Əلەۋمەتتىك جەلىدە لەنتانى سىرعىتىپ وتىرسام، ەسكى سۋرەت شىعا كەلدى. جاپ-جاس جىگىت. استىنا: «قازىر كوبى بىلە بەرمەس. بىراق، بۇل – بوكستان قازاقتان شىققان تۇڭعىش قازاق كسر-ىنىڭ ءۇش دۇركىن چەمپيونى شوقىر بولتەكۇلى»، – دەپ جازىلىپتى. بۇرىن نەگە ەستىمەگەنمىن دەپ تاڭداندىم داعى، ينتەرنەتتەن ول كىسى تۋرالى مəلىمەت ىزدەي كەتتىم. شوقىر بولتەكۇلى – قازاقستانعا بوكستى əكەلگەن، 223 رەت رينگكە شىعىپ، ونىڭ 199-ىندا جەڭىسكە جەتكەن، قازاق جاستارى اراسىنان تۇڭعىش كسرو سپورت شەبەرى اتانعان قازاق بوكسىنىڭ ءباھادۇرى ەكەن. مىقتى سۋرەتشى دە بولعان.جارى نۇرسۇلۋ تاپالوۆا بولسا، قازاقتان شىققان تۇڭعىش پريما بالەرينا. اڭىز ادامدار تۋرالى ماتەريالداردى وقي كەلە، «قوس تۇڭعىشتىڭ» ۇرپاعىمەن كەزدەسىپ، əڭگىمەلەسۋگە، ەستەلىك تىڭداۋعا اسىقتىم.

شوقىر بولتەكۇلىن جولداستارى شوق دەپ اتايدى ەكەن. شوق اتانىڭ توتى ەسىمدى قىزى بار. بۇگىندە جاسى 57-دە. جۋرناليستەردى اسا جاقتىرا بەرمەيدى دەگەندى ەستىپ السام دا، تəۋەكەل دەپ قوڭىراۋ شالدىم. Ə دەگەننەن «ءنومىرىمدى كىم بەردى؟» دەدى. «جۋرناليستەردەن العان ەدىم» دەيمىن قيىلىپ. «Əي، سۇقبات بەرەتىن سىڭايى جوق-اۋ. قازىر باس تارتىپ، تۇتقانى تاستاي سالسا نە ىستەيمىن؟ نە دەپ كوندىرسەم ەكەن؟» دەپ ۋايىمداپ تۇرمىن ىشىمنەن. «ۇلاننان» ەكەنىمدى ايتىپ، ءوزىمدى تانىستىرعان سوڭ اپامىزدىڭ داۋىسى جۇمسارايىن دەدى. سونى پايدالانىپ، قازىر قايدا ەكەنىن سۇراپ الدىم. اپام دا ساسپايدى. «كەڭسايدامىن. Əكە-شەشەمنىڭ قاسىندا جاتىرمىن»، – دەيدى. الماتىعا جاقىندا عانا كەلگەن مەن كەڭسايدا تەك مازار بار دەپ ويلايدى ەكەنمىن. قاپەلىمدە نە دەرىمدى بىلمەي قالدىم. توتى اپاي دا سونى سەزگەن بولۋى كەرەك، كۇلىپ: «جوعا، ءولىپ قالعام جوق. وسى جاقتا، تاۋدا تۇرامىن. قالاعا بارسام، اۋىرىپ قالامىن»، – دەپ ءتۇسىندىردى. اپامىزدى اقتاۋدا دەپ ەستۋشى ەدىم، الماتىدا تۇراتىنىنا قۋانىپ كەتتىم. قۋاندىم دا əڭگىمەلەسكىم كەلەتىنىن جەتكىزدىم. باسىندا سۇقبات بەرگىسى كەلمەي، سەنىڭكىرەمەي تۇرعان توتى اپاي اقىرىندا كەلىستى. كەلەسى اپتا كەزدەسەتىن بولىپ، تۇتقانى قويدىق.

اق كيمەشەك كيگەن əجەلەردى تەك ناۋرىز مەرەكەسىندە كورۋشى ەدىك، توتى اپامىز كيمەشەگىن كيىپ كەلىپتى. تاڭدانىپ، ءبىر جاعى ءىشىم جىلىپ قالدى. جۋرناليستەرمەن كەزدەسىپ ۇيرەنىپ قالعان بولۋى كەرەك. Əكەسى تۋرالى əڭگىمەنى ءوزى-اق باستاپ كەتتى.

– Əكەم 1916 جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جارمىش اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپتى. سەرىكقالي دەگەن اعاسى بولعان. سوعىستان ورالمادى. ارزۋ دەگەن əپكەسىن كوردىم. بىراق، ونىڭ قانداي تۋىس ەكەنىن ناقتى بىلمەيمىن. Əيتەۋىر، əكەم ارزۋدى تۋعان اپام، مەنەن ون ءتورت جاس ۇلكەن دەيتىن. قيىن زاماندا ءۇيىن ورتەپ، ءۇش باۋىردىڭ اۋىلدى تاستاپ كەتىپ بارا جاتقان سۋرەتىن دە سالعان. Əكەم تۋىلعاندا ا تامىز بولتەك سيرەك كەزدەسەتىن بەكىرە تۇقىمداس شوقىر دەگەن بالىقتى ۇستاپ العان ەكەن. Əجەمىزگە قالجا بولىپتى. تۋىستارى جاقسىلىققا بالاپ، بالانىڭ ەسىمىن سول بالىقتىڭ اتىمەن اتاپتى. Əكەمنىڭ بالالىق شاعى وتە اۋىر وتكەن. اشارشىلىق جىلدارى قاراشەشەك اۋرۋىنان əكە-شەشەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، توعىز جاسىندا فورت شەۆچەنكو قالاسىنداعى بالالار ۇيىنە وتكىزىلەدى. قۇجاتىندا 2-3 جاسقا ۇلكەيتىلىپ جازىلعانىن جəنە شىن تۋعان كۇنى شىلدە ايىندا ەكەنىن ايتقانى ەسىمدە. ال تولقۇجاتىندا ءبىرىنشى قاڭتار دەپ كورسەتىلگەن. بالالار ۇيىنە تۇسكەن بارلىق بالانىڭ تۋعان كۇنىن ءبىرىنشى قاڭتار دەپ جازادى ەكەن. سول قالاداعى جەتىجىلدىق مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىندە سۋرەتكە يكەمىن بايقاعان ۇستازدارى باكۋدەگى كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىنە تۇسۋگە كەڭەس بەرەدى. ونى ءۇش جىل وقىپ،  1934 جىلى كيەۆتەگى كوركەمسۋرەتشىلەر دايىندايتىن اكادەمياعا ءتۇسىپ، سۋرەتشىلىكتىڭ ديپلومىن الىپ شىققان.

وعان قوسا شوقىر بولتەكۇلى دەنە تəربيەسى ينستيتۋتىن بىتىرگەن.Əسىرەسە، بوكسقا قاتتى قىزىعادى ەكەن. ماقساتىنا جەتۋدە الدىنا جان سالمايتىن جاس جىگىت ي.يۆا نوۆتىڭ سەكتسياسىنا جازىلىپ، جارتى جىلدىڭ ىشىندە كيەۆ، حاركوۆ، دونەتسك، لۆوۆ سەكىلدى ءىرى قالالاردا ستۋدەنتتەردىڭ «بۋرەۆەستنيك» قوعامدىق سپورت جارىستارىندا ۇنەمى جەڭىسكە جەتىپ جۇرەدى. شəكىرتىنە سۇيسىنگەن يۆان كونستانتينوۆيچ دەگەن باپكەرى تاعى ەكى-ءۇش جىل كيەۆتە جاتتىعىپ، بۇكىلوداقتىق بəسەكەگە دايىندالۋدى ۇسىنادى. بىراق، ەلىن ساعىنعان شوق اتا الماتىعا قايتىپ، سۋرەتشىلىكپەن اينالىسادى. اباي اتىنداعى وپەرا جəنە بالەت تەاترىندا، قازاقفيلم كينوستۋدياسىندا سۋرەتشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.

1937 جىلى ش.بولتەكۇلىنىڭ باسشىلىعىمەن العاش رەت بوكستان الماتى قالاسىنىڭ بىرىنشىلىگى وتەدى. وعان 50 سپورتشى قاتىسقان. الايدا، سوعىس باستالىپ كەتىپ، شوقىر بولتەكۇلى ءوزى سۇرانىپ، 1941 جىلدىڭ شىلدەسىندە باتىس مايدانىندا əۋەلى زەڭبىرەك كوزدەۋشىسى، كەيىن ونىڭ كومانديرى بولعان. «جاۋىنگەرلىك ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالىپ، «قىزىل تۋ» مەدالىنە ۇسىنىلعان. قىزىنىڭ بايانداۋىنشا، سپورتشىلاردان دايىندالعان ارناۋلى توپتىڭ قۇرامىندا شايقاسىپ، ءبىر تۇندە وتىز ادامنان تەك ەكى جاۋىنگەر امان قالعان. ونىڭ ءبىرى – اياعىنان جارالانعان تاتار جىگىت. «مەنى تاستاپ، ءوزىڭ قۇتىل» دەگەنىنە قاراماستان əكەسى ونى ەكى كۇن بويى قالىڭ قارمەن سۇيرەپ، قار استىنداعى ۇسىگەن وسىمدىك پەن ءشوپتىڭ تامىرىن تالشىق ەتىپ، باسقا جاۋىنگەرلەرگە امان-ەسەن جەتكەن ەكەن.

«سوزبەن سويىپ سالاتىن»

– Əكەم سوعىستان اياعىنا سناريادتىڭ جارىقشاعى ءتيىپ، جارالانىپ قايتقان. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سول اياعى اۋىرىپ ءوتتى. ەلگە كەلگەن سوڭ əكەمدى كوپ تەكسەرىپتى. سول سەبەپتى دە مايدان تۋرالى ءسوز قوزعامايتىن. Əكەم تەگىن بولتەكوۆ ەمەس، بولتەكۇلى دەپ جازدىرعان العاشقى قازاق. تەكسەرۋشىلەر دە فاميلياسىنا قادالىپ، «نەگە بولتەكۇلى؟» دەپ سۇراي بەرەدى ەكەن. «نەگە بولۋشى ەدى؟ بولتەكتىڭ ۇلى بولعاندىقتان»، – دەپ جاۋاپ بەرەتىن. باۋىرجان اتالارىڭ: «مەن بىلەتىن ناعىز ەكى قازاق بار. ءبىرى – مەن، ەكىنشىسى – شوقىر»، – دەيتىن. ويتكەنى، ول كىسى دە تەگىن مومىشۇلى دەپ جازدىرعان عوي.

قازاق بوكسىنىڭ دامۋىنا باس بولعان شوقىر اتالارىڭ تۋعان جارمىش اۋىلىنان كەزىندە «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن كوپ ادام ۇستالعان. سوندىقتان دا شوقىر بولتەكۇلى تۋىستارىمەن كوپ ارالاسپاپتى. قايبىر جىلدارى ارزۋ اپاسى ىزدەپ كەلگەندە دە «مەن سەنى تانىمايمىن» دەپ قايتارىپ جىبەرگەن ەكەن. سويتسە، ۇستىنەن تەكسەرۋ ءجيى بولاتىندىقتان، «تۋىستارىما زيانىم تيمەسە ەكەن» دەيدى ەكەن. 1943 جىلى ەكىنشى دəرەجەلى مۇگەدەك بولىپ ەلگە ورالىپ، 1944-1947 جىلدار اراسىندا ءوزى دە جاتتىعۋىن ۇزبەي، «دينامو»، «سپارتاك» ەرىكتى قوعامدارىنىڭ وداقتىق جارىستارىنان جۇلدەگەر اتانىپ جۇرەدى. 1947 جىلدان باستاپ شəكىرت تəربيەلەيدى. «شوقتىڭ شəكىرتىمىز» دەيتىندەردىڭ قاتارىندا ە.حاسانوۆ، ا.ۇسەنوۆ، ن.تيتوۆ، ا.كادەتوۆ، س.Əبدەنəليەۆ، ا.قۇلىباەۆ سىندى رينگ تورىندە اتوي سالعان ازاماتتار بار. كىشكەنتايىنان شوق باپكەرىنىڭ تəربيەسىندە بولعان سەرىك Əبدەنəليەۆ بۇگىندە قازاقتان شىققان تۇڭعىش وليمپيادا تورەشىسى. سەرىك اعامىز شوقىر بولتەكۇلى تۋرالى ەستەلىگىمەن ءبولىستى:

– 1954 جىلى الماتىداعى №12 مەكتەپ-ينتەرناتقا وقۋعا ءتۇستىم. سەگىزىنشى سىنىپ وقيمىن. مەكتەپتە بوكسقا كوپ كوڭىل ءبولىندى. بوكسقا باراتىن بالا قالعاندارىنان بيىك تۇراتىن. ينتەرناتتا وعان ەشكىم تيىسە المايتىن، قوقاڭدامايتىن. 1955 جىلى جىگىتتەرمەن ىلەسىپ، شوقىر بولتەكۇلىنا باردىم. مەنى الماي قويدى. بويىمتىريعان، قىرىق ءۇش كەلىمىن. ەسىك اشىق تۇردى. ىشتەن شوقتىڭ جىگىتتەرگە كورسەتكەنىن مىنا جاقتان قايتالايمىن. كوزىنە ءتۇسىپ قالدىم عوي دەيمىن. ءبىر جەتىدەن كەيىن «بەرى كەل» دەپ شاقىرىپ الدى دا، ءبىر بالامەن جۇدىرىقتاسۋعا شىعاردى. ول دا جۇدىرىعىن سەرمەيدى، مەن دە توپەپ جاتىرمىن. قايتپادىم. انا بالا شىداماي كەتكەن سوڭ ءبىزدى توقتاتىپ، مەنى قالدىردى. قالالىق جارىستاردا جۇلدەگەر اتانا باستادىم. ءبىر جىلدان سوڭ اقتوبەدە جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى بىرىنشىلىككە قاتىستىم. قاراسام، قارسى بۇرىشتان اياق-قولى بالعاداي، بويى قىسقا ورىس جىگىتى شىعىپ كەلە جاتىر. جالتاقتاپ قويام. ىشىمنەن «مىناۋ ءبىر ۇرسا، مەنى قاتىرادى عوي» دەيمىن. جۇدىرىعىن تيگىزبەي ءجۇرمىن. ەكى مينۋت ءوتىپ، بۇرىشىما بارىپ وتىرىپ ەدىم، شوق ىشىمنەن ءتۇرتىپ قالدى. «نەعىپ بيلەپ ءجۇرسىڭ، ə؟ نەعىپ بيلەپ ءجۇرسىڭ؟» – دەپ اشۋلاندى. «Əي، قولىنا قاراي بەرمەي باسىنا قارا. باسى تۇر عوي قاقيىپ»، – دەدى. شىقتىم داعى، قارسىلاسىمنىڭ دəل مۇرنىن كوزدەپ، ءبىر ۇردىم. ەكىنشى راۋندتىڭ اياعىنا تامان توقتاتىپ تاستاپ، تورەشى مەنىڭ قولىمدى كوتەردى. سول بىرىنشىلىكتە ەكىنشى ورىن الدىم عوي دەيمىن. سونداي كەز بولماسا، شوق ءبىزدى ۇرمايتىن. بىراق، سوزبەن سويىپ سالاتىن. جەڭىلسەڭ، قالاي جەڭىلگەنىڭە قارايتىن. قورقىپ جەڭىلسەڭ، جاعدايىڭ قيىن. شوقتىڭ ءبىر رەت قاراعانى نەگە تۇرادى؟! باسىڭنان ۇرعانمەن بىردەي. ال نە ۇيرەتسە، سونى ىستەپ، سوندا دا جەڭىلىپ قالساڭ، قاتەلىكتەرىمىزدى ايتىپ، تۇزەتۋگە جاتتىقتىراتىن.

توتى اپاي ەندى əڭگىمە اۋانىن شەشەسىنە اۋداردى. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا 1923 جىلى اقتوبە وبلىسىنىڭ ويىل اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اتاسىنىڭ شىن ەسىمى مەيىرمان ەكەن. بويى الاسا بولعاندىقتان، ەل-جۇرتقا تاپال اتانىپ كەتىپتى. پريما بالەرينانىڭ اناسى ماقپال، ناعاشى اپاسى اقىرىس، تۋعان əپكەسى جۇماش تا ويىل مەن ورال تەاترلارىندا بي بيلەگەن، ءəرتىس بولعان. 1929 جىلى تۋعان ءىنىسى نۇرعالي وپەرا جəنە بالەت تەاترىندا حور ءəرتىسى بولىپ قىزمەت ەتكەن.

– ول زاماندا احمەت جۇبانوۆ سىندى ونەردەگى تاۋ ازاماتتار اۋىل ارالاپ، تالانتتى بالالاردى ىزدەيدى ەكەن. 1934 جىلى اقتوبەنى ارالاپ ءجۇرىپ، شەشەمءنىڭ تالانتىن بايقاپ، الماتىعا وقۋعا شاقىرعان. بىراق، ماقپال əجەم شەشەمنىڭ ءəرتىس بولعانىن قالاماي، جىبەرمەي قويىپتى. ەكى جىلدان سوڭ اقىرىس اپام شەشەمدى الماتىعا پويىزعا سالىپ جىبەرگەن.

الماتىعا كەلگەن سوڭ اباي اتىنداعى اكادەميالىق وپەرا جəنە بالەت تەاترى جانىنداعى بي مەكتەبىندە اياقتىڭ ۇشىمەن بيلەۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنگەن. شارا جيەنقۇلوۆامەن وتە جاقسى ارالاسىپتى. ۇيىنە ءجيى كەلىپ، مəرە-سəرە بولىپ شəي ىشەدى ەكەن.نۇرسۇلۋ تاپالوۆا «قىز جىبەك»، «قالقامان-مامىر» قويىلىمدارىندا شارانى الماستىرادى. تۇڭعىش پريما بالەت ءبيشىسى ءوز ەستەلىگىندە بي مەكتەبىنە ءتۇسىپ، كۇلəش بايسەيىتوۆانىڭ قامقورلىعىندا ءجۇرىپ، شارا اپايىنىڭ كومەگىن كوپ كورگەنىن جازعان. ا.الەكساندروۆ، گ.ۋلانوۆا، ە.ليفانوۆا، يۋ.كوبالوۆا سياقتى əلەمدىك دەڭگەيدەگى ونەر يەلەرىنىڭ دە ءبيشى بولىپ قالىپتاسۋىنا كوپ əسەر ەتكەنىن بايانداعان. 1938 جىلى كوردەبالەت ءəرتىسى، بالەت ءبيشىسى، ال 1945-1953 جىلدارى وسى تەاتردىڭ پريما-بالەريناسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ بالەرينا رەتىندە سومداعان شەتەلدىك كلاسسيكالىق وپەرا جانرىنداعى زارەما، جيزەل، ادانا، تاو حاو، گليەرا، ۆەليكانوۆا سىندى تۇلعالارى، «قىز جىبەك»، «اباي»، «ءبىرجان-سارا» سىندى قازاق وپەرالارىنداعى بيلەرى سول كەزدەگى مىقتى مامانداردان دا، كورەرمەننەن دە جوعارى باعاعا يە بولعان. جيىرما شاقتى فيلمگە دە تۇسكەن ەكەن. 1947 جىلى «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءəرتىسى» قۇرمەتتى اتاعىن يەلەنىپ، الماتى قالالىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلانعان. 1958 جىلى مəسكەۋدە وتكەن قازاق əدەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىنە قاتىسىپ «ءبىرجان-سارا»، «نازۋگۋم»، «دۋداراي» وپەرالارىن بيىمەن ورنەكتەگەن نۇرسۇلۋ تاپالوۆا قازاق ونەرىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالادى. ونى وتە سۇلۋ بولعان دەسەدى. قىزى: «نەبىر سۋرەتشىلەر قازاق قىزىنىڭ پورترەتىن سالاردا مەنىڭ انامنىڭ سىمباتتى مۇسىنىمەن سالىستىرىپ الىپ كىرىسەتىن ەدى»، – دەيدى.

شاڭىراق كوتەرگەنىنە 2-3 جىل تولعاندا جامبىل مەن امانگەلدى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا «Əرتىستەر ءۇيى» سالىنادى. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا سول ءۇيدىڭ پəتەرلەرىن əرتىستەرگە بولۋگە جاۋاپتى بولىپتى. ءبىر كۇنى əرىپتەسى: «Əي، قىزىم، وزگە əرتىستەردى ۇيگە كوشىرىپ ءجۇرسىڭ، ءوزىڭنىڭ باسىڭدا باسپاناڭ جوق. سول پəتەرلەردىڭ ءبىرىن الىپ المايسىڭ با؟» – دەيدى.«ولاي دا بولا ما؟» دەپ تاڭىرقاعان بالەرينا باسشىلىققا بارادى. وعان پəتەر بەرىلەتىن بولادى. سوندا نۇرسۇلۋ تاپالوۆا 18 شارشى مەترلىك ءبىر بولمەلى ءۇيدى تاڭداعان. جۇرتتىڭ «بالا-شاعاڭ بار، كەلىم-كەتىم ادامىڭ كوپ، ەكى بولمەلىنى الساڭشى» دەگەنىن تىڭداماي، سول ءۇيدى دە قاناعات ەتكەن ەكەن. سوندا ءومىر بويى تۇرىپتى. اتاعى كسرو-عا جايىلعان ادامداردىڭ سونشا قاراپايىم بولعانىنا تاڭعالاسىڭ. جوعارىدا بالەرينانىڭ دەپۋتات بولعانىن دا ايتتىق. ەكى بولمەلى تۇرماق، بىرنەشە بولمەلى ءۇي ساتىپ الۋىنا بولاتىن ەدى عوي دەپ ويلايسىڭ. توتى اپايدىڭ ايتۋىنشا، ول كەزدەگى ادامدار دۇنيە جيناۋدى بىلمەگەن ەكەن. ءƏرى اتا-اناسى قاراپايىم كىسىلەر بولعان. Əكەسى تىلشىلەردى جولاتپايدى ەكەن. گازەتكە ءبىر ءجۋرناليستىڭ «بوكستىڭ كورولى» دەپ جازعانىنا قاتتى اشۋلانىپ، «ولاي ايتپاڭدار!» دەپتى.

– شەشەم الدىندا تۇرمىستا بولىپ، ايسۇلۋ əپكەمدى دۇنيەگە əكەلگەن. Əكەممەن قوسىلعاندا ول جەتى جاستا بولعان. Əكەم دە ءبىرىنشى əيەلىنەن اجىراسىپ كەتكەن. ايسۇلۋ əپكەممەن ناعىز باۋىر بولىپ وستىك. ول انامنىڭ جولىن جالعاستىرىپ، كəسىبي ءəنشى بولدى. Əكەم شەشەمدى العاش كەزدەسۋگە شاقىرعاندا شەشەم كويلەگىم جوق دەپ بارمايتىن بولىپتى. ونى ەستىگەن تەاتردا بىرگە ىستەيتىن əرىپتەستەرى قوياردا-قويماي ساحناداعى شىمىلدىقتىڭ كىشكەنتاي جەرىن كەسىپ الىپ، اناما ءبىر جارىم ساعاتتىڭ ىشىندە كويلەك تىگىپ بەرەدى دە، كەزدەسۋگە جىبەرەدى. Əكەمدە جالعىز عانا شالبار ەكەن. ونى ۇتىكتەپ شىقپاقشى بولادى. قالاي دەيسىڭ عوي؟ قولىنا تۇكىرىپ الىپ، شالباردىڭ بويىمەن قايتا-قايتا جۇگىرتىپ، قىرىن شىعارادى. شالبارى əبدەن ەسكىرىپ كەتسە كەرەك، تۋرا تىزەسىنە كەلگەندە جىرتىلىپ كەتىپتى. ەندى قايتپەك؟ باسقا شالبارى جوق. امال جوق، سول كۇيىنشە قىزبەن كەزدەسۋگە شىعادى. فونتاننىڭ قاسىنا ەكەۋى ەكى جاقتان كەلىپ تۇر. ورتادا جارىق. انام كويلەگىمنىڭ پەردەدەن تىگىلگەنىن ءبىلىپ قالا ما دەپ ءبىر قىرىنان تۇرادى. Əكەم گازەتتى الىپ العان. قولىنا وراپ ۇستاپ، تىزەسىن جاسىرىپ كەلە جاتىر. جارىقتىڭ قاسىنا كەلىپ، ەكەۋى ءبىر-بىرىنە «مۇندا كەل» دەپ ىمدايدى. جارىققا كەلسە، ەكەۋىنىڭ دە كيىمى كورىنىپ قالماقشى عوي. بولماعان سوڭ əكەم: «قازىر سول جەردە تۇرا تۇر»، – دەپ جارىقتى اينالىپ ءوتىپتى. انام əكەمە شىعۋعا كەلىسىمىن بەرگەنىمەن، ناعاشى əجەم كونبەي وتىرىپ الىپتى. «قايداعى ءبىر قايىرشىعا قىزىمدى بەرمەيمىن» دەگەن كورىنەدى. ءبىر كۇنى əكەم سىپتاي كيىنىپ الىپ، قولىنا ءتəتتى-ءمəتتىسىن، ءۇندى شايىن الىپ، انامنىڭ قولىن سۇراۋعا بارادى. Əجەم «تۇراتىن جەرلەرىڭدى كورىپ الايىن» دەگەن سوڭ ءبىر بولمەلى شاعىن پəتەرىنە اپارادى. «ە، ءومىر ءسۇرىپ كەتەدى ەكەنسىڭدەر» دەپ əجەم دە رۇقساتىن بەرگەن ەكەن. شەشەم قولىنا اقشا تيىسىمەن بازارعا بارىپ، تولتىرىپ ازىق-تۇلىك الاتىن. ونى كوتەرىپ الىپ جاتاقحانالاردى ارالايتىن. قولىنداعىسىن سونداعى ستۋدەنتتەرگە تاراتاتىن. ول كەزدە قازاقكونتسەرتتە رەپەتيتور بولعان. سوندا ستۋدەنتتەر اش جۇرەدى دەپ ايايدى ەكەن عوي. Əكەمدى ايتقاندا تەك بوكسشى دەپ جۇرەدى. ونىڭ مىقتى سۋرەتشى بولعانى اۋىزعا الىنا بەرمەيدى. Əكەمنىڭ ءوزى سالعان كوپ پورترەتى بولاتىن. بىراق، ءدىنىمىز بويىنشا ادامنىڭ سۋرەتىن سالماۋ كەرەك ەكەن دەپ ءبəرىن ورتەپ تاستادى. «تىم بولماعاندا انا سۋرەتتى، مىنا سۋرەتتى قالدىرۋ كەرەك ەدى. قاتەلەسىپپىن. سۋرەت دەگەن – ونەر عوي»، – دەپ كەيىنىرەك وكىنىپ قالدى. Əكەمنىڭ اۋىرىپ جاتىپ قالعانىن ءبىر-اق رەت كوردىم. سوعىستان اياعى جارالانىپ كەلدى عوي. سول اياعى اۋىرىپ، 3 كۇن 40 گرادۋسقا دەيىن قىزۋى كوتەرىلىپ جاتىپ قالدى. تۋرا ءۇش كۇننەن سوڭ تۇرىپ كەتتى. دەنساۋلىعى مىقتى بولاتىن. ءوزى دۇرىس تاماقتانۋ مەن دەنە شىنىقتىرۋعا قاتتى مəن بەرەتىن.

«ەشقاشان كوكىرەك كوتەرمە» دەيتىن

كەيىپكەرىمىز ءۇش جاسىنان باستاپ جارنامالارعا تۇسكەن. مەكتەپتە ورىس ءتىلى مەن فيزيكانى ءسۇيىپ وقىپتى. فورتەپيانو، ۆيولونچەل اسپاپتارىندا ويناپ، مəنەرلەپ سىرعاناۋمەن اينالىسقان. تەك شاڭعىنى جەك كورەدى ەكەن. كىشكەنتاي كەزىندە اناسى مەن əكەسىنە ەرىپ جۇرە بەرەتىن كورىنەدى. اناسىنىڭ دايىندىقتارىنان، əكەسىنىڭ بوكس زالىنان شىقپاپتى. شوقىر بولتەكۇلى ءوزىن

ماقتاعاندى، گازەتكە جازعاندى ۇناتپاپتى. كىتاپ جازام دەپ بارعانداردى قۋىپ شىعادى ەكەن. قىزىن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ورىس ءتىلى فيلولوگياسى ماماندىعىنا وقىتقىزىپتى. «مەن تۋرالى ءبىر جازسا، قىزىمنان باسقا ەشكىم جازباسىن»، – دەپتى. ال اناسى ءبىرشاما جىل اۋىرىپ جاتقاندا توتى اپاي مەديتسينا سالاسىن وقىپ الىپ، مەدبيكە بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەكەن. العاشقى ماماندىعى بويىنشا قىزمەت قىلماعان. اناسى توسەك تارتىپ اۋىرىپ جاتقاندا شوقىر بولتەكۇلى: «قازاقتىڭ ءبىرىنشى بوكسشىسى بولا تۇرا، سۇيىكتى جارىمدى قالاي ساقتاي المادىم؟» – دەپ كۇيزەلىپتى. توتى اپايدىڭ باۋىرجان، سانجار ەسىمدى ۇلدارى بار. ەكەۋى دە ونەر سالاسىندا.

– قازىر ءبىراز باسىلىمداردا əكە-شەشەم تۋرالى جالعان اقپاراتتار ءجۇر. سول سەبەپتى دە جۋرناليستەردەن اۋلاق جۇرۋگە تىرىسامىن. كوپشىلىك ورتاعا ءجيى بارا بەرگىم كەلمەيدى. بىراق، əكەمنىڭ ارتىنداعى وسىمەن ونىنشى جىل ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقان بوكس تۋرنيرىنە بارىپ تۇرامىن. Əكەم ابىرويلى بول دەيتىن. «قانداي تابىسقا جەتسەڭ دە كوكىرەگىڭدى كوتەرمە، اينالاڭا مۇرنىڭدى شۇيىرمە. ولار – ەڭ ناشار قاسيەتتەر. قانشا بيىككە مىنسەڭ دە، ءوز حالقىڭنان بيىك ەمەسسىڭ. ادامدارعا اتاق-دəرەجەسىنە قاراپ قۇرمەت كورسەتپە. بəرىمەن بىردەي سىيلاس. ۇيگە كىم كەلسە دە، داستارقانىڭ جايۋلى تۇرسىن» دەيتىن. Əكەم ءəربىر ادام دارىندى دەپ سەنەتىن. Əر ادام ومىرگە كەلگەندە تەك سول جان عانا اتقارا الاتىن مىندەتى بارىن ايتاتىن. ال شەشەم بولسا مەنەن كىشى بولسىن، قۇرداس بولسىن، ءبəرىبىر ۇيدەگى باس بولار جان ەر كىسى ەكەنىن قايتالاپ وتىراتىن. ءسىزدىڭ باسىلىمىڭىز بالالارعا ارنالعان عوي. جاس وركەندەر دە əكە-شەشەمنىڭ اقىلىن ەستەرىندە ساقتاسا ەكەن…

تاڭشولپان تولەگەن

«ۇلان» گازەتى، №43