«ءبىر كۇن وتسە جىلايدى بۇرىنعىلار...». «اي جاڭاسىنىڭ» كەزەكتى شاعىن ماتەريالىن ازىرلەپ وتىرىپ، وسى ءسوزدىڭ استارىنا ەرىكسىز ۇڭىلەدى ەكەنسىڭ.  كۇن ەمەس، ايدىڭ زىرلاپ ءوتىپ جاتقانىنىنا ونشا ءىش جيمايتىن ءومىردى «ءبىز ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى» ەسكە سالاتىن انا ءبىر ءسوزدى اينالىپ وتكىڭ كەلەدى. نەگە جىلايدى ەكەن؟ بۇل ەندى باسقا اڭگىمە. ءبىز جەلتوقساندا تۋىلىپ، «مۇنار بولعان كۇندى اشقان» ۇلتىمىزدىڭ ۇل-قىزدارى تۋرالى ايتساق...

تەرەزەدەن بۇلدىراپ كورىنگەن جەلتوقساننىڭ شالقاق تۋعان قياق ايى ويىمىزدى ونعا ءبولدى. جەلتوقسان. ىزعارلى جەلتوقسان! ۇرەي بيلەگەن الاڭدا قازاقتىڭ بۇعالىق تۇسكەن رۋحىنىڭ بوستاندىعى، ماڭگىلىك ازاتتىعى ءۇشىن قىرشىن عۇمىرىن تارك ەتكەن ۇل-قىزىمىزعا ءتاۋ-ءتاۋ! جاڭا جىلعا اي بۇرىن ارپالىسىپ، سەندەردىڭ قان مەن جاستارىڭ جۋعان الاڭدا «شىرايلى شىرشاعا» ماستانا قارايتىن اۋمەسىرلىگىمىزدى كەشىرىڭدەر! اقىن نۇرلان ماۋكەننىڭ: «قايران اتا-بابام-اي، ات جالىندا كەتكەن ارمانى، وت-جالىندا كەتكەن ورمانى...» دەيتىن ولەڭىندەگى وكسىك پەن وكىنىشكە تولى بابا ارمانى ورىندالعان كۇننىڭ مەرەيلى ءساتى جەلتوقساننىڭ پەشەنىسىنە جازىلماپ پا ەدى؟! نەگە ءبىز تاۋەلسىزدىككە دەگەن اسا قۇرمەتتى اۋىسار جىلدىڭ تاساسىندا قالدىردىق؟!

«ءبىر كۇن وتسە جىلايدى بۇرىنعىلار...». «اي جاڭاسىنىڭ» كەزەكتى شاعىن ماتەريالىن ازىرلەپ وتىرىپ، وسى ءسوزدىڭ استارىنا ەرىكسىز ۇڭىلەدى ەكەنسىڭ.  كۇن ەمەس، ايدىڭ زىرلاپ ءوتىپ جاتقانىنىنا ونشا ءىش جيمايتىن ءومىردى «ءبىز ءسۇرىپ جاتقانىمىزدى» ەسكە سالاتىن انا ءبىر ءسوزدى اينالىپ وتكىڭ كەلەدى. نەگە جىلايدى ەكەن؟ بۇل ەندى باسقا اڭگىمە. ءبىز جەلتوقساندا تۋىلىپ، «مۇنار بولعان كۇندى اشقان» ۇلتىمىزدىڭ ۇل-قىزدارى تۋرالى ايتساق...

تەرەزەدەن بۇلدىراپ كورىنگەن جەلتوقساننىڭ شالقاق تۋعان قياق ايى ويىمىزدى ونعا ءبولدى. جەلتوقسان. ىزعارلى جەلتوقسان! ۇرەي بيلەگەن الاڭدا قازاقتىڭ بۇعالىق تۇسكەن رۋحىنىڭ بوستاندىعى، ماڭگىلىك ازاتتىعى ءۇشىن قىرشىن عۇمىرىن تارك ەتكەن ۇل-قىزىمىزعا ءتاۋ-ءتاۋ! جاڭا جىلعا اي بۇرىن ارپالىسىپ، سەندەردىڭ قان مەن جاستارىڭ جۋعان الاڭدا «شىرايلى شىرشاعا» ماستانا قارايتىن اۋمەسىرلىگىمىزدى كەشىرىڭدەر! اقىن نۇرلان ماۋكەننىڭ: «قايران اتا-بابام-اي، ات جالىندا كەتكەن ارمانى، وت-جالىندا كەتكەن ورمانى...» دەيتىن ولەڭىندەگى وكسىك پەن وكىنىشكە تولى بابا ارمانى ورىندالعان كۇننىڭ مەرەيلى ءساتى جەلتوقساننىڭ پەشەنىسىنە جازىلماپ پا ەدى؟! نەگە ءبىز تاۋەلسىزدىككە دەگەن اسا قۇرمەتتى اۋىسار جىلدىڭ تاساسىندا قالدىردىق؟!

«التايدى ومىرىمدە ءبىر كورە السام، داريعا-اي، بولماس ەدى ەشبىر ارمان...». كەشەگى گيمالاي اسقان قازاقتىڭ، وتانى وتقا ورانعان قازاقتىڭ زارى ەدى بۇل. يەسىز قالعان قايمانا جۇرتتىڭ قانىنا قۇدايدىڭ قۇزعىنى تويعان سوناۋ جىلداردى ەسكە الىپ، حاليفا التايدىڭ ءان سوزىنە زەر سالار بولساق، بالكىم سانامىزدىڭ ساڭىلاۋى اشىلار. وتان، تاۋەلسىزدىك دەگەن قاستەرلى ۇعىمنىڭ قادىرىنە بويلارمىز. «وتىرىكتىڭ بالىن جالاپ ءومىر سۇرگەنشە، شىندىقتىڭ ۋىن ءىشىپ ءول!» دەگەن باتىر باۋكەڭنىڭ - باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ادامزاتتىق قاعيداتى الدىندا تالايىمىزدىڭ شىبىن جانىمىز شىرقىرار. ءبىز ءومىردىڭ ارزان قىزىعىن باستى ماقسات-مۇرات تۇتقان ۇرپاقپىز. قۇلقىننىڭ الدىندا ءبىراز دۇنيەلەرىمىزدى قۇربانعا شالعانىمىز دا سوندىقتان شىعار. ءابىش كەكىلباەۆتىڭ «قۇس قاناتىنداعى» كەيۋانانىڭ:  «...تەك اسۋ-اسۋ بەلدەرگە تارتىنباي تارتىپ تا كەتە الماي، كەيىندەگى ۇلى قوسىن ۇلكەن دۇرمەككە قايتىپ قوسىلا دا الماي ۇزىن دامە، قىسقا قول ەكى ورتادا شورە-شورە بوپ قالماساڭدار بولدى عوي»،-  دەيتىنى ءبىز جاساعان ءبىراز قاتەلىكتىڭ الدىندا كوزجاسىن بۇرشاقتاي توككەن تاريح-انانىڭ زارلى داۋىسى سەكىلدى. ءۇزىلىپ جەتكەن سول ۇنگە ۇيقىمىز شايداي اشىپ، كورەر تاڭدى كوزبەن اتىرۋعا ءداتىمىز جەتتى مە؟ ارينە، جوق! تاس بۇركەنىپ ۇيىقتاپ قالدىق. ەتەگى جاسقا تولعان انانىڭ زارىن ەستىمەيتىن قۇلاق، سەزىنبەيتىن جۇرەك بۇل. «باسقانىڭ بالاسىن باۋىرعا باسقان» «ۇلى دوستىقا» ارقاۋ بولعان ارقا-جارقا حالىق بۇل! ادام سەزىمدەرى مەن سەنىمدەرىنىڭ زەرتحاناسى ءتارىزدى «ۇلكەن ۇيدە» وتىرىپ فاريزا وڭعارسىنوۆا ولەڭىنىڭ استارلى تۇستارىنا ۇڭىلەسىڭ:

بۇل جەردە استە جات قالعىپ،

سەن بولساڭ - تۇرسىڭ قان ويناپ.

قازاقتىعىڭدى ماقتان عىپ،

كۇرسىندىڭ جانە ابايلاپ...

وسىندايدا سۇلۋ ءسوزدىڭ سۇلەيى، اكادەميك-جازۋشى زەينوللا قابدولوۆتىڭ ەشكىمگە جالتاقتاماي، ۇلتىن ۇلىق تۇتقان اسقاق ءۇنى جانىڭدى جارىلقايدى-اۋ: «بۇگىنگى قازاقستان بەينەسىنە ەشبىر شەت مەملەكەت، ەشبىر ۇلت مادەنيەتى ولشەم بولا المايدى». بۇنىڭ ءبارى دە اسقار سۇلەيمەنوۆشە ايتقاندا: «ورىس باسقارعان، ورىس باستاعان قۇرىلىمنىڭ كەشەسى دە، كەلەرى دە جالعىز وكۋليارمەن قارالادى: ورىستىڭ ساناسى، ورىستىڭ تاريحى، ورىستىڭ تاعدىرى، ورىستىڭ يدەياسى. ورىستىڭ ۇعىمىندا باسقا حالىقتاردا جۇرتتاردا، ۇلتتاردا تاعدىر-تاريح، يدەيا-سانا، بولاشاق-كەلەشەك جوق. بولمايدى. بولا قالعان كۇندە جەتىم قۇلىننىڭ ماڭدايىنا نە جازىلدى - سونداي پورتسيا عانا بولىنەدى. شايپاۋ بيە بولىپ ۇرپىسىنە جىبەرەر دە ءوزى، كەڭكەلەس ايعىر بوپ قاينايتىن دا ءوزى»، - دەگەننەن تۋعان ۇلتتىق نامىستىڭ بۋرقانىسى. كەمەرىنە كەلگەن اشۋ-ىزانىڭ جاي تاستار شاعىرماق بۇلتى ەدى عوي. سونى نەگە ەستەن شىعارىپ الدىق؟ نۇكەش بادىعۇلدىڭ:

ءاي، جاس ۇلان، ءبىر ءسات قۇلاق ءتۇر ماعان،

قور بولمايدى ءىنى اعانى تىڭداعان.

ساعان ايتار ۋايىم بار، مازالاپ،

كوكىرەگىمدى كوك شەڭگەلدەي تىرناعان،-

دەيتىنى تەگىننەن تەگىن ەمەس. اعانى ءىنى تىڭدامايتىن، ىنىگە ىزەت جوعالعان قوعام ازباي قايتسىن؟! قازاقى بولمىس، عاسىرلار بويى قالىپتاسقان ۇلتقا، ۇلىسقا ءتان زاڭدىلىق «شۇناق ءبيدىڭ تۇسىندا» «قۇر قىزادى دەلەبە» بولعانىن قالاي جاسىرايىق؟ بۇرا تارتار بوتەن كۇشتىڭ جانعا سالعان جاراسىن ايتشى! سانالى عۇمىرىن سارپ ەتىپ، وسى حالىقتىڭ جىقپىل-جىقپىلىن تەرەڭ زەردەلەپ، تەڭىزدەن مارجان سۇزگەندەي اسىلىن الدىنا سالىپ بەرگەن قايران، اقسەلەۋ! «سارىارقاداي» ءان قايدا؟ «بوزتورعايى قوڭىراۋلاتقان، بوز جۋسانى ومىراۋ قاققان...» جەتەتىن جەرىنە جەتكىزدىڭ-اۋ سابازىم! «جىلقىنىڭ توستاقتاي كوزىندە عانا تۇڭعىيىق شەر بولىپ قالعان» بوز اۋەننىڭ بولدىرعان حالىنە نە دەيسىڭ؟ «وتتاي جانىپ، شوقتاي قارىپ» اداسقان اۋەندەردىڭ اراسىندا كوڭىلى تاسىعان «جايدارمانداردىڭ» سايگۇلىك جانارىنا قاتقان ۇلى سازدى «ءتۇبى ءبىر سەزىنەر» دەگەنگە بار بولساڭىز ءسىز دە، جەر باسىپ جۇرگەن ءبىز دە ەش يلانباس ەدىك...

وتكەن عاسىردىڭ ماڭدايىمىزعا جازعان باقىتى - قازاقتا نە بار، سونى كۇلتەگىننىڭ كوك ءمارمار تاسقا قاشاعان جىرىنداي بىزگە اماناتتاعان مارقاسقا ۇلداردان كەندە بولماپپىز. بۇگىنگى سالعىرت ۇرپاقتىڭ اسقاق رۋح الدىنداعى بورىشى جەتەرلىك. جەلتوقسان ايىندا دۇنيەگە كەلگەن تۇلعالارىمىزدىڭ اتالى ءسوزىن، كەۋدەسىن كەرگەن كۇرسىنىستەرىن «ءبىر ناسيحات ايتايىن-عىپ» تىزسەك، تىم ۇزاققا كەتەر. بۇل ايدا تۋعان قازاق قالامگەرلەرىنىڭ سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن مارقاسقالار ەكەنى تومەندەگى ەسىمدەردەن دە بايقالار. ع.احمەتوۆ ق.جۇماليەۆ، م.قاراتاەۆ، ءا.ءشارىپوۆ، ق.مۇحامەدجانوۆ، ز.شاشكين، ءا.نۇرشايىقوۆ، ح.ەسەنجانوۆ، ر.بەردىباەۆ، ن.عابدۋللين، ا.سەيسەنبەك، ە.اۋكەباي، ق.دارىباەۆ، د.يسابەكوۆ، م.دۇيسەنوۆ، و.ەگەۋباي، ك.شىلدەباەۆا، ر.قۋناقوۆا، ت.احمەتجان، ءا.بوپەجانوۆا، ن.ءجۇنىسباي، س.وسپان, تاعىسىن تاعىلار. قاليجان بەكحوجيننىڭ سوزىمەن ايتقاندا «... تۋمىسى جارىق جۇلدىزىم، تۇلعاسى الىپ شىڭ-قۇزىم!» دەگەننەن باسقا ەش تەڭەۋ تىلگە ورالماس.

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى