بەلگىلى جۋرناليست ومىرزاق اقجىگىتتىڭ سىنشى (مارقۇم) اشiربەك سىعايدان 2005 جىلى العان «مەن كiمدi كوپ سىنايمىن، سول ادام مەنiڭ ەڭ جاقىن ادامىما اينالادى» اتتى سۇحباتىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارىنىڭ نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون ساناپ وتىرمىز. سۇحباتتا ايتىلعان جايلار ءالى دە وزەكتىلىگىن جوعالتا قويعان جوق. 

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى 

مۋزاعا دەگەن ماحاببات

— اشەكە، ونەرگە كەلۋiڭiزدiڭ سەبەبi نەدە؟

— ونىڭ سەبەبi مەنiڭ بويىمداعى ونەرگە دەگەن، ونىڭ iشiندە تەاترعا دەگەن قۇشتارلىقتا، ماحابباتتا. مەنiڭ ميىمدا، جۇرەگiمدە، قانىمدا، جالپى مەنiڭ اعزامدا قانداي جاقسى قاسيەت، تالانت، تالاپ بولسا، سونىڭ ءبارi تەاترعا قىزمەت ەتۋگە دەگەن سەزiمنەن پايدا بولعان. مەن مەكتەپتiڭ 3-4-سىنىبىنان باستاپ ءارتiس بولامىن دەپ ءجۇردiم. ماعان اعا-جەڭگەلەرiم «اۋ، سەن جازۋشى بولمايسىڭ با؟» دەيتiن. ويتكەنi, مەن سول شامادان باستاپ گازەت-جۋرنالدارعا بوراتىپ ماقالا جازاتىنمىن. مەكتەپتە «تiلشi بالا» دا اتانعان جايىم بار ەدi. اكەم مەن شەشەم دە جازۋشى بولعانىمدى قالادى. مەن بولسام قۇداي اۋزىما سالعانداي «جوق، مەن ءارتiس بولامىن، جازسام ارتiستەردiڭ ءومiرiن جازامىن، ال، بۇل جازىپ جۇرگەنiم ارتىق بولمايدى» دەيتiنiم ەسiمدە. قالالىق «كەنتاۋ پراۆداسى» دەگەن گازەتتەن باستاپ، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارعا جiبەرiپ جاتامىن، ازى جارىق كورەدi, كوبiنە «كوركەمدiك دەڭگەيiڭ ءسال جەتپەي جاتىر» دەگەن سيپاتتا جاۋاپتار الامىن. ءسويتiپ ءجۇرiپ «ءارتiس بولامىن» دەگەن ءسوز اۋزىمنان تۇسپەيدi.

— بiراق، كەنتاۋدا تەاتر جوق، ءوزiڭiز ونى كورگەن جوقسىز؟

— كورگەن جوقپىن. تەك جىل سايىن جازدا جۇمات شانين اتىنداعى وبلىستىق دراما تەاترى گاسترولگە كەلەدi. قاي ۋاقىتتا قويسا دا بارىپ كورەمiن. قويىلىمدى قۇر جiبەرمەيمiن. جانە ول كەزدەگi ارتiستەر قانداي ەدi دەسەڭiزشi! بالكiم، قازiرگi ارتiستەر ويناپ جاتسا، مەنiڭ ول ونەرگە قۇمارتۋ تۇرماق قاشۋىم دا مۇمكiن. ول ارتiستەر قايتالانبايدى عوي! اۋباكiر ورداباەۆ، راۋشان بوزجانوۆا، سەيiت دوسماعانبەتوۆ، قالي دۇيسەكوۆ! ارقايسىسى ءار قيىردان. توگiلiپ تۇرعان ونەر شەتiنەن. قولدارىندا - دومبىرا، اۋىزدارىندا - ءان. سول دۇلەي كۇشتەردiڭ اسەرi ماعان ۇلكەن بولدى دەپ ويلايمىن. بۇگiن - يا ءسوز ازابىن تارتپايتىن، يا ارەكەت ازابىن بiلمەيتiن، كۇلەكەش، نە بولسا سونى ءاجۋا، كەلەكە ەتەتiن، اۋىزدىڭ اينالاسىمەن عانا جۇمىس iستەيتiن جىمىسقى ارتiستەردiڭ زامانى. بۇرىنعىلار شىن كۇلەتiن، شىن جىلايتىن، ولار شىن كۇلiپ، شىن جىلاعان سوڭ كورەرمەن دە شىن جىلاپ، شىن كۇلiپ وتىراتىن. ارتiستەر مەن كورەرمەن اراسىندا وت تۇتاناتىن، ەكi جاقتى بايلانىس بولاتىن. بۇگiنگi كۇنi «ءارتiس شىن جىلاۋعا، شىن كۇلۋگە بولمايدى، تەاتر دەگەن تەحنيكا، ءارتiستiڭ تەحنيكاسىن جەتiلدiرۋ قاجەت» دەيتiن «تەورياسىماق» پايدا بولدى. مەن ونى ساندالباي ءسوز دەپ بiلەمiن. سەنiڭ باۋىرىڭ ەزiلمەي، جۇرەگiڭ جارالانباي، كوك ەتiڭ ارشالانباي، الپىس ەكi تامىرىڭ تۇتاس يiمەي، ءرولدi بۇكiل اعزاڭنان وتكiزبەي وبراز جاسايمىن دەسەڭ - حالتۋراعا جول بەرگەنiڭ. شاشىڭنىڭ ۇشىنان باشپايىڭنىڭ باسىنا دەيiن تەاتر دەپ اۋىراتىن بولسا، ونى تۇسiنەتiن بولسا عانا بۇل ونەر ساعان جالىنان ۇستاتادى. بۇگiن جۇرت نەگە تەاترعا كوپ بارمايدى؟ سەبەبi, ارتiسكە كورەرمەن سەنبەيدi.

— سەندiرە المايدى.

— سەندiرە المايدى! جاساندىلىق كوپ، كوزبوياۋشىلىق كوپ. ەرiننiڭ اينالاسىمەن ءجۇرۋ، جاناردىڭ اينالاسىمەن جىلاۋ. ار جاعى ۇيىقتاپ جاتىر. سەلت ەتپەيدi. سەزiم – زiل قارا تاس. جان كۇيiپ قالعان.

— ونى كورەرمەن دە بايقايدى.

— ارينە! ءارتiس كورەرمەندi قىزدىرا المايدى. كورەرمەننiڭ جانىن اۋىرتا الماساڭ قايداعى ءوزارا بايلانىس؟ ءارتiس اۋزىمەن ايقايلايدى، سوندىقتان كورەرمەن ونى قابىلدامايدى. سوندىقتان ەسiنەپ وتىرادى، جان-جاعىمەن سويلەسiپ وتىرادى. بۇرىنعى جانى ايقايلايتىن ارتiستەر ساحنامەن كورەرمەندi عانا ەمەس، الەۋمەتتi ارالاستىرىپ جiبەرەتiن. جەكە كەيiپكەردiڭ مۇڭى تۇتاس حالىقتىڭ مۇڭىنا اينالاتىن. قازاق جiگiتiنiڭ، قىرعىز قىزىنىڭ، وزبەك انانىڭ، ورىس بالانىڭ قۋانىشى مەن قايعىسى بۇكiل حالىقتىڭ ورتاق دۇنيەسi بولىپ كەتەتiن. حالىق سودان بارىپ سەڭدەي سوعىساتىن، سول كەيiپكەردەي بولۋدى ارماندايتىن. «اھ!» ۇراتىن. ەلiكتەيتiن. نەگە باياعى كۇلاشتاردىڭ كوزiن كورگەندەر سولاردى تامسانىپ، اۋىزدارىنان تاستامايدى؟ نەگە سول كەزدە تەاتردىڭ ەسiگiن سىندىرىپ كiرۋشi ەدi جۇرت؟ ارينە، ونىڭ ەكiنشi جاعى دا بار، ول كەزدە بۇگiنگiدەي كينو، تەلەديدار، ديسكوتەكا سىقىلدى تولىپ جاتقان ونەر ءتۇرi جوق ەدi. بiراق، باستى ماسەلە كۇلاشتاردىڭ شىنايىلىعىندا!

— بiز وپەراعا ورالامىز. ازiرگە سۇرارىم - «تiلشi بالا» سەكiلدi, «ءارتiس بالا» اتانا الدىڭىز با؟

— جوق. مەن 1965 جىلى وسىندا ءارتiستiڭ وقۋىنا تۇسكەنiممەن جازۋ ونەرi ماعان بiر كۇن تىنىشتىق بەرگەن ەمەس. ونى ايتاسىز، مەن الماتىعا كەلگەن سوڭ ونى بۇرىنعىدان دا ۇدەتتiم. گازەت-جۋرنال دەگەنiڭ تولىپ جاتىر، قۇدايىم بەردi دە قالدى. ناتيجەسiندە 1967 جىلى «لەنينشiل جاس» گازەتiندە، بۇگiنگi «جاس الاش» قوي، «ونەردە اركiمنiڭ ءوز سوقپاعى بار» دەگەن كولەمدi ماقالام جارىق كوردi. ۇلكەن باسپاسوزدەن كورiندiم. سول كۇننەن باستاپ مەنiڭ سىنشىلىق ءداۋiرiم باستالدى دەسەم دە بولادى. ءاسانالi ءاشiموۆ، فاريدا ءشارiپوۆا، انۋاربەك مولدابەكوۆ، رايىمبەك سەيiتمەتوۆ جانە باسقالاردىڭ جاستىق شاعى مەنiڭ iزدەنۋiمنiڭ، زەرتتەۋشiلiگiمنiڭ العاشقى كەزەڭiنە ءدوپ كەلدi. ولار دا جاس تولقىن، مەن تiپتi جاسپىن. راس، ولار مەنەن ون-ون بەس جاس ۇلكەن، بiراق جازۋ ءۇشiن ول ۇلكەن ايىرما ەمەس. كەيبiرەۋلەر ازiلدەگەن بولىپ، «وسىلاردان باسقا ەشكiمدi بiلمەيسiڭ» دەپ، مۇقاتقىلارى دا كەلدi. ولار جايلى كوپ جازعانىم، ءبارiنiڭ ءارتiس بولىپ-تولۋى مەنiڭ كوز الدىمدا ءجۇرiپ جاتتى، مەنiڭ زامانداسىم بولدى ءبارi, قالاي جازبايىن؟

— سiز بۇرىنعى «الىپتاردىڭ» ويىنىن دا كورiپ ءوستiڭiز عوي؟

— ءيا. قاللەكيدەن باستاپ ولاردىڭ ءبارiن كورۋ باقىتى بۇيىردى ماعان. 2000 جىلى مەملەكەتتiك سىيلىق العان «تولعام» اتتى كiتابىمدا سول اعا-اپالارىمنىڭ بارلىعى تۋرالى جازىلعان. سودان تiلشi بالا بiرتە-بiرتە سىنشىلىققا اۋىستى. مەنi دوستارىم ادەبي سىنعا دا كوپ تارتتى. تiلiڭ جاقسى، ويلاۋ جۇيەڭ، اۋقىمىڭ جاقسى، بiزدiڭ سىنشىلار كانديداتتىق قورعاپ الادى دا تاستاپ كەتەدi دەيدi. مارقۇم ساعات اشiمباەۆ اسiرەسە كوپ ۇگiتتەدi. مەن «دراماتۋرگيانى زەرتتەپ، تالداۋعا دا اتسالىسىپ ءجۇرمiن عوي، ول ادەبيەتكە جاتپاي ما؟» دەيمiن. «تەاتر تاعلىمى» دەگەن كiتابىم دراماتۋرگيا جايلى. «تولعامدا» دراماتۋرگياعا 146 بەت ارنالعان. مەن مۇحتار اۋەزوۆتەن باستاپ، عابيت مۇسiرەپوۆ، ساكەن ءجۇنiسوۆ، اكiم تارازي، دۋلات يسابەكوۆ، ورالحان بوكەەۆ، يرانبەك ورازباەۆ، باققوجا مۇقاەۆ جانە باسقالارىنىڭ شىعارمالارىنا رەتسەنزيا جازدىم. وسىنىڭ ءوزi از جۇك پە ماعان؟ دراماتۋرگيا – بiرiنشi, تەاتر – ەكiنشi. پەسا - ادەبيەتتiڭ جانرى، ونى ادەبيەتشiلەر زەرتتەۋi قاجەت. سپەكتاكل — تەاتردىڭ تۋىندىسى. ەندەشە مەن ءوزiمدi ادەبيەت سىنشىسىمىن دەپ ەسەپتەيمiن.

— ءابدiلدا تاجiباەۆتان دراماتۋرگيا سىنى سالاسىندا ەستافەتانى قابىلداپ العان سiز ەمەس پە نەگiزi?

— ونىڭ سولاي بولعانى راس. تەاترتانۋشىلار بار، بiراق تەاتر مەن ادەبيەتتi اركiم ارقالاي تۇسiنەدi. ادەبيەت تەاتردىڭ نەگiزگi ماتەريالى بولعانىمەن، ول ەكەۋiنiڭ تۋى مەن قالىپتاسۋ، دامۋ جولى ەكi ءتۇرلi.

— جازۋ قابiلەتiڭiزدiڭ ارقاسىندا ويلاماعان جەردەن سىنشىلىق تالانتىڭىزبەن كورiندiڭiز...

— مەن ەندi ويلانا باستادىم. ءارتiس بولعاننان كەيiن ىدىرىس نوعايباەۆتاي بوي مەن سىمبات بولسا، اسانالiدەي كەسكiن-كەلبەت بولسا، ال، ەندi مەن سياقتى ارتiستەر تولىپ جاتىر عوي، ەسبولعان جايساڭباەۆ، مۇلiك سۇرتiباەۆ، ت.ت. ولاردىڭ قاتارىن كوبەيتiپ قايتەمiن دەدiم. تەاتر سىنشىسىنىڭ قات ەكەنiن كورiپ وتىرمىن. جازۋ قولىمنان كەلەدi. جازعاندى ءارi جانىم قانداي سۇيەدi! ونىڭ زاڭدىلىقتارىن وقىپ-بiلiپ، قىر-سىرىن يگەرiپ الدىم. ەندەشە ارى قاراي نەگە ۇدەتپەيمiن مەن ونى؟ وسىلايشا سوڭىنا ءتۇستiم مەن بۇل ونەردiڭ. سوسىن مەن انا جانردان بiر كورiنەيiن، مىنا جانردان بiر كورiنەيiن دەگەن ەمەسپiن. تەاتردى تاڭدادىم، سول جولدان اينىماي كەلە جاتىرمىن. ون شاقتى كiتاپ شىعاردىم، مىڭعا تارتا ماقالا جازدىم. وسىنىڭ ءبارi تەاترعا دەگەن سۇيiسپەنشiلiكتەن تۋدى. ول جانىمنىڭ جالعاسى سەكiلدi مەنiڭ.

— بۇگiنگi تەاترعا شىنايىلىقتان وزگە تاعى نە جەتiسپەيدi?

— ەڭبەكقورلىق جەتiسپەيدi. تالانت بارiندە بار. مىنا ونەر اكادەمياسىنا دارىنسىز بالانى المايمىز بiز. دەگەنمەن، ارتiستەرiمiزدi تۇرمىس بيلەپ كەتكەن. اسابالىق، كونتسەرت جۇرگiزۋ سەكiلدi كوبiرەك اقشا تۇسەتiن جەرگە ەلەڭدەپ، ەلپiلدەپ تۇرادى. سونىڭ سالدارىنان اناۋ نەگiزگi ونەر شەتتەپ قالادى. ولاردى دا تۇسiنۋگە بولادى، جالاقىلارى جۇمىرىنا جۇق بولمايدى. سوندىقتان قۇدايدىڭ بەرگەن ونەرiن كۇنكورiستiڭ قامىنا كوبiرەك پايدالانۋ باسىم. الدىڭعى تولقىن بولسا...

— ...ولاردىڭ دا كەزiندە جالاقىلارى باسىنا تارتسا اياعىنا جەتپەي جاتتى، دۇرىس پا؟

— دۇرىس، بiراق ولاردا فاناتيزم، ونەرگە بەرiلگەندiك باسىم ەدi. ءارi ونەرپازدىڭ ويىن بولەتiن بۇگiنگi كوپ دۋمان ول كەزدە جوق بولاتىن، «جاڭا قازاقتار» دەگەن بولمايتىن. ايتسە دە، ول كiسiلەر سالماقتى، سالدارلى تۇردە بiر عانا جانرمەن اينالىستى.

— وسى تۇستا ادام بويىنداعى تالانتتىڭ اشىلۋى دەگەن ماڭىزدى پروبلەماعا جاقىندادىق. سiز ءوزiڭiزدiڭ سىنشىلىق قابiلەتiڭiزدiڭ ارتiستiگiڭiزدەن باسىم ەكەنiن دەر كەزiندە بايقادىڭىز. ال، بiزدiڭ قازاق جان باسىنا شاققاندا تالانتتارىنىڭ كوپتiگi جاعىنان دا، سول تالانتتارىنىڭ سوڭىنا دەيiن جارقىراپ اشىلماۋى جاعىنان دا بiرiنشi ورىندى ەشكiمگە بەرمەيتiن شىعار...

— تالانتتىڭ اشىلۋى الدىمەن سول ادامنىڭ وزiنە بايلانىستى. تۇلعا كەلە-كەلە قالىپتاسادى. بويىنداعى بارىن، ءنارiن سارقىپ بەرە بiلۋ دەگەن قيىن نارسە. ونەرi جەتسە ءومiرi جەتپەي جاتادى. مەن الىسقا بارماي-اق ءوزiمدi الايىن. اكەم – شاحتەر، شەشەم ءۇي شارۋاسىنداعى ايەل. ولاردىڭ مەنi ونەرگە، جازۋعا باۋليتىنداي بiلiمدەرi بولعان جوق. تەك بار ايتاتىندارى «وقى، ادام بول، ادال بول، بiرەۋدiڭ الا جiبiن اتتاما، پالەنشەنiڭ جالعىز بالاسى ءسويتiپتi دەگiزبە» بولاتىن. «مەن مينيستر بولمادىم دەپ وكiنبەيمiن، سەبەبi قارا جۇمىستىڭ ءتاتتi نانىن جەدiم، ادال ەڭبەگiممەن كۇن كوردiم، سەن دە قاي جۇمىستى iستەسەڭ دە سونىڭ سوڭىنا ءتۇسiپ، بەرiلiپ، جەرiنە جەتكiزiپ ادال iستە، ناتيجە شىعار» دەيتiن اكەم. ادام تالانتىنا ءوزi باسشى. جىلقى قالىڭ قاردى تۇياعىمەن ارشىپ جەي مە ءشوپتi, ادام دا سونداي تومپەشتەۋدەن تايماۋ كەرەك. جارقىراپ، جارىپ شىعۋ-شىقپاۋ سول تالانتتىڭ ءوز قولىندا. قايتپاس-قايسار جiگەر كەرەك جiگiتكە.

مەن شىندىققا كەلگەندە ەشكiمدi ايامايمىن

— سiزدiڭ تۋراشىل، ويىن اشىق ايتاتىن مiنەزiڭiز كوپكە ءمالiم. سىنشى بولا العانىڭىز دا سودان شىعار، بالكiم. ەندi وسى مiنەزiڭiزدiڭ وزiڭiزگە كەدەرگi كەلتiرگەن كەزi بولدى ما؟

— بۇل مiنەزiم ۋاقىتشا، تىزەتپە، وزiمە تەك دۇشپان تاۋىپ بەرەدi دە تۇرادى. وسى كافەدرا ماجiلiستەرiنiڭ وزiندە iشiمدەگiنi جايىپ سالامىن. جۇقالاپ، جۇمسارتا المايمىن. بiرەۋلەرi كۇلiپ «اشiربەك اعا ايتادى-اۋ» دەپ جاتادى. بiرەۋلەرi ۇندەمەي تىرىسىپ قالادى. مەن شىندىققا كەلگەندە ەشكiمدi ايامايمىن. مەنiڭ سونداعى كوزدەيتiنiم - بiرەۋدi مۇقاتۋ نەمەسە تۇقىرتىپ تاستاۋ ەمەس، كوتەرiلگەن ماسەلەگە بايلانىستى ويىمدى بۇكپەي ايتۋ عانا. ەرتەڭنەن باستاپ ونىڭ ماعان دەگەن سالەمi قيسايىپ تا قالادى، مەن ونى بiلiپ تۇرامىن. مەن سىناعان ادامدى كەيبiرەۋلەر جالپاقتاپ ماقتاپ جاتادى، ونى دا جيi بايقايمىن. بiراق... الگi سىنالعان كiسiم بiر اي وتە مە، ەكi اي وتە مە، بiر جىل وتە مە، جاڭاعى جالپاقبايلاردان گورi ماعان الدەقايدا جىلى قاراي باستايدى. شىنايى قاتىناسقا كوشەدi. مەن وسىنىڭ ءدامiن تاتىپ، داندەپ الدىم، باۋىرىم. بۇگiن رەنجيدi, ەرتەڭ رەنجيدi, ارى كەتسە ارعىكۇنi رەنجيدi, سوسىن باسىلادى، سارالايدى، سالماقتايدى، بەزبەندەيدi, مەنiڭ ايتقانىم تارازى باسىن باسىپ تۇرعانىنا ءوزiنiڭ كوزi جەتەدi, ناتيجەسiندە ەڭ جاقىنى مەن بولىپ شىعامىن! شىن جانىڭ اشىپ ايتساڭ، قانشا اششى ايتساڭ دا انىق بiر قۇداي سوققان ادام بولماسا سەنiڭ سوزiڭە توقتايدى. جىلپىلداتساڭ، كولگiرسiتسەڭ، ءدال سول ساتتە اتىڭ كوپiردەن ءوتiپ كەتۋi, جاقسى اتتى كورiنiپ قالۋىڭ مۇمكiن، بiراق اناداي وي ايتىپ وتىرعان ادام دا وسال جان ەمەس قوي، ەرتەڭ وڭاشادا وزiمەن-ءوزi قالىپ، قايتا كۇيiس قايىرعاندا كiمدiكi كوبiك، كiمدiكi ەت، بايقاپ قويادى.

— مiنەز ادامنىڭ جاسىنا، ومiرلiك تاجiريبەسiنiڭ مولايۋىنا بايلانىستى وزگەرە مە ەكەن؟

— جۇمسارادى دەپ ايتا المايمىن، قايتا «سوقىر كورگەنiنەن جازبايدى» دەگەندەي قاتايا ءتۇسۋi مۇمكiن. جاسقا بايلانىستى قورىتىندى شىعارۋعا مەن اسا قارتايىپ تا وتىرعان جوقپىن، ول سەزiم جايلى ايتۋىم قيىن. مەنiڭ ءوز داۋسىم كەيدە اسقاق شىعۋى، كەيدە قۇمىق شىعۋى مۇمكiن، ول سول ساتتەگi جاعدايعا، ءسوز ايتىلار نىسانعا بايلانىستى بولىپ كەلەدi. ءوزiم «سول باياعى بiر اشiربەك» كۇيiمدە قالاتىن شىعارمىن.

— ارتىق كەتكەن، «وبال جاسادىم-اۋ» دەگەن كەزدەرiڭiز بولدى ما؟

— بولدى. كوپ بولدى. سەن دە ادام بالاسىسىڭ، كەيدە قاتتى قىزىپ كەتەسiڭ، ونداي جاعداي كەزدەسەدi. بiراق، تiپتi شىعانداپ كەتكەن جەرiم بولعان جوق.

— الگiندەي ارتىق ايتقان شاقتا نە iستەيسiز؟

— ارتىق ايتتىم ەكەن دەپ ارتىنان جۇگiرiپ بارىپ، كەشiرiم سۇراۋ جوق مەنiڭ ادەتiمدە. قايتارىم جاسايتىن، تۇزەيتiن كەز اسىقپاساڭ ءوزi كەلەدi بiر كۇنi. «پالەنشە، مەن وتكەندە سەنiڭ مىنا ويىڭدى ونشا تۇسiنبەپپiن، سەنiڭ باعىتىڭ، ۇستانىمىڭ بىلاي ەكەن، مەن ءسال اسىلىق ەتiپپiن، ارتىق كەتiپپiن» دەگەن ساتتەرiم بولدى. ول دا قۋانىپ قالادى، مەنiڭ دە يىعىمنان زiل باتپان جۇك تۇسەدi. ال، تىم شىعانداپ كەتپەيتiنiم مەن ويلانىپ سويلەيمiن. بۇل ءسوزiم ماقتانىش سەكiلدi ەستiلۋi مۇمكiن، قالاي بولعاندا دا مەن ويلانىپ سويلەۋگە تىرىسامىن. ويتكەنi, قاتەلەسۋ وڭاي. قايتا-قايتا قاتەلەسە بەرسەڭ دە سىيىڭ كەتەدi.

— بiر كەزدەرi «قازاقتىڭ ەكi پروبلەماسى بار، ول فۋتبولى مەن كينوسى» دەگەن ءسوز ايتىلىپ ءجۇردi. فۋتبولدى اڭگiمە ەتپەي-اق قويايىق، بiراق بۇگiنگi قازاق كينوسىنىڭ باسىنان داۋ ارىلمايتىنىنىڭ سەبەبi نەدە؟ قازاق تەاترى ءوزi-ءوز بولعالى جاقسى جاعىمەن تانىلىپ كەلە جاتسا، كينوسى سونىڭ كەرiسiنشە ءتۇرi. وينايتىن ارتiستەر نەگiزiنەن ەكi جاققا دا بiردەي. مەن سوڭعى جىلدارداعى ءومiرiمiزدiڭ كولەڭكە جاعىن باسا كورسەتiپ، سونىڭ ارقاسىندا سىرتتا جۇلدە العىش «جاڭا تولقىندى» ەسەپكە قوسىپ وتىرعان جوقپىن.

— تەاتر - ەڭ كونە ونەردiڭ بiرi. ونىڭ جاسى قازiر ءۇش مىڭ جىلدىڭ ۇستiندە. قازاق تەاترىنا ءالi ءجۇز جىل دا تولعان جوق. سونىڭ وزiندە قازاق تەاترىنىڭ قازاق كينوسىنان جاسى ۇلكەن. سول سەبەپتi تەاتردىڭ ءداستۇر سالۋى كينودان گورi قوماقتىلاۋ. سالماقتىلاۋ. تەاتر حالىقپەن كينودان بۇرىن قاۋىشتى، تانىسىپ-بiلiستi, ەرتەرەك كورiندi, بۇقارانىڭ جۇرەگiنە كينودان بۇرىن جول تارتتى. كينو كەيiندەۋ كەلدi. كەيدە بiزدiڭ اتىمىزعا «اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتە بەرەسiڭدەر، جەتپiسiنشi جىلدارداعى كينونى العا تارتا بەرەسiڭدەر» دەگەن ءسوز ايتىلىپ جاتادى. ەگەر بۇگiنگi كينومىزدىڭ دەڭگەيi سول جەتپiسiنشi جىلداردان اسىپ ءتۇسiپ جاتسا، بiز ونى العا تارتپاعان بولار ەدiك. وتكەندi كوكسەپ وتىرعان مەن دە جوق، بiراق «اتاماننىڭ اقىرىنا»، «قىز-جiبەككە»، «تاقيالى پەرiشتەگە»، «بiزدiڭ سۇيiكتi دارiگەرگە»، «مەنiڭ اتىم قوجاعا» جەتiپ جاتقان بۇگiنگi ادەمi, ويلى كوركەم پولوتنولارىڭ قايسى سەنiڭ؟ جوق قوي. تەاتر بولسىن، كينو بولسىن، جالپى ونەردiڭ قايسى ءتۇرi بولماسىن، ءوزiنiڭ حالقىنىڭ، ءوزiنiڭ ۇلتىنىڭ بوياۋىن، ناقىشىن، مiنەز-قۇلقىن، بەت-بەينەسiن، ەرەكشەلiكتەرiن كەلiستiرiپ كورسەتە الماسا ول ونەر كiمدiكi دەگەن سۇراق تۋادى. ەگەر بiزگە بiر-اق ءتۇستi, بiر-اق ناقىشتى، بiر-اق ۇلتتى تەاتر كەرەك بولسا وندا ورىس تەاترى جەتiپ-ارتىلار ەدi. بiزگە قىرعىز تەاترىنىڭ، وزبەك تەاترىنىڭ، نەمiس تەاترىنىڭ، سىعان تەاترىنىڭ كەرەگi بولماس ەدi. ۇيرەنۋiڭە، وقىپ-توقۋىڭا ورىس تەاترى دەگەن داريا بار، تەلەگەي-تەڭiز بار، مۇحيت بار. ۇلكەن ادەبيەت، ۇلكەن دۇنيە. قابىلدا دا جاتا بەر. اڭگiمە ءار ۇلتتىڭ ءوزiنiڭ ونەرi, ءوز تەاترى، ءوز كينوسى بولۋى كەرەكتiگiندە. ۇلتتىڭ ونەرi ەكەن، وندا سول ونەردە ۇلتتىڭ بەينەسi تولىق كورiنiس تابۋى تيiس.

— كينودا وسى تالاپتىڭ ورىندالماۋى، وسى بيiكتiڭ الىنباۋى نەدە؟

— ونىڭ سەبەبi كينو قوياتىن ادامداردىڭ تالانتىنىڭ كەمدiگiندە. مەن وسى ماسەلەنi ۇنەمi ايتىپ كەلەمiن، ماعان وكپەلەيدi, وكپەلەسە اتامنان ارى. مەن شاكەن ايمانوۆتان، سۇلتان قوجىقوۆتان، ءماجيت بەگاليننەن، ابدوللا قارساقباەۆتان كەيiن سول دەڭگەيگە كوتەرiلگەن قازاق رەجيسسەرىن بiلمەيمiن. جوق! تۇلعا جوق! بiر-ەكi كينو شىعارادى، سودان جوق بولادى، قۇرىپ كەتەدi, قايتىپ كورiنبەيدi. نەگە ولار ارى قاراي تۋىنداتپايدى؟ نەگە ولار وزدەرiنiڭ الدىنداعى سارا جولدى ارى قاراي جالعامايدى؟ «وتىراردىڭ كۇيرەۋi» دەگەن ءتاپ-ءتاۋiر فيلم تۇسiرگەن ارداق امiرەقۇلوۆ دەگەن رەجيسسەرىمىز قايدا كەتتi? بيزنەستە ءجۇر دەپ ەستيمiز. شاكەن ايمانوۆتار كينو تۇسiرگەندە قوسىمشا باسقا بiر سالامەن اينالىسىپتى نەمەسە بۇگiن ول مىنا سالاعا ءتۇسiپ كەتiپتi دەگەندi ەستiمەيتiنبiز. ولار سول ونەرمەن اۋىراتىن، كۇندiز-ءتۇنi ولاردىڭ ويلايتىنى سول تۋىندىسى بولاتىن. ولاردىڭ بۇكiل تابيعاتى، بولمىس-بiتiمi, ويى-قيالى سول دۇنيەنiڭ ۇستiندە بولاتىن. كۇمپ بەرiپ ءتۇسiپ كەتكەن اۋرادان قايتىپ شىقپايتىن، باسقا جاققا مويىن بۇرمايتىن. بۇگiنگiلەر جول-جونەكەي بيزنەسiن دە جۇرگiزiپ العىسى كەلەدi, قىزمەتتi دە يگەرiپ تاستاعىسى كەلەدi. ءسويتiپ ءجۇرiپ اراسىندا كينو دا ءتۇسiرiپ تاستاعىسى كەلەدi. تۇسiنبەيمiن. مامانسىڭ با، سول شارۋاڭدى بiتiرسەيشi الدىمەن. وزiڭە تاڭىلعان جاقسى اتتى ارى قاراي دامىتپايسىڭ با؟ وبلىس چەمپيونى بولعان سپورتشى رەسپۋبليكا چەمپيونى بولعىسى كەلەدi, ونى باعىندىرسا الەم چەمپيونى بولۋدى كوكسەيدi. نەگە بiزدiڭ رەجيسسەرلاردا وسى تالاسۋ جوق؟
سىرتتان رەجيسسەر شاقىرىپ كينو قويۋ، ارتiستەردi شاقىرىپ ۇلتتىق كەيiپكەرلەرiڭدi سومداتۋ دەگەنiڭiز بiرەۋدiڭ زاتىن ۋاقىتشا پروكاتقا، جالعا الىپ پايدالانعانمەن بiردەي. وتكەندە «كوشپەندiلەردi» كورگەننەن كەيiن «بiرەۋدiڭ كوستيۋمiن كيiپ تويعا بارىپ كەلگەن ادامنىڭ كەيپiندەمiن، كوڭiلiم قي جەگەندەي بولىپ تۇر مەنiڭ» دەپ جازدىم. ابىلاي-حانىمدى امەريكالىق، باۋىرجانىمدى قىرعىز ويناسا، وندا مىنا بiلدەي ونەر اكادەمياسىن نەسiنە ۇستاپ وتىرمىز بiز؟ قاپتاعان پروفەسسورلاردىڭ نە كەرەگi بار ول ۋاقىتتا؟ ءوز ابايىڭدى، ءوز ابىلايىڭدى ءوزiڭ تۇسiرە الماساڭ، ءوزiڭ ويناي الماساڭ مەن مۇنى قورلىق دەيمiن. مەنi پۇشايمان ەتiپ وتىر وسى جايت. اۋىرتىپ وتىر. بiرەۋلەر ارقىلى سىرتقا تانىلامىز دەپ ءجۇرمiز عوي، كەشiرسiن مەنi, اركiمنiڭ ارقالاي ويلاۋعا حاقى بار عوي، مەن ونداي پiكiردi قىستىرمايمىن.

— بۇل اڭگiمەدەن شىعاتىن قورىتىندى - جاڭاعى ءوزiڭiز اتاپ كەتكەن رەجيسسەر اعالارىمىز ونەر جولىنداعى iزباسارلارىن دايىنداي الماعان عوي؟

— دايىنداي الماعان! سونىڭ سالدارىنان ۇرپاقتار ساباقتاستىعى ءۇزiلiپ قالىپ وتىر بۇگiن.

كورەرمەن ءوزi كەلەتiن وپەرا جاساي المادىق

— تەاترعا قايتىپ ورالساق. شاكەن اعامىز «تاقيالى پەرiشتەدەگi» بالەت تەاترىنداعى ەپيزود ارقىلى نە ايتقىسى كەلدi دەپ ويلايسىز؟ بالەت بiزگە كەرەك ەمەس دەگەندi يشارالاعانى ما، ارتتا قالدى دەپ ءوز حالقىن سىناعانى ما؟

— بالەت كەرەك ەمەس دەيتiندەي شاكەڭ زيالىلىقتان جۇرداي جان بولعان جوق قوي. ول جەردە رەجيسسەر اۋىل ادامىنىڭ پسيحولوگياسىن عانا بەرiپ تۇر. توسىن ونەردi قابىلداي قويۋ وڭاي ما؟ جاقىندا اكادەميامىزدىڭ ەلۋ جىلدىق مەرەيتويىندا زالدى بiر قىز تىرجالاڭاش كەسiپ ءوتتi. قانشا جەردەن ونەر ادامىمىز دەسەك تە پروفەسسور، دوتسەنت بiتكەن بەتiمiزدi باستىق. بالەت — بي ونەرiنiڭ بiر ءتۇرi. ەۋروپادان كەلگەن ءتۇرi. ەۋروپانىڭ اسەرi جوق دەپ ونەرiمiزدiڭ ەشبiر ءتۇرiن ايتا المايمىز. اۋەلi درامانىڭ ءوزi قويىرتپاق. وندا باتىستىق ەلەمەنتتەر تولىپ ءجۇر.

— قازiر بiزدە ءانشi بار، وپەرا جوق. كورەرمەندi وپەراعا تارتۋ دەگەن پروبلەماعا اينالدى. وپەرا دا بالەت سەكiلدi ءالi بiزگە توسىنداۋ، جالپىعا بiردەي تۇسiنiكتiلiكتەن الشاقتاۋ جاتقان ونەر ەمەس پە؟

— وپەراعا بiزدiڭ حالقىمىز دايىن ەمەس دەپ ايتايىن دەسەڭ كۇلاشتاردىڭ كەزiندە سول وپەراعا ەسiكتi سىندىرىپ كiرەدi ەكەن جۇرت. قالاي سەنبەيسiڭ، كاۋكەن كەنجەتاەۆتىڭ، حابيبا ەلەبەكوۆانىڭ، حاديشا بوكەەۆانىڭ كوزi تiرi عوي. «ەر تارعىنعا»، «جالبىرعا»، «ايمان-شولپانعا»، «ابايعا»، «بiرجان-ساراعا» بيلەت تابۋ اقىرەت ەدi دەيدi. كەرەك بولماسا حالىق ول قويىلىمدارعا نەگە باردى؟ ماسەلە باسقادا. بiز بۇگiن حالىق باراتىنداي دارەجەدە ويىن قويىپ جاتقان جوقپىز. كوركەمدiك دەڭگەيiمiز تومەن، حالىقتى قاناعاتتاندىراتىن دەڭگەيدە ەمەس. «ابايدى» قاراساڭىز قىرقىپ-قىرقىپ، ەكi اكتiدەن بiر اكتi جاساپ، ءۇش اكتiدەن ەكi اكتi جاساپ، كەرەك جەرiنiڭ ءبارiن الىپ تاستاعان. كورە المايدى، قابىلداي المايدى حالىق مۇنى. مۇمكiن وسىنداي ارەكەتتەر شىعار بiزدiڭ سورىمىزدى قايناتىپ وتىرعان؟ وپەرا اۋىر ونەر، اۋىر ارتيللەريا. دەكوراتسياسىن اۋىستىرۋدىڭ ءوزi جارتى ساعاتتى الادى. بiز كورەرمەندi باۋراپ الاتىن بiر كiلتيپاندى تابا الماي جاتىرمىز. بۇل جەردە الەۋمەتتiك زەرتتەۋلەر مەن تالداۋلار، ساراپتاۋلار جەتiسپەيدi بiزگە مەنiڭشە. بiزگە وپەرا كەرەك پە؟

— كەرەك بولسا قانداي وپەرا كەرەك؟

— ءيا، ونىڭ قاندايى كەرەك. وسى زەرتتەۋلەردiڭ جوقتىعىن تiلگە تيەك ەتكiم كەلەدi. كينونىڭ قاندايى كەرەك، كورەرمەن نەنi كورگiسi كەلەدi, ورتا بۋىننىڭ كوڭiلi قالايتىنى نە، جاستاردىڭ iزدەيتiنi ونەردiڭ قانداي ءتۇرi? بiز كەنجەلەپ قالدىق بۇل ماسەلەدە. جيىرما ادام بولسىن، ءجۇز ادام بولسىن وپەراعا بارادى، ولار سودان ءلاززات الادى. بۇگiن ەسiكتi سىندىرىپ كiرەتiن كوپ كورەرمەن جوق دەپ وپەراعا قولدى بiر سiلتەسەك، ەرتەڭ ونى ورنىنا قالاي كەلتiرەمiز؟ ەڭ باستىسى، كورەرمەن ءوزi كەلەتiندەي وپەرا جاساي الماي جاتىرمىز، شەبەرلiگiمiز جەتپەي جاتىر.

مۋزەيلەرiڭiز دە سونداي. قاپتاپ، توپىرلاپ مۇراجايلارعا بارىپ جاتقان جۇرتتى كورسەتiڭiزشi ماعان! جانە بۇل تابيعي جاعداي. فرانتسياڭىزدىڭ مۇراجايىندا دا وسى، بۋداپەشتتە دە، سەۋلدە دە ءدال سولاي. بiراق، مۇراجاي دەگەن تاعى دا ۇلتتىڭ بەينەسiن كورسەتەتiن سالا. ءسىزدى سىرت جۇرتقا تانىستىرادى. سىرت جۇرت سiزدi وسىندا قويىلعان جادiگەرلەرiڭiزگە قاراپ تانيدى، وي تۇيەدi. مۇراجايلارعا ءوزiمiزدiڭ قازاقتارىمىز از بارادى نەمەسە بارمايدى دەپ جاۋىپ تاستاۋعا بولمايدى.

— مۇسىلماندىق شىعىستا وپەرا مەن بالەتتiڭ دامۋى قانداي دەڭگەيدە؟

— وپەرا نەگiزi شىعىستىق ونەر. كايردە ۇلكەن وپەرا تەاترى بار. وپەرانىڭ اتاسى دجۋزەپپە ۆەرديدiڭ «ايداسى» ون بiر كۇندە جازىلىپ، مىسىر پاديشاسىنىڭ امiرiمەن پيراميدالاردىڭ تۇبiندە قويىلعان. تۇساۋى وسى مىسىر ەلiندە كەسiلگەن. ياعني، شىعىستا دا بۇل بەكزات ونەردiڭ وزiندiك iزەتتi كورەرمەنi بار.

— ال، بالەتتiڭ جاعدايى قانداي ەكەن؟

— بالەت ۇلتتىق بەينەدە. ونى مەن ءوسۋ دەپ ايتا المايمىن. ەۋروپانىڭ بالەتiنەن، ورىستىڭ بالەتiنەن مۇلدەم بەيحابار. ولار وسى دەڭگەيiمiز وزiمiزگە جەتەدi, بولدىق-تولدىق دەپ ەسەپتەيتiن بولسا، مەن ونى قۇردىمعا كەتۋدiڭ العىشارتى دەپ بiلەمiن.

بiز كەيدە ورىستىڭ مادەنيەتiنە، باسقاسىنا بايلانىستى ءتۇرلi پiكiرلەر ايتىپ قالىپ جاتامىز. ورىس قانشا دەگەنمەن بiزدiڭ كوزiمiزدi اشقان حالىق. ولاردىڭ ونەر مەن بiلiمگە دەگەن قۇشتارلىعىن قانشا قابىلداساق تا كوپتiك ەتپەيدi بiزگە. مەن وڭتۇستiك كورەيادا بولدىم. تەاترتانۋ دەگەننiڭ نە ەكەنiن بiلمەيدi. «سەندەردi كiم تالدايدى، جاقسى-جامانىڭدى كiم ساراپتايدى، تاسقا كiم تۇسiرەدi, اتتارىڭدى تاريحتا كiم قالدىرادى؟» دەپ سۇراساڭ، «جۋرناليستەر بار عوي، سولار جازادى» دەيدi. اتاقتى ارتiستەرi سونى ايتادى. اۋ، ولار ونەر ادامدارى ەمەس قوي، تەاتر ادەبيەت ەمەس قوي. ءار نارسەنiڭ ءوزiنiڭ قاساپشىسى بولادى. ەشكi «مەنى كiم سويسا دا قاساپ سويسا ەكەن» دەپ تiلەپ باقىرا ما، بۇل دا سونداي. جۋرناليستەر جالپىلداپ جازىپ جاتادى، بiراق ونەردiڭ ءوزiنiڭ بiلiمدi, بiلiكتi مامانىنىڭ جازعانىنىڭ عانا سالماعى بولادى، ەرتەڭگi كۇنگە سول ەسەپ.

— جەتi ءجۇز جازۋشىدان جەتi ستسەناريست قانا شىعاتىنى سەكiلدi دەيسiز عوي.

— اڭگiمە سوندا.

«مينيستردiڭ بiرiنشi ورىنباسارى» دەسە كوڭiلiم قوڭىلتاقسىپ قالاتىن...

— سiز مانساپتىڭ دا قۇيرىعىن ۇستادىڭىز. ونەر اكادەمياسىنىڭ رەكتورى، ەكi رەت مينيستر ورىنباسارى بولىپ iستەدiڭiز. ونەر ادامى تەك ءوزiنiڭ ونەرiمەن اينالىسسىن دەسەك تە سول ونەردiڭ iشiنەن شىققان، اكiمشiلiككە بەيiم ادامدار دا قاجەت. وسى تۇرعىدان كەلگەندە باسشىلىق سالادا قۇلاشىڭىزدى كەڭiرەك سiلتەي الماي قالعان جوقسىز با؟

— مەن مينيستردiڭ بiرiنشi ورىنباسارىنا دەيiن كوتەرiلدiم، سول مەنiڭ ءوز كۇشiممەن جەتكەن جەرiم. ارى قاراي باسقالاي بiر تەتiكتەردi iسكە قوسۋ كەرەك بولعان شىعار، ونداي تەتiكتەر جوق مەندە. بيوگرافياڭ دا، گەوگرافياڭ دا كەرەك دەپ بiرەۋلەر سۋسىلداپ جاتادى، ول جاعىن تۋرالايىن دەپ مەن باسىمدى اۋىرتقان جوقپىن. ارى قاراي مەنiڭ باسقارۋشىلىق قابiلەتiمدi قوعام قاجەت ەتپەيدi ەكەن، مەن قىزمەتكە جابىسىپ قالعان جوقپىن عوي. قۇدايعا شۇكiر، بiلiمiم - باسىمدا، قالامىم - قولىمدا، زەيiنiم - جۇرەگiمدە. بارلىق كiتابىمدى سول قىزمەتپەن جاعالاسا ءجۇرiپ جازدىم. ءابiش تە ءوزiنiڭ كiسi ولتiرەتiندەي قالىڭ روماندارىن قىزمەتتە ءجۇرiپ جازدى عوي. جۇمىس iستەيمiن دەگەن، ايتاتىن ويىمدى جەتكiزەيiن دەگەن ادام ونىڭ جولىن دا تابادى، وعان ۋاقىت تا تابادى.

— ۇيىمداستىرۋ قولىنان كەلەتiندەرگە قاراعاندا قولىنان بۇل ونەر كەلە قويمايتىندار، ەسەسiنە كوكiرەگi ۇلكەندەر قىزمەتكە تالاسقىش كەلەدi. مەنiڭ ايتايىن دەگەنiم، سوندايلاردى كورگەندە «جيدiگiرگە قور قىلىپ جiبەرگەنشە، سۇلۋدىڭ جەكە وزiمە بيلiگiن بەر» دەپ مۇقاعالي ايتقانداي، مەن ءوزiم iستەيiن، iستەسەم وزiمە دە، ونەرگە دە پايدا عوي دەگەن جەرiڭiز بولمادى ما؟

— مەن بۇل ماسەلەدە ابسوليۋتنو اشىنبايمىن. بەردi قىزمەتتi, iستەدiم، كورسەتتiم قولىمنان iس كەلەتiنiن. اكەم ايتقانداي ادال ەڭبەگiممەن جەتكەن جەرiمنەن قايتتىم. كەيبiرەۋلەر سياقتى قايتسەم قىزمەتتiڭ ەتەگiنەن ۇستاپ ايرىلمايمىن دەگەن وي كەلگەن ەمەس ماعان. بiرەۋلەر پارا بەرەدi دەپ جاتادى، مەنەن ونى ەشكiم سۇراعان ەمەس، سۇراعاندا پارا بەرە قوياتىن ادام مەن ەمەس. ەڭ باستىسى، جازۋىمدى جوعالتقان جوقپىن. مىنادان-اق مەنiڭ ايتقانىمدى ءوزiڭ باعالاي بەر. مادەنيەت مينيسترiنiڭ ورىنباسارى بولىپ دۇرiلدەپ تۇرعان شاعىمدا مەنiڭ لاۋازىمىمدى ايتىپ تانىستىرسا، iشiمنەن كوڭiلiم قوڭىلتاقسىپ قالاتىن. ايتپەسە، ول كەزدە مەنiڭ لاپىلداعان جاس شاعىم، جازعان كiتاپتارىم دا بۇگiنگiدەي كوپ ەمەس. دەگەنمەنەن، نەگە تەاتر سىنشىسى، ونەر قايراتكەرi دەپ ايتپايدى دەپ تۇراتىنمىن. جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسiمiن، ونىڭ باسقارماسىنىڭ مۇشەسi بولدىم، وداقتىڭ حاتشىسى دا بولدىم، تەاتر قايراتكەرلەرi وداعىنىڭ باسقارما مۇشەسiمiن، نەگە سونىڭ بiرەۋiن ايتپايدى، نەگە لاۋازىمىمدى ايتادى دەيتiنمiن... ال، كوپ جۇرت بايقايمىن، شىنىندا دا قىزمەتiن ايتقاندى قالاپ تۇرادى. سوسىن مەن ماقالاعا قول قويعاندا قايراتكەرمiن، لاۋرەاتپىن، پروفەسسورمىن، ونىڭ بiرiن جازبايمىن، گازەتتەر وزدەرi قويىپ جاتادى. مەن ءۇشiن «تەاتر سىنشىسى» دەگەننەن ارتىق ەشنارسە جوق.

— كەيبiر جازۋشىلار بەيiمبەت اتامىز سياقتى سوزگە جوق تا، جازۋعا مىقتى بولادى. ەندi بiرەۋلەرi اڭگiمەگە كۇشتi, جازۋى ونشا ەمەس. ءسابيت اتامىز سونداي ەدi دەيدi كوزiن كورگەندەر. مەنiڭشە، سiزدiڭ دە شەشەندiگiڭiز جازۋشىلىعىڭىزدان جوعارى تۇرعان سەكiلدi...

— مەن ونداي قادامعا سانالى تۇردە بارامىن. ايتۋ باسقا، جازۋ باسقا. ايتۋ ۇستiندەگi كوڭiل-كۇيiڭدi ءدال سول كۇيiندە قاعازعا تۇسiرە المايسىڭ. اۋەزوۆ تە سولاي بولعان، مۇسiرەپوۆ تە سولاي بولعان. قانشا دەگەنمەن اڭگiمە ايتقاندا سەن ەركiن كوسiلەسiڭ، ارتىق-اۋىس كەتكەن جەرiڭ بولسا جۋرناليست باۋىرىڭنىڭ جوندەپ جiبەرەتiنiنە دەگەن سەنiمiڭ دە بولادى، ال، ءوزiڭ ءسوزدi قاعازعا تۇسiرەردە سەن ونى ەرiكسiز قىساسىڭ، سۇرگiلەيسiڭ، قالامىڭ ويىڭا iلەسiپ ۇلگەرمەيدi. ءسوز ونەرiنiڭ بiر قاسiرەتi دە وسىندا جاتقان جوق پا؟ مەن ءۇشiن جازباشا بايانداما جاساۋ دەگەنiڭiز ازاپ نارسە. اۋىزشا جاساسام، بiرازدان سوڭ بەلگiلi بiر بيiككە شىعىپ الامىن دا جوسىلىپ وتىرامىن، ادەمi تiركەستەر، ويلار، وبرازدار باۋداي ءتۇسiپ قالىپ جاتادى. بiراق، ءتورت اياعى تەڭ جورعا قايدا بار؟..

— سiز ءوزiن-ءوزi ادام ەتكەن جانداردىڭ بiرiسiز. بiراق، ونداي ادامدار ادەتتە نارتسيزمگە بوي الدىرىپ جاتادى، ۋاقىت وتە تەك قانا ءوزiنiڭ ايتقانىن ءجون سانايتىن بولادى. سiزدە وسى كەمشiلiك بار ما، سىنشى ادامسىز عوي، بايقايسىز با؟

— مەن جالپى بۇلىڭعىرلاتىپ پiكiر ايتقاندى ۇناتپايمىن. ايتسام با، ايتپاسام با، ايتسام كوڭiلiنە الىپ قالا ما دەپ ەكiۇداي سەزiم كەشكەندi جەك كورەمiن. بiراق، ونەر بiر-اق نارسەنi كەشiرمەيدi, ول ءۇزiلدi-كەسiلدi پiكiر ايتۋ. اركiم ءوزiنiڭ جۇرەك-سەزiمiنە قاراي قابىلدايدى، سولاي عوي؟ بiر پەسانى كورگەن ءتورت ادام ءتورت ءتۇرلi پiكiر ايتۋى ابدەن مۇمكiن. ويتكەنi, ولار ءارتۇرلi كوزقاراستىق تۇرعىدان، ءارتۇرلi ومiرلiك تاجiريبەدەن قارايدى. بiرەۋ ستۋدەنت رەتiندە، ەكiنشiسi تازا بيزنەس ادامى رەتiندە، ال، مەن ونەرتانۋ پروفەسسورى رەتiندە قارايمىن. سوندىقتان تەك مەنiكi ءجون دەگەن، ۇستەلدi بiر ۇراتىن ءۇزiلدi-كەسiلدi پiكiرگە ونەردە جول جوق. بiراق، سولاي ەكەن دەپ جالپاقشەشەيلiككە سالىنۋعا تاعى بولمايدى. ساعان جۇرت ونەر قايراتكەرi, وسى سالانىڭ ۇلكەن مامانى نە ايتار ەكەن دەپ قاراپ وتىرعاندا بىلجىراپ، مۇرنىڭنىڭ استىنان كۇڭك-كۇڭك ەتكەنiڭ ەشكiمگە كەرەك ەمەس. جۇرت ساعان قارسى شىعاتىنداي نەمەسە ماقۇلدايتىنداي پiكiر بiلدiر. شاماڭ كەلسە جۇرتتى ەرiكسiز باۋراپ، مويىنداتاتىنداي ەتiپ ايت. ەڭ باستىسى، جۇرتقا وي سالاتىنداي ءسوز ايت. سوندىقتان وسى ونەرگە قىزمەت ەتۋدiڭ ارقاسىندا مەن جاڭاعى تەك قانا وزiنiكiن ءجون كورەتiن اۋرۋدان امانمىن دەپ ويلايمىن.

— باسقا بiرەۋ قۇندى پiكiر ايتسا مويىندايسىز؟

— ارينە! تالاي رەت «مىناۋ بiر تىڭ وي، سونى كوزقاراس ەكەن» دەگەن كەزiم بولدى. جۇرەگi سەزiمتال ادامعا ماسكەۋدiڭ تەاتر ينستيتۋتىن بiتiرiپ كەلۋ شارت ەمەس.

— ءار ادامدى ۇستاپ تۇراتىن بiر نەمەسە بiرنەشە دiڭگەك، ۇستانىم بولادى. ول ۇستانىم اسiرەسە «ەڭبەگi مەن اقىلى ەكi جاقتاپ» ءومiر وزەنiنiڭ جاعاسىنا الىپ شىققان ادامداردا بولادى. قالىپتاسقان سوزبەن كرەدو دەپ جاتادى ونى. سiزدi ۇستاپ تۇرعان نارسە نە؟

— ادالدىق. كاسiپكە دەگەن ادالدىق. مەن پوەزيانى، پروزانى، تiپتi بەينەلەۋ ونەرiن تالداپ كەتۋiم مۇمكiن. ادەبيەتتi تالداۋ قولىمنان ابدەن كەلەدi. سەبەبi, باتىستىڭ، شىعىستىڭ، جالپى الەم ادەبيەتiن كوپ وقىپ، زەرتتەپ وتىرامىن. بiراق، وسى تەاتر دەگەن مۋزاعا ادالدىقتان اينىماي كەلەمiن. مەن و باستا تالاي قازاق سەكiلدi ولەڭ جازىپ باستاعانمىن. ساتيرا دا جازعانمىن. 1964 جىلى «شلياپا كيگەن كۇشiك» دەگەن ۇلكەن ساتيرالىق اڭگiمەم شىقتى. جازۋشى دوستارىمنىڭ تازا شىعارماشىلىقپەن اينالىسسايشى دەپ قۇدا ءتۇسiپ جۇرگەندەرiنە دە كوپ بولدى. مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن؟ ءار ءتۇرلi سالاعا سەكiرگەن ەمەسپiن. سانالى تۇردە. وسى ۇستانىم مەنi جەتەر جەرiمە جەتكiزiپ كەلەدi.

— اقىل سۇرار الپىسقا دا كەلiپ قالدىڭىز. ونىڭ ۇستiنە كوپ جىلعى ۇستازسىز. بۇگiنگi ۇرپاققا ايتار ءۇش اقىل-كەڭەسiڭiزدi قالاي تۇجىرىمدار ەدiڭiز؟

— تاعى دا ەڭبەكقورلىق. تاعى دا ادالدىق. تاعى دا قايسارلىق.

— مەن سۇراماعان، ءوزiڭiز وسى سۇراقتى قويسا ەكەن دەپ، ويلاعان بiر نارسە قالدى ما؟

— وڭتۇستiك ولكەدەن كەيiنگi كەزدە ونەرگە كەلiپ قوسىلىپ جاتاتىن تۇلعالار ازايىپ بارا جاتىر...

سۇحباتتاسقان ومiرزاق اقجIگIت، «ەۆرازيا-KZ».

01.12.2005

Abai.kz