ەلىمىزدە ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى اياقتالاعانىنا كوپ بولا قويعان جوق. الايدا كوپشىلىگىمىز حالىقارالىق كورمەدەن كەيىن كۇندەلىكتى كۇيكى تىرلىككە ءتۇسىپ كەتكەن ءتارىزدىمىز. ال، شىن مانىسىندە اتالعان كورمەنىڭ ءمانى مەن ماڭىزى اس ءىشىپ، اياق بوساتۋ ەمەس ەدى. ياعني، ەكسپو-دان كەيىن ەلىمىزدە جاسىل ەنەرگيادان قۋات الاتىن جوبالار ىسكە اسا باستاۋى كەرەك بولاتىن. مىنە سونداي اۋقىمدى جوبانىڭ ءبىرى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا قاراستى وتىرار اۋدانىندا جۇزەگە اسپاقشى.

ناقتىلاپ ايتساق، وبلىس ورتالىعى شىمكەنت قالاسىنان شالعاي جەردە ورنالاسقان وتىرار اۋدانىندا كۇن كوزىنەن ەلەكتر ەنەرگياسىن الاتىن ستانساسى سالىنباق. وتاندىق كاسىپكەرلەر قىتايدان ينۆەستور تارتىپ، اۋقىمدى جوبانى ىسكە اسىرماقشى.

جۋىردا ءوڭىر باسشىسى جانسەيىت تۇيمەباەۆ «دجان سۋ نيۋ ەنەردجي تەحنولودجي» كومپانياسىنىڭ وكىلى گە دجەنسون، كومپانيانىڭ اكتسيونەرى ءارى ديرەكتورى قانداسىمىز حاميت مۇحامەدكوكسەگەن، تەحنيكالىق ديرەكتور ەرمەك قاريەۆ جانە كومەرتسيالىق ديرەكتور باقىت الىمقۇلوۆتى قابىلداپ، ەكىجاقتىلى مامىلەگە كەلدى.

ەندى وتىرار اۋدانىندا، وسى كەلىسىم-شارتقا ساي، قازان ايىنان باستاپ قۇرىلىس جۇمىستارى قارقىن الا باستايدى. جالپى كاسىپكەرلەردىڭ اتالعان اۋدانعا قىزىعۋشىلىق تانىتۋى تەگىن ەمەس. ويتكەنى ءبىر جىلدىڭ 300 كۇنى ىستىق بولاتىن اۋداننىڭ تابيعي جاعدايى كۇن ەلەكتر ستانساسىن سالۋعا وتە ءتيىمدى. سوندىقتان دا ينۆەستورلار 150 ملن. اقش دوللارىن قۇيىپ، ۇكىمەتتىڭ «جاسىل ەكونوميكالىق» ۇستانىمىنا ساي، جۇمىس اتقارماق.

ال جانسەيىت قانسەيىتۇلى گە دجەنسوننىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى جۇمىسقا تارتۋ تۋرالى باستاماسىنا قولداۋ ءبىلدىردى. سوندىقتان دا ول  جەرگىلىكتى بيلىك تاراپىنان جەر تەلىمى بەرىلىپ، قوسىمشا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلاتىنىن جەتكىزدى.

– جوبالارىڭىز كوڭىلگە قونىمدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ءوڭىردىڭ تابيعي جاعدايى كۇن ساۋلەسىنەن ەلەكتر ەنەرگياسىن الۋعا وتە قولايلى وبلىس بولىپ سانالادى.  سوندىقتان دا ەكى تاراپقا دا ءتيىمدى جوبانى تەزىرەك جۇزەگە اسىرۋعا اسىعۋ كەرەك.  ماسەلەن ءبىز قاجەتتى جەر تەلىمىن ءبولىپ بەرىپ، قولداۋ كورسەتۋگە ءازىرمىز، – دەدى وبلىس اكىمى جانسەيىت تۇيمەباەۆ.

– ءبىز الداعى قازان ايىندا قۇرىلىس جۇمىستارىن باستاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ستانتسيانى ىسكە قوسىپ بولعاننان كەيىن ەلەكتروموبيلدەردى قۇراستىرۋ جۇمىستاردى باستايمىز. ماسەلەن، توقپەن جۇرەتىن موتوتسيكلدەردىڭ قۇرال جابدىقتارىن ازىرگە قىتايدان تاسىمالداپ وسىندا قۇراستىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. ەگەر جوبا ءساتتى جۇزەگە اسسا، جەڭىل كولىك پەن قوعامدىق كولىك قۇراستىرۋدى قولعا الامىز. كۇن ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋ بارىسىندا ءبىز جەرگىلىكتى جاس مامانداردى تارتۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ويتكەنى ستانتسيا ىسكە قوسىلعاننان كەيىن جاس ەنەرگەتيكتەر وندا جۇمىس جاساپ، وتباسىن اسىرايتىن بولادى، – دەدى وبلىس باسشىسىمەن كەزدەسۋىندە گە دجەنسون.

كومپانيا وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، وتىرار اۋدانىنداعى جوبا 6 جىلدا ءوزىن ءوزى انىقتايدى.  سوندىقتان دا ۇكىمەت «جاسىل» ەنەرگيانى دامىتۋعا ۇلەس قوسىپ وتىرعان كاسىپكەرلەرگە قولداۋ كورسەتىپ وتىر.

ۇكىمەت جاسىل ەنەرگيانى دامىتۋدى كوزدەپ وتىر

جالپى بۇل شەت ەلدىك ينۆەستورلار ءۇش بىردەي جوبانى قولعا الىپ، ىسكە اسىرۋعا مۇددەلى بولىپ وتىر. ەكى اراعا دانەكەر بولىپ جۇرگەن قانداسىمىز  حاميت مۇحامەدكوكسەگەننىڭ ايتۋىنشا، 50 ملن. اقش دوللارىنا كۇن ساۋلەسى باتەريالارىن شىعاراتىن زاۋىت پەن ەلەكتروموبيلدەر قۇراستىرۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن اتاپ ءوتتى.

– قازىرگى تاڭدا بالامالى ەنەرگيا الۋ الەمنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىندە جۇزەگە اسىپ جاتىر. مىسالى گەرمانيا، چەحيا، امەريكا، قىتاي، اۆتراليا سىندى دامىعان مەملەكەتتەردە بالامالى ەنەرگيا الۋ جاقسى جولعا قويىلعان. سوندىقتان دا بىزدە وركەنيەتتى ەلدەردەن قالىس قالماي كۇن ساۋلەسىنەن ساعاتىنا 100 مۆت توق الاتىن جوبانى قولعا الىپ وتىرمىز. بۇل ماقساتتا بىزگە اتالعان اۋداننىڭ ءشاۋىلدىر اۋىلىنان 245 گەكتار جەر ءبولىندى. وسى جەرگە ءبىز كۇننەن ەنەرگيا الاتىن پانەلدەر ورناتامىز دەپ وتىرمىز. بۇل توقتى «كەگوك» اكتسينونەرلىك قوعامىنا ساتامىز. ويتكەنى ۇكىمەت «جاسىل» ەلەكتر ستانسالارىن سالعان كومپانيالارعا جەڭىلدىكتەر جاساعان بولاتىن. ياعني، بۇل جوبانىڭ وپەراتورى وتاندىق «دالا سولار» جشس كومپانياسى بولىپ سانالادى. ءبىز قىتاي تاراپىنان ينۆەستيتسيا تارتىپ، جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز, – دەدى ول.

حاميت مۇحامەدكوكسەگەننىڭ ايتۋىنشا، كاسىپكەرلەرگە ەلباسىنىڭ ينۆەستورلار ءۇشىن جاساعان «ءبىر تەرەزە» قىزمەتى قولايلى بولىپ وتىر. سەبەبى كومپانيا وسى قىزمەت ارقىلى ينۆەستيتسيا جانە دامۋ مينيسترلىگىنە قاراستى ينۆەستيتسيالار كوميتەتىمەن تىعىز جۇمىس جاساپ، وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزگەن.

– ەل ۇكىمەتى بالامالى ەنەرگيتيكاعا بايلانىستى 2009 جىلى ارنايى زاڭ شىعارعان بولاتىن. اتالعان زاڭعا 2014 جىلى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ، «جاسىل تاريف» ىسكە قوسىلدى. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت كۇن ەنەرگياسىن 34 تەڭگە 61 تيىنعا،  جەل ەنەرگياسىن 21 تەڭگەگە، بيو-گازدى 32 تەڭگەگە، ال سۋدان ەنەرگيا الۋدى 16 تەڭگەگە ساتىپ الادى. ياعني، اتالعان زاڭعا بايلانىستى 15 جىل بويى ءبىزدىڭ وندىرگەن ەلەكتر ەنەرگيامىزدى ۇكىمەت ساتىپ الىپ وتىرادى. بۇل جەڭىلدىك رەتىندە قاراستىرىلعان كومەك. ماسەلەن قازىرگى نارىقتا ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ كيلوۆاتى 25, ءتىپتى 15 تەڭگە بولسا، ال ۇكىمەت كۇن ەنەرگياسىن قىمباتتاۋ باعامەن ساتىپ الادى. نەگە 15 جىل بويى ۇكىمەت كاسىپكەرلەرگە كومەكتەسىپ تۇرادى. ويتكەنى 15 جىلدا كۇننەن شىعاتىن ەنەرگيا مەن كۇندەلىكتى تۇتىنىپ جۇرگەن توقتىڭ باعاسى تەڭەسەدى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل جوباعا شەت ەلدىك ينۆەستورلار قىرۋار قارجى شىعارادى. ال بۇل قارجىنى شىعارىپ الۋدىڭ بىراق جولى بار. ينۆەستوردىڭ شىعارعان ەنەرگياسىن قازىرگى باعامەن ساتىپ الاتىن بولسا، وندا ولارعا ءتيىمسىز بولىپ كەتەدى، – دەيدى ول.

سونداي-اق ول ەلىمىزدە بالامالى ەنەرگيا ءوندىرۋ بويىنشا جاقسى جۇمىستار جاسالىپ جاتقانىن ايتادى. ماسەلەن، بۇل سالا جاعىنان ءبىزدىڭ ەل ىرگەمىزدەگى رەسەي سىندى كورشى مەملەكەتتەرىڭ الدىندا تۇر.

ستانسانىڭ قۋاتى قارقىندى

جالپى كومپانيانىڭ كۇن ەنەرگياسىن الۋ ءۇشىن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىن تاڭداپ الۋى تەگىن ەمەس. ويتكەنى باسقا وڭىرلەرمەن سالىستىرعاندا وسى وبلىستا كۇننىڭ كليماتى ىستىق بولىپ كەلەدى. «Dala Solar» كومپانياسىنىڭ تەحنيكالىق ديرەكتورى ەرمەك قاريەۆتىڭ ايتۋىنشا، اۋا-رايى سالقىن ايماقتا كۇن ەنەرگياسىن الۋ كورسەتكىشى تومەن بولىپ كەلەدى.

– نەگىزى كۇننەن ەنەرگيا الۋ اۋا-رايىنا بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. ماسەلەن جازدىڭ كەزىندە 100-120 مۆت ەنەرگيا وندىرىلسە، ال قىستا 80, 70 ارى كەتسە 50 مۆت-قا دەيىن ءتۇسىپ كەتۋى مۇمكىن. ايتسە دە جازدىڭ كۇنى قىستا جىبەرگەن ەسەمىزدى قايتارىپ الامىز. ياعني، قالاي بولعان كۇننىڭ وزىندە ورتا ەسەپپەن ساعاتىنا 100 مۆت توق الىنادى. ايتسە دە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا كوپ بولسا 2 اي عانا اۋا-رايى بۇلتتى بولادى. سوندىقتان دا بىزگە بۇل وبلىستىڭ تابيعي جاعدايى قولايلى بولىپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە قاراپايىم ازاماتتارعا دا وتىرار اۋدانىندا كۇن ەلەكتر ستانساسى اشىلعانى ءتيىمدى. ويتكەنى ساتانسا ىسكە قوسىلاتىن بولسا شامامەن 50-60 ادام تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلادى. ال قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە كەمىندە 500-گە جۋىق ازامات اتسالىسادى. ال كۇن پانەلدەرىن شىعاراتىن زاۆوتتا ءبىر اۋىسىمدا 29 ادام جۇمىس جاسايتىن بولسا، ءۇش اۋىسىمدا 100-گە جۋىق ازامات قىزمەت ەتەتىن بولادى, – دەيدى ەرمەك ماناتۇلى

وتىرار اۋدانىندا اشىلاتىن كۇن ەلەكتر ستانساسى شىمكەنت قالاسىنىڭ 25 پايىزىن توقپەن قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارلى. ماسەلەن تۇتاس شىمكەنت قالاسىندا ساعاتىنا 400 مۆت توق پايدالانىلادى ەكەن. ال كومپانيا وندىرەتىن 100 مۆت توق سونىڭ 25 پايىزىن قامتاماسىز ەتە الادى. مىسالى ءبىر ۇيگە 3 كيلوۆات توق كەتەتىن بولسا، كومپانيا شىعارعان 100 مۆت توقپەن 30 مىڭ ۇيگە ەنەرگيا بەرۋگە مۇمكىندىك بار.  سونداي-اق ول شاردارا سۋ ەلەكتر ستانساسى جاڭارتىلعاننان كەيىن 125 مۆت توق بەرەدى دەپ جوسپارانىپ وتىرعانىن ايتادى. بىراق تا ونىڭ 4 بولىگى ىسكە قوسىلماعاندىقتان قازىرگى تاڭدا اتالعان ساتانسا 80-90 مۆت توق بەرىپ جاتىر.

كومپانيا شارۋالارعا پانەلدەر ورناتادى

كومپانيا وتىرار اۋدانىنان بۇرىن بىرنەشە ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرىپ، جۇمىس جۇرگىزگەن. كومپانيانىڭ كومەرتسيالىق ديرەكتورى باقىت الىمقۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ىسپەن وتاندىق «اتامەكەن قۋات» جشس اينالىسىپ جاتىر.

– كەزىندە شىمكەنت قالاسى سۋ ارناسىنا قۋاتتىلىعى ساعاتىنا 1 مۆت توق بەرەتىن ستانسا قۇرعان بولاتىنبىز. سويتسەك، ءبىز ەلىمىز بويىنشا ەڭ ءبىرىنشى بولىپ كۇننەن ەنەرگيا الاتىن ستانسا سالعان ەكەنبىز. سونداي-اق ءبىزدىڭ كومپانيا سايرام اۋدانىنداعى «اقسۋ ەنەرگو» كومپانياسىنا 2013 جىلى ساعاتىنا 1 مۆت توق بەرەتىن ستانسا ورناتتى. ءتورت جىلدان بەرى اتالعان ستانسا جاقسى جۇمىس جاساپ جاتىر. سونداي-اق جەكەمەنشىك ۇيلەردە كۇننەن ەنەرگيا الاتىن پانەلدەر ورناتۋعا نيەتتى بولىپ وتىر.  ونىڭ ۇستىنە شالعاي جەردە فازەناسى بار شارۋاعا ۇكىمەتتىڭ توق تارتىپ بەرۋى ءتيىمسىز. ويتكەنى توق تارتىپ شىعىندالعانشا كۇننەن ەنەرگيا الاتىن تاقتايشالار ورناتىپ بەرگەن وتە ءتيىمدى, – دەيدى باقىت الىمقۇلوۆ.

ماسەلەن قۇنى 1,5 ميلليون تەڭگە بولاتىن كۇن ساۋلەسى ستانساسىنىڭ ارقاسىندا جارىقتان باستاپ، تەلەديدار، توڭازىتقىش سىندى ءارتۇرلى تۇرمىستىق بۇيىمداردى ىسكە قوسۋعا بولادى. اتالعان تاقتايشىلاراعا كومپانيا 20 جىلعا دەيىن كەپىلدىك بەرەدى. الايدا ءوزىڭىز ادەيلەپ پانەلدى سىندىرساڭىز ونى كومپانيا جوندەپ بەرە المايدى. ايتسە دە تاقتايشانىڭ ىشىندەگى ءبىر ناسە كۇيىپ كەتسە ونى قالپىنا كەلتىرىپ بەرۋ كومپانيانىڭ موينىندا.

شىنى كەرەك ەلىمىزدە كۇننەن ەنەرگيا الاتىن تاقتايشالارعا سۇرانىس جوعارى دەپ ايتا المايمىز. ويتكەنى قاراپايىم حالىقتىڭ شاماسى قىمبات تاقتايشانى ورناتۋعا جەتپەيدى. الايدا قالتاسى قالىڭ ازاماتتار پانەلدىڭ پايداسىن ءتۇسىنىپ، ارەكەت ەتە باستادى. سەبەبى، تاقتايشالاردىڭ شىعىنى 5-8 جىلدىڭ ىشىندە اقتالادى، مىنە سودان كەيىن ەلەكتر ەنەرگياسىنا قىرۋار قارجى شىعارۋدىڭ قاجەتى جوق. ايتسە دە مۇنداي مۇمكىندىككە ەكىنىڭ ءبىرى يە بولىپ وتىرعان جوق. ال، ەڭ ءتيىمدى جول – شىمكەنتتە ەلەكترو پانەلدەر شىعاراتىن زاۋىت اشۋ. سوندا عانا تاقتايشالار قول جەتىمدى بولا تۇسەدى.

سەرىك قۇدايبەرگەنۇلى

Abai.kz