قازاقتىڭ مىقتى ساياساتكەرلەرى ەلىمىزدەگى ورىسى كوپ شوعىرلانعان ەلدى مەكەندەرىنە بارىپ، مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى جيىندار وتكىزىپ ءجۇر دەگەن حابار ەستىدىك. ەستي سالا وسى ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر دوس كوشىم مىرزامەن حابارلاسقان ەدىك.

– اعا، سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي وبلىستارىندا ءىسساپاردا ءجۇر ەكەنسىزدەر؟ بۇ ساپاردىڭ ءمانىن وقىرماندارعا ءتۇسىندىرىپ بەرسەڭىز...

– جالپى، ءبىز مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىمەن بىرلەسىپ ءورىستىلدى قاۋىم كوپ شوعىرلانعان وڭىرلەرگە بارىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءمانىن، ماڭىزىن ءتۇسىندىرۋ ىسىمەن ءتورت جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلەمىز. بۇل سول جۇمىستىڭ جالعاسى. وسى ساپاردىڭ وزىندە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا اۋقىمدى - 9, قوستاناي وبلىسىندا - 9 كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىلدى. قازىر اقتوبە وبلىسىندا ءجۇرمىز. اقتوبەدەن كەيىن باتىس قازاقستان، پاۆلودار وبلىستارىن ارالاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

– جالپى، بۇل كەزدەسۋلەردە نە ايتىلادى؟ ءورىستىلدى اۋديتوريانىڭ قازاق تىلىنە دەگەن كوزقاراسى قالاي ەكەن؟

– كەزدەسۋ بولعاننان كەيىن ءارتۇرلى پىكىرتالاستار بولىپ قالۋى زاڭدىلىق. دەسە دە قازىر سوناۋ توقسانىنشى جىلدارداعىداي بىرجاقتى سىڭارەزۋلەپ كەتۋ جوق. «ورىستىلدىلەرگە مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟»  دەگەن سەكىلدى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، ولارعا وي سالاتىنداي اڭگىمە ايتۋعا تىرىسامىز. لينگۆيستيكانى ۇلتتىق ماسەلەگە اينالدىرۋعا بولمايتىنىن، ۇلتارالىق جانجال تۋعىزۋدىڭ زارداپتارىن تىگىسىن جازىپ تۇسىندىرەمىز. ءبىز بارعان ەلدىمەكەندەردە 25/30 پايىزى عانا – قازاقتار. تىلدىك ورتا جوق. ولار وسىنى العا تارتىپ، اقتالۋعا تىرىسادى. دەسە دە، مەملەكەتتىك ءتىل قازاق ءتىلى ەكەنىن، قازىر ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلدى اۋديتوريانىڭ ۇلەس سالماعىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن  مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ، بولاشاقتى دا ويلاۋ كەرەكتىگىن العا تارتامىز.

– كەيدە كەيبىر ازاماتتار تاراپىنان قارسىلىقتارعا تاپ بولاتىن شىعارسىزدار؟

– جوق، سوندايلىق دارەجەدە مەملەكەتتىك تىلگە قارسى بولىپ وتىرعان ەشكىمدى كورگەن جوقپىن. كەرىسىنشە، «بۇل ماسەلەنى تاۋەلسىزدىك الا سالا نەگە بىزگە كەلىپ تۇسىندىرمەدىڭدەر؟» دەيتىندەر كوپ. ءتىپتى، «نان» دەگەن ءسوزدىڭ استىنا «حلەب»، «اباي كوشەسى» دەگەننىڭ جانىنا «ۋليتسا ابايا» دەپ جازىپ قوياسىڭدار. ءبىز سوندايلىق «ناننىڭ» اۋدارماسى «حلەب» ەكەنىن بىلمەيتىن ساۋاتسىزبىز با؟» دەيتىندەر بار. راس. كەيبىر ازاماتتار مەملەكەتتىك تىلگە باسىمدىق بەرىلسە، رەسەيگە كەتەتىنىن ايتادى. ولاردىڭ ءوز قۇقىعى. ءبىز ولاردى «كەتپەڭدەر» دەپ ۇستاپ وتىرۋعا حاقىمىز جوق. ءار ادام قايدا تۇرعىسى كەلسە، سوندا كەتۋگە قۇقىلى ەكەنىن دە تۇسىندىرۋگە تۋرا كەلەدى. ورىستىلدىلەر كوشىپ كەتتى ەكەن دەپ، ىرىسىمىز كەمىپ قالمايدى.

– مۇنداي جيىندار وتكىزۋ ءۇشىن ۇلكەن دايىندىق قاجەت شىعار، اعا؟!

– ارينە، ءار جيىنعا تىڭعىلىقتى دايىندالۋعا تۋرا كەلەدى. كەز-كەلگەن سۇراققا ناقتى، ءارى بۇلتارتپاس جاۋاپ بەرۋ كەرەك. مەن قاسىما ىلعي دا راسۋل جۇمالىنى ەرتىپ جۇرەمىن. كەي جيىندارعا ايدوس سارىم كەلەدى. بۇل ەكى جىگىت كەز-كەلگەن جاعدايدا، كەز-كەلگەن ادامعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قاجەتتىلىگىن ناقتى دەرەكتەرمەن ءتۇسىندىرىپ بەرە الادى. ستاتيستيكانى ءبىلۋ كەرەك. ناقتى ومىردەن مىسالدار كەلتىرۋ كەرەك. جالاڭ ۇران، جالعان پاتريوتيزممەن ءورىستىلدى اۋديتوريانىڭ بەتىن بەرى قاراتۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىل ماسەلەسى دەگەندە تەك ءبىر پروبلەمامەن شەكتەلىپ قالمايمىز. بۇل وڭىرلەر سوناۋ تاۋەلسىزدىك العان جىلدارداعى قالىپتان كوپ وزگەرىسكە تۇسپەگەن. ەلدى مەكەندەردىڭ اتاۋى ءالى اۋىسپاعان. ونوماستيكا جايىن دا، ەسكى كەڭەستىك اتاۋلاردان ارىلۋ كەرەكتىگىمىز دە دالەلدەرمەن تۇسىندىرىلەدى. لاتىن ءارپىن ەنگىزۋ جايىن دا ناسيحاتتايمىز.

– بۇل جوبانىڭ باستالعانىنا ءتورت جىل بولىپتى. ءتورت جىلدا نە وزگەرىس بولدى؟

– ءتورت جىلدا ءبارىن قيراتىپ جىبەردىك دەي المايمىن. بىراق، وسى ءتورت جىلدا ءورىستىلدى اۋديتورياعا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماڭىزىن تۇسىندىرەتىن 120-داي كەزدەسۋ وتكىزىپپىز. باستاپقى كەزدەگىدەي ەمەس، ەلدىڭ بەتى بەرى قاراعان. ولار 28 جىلدان بەرى ءبىزدىڭ ناقتى قادامدارعا بارا الماي كەلگەنىمىزدى ءبىلىپ وتىر. بۇل ماسەلەدە قورقاقتىق تانىتا بەرۋگە بولمايتىنىن انىق بايقادىم. ماسەلەن پاۆلوداردا رۋزا بەيسەنبايتەگى دەگەن بەلسەندى ازاماتشا شىقتى. مەن ول قىزدى «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ پاۆلودار وبلىستىق فيليالىنىڭ باسشىسى ەتكەن ەدىم، ءبىر كەزدەردە. سول قىز جالعىز ءوزى پاۆلوداردا مەملەكەتتىك ءتىل ءۇشىن كۇرەسىپ ءجۇر. ءبىز جيىندارىمىزدا وسى رۋزانى مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ، قازاق تىلدىلەردىڭ شىدامى تاۋسىلا باستاعانىن، ەندى ولار كەز-كەلگەن قازاقستاندىق ازاماتتان مەملەكەتتىك ءتىلدى تالاپ ەتە باستايتىنىن ەسكەرتەمىز.

– بۇل جوبا نەگىزىنەن اعارتۋشىلىق، ناسيحات جۇمىستارىمەن اينالىسادى ەكەن. بۇل ىستەردىڭ ناتيجەلى بولۋى ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان نە ىستەلۋى كەرەك دەپ ويلايسىز.

– مەنىڭ كوزىم جەتكەن ءبىر اقيقات بار. وسىدان 28 جىل بۇرىن قابىلدانعان مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى قايتا قاراۋ قاجەت. ول زاڭدى قايتا جازاتىن كەز كەلدى. ەسكى زاڭ ءبىزدىڭ اياعىمىزعا بايلانعان كىردىڭ تاسى سەكىلدى. ونى بۇلاي سۇيرەتىپ جۇرە بەرۋگە بولمايدى. وسىدان التى جىل بۇرىن بىرنەشە ۇيىمدارمەن بىرىگىپ، «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭدى دايىنداپ، پارلامەنتكە ۇسىنعان ەدىك. پارلامەنت «مۇنى قابىلداۋعا ءالى ەرتە» دەپ تايقاقتاپ شىعا كەلگەن. سول زاڭدى پارلامەنتكە قايتادان ۇسىنۋىمىز كەرەك.

قازىرگى زاڭ ءبىزدىڭ ەلدى قوستىلدى ەتۋدى كوزدەيدى. بۇل زاڭمەن جۇرە بەرسەك، قازاق ءتىلى جاناما، اۋدارما ءتىلى بولىپ قالا بەرەدى. مەملەكەتتىك ءتىل ۇستەمدىككە يە بولۋى ءۇشىن بەل شەشە كىرىسەتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ويلايمىن.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

رەداكتسيادان. ءبىز دوس كوشىممەن وسىدان التى جىل بۇرىن جازىلىپ، پارلامەنتتەن وتپەي قالعانن «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭدى سۇرادىق. ول كىسى الماتىعا كەلە سالا ول زاڭنىڭ نۇسقاسىن بىزگە جىبەرەتىن بولىپ كەلىستى. الداعى ۋاقىتتا اتالمىش زاڭ جوباسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنباقپىز. بالكىم، بيلىك، پارلامەنت ءھام قازاق حالقى ويلاناتىن شىعار. ءسىز بەن ءبىز بولىپ «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ قازاقتىڭ مۇددەسىنە ساي وزگەرۋىنە اتسالىسارمىز. لايىم، سولاي بولعاي!

اڭگىمەلەسكەن نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz