شەتەلدىك باق: ءپۋتيننىڭ جاقتاستارى ءوزارا داۋلاسىپ جاتىر
كەشەلى-بەرى قازاق قوعامى، قازاق قوعامى دەيمىز-اۋ، شەتەلدىك باق قىرعىزدىڭ ءتورتىنشى پرەزيدەنتى الماسبەك اتامباەۆتىڭ ايتقاندارىن تالقىلاپ الەك. ءبىز شولۋ جاسادىق.
اتامباەۆ نە دەدى؟
اۋەلى، سوتسيال-دەموكرات الماس بايكە قىرعىزستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسۋعا ارەكەت ەتپەك بولعان قازاق بيلىگىنە وكپەسى قارا قازانداي ەكەنىن بايقاتتى. التى جىل قىرعىزدى باسقارىپ بىتە-قابىل بولعان ول پرەزيدەنتتىك كرەسلوسىن تاپسىراردا بۇلقان-تالقان بولىپ، ءبىرتۇرلى مالىمدەمە جاسادى.
«ەسلي ناشي سوسەدي نە وچۋحايۋتسيا، نە وپومنياتسيا، يا بۋدۋ گوۆوريت پو-درۋگومۋ. كاجدىي نارود دولجەن ۆىبيرات سۆوەگو پراۆيتەليا، ي ون زاسلۋجيۆاەت توگو، كوگو ۆىبەرەت. ۆۆپ گورودا الماتى ۆ 5 راز بولشە، چەم ۆۆپ ۆسەگو كيرگيزستانا. ا ۆۆپ كازاحستانا بولشە ۆۆپ كيرگيزستانا ۆ 20 راز. ي ۆالوۆىي پرودۋكت كازاحستانا ۆ دوحوداح ۆ 10 راز بولشە كيرگيزستانا. پوچەمۋ توگدا پەنسي كازاحستانا بولشە (كيرگيزسكيح) ۆسەگو ۆ 1,5 رازا، ا نە 10 راز، ا تاريفى ۆىشە ۆ 5 راز؟ پوچەمۋ؟ پوتومۋ چتو رازۆوروۆىۆايۋت بوگاتستۆا ۆ كازاحستانە.
اتامباەۆ پوداەت كازاحام «پلوحوي» پريمەر. پوتومۋ چتو، نارود حوچەت سپراۆەدليۆوي ۆلاستي. پراۆيلنو نازارباەۆ نا ۆسترەچە س بابانوۆىم گوۆوريل و مولودوم پرەزيدەنتە. نو، سامىي ستارشي كانديدات (ۆ پرەزيدەنتى كيرگيزي ) نا 20 لەت مولوجە نازارباەۆا. ا يا—نا 16 لەت. ي كومۋ نۋجەن مولودوي پرەزيدەنت، نام يلي كازاحستانۋ؟ يا ۆسە راۆنو پروۆەدۋ چەستنىە ۆىبورى» -, دەدى.
قۇرمانبەك باكيەۆتىڭ بيلىگىن قۇلاتقان سوڭ، قىرعىز جۇرتىن روزا وتىنباەۆا، ومىربەك تەكەباەۆ ءام الماسبەك اتامباەۆ باستاعان توپ باسقاردى. بۇلار ۋاقىتشا ۇكىمەت جاساقتاپ، ءبىر جارىم جىل ىشىندە قىرعىزدىڭ جاپ-جاڭا ميزامىن (كونستيتۋتسيا) جازىپ شىقتى. ءسويتتى دە، تىزگىندى الماسبەك اتامباەۆ ۇستادى.
سويتكەن اتامباەۆ استانامەن دە، ماسكەۋمەن دە امپەي-جامپەي ساياسات ۇستانىپ، استاناداعى اعاسىن ارقاسىنان قاعىپ، الارىن-الىپ ءجۇردى. «ويباي، نۇرەكە، ءسىز كەلسەڭىز جەتىسىپ قالامىز. ءتىپتى، ىستىق كول دە نۇرلانىپ سالا بەرەدى» دەپ اسىرە ماقتاپ، ميلليونداعان قارجىنى گۋمانيتارلىق كومەك دەگەن قورجىنعا سىيدىرىپ العانىن ايتامىز...
قوناق كەلسە، قانت سۇراي كەلەتىن تۋىس قازاقتى تىلدەدى. ءوزى اعالاپ-جاعالاپ جۇرەتىن پرەزيدەنتتى «كارى-سۇيەك» دەپ سوكتى.
ايىر قالپاق اعايىن اشىق دەموكراتيالىق ساياساتتى ۇستاناتىن، تاقتى مۇراگەرگە نەمەسە ىزباسارعا بەرمەيتىنىن، سايلاۋدىڭ ءادىل وتەتىنىن ايتىپ، اعىنان جارىلعان اتامباەۆ كەنەتتەن دەمارش جاسادى. دەمارشى – وڭىردە دەستابيليزاتسياعا اكەلىپ سوقتىرا جازدادى.
پرەزيدەنت – پروۆوكاتور. بۇل پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتاتىن ءسوز ەمەس
ساياساتكەرلەر ونىڭ بۇل ءسوزىن سايلاۋ الدى ساياسي ناۋقان دەپ باعالاپ، پروۆوكاتسياعا ءمان بەرمەۋگە شاقىردى. پرەزيدەنت – پروۆوكاتور. بۇل قازاقستاننىڭ رەسمي وكىلدەرىنىڭ الماس بايكەگە بەرگەن باعاسى.
«اسىپ-تاسىپ سويلەدى، قىزىل ەموتسياعا بەرىلدى» دەسەك تە، الماسبەك اتامباەۆتىڭ ءسوزى كوپتىڭ كوڭىلىن اۋداردى. بۇل پرەزيدەنت ايتاتىن ءسوز ەمەس ەدى. قىرعىزداعى انە-مىنە وتەتىن سايلاۋ الدىندا ەلەكتوراتتى ءوز ادامىنا اۋدارىپ قالۋى ءۇشىن ايتىلعان پروۆوكاتسيالىق وسى ءبىر اڭگىمەنى، اقىرى ايتۋ كەرەك بولسا، قىرعىزدىڭ قىناداي قاپتاعان دەپۋتاتتارى ايتپاپتى ما... ساياسي قاتەلىك.
وۋ، الاتاۋدىڭ ارعى بەتىن جايلاپ جاتقان قىرعىزدىڭ اقاەۆ، باكيەۆ دەيتىن باسشىلارى دا كەتتى عوي. ءاندىجاننىڭ بيىمەن، قۇدالىقتىڭ بۋىمەن تۋىستاسىپ جاتقان جوقپىز با؟..دەستىك، ءبىز.
اتامباەۆ پەن ءپۋتينىڭ دوستىعى. ماسكەۋ دە قىرعىز سايلاۋىنا ارالاسۋدا
الماسبەك اتامباەۆتىڭ اق كوبىك اۋىز بوپ ايتقانى شەتەلدىك باق-تىڭ كونتەنتىنە اينالدى. تەندەنتسيا – اتامباەۆ پەن نازارباەۆتىڭ اراسى سۋىدى.
مىسالى «BBC-ءدىڭ» ورىس تىلىندەگى سايتى «استاناداعى ءبىر كەزدەسۋ ءۇشىن، قازاقستان مەن قىرعىزستان اراسى سۋىدى» دەپ جازادى.
«19-قىركۇەيتە قازاقستان پرەزيدەنتى قىرعىز پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر ومىربەك بابانوۆپەن كەزدەستى. ال قىرعىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بۇل ءۇشىن قازاقستانعا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، سايلاۋعا ىقپال ەتۋ ارەكەتى دەپ باعالادى. بابانوۆتىڭ قازاقستانعا جاساعان ساپارى، ونىڭ سايلاۋداعى باستى قارسىلاسى، قازىرگى پرەزيدەنت الماسبەك اتامباەۆتىڭ ءىزباسارى ساۋرانباي جيەنبەكوۆپەن اراداعى داۋدى ۋشىقتىردى» دەپ جازادى.
«BBC» بەيتاراپ پوزيتسيانى ۇستاناتىن لويالدى اقپاراتتىق اگەنتتىك دەگەنىمىزبەن، ونىڭ ورىس تىلىندەگى قىزمەتكەرلەرى فاكتىنى ناقتىلاپ الماپتى. پرەزيدەنت نازارباەۆ پەن كانديدات بابانوۆ استانادا ەمەس، الماتىدا كەزدەستى. بۇل ەكەۋى الماتىدا كەزدەسىپ جاتقاندا الماسبەك اتامباەۆ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين سوچيدە سويلەسىپ وتىرعانى تاعى بار.
ورتالىق ازيا ماسەلەلەرى بويىنشا ساراپشى اركادي دۋبنوۆ قىرعىزداعى سايلاۋعا ماسكەۋدىڭ بەي-جاي قارامايتىنى ايتقان.
«روسسيا نە موجەت بىت نە زاينتەرەسوۆانا ۆ ۆىبوراح ۆ كيرگيزي حوتيا بى پوتومۋ، چتو ەي نۋجنو يمەت ۆ بيشكەكە ۆلاست، لويالنۋيۋ پو وتنوشەنيۋ ك موسكۆە». ءيا، كرەملگە كەرەگى ءسوزىن وتكىزە الاتىن، وا ساياسي پروتسەسستەردى باقىلاۋ جاساي الاتىن وڭشىل پرەزيدەنت. پۋتينگە قولايلىسى – ساۋرانباي بولۋى بەك مۇمكىن دەگەن بولجام دا ايتىلدى.
قولايلى دەمەكشى، اتامباەۆ پەن پۋتين سوڭعى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە بىرنەشە مارتە جۇزدەستى. ءتىپتى، الا-ارچاداعى اق سارايدا كەزدەسكەن اتامباەۆ پەن پۋتين رەسمي پروتوكولدى بۇزىپ، قۇشاقتاسىپ ءجۇردى. ە، باسە، رەسەيدىڭ گيمنى ويناعان ساتتە اتامباەۆتىڭ قولىن جۇرەگىنە جۇگىرتىپ جىبەرگەنى تاعى بار. بۇل جەستيكۋلياتسيا التى جىلدىڭ ىشىندە ماسكەۋ مەن بىشكەكتىڭ اراسى قانشالىقتى جاقىنداسىپ ۇلگەرگەنىن اڭعارتادى.
اشۋعا الدىرعان ادىلەتتى جاۋاپ
«ازاتتىق راديوسىنىڭ» قىرعىز تىلىندەگى قىزمەتى دە قازاق-قىرعىز قاتىناسىنا سىناداي قاعىلعان اتامباەۆتىڭ ءسوزىن تالقىلاپتى.
ءسويتىپ، قىرعىز ساياساتشىسى راۆشان جيەنبەكوۆتىڭ «اتامباەۆتىڭ ايتقانى ادىلەتتى. اشۋعا الدىرعان ادىلەتتى جاۋاپ» دەگەن پىكىرىن بەردى.
«قازاق تۋعاندار ءبىزدىڭ ىشكى ماسەلەلەرىمىزگە كيلىگىپ، سايلاۋ كەزىندە تۋرا ەمەس نارسەلەرگە جول بەرىپ كەلەدى. قىرعىز پرەزيدەنتى ەموتسيونالدى ادام. بىراق ول ازىراق شەكتەن شىعىپ كەتتى. مۇنى ديپلوماتيانىڭ تىلىمەن جەتكىزسە دە بولار ەدى. نازارباەۆتىڭ الماتىنى مىسال ەتكەنى ءۇشىن قىرعىزدىڭ جاڭا ساياسي جەتەكشىلەرى كەمسىنىپ جاتىر. بۇل ويدىڭ ىشىندە «سەندەر كىمسىڭدەر، كەرەك بولسا الماتىعا تەڭەسە المايتىن مەملەكەتسىڭدەر» دەگەن باسىنۋ بار. الماتى مەن مەن قىرعىزستانىڭ بيۋدجەتىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ويتكەنى ول مۇناي، گاز، باعالى مەتەلل ەسەبىنەن تولىقتىرىلىپ وتىر. بۇل ولاردىڭ بيلىگىنىڭ يگىلىگى ەمەس. الماتىنى قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان تاللين، ۆيلنيۋس سياقتى قالالارمەن سالىستىرسا ءبىر ءجون»، - دەيدى (نازارباەۆدين الماتى شاارىن ميسال كەلتيريپ سالىشتىرۋسۋنۋن يچيندە كىرگىز ماملەكەتين جانا ساياسي جەتەكچيليكتي كەمسينتۇۇ جاتات. بۋل ويدۋن يچيندە "سيلەر كيم بولۋپ كالىپسىڭار، كەرەك بولسو الماتى شاارىنا داگى تەڭ كەلبەگەن ماملەكەتسيڭەر" دەگەن باسىنتۋ جاتات. بيروك الماتىنىن بيۋدجەتين كىرگىزستاندىن بيۋدجەتي مەنەن سالىشتىرىپ بولبويت. انتكەني ال گاز، مۋناي، مەتالل سىياكتۋ باالۋ جاراتىلىش رەسۋرستارىنىن ەسەبينەن تولوت. بۋل الاردىن بيليگينين يگيليگي ەمەس. الماتى شاارىن ەچ كانداي جاراتىلىش بايلىگى جوك، بيروك ناتىيجالۋ ونۇگۇپ جاتكان تاللين جانا ۆيلنيۋس سىياكتۋ شاارلار مەنەن سالىشتىرسا بير ءجون).
اعىلشىن تىلىندە «Presstv.com» سايتى «قىرعىزستان ىشكى ساياساتقا ارالاسقانى ءۇشىن قازاقستاندى ايىپتايدى» اتتى ماقالا جاريا بولدى. وندا پرەزيدەنت نازارباەۆ پەن كانديدات بابانوۆتىڭ كەزدەسۋ ءسوز بولعان.
«قازاقستان (قىرعىزستانمەن سالىستىرعاندا-رەد.) ورتالىق ازياداعى ىرىلەۋ ءام باي مەملەكەت. ول دا رەسەيمەن جاقسى قارىم-قاتىناستا. الايدا، استانا مەن بىشكەكتىڭ اراسىنداعى ساياسات سالقىن. وعان سەبەپ ترانسشەكارالىق ساۋدا-ساتتىق پەن سۋ رەسرۋستارىن پايدالانۋ سەكىلدى ماسەلەلەر» (Kazakhstan, a bigger and wealthier Central Asian nation, is also a Russian ally, but relations between Bishkek and Astana have been rocky due to tensions over cross-border trade and the sharing of water resources), - دەپ جازادى.
«Jamestown.org» قازاق-قىرعىز اراسىندا داۋ تۋدىرعان كەزدەسۋ جايلى ساياسي شولۋىن جاريا ەتتى. «قىرعىز سايلاۋ الدى شاحمات تاقتاسىنداعى نازارباەۆ گامبيتى» اتتى ماقالادا بابانوۆ سدپ وكىلى، اتامباەۆ مۇراگەرى ساۋرانباي جيەنبەكوۆكە قارسى تۇرار قاۋقارى بار بىردەن-ءبىر كانديدات – بابانوۆ ەكەندىگىن جازادى.
«نازارباەۆپەن كەزدەسكەننەن كەيىن بابانوۆ ءنوپىر سىنىڭ استىندا قالدى. اسىرەسە سىنشىلار ونى ەل مۇلكىن شەتەلدىك وليگارحتارعا ساتپاق بولدى دەپ ايىپتايدى. دەسە دە، ونىڭ جاقتاۋشىلار كوپ» (After his talks with Nazarbayev, Babanov came under fierce attacks from various media outlets in Kyrgyzstan that lean toward the sitting president, Almazbek Atambayev (For.kg, September 20). Critics specifically accused him of scheming to sell out the country’s wealth to foreign oligarchs. Nevertheless, he is still widely recognized by many observers in Kyrgyzstan as the only opponent capable of defeating Sooronbay Zheyenbekov, the ruling Social Democratic Party of Kyrgyzstan (SDPK) nominee, who has been groomed by Atambayev), - دەيدى.
ال «مicetimes.asia» پورتالى «ءپۋتيننىڭ دوستارى اراسىندا داۋ شىقتى. نازارباەۆ پەن اتامباەۆ اراسى سۋىدى» اتتى ماقالا جاريالادى.
«قىرعىزدىڭ قازىرگى باسشىسى الماسبەك اتامباەۆ سوچيدە وتەتىن تمد ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كەڭەسىنە بارۋدان باس تارتتى. بارماۋىنىڭ سەبەبىن «ەلدەگى ساياس ناۋقان كەزىندەگى بەيبەرەكەتسىزدىكتەر» دەپ تۇسىندىرگەن. دەگەنمەن، اتامباەۆتىڭ سوچيگە بارۋدن باس تارتۋى – نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن كورىسكىسى كەلمەۋى دە نەگىزگى سەبەپتەردىڭ ءبىرى» (The current leader Almazbek Atambayev has cancelled his trip to Sochi for a meeting of the Council of heads of CIS States in connection with information about upcoming in the Republic of the riots, reports TASS. Also the reason may be the reluctance of the state to meet with Nursultan Nazarbayev, with whom he had a correspondence conflict), دەپ جازادى باسىلىم.
ءجا، اتامباەۆتىڭ اقىرعى ءسوزى وسى مازمۇنداعى ماقالالانىڭ ارقاۋى بولدى. دەيتۇرعانمەن «نازارباەۆ پەن اتامباەۆ اراسىنداعى داۋ» دەگەن كونتەنتتىڭ ەڭ كرەاتيۆتىسىن – «ۆەچەرني بيشكەك» جازدى.
«1 ميلليون قازاقستاندىق اتامباەۆتى پرەزيدەنت بولۋعا شاقىردى» دەگەن ماقالادا جوعارىدا ايتىلعان ساياسي تارتىس تۋرالى اقپاراتتار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پىكىرلەردى توپتاپتى.
ءتۇيىن: مىنە، وتكەن اپتاداعى اتامباەۆتىڭ قىزدى-قىزدىمەن ايتقانىنىڭ اقىرى وسى بولدى. ءسوزدىڭ ءتۇيىنىن تۇيە وتىرىپ، قىرعىز تىلىندەگى مىنا ءبىر ۋچكۋل ءسوزدۇۇ ايتقاندى ءجون كوردىك.
«بير تۋگاندارىبىزدى، تۇگويۇبۇزدۇ، اتابىزدى سۇيگونۇبۇز مەنەن، جان كىينىلگاندا ار دايىم ووزۋبۋزگا بيرينچي ەنەبيز كەلەت». اۆتورى كىم ەكەنىن بىلمەدىك. دەگەنمەن، ءبىر تۋعان قىرعىزدىڭ وسى ءسوزىن قازاقشاعا قوتورماساق تا تۇسىنىكتى بولار.
«حان كەنە مەن ناۋرىزباي باتىردىڭ قولىنا قارسى شاپقان قىرعىز ماناپتارىنىڭ ىشىندە ايىر قالپاقتى ميلىقتاتا كيىپ العان ورىس-كازاك جاساقتارى بولدى دەيتىن دەرەك بار. ءسويتىپ اقىرىندا اق پاتشا قىرعىزدى قازاققا ايداپ سالىپ دەگەنىنە جەتكەن كورىنەدى. ايتسە دە، بىراق، قازاق پەن قىرعىزدىڭ ىرگەسى بولىنگەن جوق. شوقان قىرعىز تاريحىنا شولۋ جاسادى. ەنەساي مەن الاتوودىڭ اراسىندا كوشكەن قىرعىز كوشىن "ەپوپەيالىق كوش" دەپ اتادى." ماناس جىرىن" قاعازعا ءتۇسىرىپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزدى. "ىستىقكول وچەركتەرىن" جازدى. مۇحتار اۋەزوۆ ماسكەۋدە "ماناس جىرىن" "بۋرجۋازيانىڭ جىرى" دەپ بەت قاراتپاعان سوۆەت تسەنزۋراسىنان قورعاپ قالدى. جاس ءام تالانتتى جازۋشى شىڭعىس ايتىماتوۆتى بيىككە كوتەردى. سول شىقاڭ "ناعاشى جۇرتىما بارىپ كەلەيىن" دەپ الاتاۋدىڭ تەرىسكەي بەتىنە اتتانعاندا قازاق جازۋشىلارى التى قانات اق بوز ءۇيىن تىگىپ الدىنان شىعاتىن. قالا بەردى، قازاقتى قىرعىزداي جاقسى كورەتىن، قىرعىزدى قازاقتاي باۋىر تۇتاتىن ەل كەمدە كەم. مىنە، وسىنداي ارقا-جارقا ەلدىڭ اراسىنا اتامباەۆ سياقتى وڭعاق ساياساتكەرلەردىڭ ءسوزى سىنا بولىپ قاعىلماۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. اتامباەۆتار كەلەدى كەتەدى. "سەنىڭ دە كيگەنىڭ اق قالپاق، مەنىڭ دە كيگەنىم اق قالپاق، بەتىمىز ءبىزدىڭ جاپ-جالپاق" دەپ قازاق-قىرعىز امان-ەسەن جۇرە بەرسىن!». بۇل جازۋشى داۋرەن قۋاتتىڭ جازعانى. ءبىزدىڭ دە ايتپاعىمىز وسى.
نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى
Abai.kz
