قوستانيدا قازاقتان وزگەلەردىڭ ەلدەن ەرەكشە ءبىر قاسيەتى بار. "قاسيەتى" دەگەننەن گورى نە بولسا دا ءبىزدىڭ ايتقانىمىز بولادى دەگەن قىرسىقتىق مىنەزى دەۋ شىندىققا جاقىنداۋ كەلەر. تاۋەلسىزدىگىمىزدى الىپ، الەم تانىعالى شيرەك عاسىردان اسسا دا، الگى قىرسىقتار مەن كەرتارتپالار جەر-سۋ اتتارىن، ەلدى مەكەن اتاۋلارىن وزگەرتۋگە مۇلدەم قارسى. كەلتىرەتىن ۋاجدەرى بالانىڭ بىلدىرى سەكىلدى «ويباي، بۇل ءبىزدىڭ تاريحىمىز. سوندىقتان وعان تيىسۋگە بولمايدى» دەگەن شالدىر-شاتپاق بىردەڭە. بۇل قىرسىق ۇعىم ولاردىڭ ابدەن ساناسىنا ءسىڭىپ، ميىنا ءبىرجولاتا تاستاي قاتىپ قالعان سىڭايلى. ءبىزدىڭ قوستانايدا گاشەك كوشەسىن قوبىلاندى باتىر اتىنا، ال قىزىل بولشەۆيك تاران اتىن تاۋەلسىزدىككە وزگەرتۋگە كەلگەندە دە ءدال وسىنداي ويبايعا بەرگىسىز ايقايدى باستان كەشكەنبىز. تالاي ايتىس-تارتىستان سوڭ ايتەۋىر دەگەنىمىزگە جەتكەنبىز. بەكەر قۋانىپپىز. جاڭاعا، جاڭارۋعا دەگەن قارسىلىق ءالى دە دۇلەي كۇشىندە ەكەن. مۇنى جاقىندا وسى قالا ماڭىنداعى قوستاناي اۋدانىنا قاراستى داۆىدەنوۆكا دەگەن سەلونىڭ اتىن ەڭبەك دەپ وزگەرتۋگە تالاپتانعاندا تاعى دا كوزىمىز ايقىن جەتتى.

جالپى بۇل داۆىدەنوۆ دەگەن ادام كىم؟ ول سوناۋ 1886 جىلى رەسەي يمپەرياسىنىڭ «قازاقتىڭ دالاسىندا جەر جەتەرلىك. بارىڭدار دا، الىڭدار» دەگەن ارام پيعىلدى ۇران ەتىپ، وسى قوستانايعا كەلگەن ءبىر كەلىمسەك. كەلگەن بويدا قازاقتاردان مول قامتىپ جەر العان دا ەگىن مەن بالىق ءوسىرىىپ، قازاقتىڭ قانىن تەسپەي سورىپ، ابدەن بايىعان قاراپايىم قاراشەكپەننىڭ ءبىرى. ال ەندى وسى كەلىمسەكتى مۇنداعى وزگە حالىقتىڭ وكىلدەرى باسىنا حان ەتىپ كوتەرۋگە پەيىلدى. وبالى نە، وسىنداي جاعدايلاردى الدىن الا سەزگەن بولار، قالادان بەلگىلى عالىم دا، تاريحشى دا، ءتىپتى بەلگىلى سپورتشى دا بارىپ، قىرسىقتاردى ۇگىتتەپ باقتى. ولاردىڭ ستولىپين رەفورماسى كەزىندە ورتالىق رەسەيدەن ورىستاردىڭ جاپپاي كوشىپ، قازاقتاردىڭ جەرىن ەشبىر رۇقساتسىز العاندىعى جايلى تولىمدى اقپاراتى دا، ءبىزدىڭ وڭىردە جەر اتاۋلارىن وزگەرتۋ وزگەلەرگە قاراعاندا تىم سىلبىر ءجۇرىپ جاتقاندىعىن، ونىڭ مىسالى رەتىندە بۇگىندەرى وسى قوستاناي اۋدانىندا نەبارى 9 پايىز عانا ەلدى مەكەننىڭ اتاۋى وزگەرگەندىگى تۋرالى ايتىلعان عىلىمي تۇجىرىمداماسىن دا قۇلاققا ىلگەن ەشكىم جوق. بەينە ءبىر ساڭىراۋلارمەن سويلەسىپ وتىرعانداي اسەر الادى ەكەنسىڭ. جانە دە بۇلاردىڭ ىنتىماقتىعى ەلدەن ەرەكشە. وسى داۆىدەنوۆكانىڭ اتىنىڭ وزگەرەتىندىگىن ەستىگەن بۇرىن وسىندا تۇرىپ كەتكەن، قازىر قوستاناي قالاسىندا تۇراتىن ءبىر توپ زەينەتكەرلەر دە جانتالاسىپ جەتىپتى. انشەيىندە «ەشقايدا بارا الامايمىز، جول اقىسى مۇلدەم قىمباتتاپ كەتتى» دەپ كوز جاسىن كول قىلاتىن بۇل زەينەتكەرلەر جاڭالىققا قارسى شىعۋعا كەلگەندە اقشانى اپيامايتىن كورىنەدى. مۇنى ايتاسىز انشەيىندە «ويباي، ەندى قۇجاتتارىمىزدىڭ ءبارى دە وزگەرەدى. ولاردى قالاعا شاپقىلاپ ءجۇرىپ قالاي وزگەرتەمىز؟ بۇل قىرۋار شىعىن ەمەس پە؟» دەگەندەردىڭ دە اۋزىنا قۇم قۇيىلدى. بۇل ساۋالعا اۋداندىق ادىلەت باسقارماسىنىڭ باستىعى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ بۇعان ەش الاڭداماۋىن، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى وسىندا كەلىپ، قۇجاتتاردى وزدەرى ازىرلەپ بەرەتىندىگىن ايتىپ، تىنىشتاندىرعانداي بولدى. ونىسىن كىم تىڭداسىن. ءتىپتى ولاردىڭ اراسىندا «مۇنىڭ ءبارى وتىرىك» دەپ قىرىن تارتقاندار دا كەزدەستى.

ال ەندى 85 جاستاعى زەينەتكەردىڭ «مەن ەرتەڭ ءولىپ قالسام، مەنى كىم قايدان تاۋىپ الادى» دەگەن ءسوزى دەنى دۇرىس ادامنىڭ اۋزىنان شىقپاسى انىق. تەك بەلگىلى عالىم امانجول كۇزەمبايۇلىنىڭ  «ءبىز ول دۇنيەگە ەشبىر قۇجاتسىز بارامىز» دەگەن ءسوزى ول قارياعا جەتتى مە، جەتپەدى مە، بىلمەدىك. ءاي، 90-عا تايانعانعا دەيىن ساناسىنا ءسىڭىپ قالعان قيسىق پىكىردىڭ وزگەرە قويۋى وڭاي بولار دەيمىسىڭ؟..

قوش، اقىرى ايپىرىممەن ازەر دەگەندە داۆىدەنوۆكانىڭ اۋىلىنىڭ اتىن وزگەرتۋگە شەشىم قابىلداندى. مۇنى قالادان ارنايى بارعان عالىم مەن تاريحشى سەكىلدى ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ تاريحتى تەرەڭنەن قوزعاپ،  قازاق جەرىنىڭ بۇرىن قالاي قولدى بولىپ كەتكەندىگىن بۇلتارتپاس دالەلمەن كەلتىرگەن جالىندى سوزدەرىنىڭ ىقپالى تيگەندىگى ءسوزسىز. بىراق ءالى دە سەڭى قوزعالماي جاتقان سانداعان ەلدى مەكەندەردىڭ اتىن وزگەرتۋگە عالىمدارىمىز بەن تاريحشىلارىمىزدىڭ شاماسى جەتە بەرەر مە ەكەن. ال بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرىمىزدىڭ قاي-قايسىسى دا وسى ماسەلەدەن مۇلدەم اۋلىق جۇرەدى. ءسىرا، «اش قۇلاقتان تىنىش قۇلاق» دەگەن ءپرينتسيپتى قاتاڭ ۇستانسا كەرەك. بۇل جەردە تەك ءبىزدىڭ زيالى قاۋىم عانا جاماناتتى اتانادى.

جايبەرگەن بولاتوۆ

قوستاناي.