورشى اۋىلدارعا ارنايى ادامدار جىبەرىپ، «التى ارىق»، «ماقپال»، «مايداكول» دەگەن جەرلەردە بىرنەشە جينالىس وتكىزىپ، كە­ڭەس وكىمەتىنىڭ شارالارىن ايىپتاپ، وعان قارسى كوتەرىلىسكە شىعۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. كوتەرىلىس­شىلەر­دىڭ ەڭ سوڭعى جينالىسى 2 قىركۇيەكتە «حانشۇڭگىل» دەگەن جەردە بولىپ، وندا ءبىز جوعارىدا اتاپ كورسەتكەن ورىنبەتوۆ يمان­ماق­سىم­دى حان سايلا­عان. حانعا ءۋازىر رەتىندە (تەرگەۋ قۇجاتتارىندا ەكىنشى حان دەپ اتالعان) يىمبەتوۆ ابدىحالىق سايلاندى. ولاردىڭ باسقارۋىمەن 2-4 قىركۇيەك كۇندەرى 3000-عا جۋىق ادام جازالاۋشى وتريادپەن سوعىس­قان. كو­تە­رىلىسشىلەر قامشى، قارا­پايىم تاياق جانە شوقپار ءتارىزدى قارۋلارمەن قارۋلانعان. سوندىقتان دا جازالاۋشى وترياد كوتەرىلىستى از عانا ۋاقىت ىشىندە تالقاندادى.

كوتەرىلىس باسشىلارىنىڭ ىشىنەن يمانقاسىم ورىنبەتوۆ، حانعا ءۋازىر بولعان ابدىحالىق يىمبەتوۆ تۋرالى ارنايى دەرەكتەر ساقتالىپ قالعان. ابدىحالىق 37 جاسقا كەلگەن، باي اتان­­عانىمەن، شىن مانىندە، 4 ءىرى قارا­سى جانە ۇلكەن تامى بار قاتار­داعى شارۋا ەدى. يمانماقسىمنىڭ ءدىن­دار ەكەندىگىن ەسكەرىپ، زەرتتەۋ­شى­لەر كوتەرىلىستىڭ نەگىزگى ۇيىم­داس­تىرۋشىسى جانە باسشىسى وسى ءابدى­حالىق يىمبەتوۆ بولسا كەرەك دەپ توپشىلايدى. بۇعان سەبەپ مۇراعات قۇجات­تارىندا يىمبەتوۆتىڭ اتىنىڭ ءجيى كەزدەسۋى بولسا كەرەك.

وسى شاي­قاستاردا جەرگىلىكتى كوتە­رىلىسشىلەردىڭ 40 ادامنان ايىرىل­عانى، 14 ادامنىڭ جارالانعانى وگپۋ دەرەكتەرىندە كورسەتىلگەن. بۇل، ارينە، از شىعىن ەمەس. حان ساي­لانعان يمانماقسىم وسى ۇرىستا قازا تاپتى. مۇنان كەيىنگى جازالاۋ شارالارى اسا قاتال بولدى. كوتە­رىلىسكە قاتىسقان 98 ادام تۇت­قىن­دالىپ، 31 ادامعا ىزدەۋ سالىندى. 1931 جىلدىڭ باسىندا وگپۋ ءۇشتى­گى­نىڭ شەشىمىمەن 9 ادام اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. بۇلار 1931 جىلى 4 مامىردا قىزىلوردا قالاسىندا اتىل­عان. 28 ادام 2 جىلدان 10 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە لاگەرگە ايدالىپ، 16 ادام جەر اۋدارىلدى. كوتەرىلىسكە قاتىس­قانداردىڭ كوپشىلىگى جازادان قاشىپ، قاراقالپاقستانعا، وزبەك­ستانعا جانە ت.ب. جەرلەرگە اۋا كوشىپ كەتتى.

زەرتتەۋشىلەردىڭ كەيىنگى جىل­دارداعى سوت قۇجاتتارىمەن تانىسۋى تەرگەۋ ءىسىنىڭ كەزىندە شالا جانە نەمكەتتى جۇرگىزىلگەنىن انىقتاپ بەر­دى. شىن مانىندە، كوتەرىلىسكە قاتىس­قاندار اسىعىس جينالعان ءتىزىم بو­يىنشا جازالانعان. قىلمىستىق ىستەر­دى جۇرگىزۋ كودەكسى ورەسكەل بۇر­ما­لانىپ، قاماۋعا الىنعان ادام­دارعا پروكۋروردان سانكتسيا الىن­باعان. تەرگەۋ ورىس تىلىندە ءجۇر­گىزىلگەن، اۋدارماشى ىسكە قاتىسپاعان. جاۋاپ الۋ حاتتامالارىندا ساۋاتسىز، قارا­پايىم شارۋا ادامدارىنىڭ قولى ورنىنا، سياعا باسقان بار­ماق­تارىنىڭ ءىزى عانا بار. تەرگەۋدى تەر­گەۋشى ەمەس، وپەراتيۆتىك قىزمەت­كەر­لەر جۇرگىزگەن. سونىمەن بىرگە جاۋاپ­قا تارتىلعان ادامداردىڭ كىنا­لارى ناقتى دالەلدەرمەن كورسە­تىلمەگەن.

P.S.: قازالى كوتەرىلىسىنە قاتىستى ەل ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن ءارتۇرلى اڭىزدار بار. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ بولعان وقيعا دەرەكتەرى نەگىزىندە تاراعان تاريحي شىندىق ەكەنى ءمالىم. قاندى وقيعانىڭ و دۇنيەلىك بولعان كۋگەرلەرىنەن ەستىگەن اڭگىمەلەرىڭىز بولسا، گازەت رەداكتسياسىنا حات جازۋلارىڭىزدى سۇرايمىز. مۇنداي جازبالاردى ءبىز «دات» باسپاگەرلىك جوباسى دايىنداپ جاتقان «ەرەۋىل­دەگەن ەل بولعان» دەگەن جيناققا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» ( «DAT» № 42 (79)  24 قاراشا 2010 جىل.