100 كۇنگە - 100 سۇحبات. №38, 15.06.2007 جىلعى سۇحبات. «ەۆرازيا-KZ» گازەتى.

الدىمەن ساياساتتىڭ، كەيiن ءوز كوكiرەگiمنiڭ قۇربانى بولدىم...

— سەكە، سۇحباتىمىزدى رۇقسات ەتسەڭiز ءبارiمiزدiڭ ءالi كۇنگە دەيiن كوز الدىمىزدان كەتپەيتiن 1980 جىلعى ماسكەۋ وليمپياداسىنىڭ فينالىنداعى پاتريتسيو وليۆامەن بولعان جەكپە-جەكتەن باستاساق. سول ايقاستا جەڭiلiپ قالۋىڭىزدىڭ باستى سەبەبi نە بولدى — سiز نوكداۋنعا ءتۇسiپ قالعان جارتىلاي فينالداعى اۋىر ايقاستىڭ اسەرi مە، جوق الدە مەملەكەتi بويكوت جاريالاسا دا سپورتشىلارىنىڭ وزدەرi قاشىپ كەلگەن كاپيتاليستiك ەلدەردiڭ ويىنشىلارىنا دەگەن ساياسي جەڭiلدiكتiڭ سالدارى ما؟

—مەن ول جارىستا 8 كەلiگە دەيiن سالماق قۋمەن بولدىم. ونىڭ ۇستiنە راس، جارتىلاي فينالداعى كۋبالىق بوكسشىمەن وتكەن ويىن دا وڭاي بولمادى. مەن وسى ەكi سەبەپتiڭ سالدارىنان فينالدىق جەكپە-جەككە بويىما كۇش جيناپ ۇلگەرە الماي قالدىم. بۇل — بiر.

ەكiنشiدەن، جاقىندا ماعان يتاليادان كەلگەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ارiپتەستەرiم يتالياندىق مامانداردىڭ وزدەرi تۇسiرگەن سول ايقاستىڭ كينولەنتاسىن الىپ كەلدi. جانە ولار بiراۋىزدان «سiزدiڭ جەڭگەنiڭiز بiز ءۇشiن دە داۋسىز ەدi, جەڭiستi قالاي وليۆاعا بەرگەنiنە اڭ-تاڭبىز» دەدi. مەن ءوزiم دە الگi لەنتانى ءۇش-ءتورت رەت قايتالاپ كوردiم. سابىرمەن، سالماقپەن، بۇگiنگi كۇننiڭ بيiگiنەن قاراسام دا مەنiڭ جەڭگەنiم انىق كورiنiپ تۇر ەكەن. ساياساتتىڭ ءرولi بولعانى ول كەزدە دە ەشكiم ءۇشiن قۇپيا ەمەس-تۇعىن...

— سiز سول ويىندا دا، ەكi جىلدان كەيiن الەم چەمپيوناتىنىڭ فينالىنداعى جەكپە-جەكتە دە قارسىلاسىن قارسى شابۋىلدا توسىپ الاتىن وزiڭiزگە ءتان، كوپ جەڭiس اكەلگەن كەرەمەت تاكتيكاڭىزدان باس تارتىپ، تiكەلەي شابۋىلعا كوبiرەك كوشiپ كەتتiڭiز. نەگە؟

— مەنiڭ جەڭiلگەنiمە ول سەبەپ بولدى دەپ ويلامايمىن. وليۆانىڭ جايىن ايتتىم. الەم چەمپيوناتىنا كەلسەك، فينالداعى قارسىلاسىم امەريكالىق بوكسشىنى مەن سول جارىستا بiر-ەكi رەت كوردiم. كوردiم دە ونشا مىقتى ەمەس دەگەن پiكiرگە كەلدiم. فينالداعى قارسىلاسىم سول ەكەنiن بiلگەندە مەن ايقاس باستالماي جاتىپ-اق ءوزiمدi چەمپيون سەزiنiپ ۇلگەردiم. سول كوڭiل-كۇيمەن رينگكە شىقتىم. امەريكالىق جiگiت بولسا سوڭىنان ماعان بۇل شايقاسقا قالاي تىڭعىلىقتى، مۇقيات دايىندالعانىن ايتىپ بەردi. وكiنiشكە قاراي، مەن ولاي دايىندالعان جوق ەدiم. تiپتi, قارسىلاسىمدى كوزگە دە iلگiم كەلمەدi. «ناتيجەسi» بەلگiلi. ءسويتىپ مەن الدىمەن ساياساتتىڭ، كەيiن ءوز كوكiرەگiمنiڭ قۇربانى بولدىم... مەن بۇنى قازiرگi جاستارعا ساباق بولسىن، ولار بiزدiڭ ورنى تولماس قاتەلiگiمiزدi قايتالاماسىن دەپ ادەيi ايتىپ وتىرمىن.

— سiزدەردiڭ كەزدەرiڭiزدەگi بوكسقا ادەمi تەحنيكا، سۇلۋ تاكتيكا ءتان ەدi. ودان ونەردiڭ ەلەمەنتتەرi دە بايقالىپ تۇراتىن. قازiرگi بوكس توبەلەسكە كوبiرەك ۇقسايدى. مۇنداي بوكس سiزگە ۇناي ما؟

— ءيا، بiزدiڭ زامانداستارىمىزدىڭ ءبارi ءوز كەزiمiزدەگi بوكستى اڭسايدى. بۇگiنگi بوكستىڭ قارابايىر توبەلەسكە ۇقساپ كەتكەنi دە راس. سەبەبi, بۇگiنگi بوكستا تاكتيكا، الداۋ، ءتۇرلi مانەۆرلار جوق. كوزدەيتiنi بiر عانا ماقسات — كوبiرەك سوققى دارىتۋ. مەن بۇل جايىندا كەرەمەت ازامات جiگiتiمiز، افينى وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى ءارi ەڭ شەبەر بوكسشىعا بەرiلەتiن ۋولل باركەر كۋبوگىن جەڭiپ العان باقتيار ارتاەۆقا دا ايتتىم. جاتتىقتىرۋشىعا بايلانىستى عوي ءبارi.

— مۇمكiن، بوكستىڭ دامۋ ءۇردiسi, سونىڭ iشiندە ۇپايدى ەسەپتەۋگە كومپيۋتەردiڭ جەگiلۋi كiنالi شىعار بۇعان؟

— ونىڭ دا ءرول وينايتىنى راس. دەگەنمەن، بiز، رەسپۋبليكالىق بوكس فەدەراتسياسىنا جاڭادان كەلiپ جاتقان باسشىلىق، ۆيتسە-پرەزيدەنت رەتiندە مەنiڭ ءوزiم دە بوكسشىلارىمىزدىڭ تاكتيكالىق، تەحنيكالىق شەبەرلiكتەرiن بايىتۋعا، جان-جاقتى دامىتۋعا بار كۇشiمiزدi سالاتىن بولامىز. سپورت تا ءومiردiڭ بiر سالاسى بولعاندىقتان، وندا دا اقشا ارقىلى جەڭiسكە جەتۋ، تورەشiلەردi, باسقالاردى ساتىپ الۋ دەگەن سياقتى كەلەڭسiز كورiنiستەر ورىن الىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. ءومiر عوي. بiز سوندىقتان جiگiتتەردiڭ ويىنىنىڭ ساپاسىنا باسا نازار اۋداراتىن بولامىز. بiزگە تەك ساپا كەرەك! جiگiتتەرiمiز بارلىق جاعىنان وزگەلەردەن موينى وزىپ تۇرسا ەشكiم دە ولارعا قارسى ەشنارسە iستەي المايدى.

— «قازمۇنايگازدىڭ» پرەزيدەنتi ۇزاقباي قارابالين بۇرىنعىشا بوكس فەدەراتسياسىن باسقاراتىن بولادى، سiزدەر ول كiسiنiڭ ورىنباسارىسىزدار؟

— ءيا. ۇلتتىق كومپانيا بۇرىنعىشا بوكس سپورتىنا جاناشىرلىق كورسەتە بەرەدi.

— سiز بەس-التى جىل بويى ەڭ بيiك دەڭگەيدەن بiر ەلi تومەن تۇسپەي ونەر كورسەتتiڭiز. بۇگiنگi iزباسارلارىڭىز وسى دەڭگەيدi ۇستاپ قالا الماي ءجۇر. ەردوس جاڭابەرگەنوۆ بولسىن، باقتيار ارتاەۆ بولسىن، بارiنە تۇراقتىلىق جەتپەيدi. بiر جارىستى جەڭسە، كەلەسi جارىستا جەڭiلiپ قالادى. سiزدiڭشە مۇنىڭ سىرى نەدە؟

— بوكس فەدەراتسياسىنا جاڭادان كەلiپ جاتقان مەنiڭ مۇنىڭ سىرى ءدال مىنادا دەپ بiردەن كەسiپ ايتۋىم قيىن. دەگەنمەن، دايىندىق تسيكلi رەتتەۋدi, تۇزەتۋدi كەرەك ەتە مە دەپ ويلايمىن. باقتيارعا كەلەتiن بولساق، ءتورت جىلدىق وليمپيادالىق تسيكل — كوپ ەڭبەكتi, كوپ كۇشتi, جان-جۇيەنiڭ ەرەكشە جۇمىلۋىن قاجەت ەتەتiن اۋىر جۇمىس. كەز كەلگەن سپورتشىنىڭ ەكiنشi وليمپيادالىق تسيكلدا دا ءدال سونداي بيiككە جەتە الۋ-جەتە الماۋى نەعايبىل نارسە، وعان ءجۇز پايىز كەپiلدiك بەرۋگە بولمايدى. ونىڭ قانشالىقتى اۋىر جۇمىس ەكەنiن ءوزi سپورتشى بولىپ، چەمپيوندىق اتاققا تالاسىپ، تولىق تسيكلدi باسىنان وتكەرگەن ادام عانا ءتۇسiنiپ، باعامداي الادى. سوندىقتان مەن كەزiندە گەننادي گولوۆكين افينى وليمپياداسىنان كۇمiس جۇلدەگەر بولىپ كەلiسiمەن «بۇل جiگiتتiڭ وبالىنا قالمايىق، ەلiمiزگە مەدال الىپ بەردi, اتاق الىپ بەردi, ەڭبەگiن ەسكەرەيiك تە تەزiرەك كاسiپقوي بوكسقا جiبەرۋ كەرەك ونى» دەگەن بولاتىنمىن. باقتيار باركەر كۋبوگىن ۇتقاننان كەيiن ونىڭ دا كاسiپقوي بوكسقا اۋىسىپ كەتكەنiن دۇرىس كوردiم.

— سول ابىروي-اتاقپەن اۋىسسا گونورارى دا كوبiرەك بولاتىنى بار عوي تاعى دا؟

— ءيا، ول دا بار.

— سiز سپورتشىنىڭ ەكi بiردەي وليمپيادالىق تسيكلدi تابىستى اياقتاۋى قيىن شارۋا دەيسiز. ال، كۋبالىقتار ەكi-ءۇش وليمپيادالىق تسيكلدە دە سىر بەرمەي چەمپيون اتانىپ جاتادى عوي. بۇعان نە دەيسiز؟

— ونىڭ سەبەبi كۋبانىڭ ساياسي جۇيەسiندە جاتىر. سەكسەنiنشi جىلدارى اقش-تا وتكەن بiر جارىستان سوڭ ماعان امەريكالىقتار كەلدi. «سiز وسى سالماقتاعى ەڭ مىقتى اۋەسقوي بوكسشىسىز، كاسiپقوي بوكستاعى ەڭ كۇشتi — رەينارد. وسى ەكەۋiڭiزدiڭ اراڭىزدا كوممەرتسيالىق بiر كەزدەسۋ ۇيىمداستىرايىق، شىن مانiندە كiم كۇشتi ەكەنiن بۇكiل الەم ءوز كوزiمەن كورسiن، گونورارىنا پالەنباي مىڭ دوللار الاسىز» دەگەن ۇسىنىس جاسادى. ارينە، ولار بۇنى اقشا تابۋ ءۇشiن، ءوز iستەرiن جارنامالاۋ ءۇشiن جاساپ وتىرعانى تۇسiنiكتi. دەگەنمەن، ۇسىنىس ورىسشا ايتقاندا «زامانچيۆىي» ەدi. بiز، جاتتىقتىرۋشىم يۋري اندرەەۆيچ تسحاي ەكەۋمiز ماسكەۋگە كەلگەن سوڭ ۇسىنىس جايىن باسشىلارىمىزعا باياندادىق. ءسويتiپ ەدiك، «تاعى دا وسىنداي بiر ۇسىنىس جايىن ءسوز ەتسەڭiزدەر، شەتەلگە شىعۋدى ۇمىتا بەرiڭiزدەر» دەگەن جاۋاپ ەستiدiك... يدەولوگيا ول كەزدە سونداي ەدi عوي. مiنە، كۋبادا ءالi كۇنگە دەيiن وسى جۇيە ساقتالىپ قالعان.

قازاقتا مۇحتارحان ەكەۋ ەمەس

— ءماجiلiس قابىرعاسىندا ءجۇرiپ تەمەكi تۋرالى زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا مۇرىندىق بولدىڭىز. ەكi رەت قاتارىنان ءماجiلiس دەپۋتاتى رەتiندە بيلiكتiڭ وسى سالاسىنداعى ءوز جۇمىسىڭىزعا كوڭiلiڭiز قانشالىقتى تولىپ، قانشالىقتى تولماي جاتىر؟

— تەمەكi تۋرالى زاڭ قابىلداۋعا باستاماشى بولعانىم راس. جالپى، قورداي، شۋ، مويىنقۇم اۋداندارىن قامتىعان سايلاۋ وكرۋگiنەن سايلانعان دەپۋتات رەتiندە مەنiڭ ارمانىم — مۇعالiمدەر مەن دارiگەرلەردiڭ جالاقىسىن كوتەرۋ. بۇل سالالاردا شەشiلمەي جاتقان ماسەلە وتە كوپ. مۇعالiمدەر تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيiن مەكتەپتە جۇرەدi. ەڭ باستىسى، ولار پەداگوگ. بiزدiڭ بولاشاعىمىز، بالالارىمىز قانداي بiلiم الىپ شىعادى، قانداي ازامات بولىپ وسەدi, ول وسى پەداگوگتارعا تiكەلەي بايلانىستى. مەن سوندىقتان ولارمەن دەپۋتاتتىققا ۇمiتكەر ادام رەتiندە كەزدەسۋلەردە مۇعالiمدەر مەن دارiگەرلەر تۋرالى زاڭ قابىلداۋعا اتسالىسامىن دەپ ۋادە بەرگەنمiن. جاتتىقتىرۋشىلار دەگەنiمiز دە پەداگوگ، ۇستاز. اۋىلداعى دارiگەرلەردiڭ جاعدايى جوق ەكەنiن ءبارiمiز بiلەمiز. «وتباسىلىق دارiگەر» دەپ جاتىرمىز، ونىڭ ساپاسى قانداي بولادى؟ بۇل ەكi ماسەلەنi بiر كۇندە بiر ءوزiم شەشiپ تاستاي المايمىن، بiراق، ۋادەمدi ورىنداۋعا، ولاردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا بار كۇشiمدi سالامىن.

— سپورتشى، ونىڭ iشiندە بوكسشىنىڭ ارەناداعى عۇمىرى قىسقا. ارى بارسا وتىزعا دەيiن عانا ونەر كورسەتەدi. سودان كەيiن ولاردىڭ كوبiسi ومiردەن ءوز ورنىن تابا الماي، سەرگەلدەڭگە ءتۇسiپ جاتادى. ەڭ اقىرى رەكەت، بانديت بولۋعا دەيiن بارادى. ويتكەنi, سپورتتا ءجۇرiپ ولار شىنىن ايتقاندا تولىققاندى بiلiم، ماماندىق الا المايدى. سپورت جايلى زاڭ بولعانىمەن سپورتشىلاردىڭ قورعالۋىن، ۇلكەن ومiرگە بەيiمدەلۋiن ءالi جولعا قويا الماي كەلە جاتىرمىز...

— سiز ايتىپ وتىرعان جاعداي، اسiرەسە، كەڭەس وكiمەتi كەزiندە كوپ ورىن العان ەدi. وعان مىسال كەلتiرۋ ءۇشiن الىسقا بارۋدىڭ قاجەتi جوق، لەمەشەۆ، ميروشنيچەنكو سەكiلدi كوپتەگەن اتاقتى ەسiمدەردi ەسكە تۇسiرسەك جەتiپ جاتىر. كەزiندە قازاقستاندا كاسiپقوي بوكسشىلاردىڭ فەدەراتسياسىن قۇرعانداعى ماقساتىمىزدىڭ ءوزi كەشەگi ەلiمiزگە اتاق-داڭق اكەلگەن، ەڭبەگi سiڭگەن، جاستىق ءومiرiن، كۇش-قايراتىن اياماعان جiگiتتەردi اۋەسقوي بوكستان كەتكەن سوڭ دالادا قالۋدان، قولىنان كەلەتiن باسقا ماماندىعى، ونەرi بولماعان سوڭ جاڭاعى سiز ايتقانداي رەكەتير، بانديت بولىپ كەتۋدەن امان ساقتاپ قالۋ، ولار ءوزiنiڭ ونەرiمەن، ادال ەڭبەگiمەن وتباسىن اسىراسىن دەگەن ماقسات ەدi. مەن وسى ماسەلەنi كوتەرiپ، سەرگەي تەرەششەنكونىڭ الدىنا باردىم. ناتيجەسiندە كاسiپقوي بوكس فەدەراتسياسىن قۇرۋ جايلى ۇكiمەتتiڭ ارنايى قاۋلىسى شىقتى. كەيiن ايبا كونگرەسiنە ۆەنەسۋەلاعا بارعانىمدا، ونىڭ پرەزيدەنتi ماعان «سiزدەرگە راحمەت، مەملەكەتiڭiزدiڭ باسشىسىنا، ۇكiمەتكە راحمەت، وسىنداي ارنايى قاۋلى شىعارىپسىزدار. بۇل بوكس تاريحىندا بiرiنشi رەت بولىپ وتىرعان جاعداي. بiز سiزدەردiڭ بۇل ۇلگiلەرiڭiز جايلى بارلىق ءوزiمiز بارعان ەلدەردiڭ باسشىلارىنا ايتىپ ءجۇرمiز» دەدi.

سپورتشىلارعا دەگەن قۇرمەتكە كەلسەك، وسى بۇگiن اقتىق ايقاستار ءوتiپ جاتقان مەنiڭ تۋرنيرiمدە مۇحتارحان دiلدابەكوۆتi سىي-سياپاتپەن شىعارىپ سالاتىن بولىپ كەلiسكەنبiز. ال، مەن كەلگەلi بەرi قاراپ ءجۇرمiن، ەشقانداي دايىندىق جوق... بiز، شىنىن ايتۋ كەرەك، ءوزiمiز وڭبايمىز. ارقادان قاعىپ، «راحمەت، باۋىرىم» دەي سالامىز. ولاي بولمايدى! ەرلەردiڭ ەڭبەگiن ەرەكشە ەلەپ، ەسكەرiپ، ۇلكەن قۇرمەتپەن، قادiرلەپ، قاستەرلەپ، بۇكiل ەلiمiز تەلەديداردان كورiپ، بiر ەمەس بiرنەشە رەت كورەتiندەي ەتiپ، گازەتتەردiڭ بارiنەن وقيتىنداي ەتiپ شىعارىپ سالساق قانداي ورىندى بولار ەدi! قازاقتا مۇحتارحان ەكەۋ ەمەس قوي. باتىر ۇلىنا جوندەپ راحمەت ايتۋعا جاراماعان ەلگە نە ايتۋعا بولادى؟ قازاقتىڭ شەتەلدە ابىرويىنىڭ اسقاقتاۋىنا سپورت شەنەۋنiكتەرi ەمەس، وسى مۇحتارحاندار ۇلەس قوستى ەمەس پە؟! سول مۇحتارحاننىڭ بۇگiن كەرەك بولماي قالعانى ما؟

— سiزدi, سەرiك قوناقباەۆتى، قازاق بالالارىن بوكسقا عاشىق قىلعان قوناقباەۆتى قالاي شىعارىپ سالدى، ايتىڭىزشى؟

— ول كەزدە جاڭاعى ايتىلعان كەڭەستiك جۇيە ەدi عوي، اتىمىز قازاق بولعان سوڭ ارامىزدا كورە المايتىن ادامدار دا تابىلعان شىعار، مەن وعان رەنجiمەيمiن...

— جاس بوكسشىلاردىڭ جارىسقا، وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا بارۋى — بۇگiندە اقىرەت نارسە. بiرiنشi نومiردەگiلەردiڭ وزiنە زورعا دەگەندە اقشا تابىلادى، ال، ودان كەيiنگi نومiردەگiلەر ءوز قاراجاتىنا بارۋعا ءماجبۇر. وعان جۇرتتىڭ ءبارiنiڭ بiردەي قالتاسى كوتەرە بەرمەيدi. سونىڭ سالدارىنان كوپتەگەن تالانتتى جاستار ءجوندi دايىندىقتان وتە المايدى، جارىس كورمەگەن سپورتشى ءوسۋشi مە ەدi?!

— بۇنىڭ ءبارiن ەندi شامامىزدىڭ كەلگەنiنشە جولعا قويۋعا تىرىسىپ كورەمiز.

— سiزدەر جۇمىستى جاڭاشا ۇيىمداستىرامىز دەگەن نيەتتەسiزدەر. ول قالاي كورiنiس تاپپاق؟

— بiز بوكس فەدەراتسياسىنىڭ وبلىستىق بولiمشەلەرiنە باسشىلاردى بالامالى تۇردە، جاڭادان سايلاپ شىعامىز. ۇمiتكەردiڭ ارقايسىسى ءوزiنiڭ باعدارلاماسىمەن، باعدارلاماسىمەن عانا ەمەس، ونى قالاي جۇزەگە اسىرۋ تەتiكتەرiن قوسا كورسەتكەن بيزنەس-جوبا سەكiلدi جوسپارىمەن جۇرتتى الدىن-الا، بiر اي بۇرىن تانىستىرسىن. سوندا جارتى جىل بوكسشى بولعانىن بۇلداپ باسشىلىققا جارتى جولدان جابىسا كەتەتiن پىسىقايلاردان ارىلاتىن بولامىز. «تەلەفوندىق قۇقىق» اتالىپ كەتكەن بۇل جاعداي جاسىراتىنى جوق، اسiرەسە، وڭتۇستiكتە بۇرىن كوپ ورىن الىپ كەلدi. مەن شىمكەنتتiڭ جiگiتتەرiنە بۇل جونiندە اشىق ايتتىم. «وزدەرiڭ وكiنبەيتiندەي بولىپ، جۇمىس iستەيتiن جiگiتتi iشتەرiڭنەن ءادiل سايلاپ الىڭدار دا، كەيiن بiزگە وكپەلەپ كەلمەڭدەر!»

— قازاقستاننىڭ ءوز iشكi جارىسىندا دا تورەشiلەردiڭ ءادiل قازىلىق جاسامايتىندىعى، سىرتقى جارىستاردا بiزدiڭ سپورتشىلارعا دەگەن ادiلەتسiزدiكتiڭ بەلەڭ الىپ بارا جاتقاندىعى باسپاسوزدە كوپ اڭگiمە بولىپ ءجۇر. ايبا باسشىلىعىنداعى بiزدiڭ وكiلiمiز كەتiپ، ونىڭ ورنىنا كورشi ەلدiڭ وكiلi, جۋرناليستەر جازعانداي قىلمىستىق الەمنiڭ وكiلi كەلدi. كەشەگi ازيا ويىندارىندا بiز اسiرەسە، «ءوز اعام» دەپ اسپەتتەيتiن سول ۇلتتىڭ وكiلدەرiمەن كەزدەسۋدە تورەشiلەر كوپە-كورiنەۋ ولارعا بۇرعانى كورiنiپ تۇردى. بۇل جاعدايدى رەتتەۋدiڭ جولى قانداي؟

— تورەشiلەردiڭ ءادiل بولماۋى — بiزدiڭ ءوزiمiزدiڭ جۇمىستى كاسiپتiك، ادال، ءادiل جۇيەگە قويا الماۋىمىزدىڭ، تاباندىلىق كورسەتە الماۋىمىزدىڭ كەسiرi. مىسالى، جاقىندا مەنiڭ وزiمە ۇلكەن قىزمەتتەگi بiر كiسi تەلەفون شالادى. «اينالايىن، سەرiكجان، پالەنشە دەگەن بالا مەنiڭ اناۋىم ەدi, سول چەمپيوندىققا iلiنiپ كەتسە دەپ ەدiك، سوعان سەپتiگiڭ تيسە» دەيدi. مەن: «اعا، مەنi ەشكiم تەلەفونمەن چەمپيون ەتكەن جوق، مەن دە ونداي iسپەن اينالىسپايمىن» دەدiم... مۇنىڭ ءبارi اينالىپ كەلگەندە بiزدiڭ باسشىلارىمىزدىڭ ماماندار دايىنداۋ iسiمەن، iزباسارلار دايىنداۋ iسiمەن جۇيەلi تۇردە شۇعىلدانىپ كەلمەگەنiنiڭ سالدارى. بەكەت ماحمۇتوۆ اعامىز ايبا-دا بiراز جىل جۇمىس iستەدi. بەكەڭ جۇمىس iستەگەن جىلدارى ايبا-عا قاي قازاقتى تارتىپتى؟ تارتسا قازاقتار سول بەدەلدi ۇيىمدا جۇرمەيتiن بە ەدi?! وزبەك ۇلتىنىڭ وكiلدەرi قازiردiڭ وزiندە ايبا-دا از ەمەس. ال، جاڭاعىداي «قىلمىس الەمiنiڭ وكiلi» دەگەن ءسوزدi بiز عافۋر احمەتۇلىنا ايتا المايمىز. بۇگiنگi ناقتى ومiرمەن ساناسىپ، ول كiسiمەن تiل تابىسىپ جۇمىس iستەۋگە تىرىسامىز. ول دا ءوزiمiز سەكiلدi بوكستان شىققان ازامات. كەزiندە جارىستارعا قاتار بارىپ جۇرگەنبiز. بوكستىڭ بولاشاعى جايلى اڭگiمەلەسiپ تە جاتىرمىز. مىسالى، بوكستان بiزدiڭ پرەزيدەنتiمiزدiڭ كۋبوگىن حالىقارالىق بiرiنشi ساناتتاعى جارىستار قاتارىنا قوسۋعا ول كiسiنiڭ ۋادەسiن الدىق. جانە ول كiسi ۋادەسiندە تۇردى.

— ون بەس جىلدان بەرi ۇزدiكسiز ءوتiپ كەلە جاتقان سەرiك قوناقباەۆ اتىنداعى تۋرنيردiڭ ساۋلەتتi سپورت سارايىندا ەمەس، ينستيتۋتتىڭ جاتتىعۋ زالىندا ءوتiپ جاتقانى سiزدiڭ جانىڭىزعا باتپاي ما؟

— ءيا، تۋرنير ءداستۇرلi تۋرنيرگە اينالعان. كوپتەگەن قازاق بوكسىنىڭ جۇلدىزدارى، ونىڭ iشiندە مارقۇم بەكزات ساتتارحانوۆ تا، باقتيار ارتاەۆ تا ۇلكەن جەڭiسكە العاشقى قادامىن وسى تۋرنيردەن باستاپ ەدi. ۋكراينالىق، رەسەيلiك دوستارىم «بiز بۇل تۋرنيرگە كەلەردە كۋبالىقتارمەن كەزدەسەتiندەي بولىپ جۇرەكسiنiپ كەلەمiز» دەيدi. «نە دەگەن بايلىق، نە دەگەن بوكس، بiزدە مۇنداي تالانتتار جوق» دەيدi. جانە ولار جارىستىڭ وسىنداي زالدىڭ iشiندە ءوتiپ جاتقانىنا دا تاڭ قالىپ، تۇسiنە الماي ءجۇر. «مۇمكiن، تۋرنيردi سپورت زالدىڭ iشiنە قۋىپ تىعۋ بiر كورە المايتىن ادامداردىڭ iسi شىعار» دەيدi. «ول جاعىندا سiزدەردiڭ جۇمىستارىڭىز بولماسىن» دەدiم... بiراق، شىنىمدى ايتايىن، كوڭiلiم قاتتى قالدى. بiر تۋىسقانىم «سەكە، سەنiڭ اتىڭداعى تۋرنير ءوتiپ جاتقانىن مۇلدەم كەزدەيسوق بiلiپ قالدىم» دەپ وتىر.

— دۇرىس ايتاcىز، ەشقانداي حابارلاندىرۋ، جارناما بولعان جوق. بۋكلەتتەر جاسالىپ تاراتىلعان جوق.

— كiم كiنالi بۇعان، مەن ونى iزدەپ، اۋرە بولىپ جاتپايمىن. ايتسە دە، تۋرنيردi شىمكەنتتە وتكiزگەندi توقتاتامىز-اۋ دەيمiن.

— بiر-ەكi باسشىعا وكپەلەپ، سولاي ەتكەنiڭiز ءجون بولا ما؟

— جو-جوق، بiز ونى بىلاي iستەيمiز، بيىل الماتىدا، كەلەسi جىلى استانادا، ءۇشiنشi جىلى اتىراۋدا دەگەندەي. قاي iستi قولعا الساق تا ەڭ بيiك دەڭگەيدە جاساعانىمىز دۇرىس قوي، بۇنى دا سولاي ەتەتiن بولامىز. ادەتتە، جاسىراتىنى جوق، بiز كەشكi داستارحانعا بارىمىزدى ءۇيiپ-توگەمiز. جوق، بiز اقشانى الدىمەن جارىسقا جاراتۋىمىز قاجەت. قاراڭىزدارشى، كiشكەنتاي بالالارىن ەرتiپ كەلگەن قانشا اتا-انا تۇرەگەپ تۇر. ولار سول ۇلىم باقتيار ارتاەۆتى كورسiن، كەلەشەكتە سونداي بولسىن دەپ كەلەدi عوي. تۋرنير ماعان كەرەك ەمەس. مەنiڭ ءوز باسىما جەتەرلiك اتاق-داڭقىم، ابىروي-اقشام بار، تۋرنير بولاشاق جاستار ءۇشiن كەرەك. ايتپەسە سپورت سارايىن جالعا العانىمىز ءۇشiن 300 مىڭ تەڭگە ۋاقتىلى اۋدارىلعان ەدi. مۇز ايدىنىن جاڭا جىلعا دەيiن بiتiرۋiمiز كەرەك دەگەن سىلتاۋ ايتىلىپتى. بiر اپتا سونشالىقتى ءرول ويناي قويار ما ەدi?..

بiزدi جەتكiزگەن — اسىل اعالاردىڭ ايالى الاقانى

— جاستار اراسىنداعى كسرو چەمپيوناتىن ۇتقاننان كەيiن ماسكەۋ سiزدi ەرەسەكتەر اراسىنداعى وقۋ-جاتتىعۋ جيىنىنا شاقىرىپتى. ماقساتى سiزدi ەرەسەكتەرگە ساباتىپ، «سىندىرىپ تاستاۋ» بولعان كورiنەدi. وسىنى جەتە تۇسiنگەن جامبىل وبكومىنىڭ سول كەزدەگi بiرiنشi حاتشىسى بەكتۇرعانوۆ سiزدi ماسكەۋدiڭ كوزiنەن ەكi جىل تاسا ۇستاپتى دەيدi. وسى ءسوز قانشالىقتى راس؟

— مەن ول كەزدە بالامىن عوي، مۇمكiن سولاي بولسا بولعان دا شىعار، ونى ءدال ايتا المايمىن. بiراق بەكتۇرعانوۆ اعايدىڭ ماعان شىن قامقور، جاناشىر ادام بولعانى راس.

— ال، قوناەۆ اتامىزبەن ارالاسا الدىڭىز با؟

— 1981 جىلى ما ەكەن، 1982 جىلى ما ەكەن، كۇزدiڭ كۇنi, مەن بiر جارىستان كەلiپ ەدiم، كەشكە تامان قوڭىراۋ شالىندى: «سەنi ديماش احمەتۇلى قوناەۆ كورگiسi كەلەدi, ەرتەڭ قابىلدايدى». ول كiسi مەنi الماتىداعى ءوزiنiڭ رەزيدەنتسياسىندا قابىلدادى. مەنi ورتالىق كوميتەتتiڭ iس باسقارۋشىسى ستاتەنين گۇلمەن، كونفەتتەرمەن كۇتiپ الىپ، ءوزi ەرتiپ باردى. مەنi كورگەن بويدا ديمەكەڭ داۋىستاپ: «زۋحرا، بول تەز، ناش ليۋبيمچيك پريشەل!» دەپ الدىمنان شىعىپ، بەتiمنەن ءسۇيiپ قارسى الدى. بiر ساعاتتاي ۋاقىت ستاتەنين ۇشەۋمiز ءشاي iشiپ، وتە بiر جاقسى اڭگiمە-دۇكەن قۇرىپ وتىردىق. تاڭ قالعانىم، قوناەۆ مەنiڭ اكەمنiڭ ومiردەن ەرتە كەتكەنiن، انامنىڭ قاي جەردە، اعامنىڭ قاي جەردە جۇمىس iستەيتiنiن، ءبارi-ءبارi جايلى ەگجەي-تەگجەيلi بiلەدi ەكەن. قوشتاساردا تاعى دا بەتiمنەن ءسۇيiپ «سەرiك، نە سۇرايسىڭ؟» دەدi. مەن «ديماش اعا، سiزبەن وسىلاي وتىرعانىم مەن ءۇشiن ۇلكەن باقىت، ماعان ەشنارسەنiڭ كەرەگi جوق!» دەدiم. سول كەزدە ستاتەنين «ديماش احمەتوۆيچ، سەرiكتiڭ ماشيناسى جوق ەكەن» دەپ قالدى. ول تۋرالى ستاتەنين جولدا كەلە جاتىپ مەنەن سۇراپ بiلiپ العان ەدi. ماسكەۋ وليمپياداسىنان كەيiن العان «گاز-24» اۆتوكولiگiم ساتسiزدەۋ بولىپ كەزدەستi مە، ايتەۋiر كوپ بۇزىلا بەردi. ونىڭ ۇستiنە اكەمiزدiڭ باسىن قارايتقىمىز كەلدi دە، ماشينانى ساتىپ، قاراجاتىن سوعان جۇمساعان بولاتىنبىز. مەن ونىڭ ءبارiن ستاتەنينگە بولسا دا تاپتiشتەپ ايتقان جوقپىن عوي، «ساتىپ جiبەردiم» دەپ قويا سالعانمىن. ديمەكەڭ: «كاك ەتو تاك نەتۋ؟! مى جە داۆالي!» دەدi. سوسىن iلە-شالا ماعان بۇرىلدى، سەبەبiن سۇراپ جاتپادى: «كاكۋيۋ حوچەش، بولشۋيۋ يلي مالۋيۋ؟» مەن كۇلiپ «جەلاتەلنو، بولشۋيۋ» دەدiم... ديمەكەڭ ەندi ستاتەنينگە قارادى: «كۇنi ەرتەڭ شەشiم شىعارىپ بەرiڭدەر!» «باسقا قانداي ءوتiنiش؟» «جو-جوق، ديماش اعا، ەشنارسە كەرەك ەمەس!»

ال، ودان بۇرىن، بiز ماسكەۋ وليمپياداسىنا دايىندىق كەزiندە كيەۆتە وليمپياداشىلاردىڭ جاڭادان اشىلعان بازاسىندا جاتتىعىپ جاتقانبىز. بiر كۇنi جاتتىعۋ ۇستiنە ۋكراينا كومپارتياسىنىڭ بiرiنشi حاتشىسى شەربيتسكي كەلدi. كاپيتانىمىز ۆيكتور ساۆچەنكو 48 كەلiدەگiدەن باستاپ قۇراماداعى ءبارiمiزدi تانىستىرىپ جاتىر. كەزەك ماعان كەلگەندە شەربيتسكي: «و، سەريك كاناكباەۆ، منە ديماش احمەتوۆيچ پرو تەبيا ۆسە ۆرەميا گوۆوريت، ي مى ۆسە زا تەبيا بولەەم» دەدi... شەربيتسكي قاراپايىم ادام ەكەن، تەر ساسىپ تۇرعان بiزدەرمەن اسىقپاي اڭگiمەلەستi. كەتەرiندە «نە جەتپەي جاتىر؟» دەپ سۇرادى. ساۆچەنكو «بiز سالماق قۋامىز، بiزگە قارا ۋىلدىرىق كەرەك!» دەپ سالماسى بار ما؟! شەربيتسكي نەگە ناق سول ۋىلدىرىق كەرەك ەكەنiن تۇسiنبەي قالدى. ساۆچەنكو «تاماق iشپەيمiز، سۋ iشپەيمiز، ەنەرگيا بەرەتiن تاماق كەرەك» دەپ ءتۇسiندiرiپ جاتىر. «20 كەلi جەتە مە؟» «جەتەدi, جەتەدi!» شەربيتسكي قاسىنداعىلارعا قارادى: «ەرتەڭ اكەلiپ بەرiڭدەر!» سودان كۇنiنە ءۇش مەزگiل تويعانىمىزشا ۋىلدىرىق جەيتiن بولدىق... بiز ۋىلدىرىقتان سولاي شىققانبىز.

— ءبارiڭiز ەكiنشi ۆەرەششاگينگە اينالعان ەكەنسiزدەر عوي... كۋبالىقتار سەكiلدi اۋەسقوي بوكستا ۇزاعىراق جىل ءجۇرiپ، 1988 جىلعى وليمپياداعا بارۋعا تىرىسىپ، 1980 جىلى قولدان سۋسىپ كەتكەن التىن مەدالدi يەلەنۋگە ارەكەت جاساپ كورمەدiڭiز بە؟

— مەن 1980 جىلداردىڭ ورتاسىندا سارى اۋرۋ، گەپاتيتتiڭ «ۆ» تۇرiمەن اۋىرىپ قالدىم. سودان ءسال كوبiرەك سالماق قۋسام بولدى، باۋىرىما كۇش تۇسە باستادى. سوسىن امالسىز، دەنساۋلىق كەرەك، ۇلكەن سپورتپەن قوشتاسۋعا تۋرا كەلدi عوي.

— بالالارىن بوكسقا بەرگiسi كەلەتiن اتا-انا ولار جاراقات الىپ قالادى، ءومiر بويى باس اۋرۋعا ۇشىرايدى دەپ قاۋiپتەنەدi. سiز بۇعان نە جاۋاپ ايتار ەدiڭiز؟

— ماعان قاراڭىزدارشى، مەن جاراقات العان ادامعا ۇقسايمىن با؟

— سiز ءومiرi ەشكiمنiڭ سوققىسىن دەنەڭiزگە دارىتقان جوقسىز عوي!

— ستاتيستيكانىڭ مالiمەتتەرi بويىنشا بوكس دەنساۋلىققا قاۋiپ-قاتەرلiلiگi جونiنەن سپورت تۇرلەرiنiڭ اراسىندا 52-ورىندا ەكەن.

— سiز كاسiپقوي بوكس فەدەراتسياسىن باسقارىپ ءجۇردiڭiز، اۋەسقوي بوكس فەدەراتسياسىنا ەندi كەلدiڭiز. «ەرتەرەك كەلۋiم كەرەك ەدi» دەگەندەي كiشكەنە بiر وكiنiش جوق پا؟

— جوق. ويتكەنi, مەن وسى جولدىڭ بارiنەن ءوتۋiم كەرەك بولدى-اۋ دەيمiن. ۇلكەن ومiرلiك تاجiريبە جينادىم. قازiرگi كۇندە مەنiڭ بوكسقا دەگەن كوزقاراسىم باسقاشا.

— بۇگiنگi سۇحباتتىڭ سوڭعى سۇراعى. فۋتبولدى ويلاپ تاپقان — اعىلشىندار. بiراق، ول برازيليالىقتاردىڭ ۇلتتىق ويىنىنا اينالىپ كەتتi. بوكستى دا ويلاپ تاپقان — اعىلشىندار. بiراق، ول قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىنىنا اينالدى. قالاي ويلايسىز، بiز دە قاشان فۋتبولداعى برازيليالىقتار سەكiلدi بارلىق جارىستا تەك قانا بiرiنشi ورىننان باسقانى قاناعات تۇتپايتىن بولۋ ءۇشiن نە iستەۋiمiز كەرەك؟ جانە سول دەڭگەيگە قازiر قانشالىقتى جاقىن تۇرمىز؟ ءار سالماق كاتەگورياسىندا كۇشتەرi تەڭ كەمi ەكi-ءۇش بوكسشىمىز بار دەپ ايتا الامىز با؟

— مەن بiراز ۋاقىت بويى بوكسقا تەك سىرتتان قاراپ كەلدiم عوي. بiراق، ءدال قازiر ءار سالماقتا قورىقپاي الەم چەمپيوناتىنا الىپ بارۋعا بولاتىن بiرنەشە بوكسشىمىز بار دەپ ايتا المايمىن. قاراعاندىداعى وتكەن سوڭعى ەل چەمپيوناتىندا 4-5 جiگiت قانا كوڭiلiمنەن شىققانداي بولدى. بiرجان جاقىپ وتە قاتتى ۇنادى. سەرiك ساپيەۆ تە. ارتاەۆپەن تۇسكەن ەلەۋسiنوۆ. وسىنداي 4-5 جiگiت. بiز قازاقپىز عوي، اسiرەلەپ، اسىرا سويلەگەندi جاقسى كورەمiز. «بiز بارiنەن مىقتىمىز، كۋبالىقتاردىڭ وزiمەن تەرەزەمiز تەڭەسiپ قالدى، انانى دا، مىنانى دا ۇرامىز» دەپ جۇردiك. بiزدi ۇراتىندار دا، قاراڭىزدارشى، كوبەيiپ بارادى. ازيا ويىندارىندا وزبەكتەر تاعى وزىپ كەتتi. ايتىپ وتىرمىن عوي، الداعى ۋاقىتتا اتقارىلار جۇمىس ۇشان-تەڭiز. دەگەنمەن، قاجىماي-تالماي، ەشكiمگە وكپە ارتىپ بۇرتيماي، تەك ءوزiمiزدiڭ كۇشiمiزگە سەنiپ جۇمىس iستەسەك، الەمنiڭ الدىنا شىعاتىن ءساتiمiز كۇن ساناپ جاقىنداي تۇسەدi دەپ ويلايمىن.

— بiر سالماقتا كۇشi تەڭ ەكi بوكسشى بار. بiردە اناۋ، بiردە مىناۋ جەڭەدi. قۇراماعا كiمدi الۋ كەرەك؟ سوڭعى ءسوزدi كiم، قالاي ايتادى؟

— سوڭعى، شەشۋشi ءسوزدi سپاررينگ-ايقاس ايتادى. مىسالى، مەن ءالi ەۋروپا چەمپيونى بولىپ ۇلگەرمەگەن كەزiمدە، اقش قۇراماسىمەن جولداستىق كەزدەسۋ وتكiزۋ ءۇشiن كسرو قۇراماسى لاس-ۆەگاسقا باراتىن بولدى. مەنiڭ سالماعىمداعى لۆوۆ — الەم چەمپيونى! مەن سونى سپاررينگتە ايقىن باسىمدىقپەن ۇتتىم. جاتتىقتىرۋشىلار سوندا دا سەنبەي «ەركiن شايقاس» وتكiزدi. ول دەگەنiمiز — 6 راۋندتان تۇراتىن ايقاس. لۆوۆتى ەكi رەت نوكداۋنعا جiبەرiپ، تاعى مەن جەڭدiم دە لاس-ۆەگاسقا قۇرامانىڭ بiرiنشi ءنومiرi بولىپ باردىم. سوندىقتان سپاررينگ-شايقاس — ەڭ ءادiل باسەكە.

— قاتارىنان ەكi رەت پارلامەنت دەپۋتاتى بولدىڭىز. بوكس فەدەراتسياسىنا كەلiپ جاتىرسىز. كۋبالىق ساگاررا سەكiلدi سiزگە دە ەندiگi قالعان ءومiرiمدi تۇگەلiمەن قازاقتىڭ وسى ۇلتتىق ونەرiنە ارناسام دەگەن وي كەلگەن جوق پا؟

— جاتتىقتىرۋشى بولىپ پا؟

— جوعا، ول ءۇشiن جاتتىقتىرۋشى بولۋ مiندەت ەمەس قوي. ۇيىمداستىرۋشى رەتiندە بولسا دا.

— جوق، ونداي وي جوق مەندە. مەنiڭ باسقا دا جۇمىستارىم بار. بىلتىر ەكونوميكا سالاسىنان عىلىم كانديداتتىعىنا ديسسەرتاتسيا قورعادىم. سوندىقتان تەك بوكسپەن اينالىسامىن دەپ ايتا المايمىن.

— بiزدە ناق وسى نارسە، فاناتيزم جەتiسپەيدi. كوپ نارسەدە سونىڭ كەسiرiنەن ۇتىلىپ جاتىرمىز عوي...

— ول بىلاي ەندi. مەن جاتتىقتىرۋشى بولىپ iستەي المايمىن. ول ءۇشiن دە ەرەكشە تالانت، دارىن، شىدام كەرەك. ولار جوق مەندە. بiراق، بوكس ءۇشiن قولىمنان كەلگەنiنiڭ ءبارiن iستەيتiنiم، ەشنارسەدەن ايانبايتىنىم اقيقات!

— ارمان-ماقساتىڭىزعا جەتۋiڭiزگە بiز دە تiلەكتەسپiز!

سۇحباتتاسقاندار ومiرزاق اقجىگىت، اباي بالاجان

Abai.kz