اbai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ەلەكتروندى پوچتاسىنا دامير ابىشەۆ دەگەن ازاماتتان "لەنينگە نەگە ءوشپىز؟" دەگەن ماقالا كەلىپ ءتۇستى. اۆتور كەشەگى كوممۋنيستەر بيلىگى مەن سوۆەتتىك يدەولوگيانىڭ كوسەمى لەنيننىڭ جاقسىلىقتارىن جىپكە ءتىزىپتى. ءتىپتى، قازاقتىڭ تاۋەلسىز ەلگە اينالۋىنا لەنيننىڭ سەپتىگى ءتيدى دەگەن وي ايتقان. ءبىز اركىمنىڭ وي-پىكىرىنە قۇرمەتپەن قارايمىز. سول سەبەپتى دە، ماقالانى تولىعىمەن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون سانادىق. ونىڭ ۇستىنە قازىر "سوۆەتتىك ءومىر سالتىن" ساعىنىپ جۇرگەندەر لەنين مەن ءستاليننىڭ ەسىمىن ەل ەسىنە سالىپ، قوعامدىق پىكىرلەردىڭ تالقىسىنا سىنالاپ ەنگىزۋگە ەپ قىلىپ ءجۇر. وسى جانە باسقا دا جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، اۆتوردىڭ ماقالاسىن كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك. ەسكەرتۋ: بۇل ماقالادا ايتىلعان ويلار مەن پىكىرلەر Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇستانىمى بولىپ ەسەپتەلمەيدى. 

اbai.kz اقپاراتتىق پورتالى

جەكەلەگەن رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ۆ.ي.لەنيندى جامانداعان ماقالالار جارىق كورىپ تۇرادى. «پالەنشە» دەگەن قالادا لەنيننىڭ ەسكەرتكىشى ءالى تۇر، لەنين اتىنداعى كوشەلەر ءالى بار. ولار نەگە جويىلمايدى دەگەنگە سايادى. سوندا مۇنى جازىپ وتىرعان اۆتورلار پاتشالىق رەسەي زامانىن اڭساپ وتىر ما دەگەن ويعا كەلەسىڭ.

پاتشا زامانىندا قازاق كىم ەدى؟ قازاقتى ادام دەپ سانادى ما؟ قازاقتىڭ ول كەزدە نە نارسەگە قۇقى بولدى؟ حاندىعىن جويىپ، شۇرايلى جەرلەرىن تارتىپ الىپ، قارسى كەلگەندەرىن اتىپ-اسىپ، يتجەككەنگە ايداعان جوق پا ەدى؟ كازاك ورىستارىنىڭ قازاققا ىستەمەگەن قورلىعى جوق قوي. قىلىشتارىن قىستىرىپ، مىلتىقتارىن شوشايتىپ، ءۇش كازاك-ورىسى كەلە جاتىر دەگەندى ەستىگەن قازاق اۋىلدارى، زارەلەرى ۇشىپ، جاس قىز-كەلىنشەكتەرىن جاسىرىپ، بەتتەرىنە كۇيە جاعىپ، اۋرە-سارساڭعا تۇسپەيتىن بە ەدى. ويتكەنى ولار قىز-كەلىنشەكتەرىن  زورلاپ، ويلارىنا كەلگەنىن ىستەپ كەتەتىن. «ورىس كەلە جاتىر دەسە، ەمشەكتەگى بالا جىلاعانىن قويا قويادى» دەگەن ءسوز سول زاماندا شىققان جوق پا؟ ساكەن سەيفۋلليننىڭ «تار جول، تايعاق كەشۋىن» وقىپ كورىڭىز. 12 كازاك-ورىس ميليتسياسى قازاق اۋىلدارىنا شىعىپ، ءار ۇيگە كىرىپ، ەشقانداي سەبەپسىز اقشالارىن، مالدارىن تارتىپ الىپ، قارسى كەلگەندەرىن دۇرەنىڭ استىنا العان. كىتاپتا زورلىق-قورلىق كورگەندەردىڭ ۇزىن-سونار تىزىمدەرى كەلتىرىلەدى. ول بايعۇستار جابىرلەۋشىلەردىڭ ۇستەرىنەن ارىزدانۋعا دا قورىققان. اتى-ءجونىن ۇمىتتىم، ءبىر جازۋشى ءوز كىتابىندا اڭعا شىققان كازاكتاردىڭ دالادا شاۋىپ جۇرگەن قازاقتى اڭ سياقتى اتىپ الاتىنىن دا جازعان. بۇل ءۇشىن ولار ەشكىمنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرمەگەن. ءبىر دەرەكتەر بويىنشا، لەنيننىڭ قازان توڭكەرىسى الدىندا اق پاتشا جارلىعى بويىنشا قازاقتاردى زورلاپ شوقىندىرۋ باستالعان.

ءبىراز قازاق شوقىنىپ تا كەتكەن.

ال مىنا فاكتىگە نە ايتامىز؟ «دات» گازەتىنىڭ بيىلعى 31 تامىزداعى سانىندا قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ زاپاستاعى پولكوۆنيگى امانتاي كاكەننىڭ «قازاقتار قۇلدىققا ساتىلعان تاريحتى بىلەمىز بە؟» اتتى ماقالاسى جارىق كوردى. ماقالاعا قوسىمشا بەرىلگەن «دەرەك پەن دايەكتە» مىناداي فاكتىلەر كەلتىرىلەدى: «قازاق دالاسىن زەرتتەۋشى گ.ن. پوتانين ءبىر جازباسىندا: «ءسىبىر ورىس-كازاك جاساعى ىربىتكە قۇل ساتۋ ءۇشىن قازاق دالاسىنا ءجيى-ءجيى جورىق جاساپ تۇرعان. 1743 جىلى قارا-شادا ءجۇزباسى دوروحوۆتىڭ 280 ادامدىق قارۋلى وتريادى قازاق دالاسىنا شابۋىل جاساپ، 42 ەر ادامدى قۇلدىققا ساتۋ ءۇشىن تۇتقىنعا الىپ، 812 باس مال ايداپ كەتتى»،- دەيدى.

ەكىنشى دەرەك: «قازاق قىزدارىن ساتىپ الىپ كۇڭ رەتىندە ۇستاۋ 19 عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن جالعاسىپ كەلدى. ساۋداعا تۇسكەن قازاقتاردىڭ (1737 جىلعى دەرەك) قۇنى:

40 جاستاعى قازاق ايەلى — 12 سومعا، 30 جاستاعى جىگىت ايەلىمەن بىرگە — 1 ات، 1 قۇلىن جانە 16 سومعا، 16 جاستاعى بوزبالا — 12 سومعا، 20 جاستاعى جىگىت — 15 سومعا ساتىلعان.

سول زاماندا قۇر اتتىڭ قۇنى — 91,5 تيىن بولعان.

ءۇشىنشى دەرەك: 1808 جىلى شىققان پاتشا جارلىعى: «بارلىق ەرىكتى ورىس ازاماتتارى قىرعىز (قازاق) بالالارىن ايىرباستاۋعا، ساتۋعا مىناداي جاعدايدا رۇقسات بەرىلەدى. 1. جاسى 25-كە جەتسە، 2. ايىرباسشىلار مەن ساتىپ الۋشىلار بۇل جونىندە ورىنبور شەكارالىق كوميسسياسىنا مالىمدەسە، 3. ءاربىر ساتىپ الۋشى تۇتقىندى باسقا بىرەۋگە بەرۋگە ەرىكتى» دەلىنگەن.

سوندا دەيمىن-اۋ، لەنيندى جەك كورەتىندەر پاتشا زامانىن اڭساپ، قۇلدىقتا بولۋدى كوكسەپ ءجۇر مە؟ پاتشا قازاقتى ادام قاتارىندا ساناعان جوق قوي. اتام دەسە اتتى، اسام دەسە استى. قارسى كەلگەندەردى قىناداي قىردى. بۇل قورلىقتان، بۇل زورلىقتان تەك لەنين قۇتقارعان جوق پا؟ لەنيندى بۇگىنگى جيرينوۆسكي، ليمونوۆ سياقتى ورىس شوۆينيستەرى نە ءۇشىن جەك كورەدى؟ قازاققا، قازاق سياقتى شاعىن حالىقتارعا اۆتونوميا بەرگەنى ءۇشىن، ورىس جانە ورىس-كازاكتارىنىڭ ۇستەمدىگىن، قورلىق-زورلىعىن توقتاتقانى ءۇشىن، شاعىن حالىقتاردىڭ قۇقىعىن ورىسپەن تەڭەستىرگەنى ءۇشىن، قازاق زيالىلارىنىڭ ءۋاجىن مۇقيات ەسكەرىپ، قازاقتىڭ ۇلان-بايتاق جەرىن قايتارىپ بەرگەنى ءۇشىن، ورىستىڭ شوۆينيستىك جانە باسقا دا تەرىس پيعىلدارىن قاتتى سىناعانى ءۇشىن. بيىل مەملەكەتتىك دۋمادا جيرينوۆسكي لەنيننىڭ تومدارىنداعى ورىس حالقىنىڭ اتىنا ايتىلعان تەرىس پىكىرلەرىن ءتىزىپ تۇرىپ ايتىپ بەرگەن جوق پا؟

راسىندا دا لەنين ۇلىورىستىق ءشوۆينيزمدى قاتتى سىناعان ادام. ونىڭ بۇل ويى تومدارىندا انىق كورىنىس تاپقان. لەنين ورتالىقتىڭ ەمەس، شەت ايماقتاعى قازاق سياقتى شاعىن حالىقتاردىڭ مۇددەسىن كوبىرەك ويلادى. ويتكەنى، شاعىن حالىقتار عاسىرلار بويى پاتشالىق رەسەيدىڭ قاتتى ەزگىسىندە بولىپ، قورلىق-زورلىقتى كوپ كوردى. ءبىز ولاردى ونداي زورلىقتان قۇتقارىپ، ەركىن دامۋلارىنا جول اشۋىمىز قاجەت  دەگەن ماعىنادا جازدى. لەنيننىڭ مۇنداي وي-پىكىرلەرى شوۆينيست جيرينوۆسكي سياقتىلارعا ارينە ۇنامايدى.

بۇل اۋزىنا كەلگەنىن سويلەيتىن شوۆينيست رەسەي تەلەكانالىنىڭ بىرىندەگى رۋسلان قۇربانوۆپەن جەكپە-جەگىندە «سولتۇستىك كاۆكاز حالىقتارىنا ەكى بالادان ارتىق بالا تابۋعا تىيىم سالۋ كەرەك، مەن 60-شى جىلدارى قازاقستان استاناسى الماتىدان قاشىپ كەتتىم، ويتكەنى وندا ورىستارعا كۇن كورسەتپەيدى، كاۆكازدا دا سولاي، مەن سەندەردىڭ ءبارىڭدى دە جەك كورەمىن»، - دەپ ميلليونداعان كورەرمەنى بار كانال «اۋديتورياسىندا» ايقايدى سالعان جوق پا. قۇربانوۆ تا ءبىلىمدى، شەشەن، باتىل ازامات ەكەن. اكەسىن تانىتتى. مەملەكەتتىك دۋمادا سەندەي فاشيستەر وتىرۋعا ءتيىستى ەمەس. كەتىڭىز»، - دەۋگە دەيىن باردى. ال ەندى وسى شوۆينيست جيرينوۆسكي كەلەسى جىلعى سايلاۋدا رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ تاعىنا تالاسقالى وتىر. پاتشالىق رەسەي زامانىن اڭساپ، پاتشالاردىڭ ىستەگەن ىستەرىن ماقتاپ، ماداقتاپ جۇرگەن اپەرباقان جيرينوۆسكي قارۋ-جاراعى ەڭ مىقتى ەكى ەلدىڭ ءبىرى رەسەي بيلىگىنە قول جەتكىزسە زامان نە بولادى؟

پاتشالىق رەسەي بۇگىنگى زامانعا دەيىن ءومىر ءسۇرىپ تۇرعاندا قازاق ەلى بۇگىنگىدەي دارەجەگە جەتەر مە ەدى؟ جەتپەس ەدى. پاتشا قول استىنداعى ەشقانداي حالىققا اۆتونوميا بەرمەيتىن ەدى. قورلىق-زورلىقتا، ەزگىدە ۇستاپ تۇرا بەرەتىن ەدى. قىرعىز دەگەن اتىڭنان دا قۇتىلماس ەدىڭ.

لەنين اۆتونوميا بەردى. ماسكەۋگە تاۋەلدى بولساق تا، وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ بىرىنە اينالدىق.  قازاق زيالىلارىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قازاق دەگەن اتىڭدى، كازاك-ورىستاردىڭ قاتتى قارسىلىعىنا قاراماي، بۇگىنگى كولەمدەگى جەرىڭدى قايتارىپ بەردى. قازاق سياقتى از حالىقتاردىڭ قۇقىن ورىستارمەن تەڭەستىردى. ەندى ولار پاتشا زامانىنداعىداي قازاققا قورلىق-زورلىق، قيانات كورسەتە المايتىن بولدى.

سول لەنين بەرگەن اۆتونوميانىڭ ارقاسىندا بۇگىن مىنە، تاۋەلسىز ەلگە اينالدىق.

ارينە، ءبىر قوعامنان ەكىنشى قوعامعا ءوتۋ وڭاي ەمەس. اسىرەسە، كاپيتاليستىك قوعامنان سوتسياليستىك  قوعامعا ءوتۋ — قيىندىعى مەن قاراما-قايشىلىعى كوپ كۇردەلى پروتسەسس. بۇل جولدا قيانات تا، اسىرا سىلتەۋشىلىك تە، قۇرباندىق تا بولماي قالمايدى. قازاقستاندا دا سوندايعا جول بەرىلدى. تاركىلەۋ كەزىندە قازاق بايلارى، ولاردىڭ سوڭىنان ەرگەندەر باسى اۋعان جاققا قاشتى. 1931-32-ءشى جىلعى اشتىقتان قازاق قىناداي قىرىلدى. بىراق بۇعان كىم كىنالى ەدى؟ قازاقستاندى باسقارىپ تۇرعان گولوشەكين عانا ما؟ سول گولوشەكيندى قازاقستانعا كىم الىپ كەلدى؟ قازاقتاردىڭ وزدەرى ەمەس پە؟  1924-25 جىلدارى «قازاقستاندى قازاق باسقارا المايدى» دەپ ستالينگە حات جازعان كىم؟ بۇلاردىڭ ساكەن سەيفۋللين مەن تۇرار رىسقۇلوۆ بولعاندىعىن بەلگىلى عالىم ءارى جازۋشى تۇرسىن جۇرتباي مەن باسقالار دا جازىپ جاتقان جوق پا؟

ولار بۇلاردى ويدان شىعارىپ جازىپ وتىرعان جوق. بۇلتارتپايتىن ءتيىستى قۇجاتتارعا سۇيەنىپ جازىپ وتىر. ساكەن مەن تۇرار قازاقستاندى قازاق باسقارا المايتىندىعىن دالەلدەپ، بىرەۋى 30, ەكىنشىسى 40 بەتتەن استام ارىز جازعان. نەگە جازعان؟ ويتكەنى رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى باسشىلىعىن باسقا قازاقتارعا قيماي وتىر. ياعني، قىزعانىپ وتىر. وزدەرىنىڭ ءبىر باقتالاسى بولىپ كەتە مە دەپ قاۋىپتەنگەننەن جازعان. ەندەشە اشتىق ءۇشىن ءستاليندى نە ءۇشىن كىنالايمىز؟ ستالين قازاق باسشىلارىنىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسقان، تىڭداعان، سولاردىڭ ۇسىنىسىنا وراي رەسپۋبليكانى باسقارۋعا باسقا ۇلت وكىلىن جىبەرگەن. تىڭداماسا، تىڭدامادى، قازاقپەن ساناسپادى دەپ كىنالار ەدىك. ال ەندى نە دەپ كىنالايمىز. ستالين گولوشەكينگە  قازاقستاندا اشتىق ورنات دەپ تاپسىرما بەرمەگەن شىعار. ارينە، قازاقستاندى قازاق باسقارىپ تۇرعاندا اشتىق سياقتى وراسان زور اپاتقا جول بەرمەگەن بولار ما ەدى. بىراق قازاقتىڭ باسقارۋىنا ءوزىمىز جول بەرمەدىك قوي. ءوز وبالىڭ وزىڭە، قازاق.

1927 جىلى قازاق حالقىن ۇلكەن كۇيزەلىسكە ۇشىراتقان تاركىلەۋدى جەدەلدەتتىرگەن، قازاق مالىن ورتاعا سالۋعا ۇگىتتەگەن تاعى رىسقۇلوۆ ەكەن. 1932 جىلى قازاق اشتىقتان قىناداي قىرىلىپ جاتقان كەزدە ۇكىمەت مۇشەسى قۇرامىسوۆ: « ەلدە ەشقانداي دا اشتىق جوق. بۇل — الاشورداشىلاردىڭ شىعارعان وتىرىگى. ءبىز قاجەت بولسا، رەۆوليۋتسيا ءۇشىن بارلىق قازاق حالقىن قۇربانعا شالۋعا دايارمىز» دەپ بايانداما جاساعان. ال كەرەك بولسا. وعان قازاق حالقىن قۇرباندىققا شالۋ قۇقىعىن كىم بەرىپتى؟ بۇل شاحانوۆتىڭ تىلىمەن ايتساق، سول زاماننىڭ  تۋفلي جالاعىشى...

رەۆوليۋتسياعا بەرىلگەندىگىمەن ءستاليننىڭ كوزىنە ءتۇسۋ ءۇشىن ءوز حالقىن قۇرباندىققا شالماق بولىپ وتىر. سوندا بۇل اشتىق قىرعىنىنا اۋرۋىنا بايلانىستى 1922 جىلدان باستاپ بيلىكتەن قالعان، 1924 جىلى و دۇنيەلىك بولعان لەنيننىڭ قانداي قاتىسى بار؟ حالقىمىزدى قۇرباندىققا شالۋعا ءوزىمىز جۇلقىنىپ تۇرعان جوقپىز با؟ اقىرى دەگەنىمىزگە جەتتىك. 1937 جىلى باستالعان قۋعىن-سۇرگىندە دە ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز قۇرباندىققا شالدىق. ءستاليننىڭ «سوتسياليزم دامىعان سايىن تاپتىق كۇرەس شيەلەنىسە بەرەدى» دەگەن قاعيداسىن جالاۋ ەتىپ، ءتىپتى 1950 جىلداردىڭ باس كەزىندە دە ەلىمىزدە بىردە-ءبىر باي قالماسا دا: «كەدەيدەن شىققان جالعىز مەنمىن، انالاردىڭ ءبارى بايدىڭ بالالارى» دەپ مۇحتار اۋەزوۆتى دا قۋعىنعا ۇشىراتتىق. ەگەر ول ماسكەۋگە قاشىپ كەتپەگەندە تاعدىرى نە بولاتىنىن ءبىر قۇداي عانا بىلەدى.

وزبەكستاندا رەپرەسسيا كەزىندە ءبىر-اق ادام قۋعىنعا ۇشىراپتى. مۇنى قاتەلەسپەسەم، «جاس الاشتان» وقىدىم عوي دەيمىن. سوندا ماۆزولەيدە جاتقان لەنين ورنىنان تۇرىپ: «وزبەكتەرگە تيمەڭدەر، قازاقتاردى قۋعىنداڭدار» دەپ نۇسقاۋ بەرىپ پە؟ قۇداي ساقتاسىن دەيىك، سول رەپرەسسيا زامانى قايتىپ كەلەر بولسا، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز كورسەتۋدەن تاعى دا الدىمىزعا جان سالماس ەدىك. قىزعانشاقتىق، كورەالماۋشىلىق، كۇندەۋ — قازاقتىڭ قانىنا ابدەن سىڭگەن نارسە. ەندى ونىڭ ەمى جوق.  «ءبىرىڭدى قازاق ءبىرىڭ دوس، كورمەسەڭ ءىستىڭ ءبارى بوس» دەپ اباي جارىقتىق تەككە ايتپاعان شىعار. بىراق سول ابايدى كىم تىڭداپ جاتىر؟

لەنيننىڭ قازان توڭكەرىسى پاتشالىق رەسەيدىڭ عاسىرلار بويعى اياۋسىز ەزگىسىندە بولعان قازاقتى جانە قازاق سياقتى شاعىن حالىقتاردى تەڭدىككە جەتكىزدى. وقۋعا، جاپپاي ءبىلىم الۋىنا، مادەنيەتىن كوتەرۋىنە كەڭىنەن جول اشتى. سونىڭ ارقاسىندا قازاقستان سوتسياليزم جىلدارىندا ءبىلىمى، عىلىمى، مادەنيەتى، ەكونوميكاسى، اۋىلشارۋاشىلىعى قۇلپىرعان ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدى. مەن تۇرعان سوۆحوزدا 10 مىڭعا جۋىق ءىرى قارا مالى، جۇزدەگەن اسىل تۇقىمدى مالى، جىلقىسى بولدى.30 مىڭ گەكتاردان استام ەگىستىك جەرىنە بيداي، ارپا، سۇلى، جۇگەرى كۇنباعىس، قاراقۇمىق سەكىلدى داقىلدار ەگىپ، مول ءونىم الىپ وتىردى. حالىق قىسى-جازى جۇمىس ىستەدى. بۇعان تولىق جاعداي بولدى.سوۆحوز ۇيلەرى ءبىر ورتالىقتان جىلىندىرىلدى. اۋىزسۋ قۇبىرلار ارقىلى ۇيلەرىنە كەلىپ تۇردى. گاز بالوندارىمەن قامتاماسىز ەتىلدى. جىل سايىن سوۆحوزدىڭ ەسەبىنەن 20 ءۇي پايدالانۋعا بەرىلىپ وتىردى. ەشكىم ەشقايدا كوشپەدى. مەكتەپ، بالاباقشاسى بولدى.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كاپيتاليستەر اقىلىمەن سوۆحوزدار جاپپاي قيراتىلدى. ولاردىڭ مال-مۇلكى دە، تەحنيكالارى دا، ۇلكەن قاجىر-قايراتپەن كەلگەن باسقا دا يگىلىكتەرى تالان-تاراجعا ءتۇستى. بۇل ءۇشىن ەشكىم دە جاۋاپقا تارتىلمادى. حالىق باسى اۋعان جاققا قاشتى. كوبى قالالاردى پانالادى. سوندا بۇلارعا دا لەنين كىنالى مە؟

قازىرگى بيلىكتە وتىرعان شەنەۋنىكتەردىڭ كوبى سوتسياليزم زامانىنىڭ تۋمالارى. سول زاماندا تەگىن وقىدى، ءبىلىم الدى، سول زاماننىڭ ادامدارعا دەگەن قامقورلىعىن، يگىلىكتەرىن كوردى. سونداي يگىلىكتى كورگەن ادامنىڭ ءبىرى — مەنمىن. 1974 جىلى سول كەزدەگى كازگۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، قوستانايدىڭ وبلىستىق گازەتىنە قىزمەتكە ورنالاستىم. كەلەسى جىلى ۇيلەندىم، بىراق ءۇيىم جوق. قوستاناي قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسىنا اراعا ۋاقىت سالىپ ءۇي سۇراپ، ەكى رەت كىردىم. ەكەۋىندە دە «كۇتە تۇرىڭىز، ازىرگە ءۇي جوق» - دەدى.ءۇشىنشى رەت كىرگەندە وزىممەن قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ جاس مامانداردى ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى قاۋلىسىن الا كىردىم. توراعا ءۇشىنشى رەت كۇتە تۇرىڭىز دەگەندە: «ءسىز نەمەنە قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىنا باعىنبايسىز با؟ ولاي بولسا، سولاي دەپ ايتىڭىز. مەن ءتيىستى جەرگە شاعىمدانامىن» - دەپ قالتامداعى قاۋلىنى الىپ، الدىنا قويدىم. «جاس جىگىت، قىزبالانباڭىز، قىزبالانباڭىز، ءۇي بولادى، بولادى» دەپ الگىنىڭ زارەسى ۇشتى. سودان كوپ ۇزاماي ۇيلەنگەننەن كەيىن ەكى جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا ايەلىم دە، ءوزىم دە ەشقانداي تىركەۋدە بولماساق تا قالا ورتالىعىنان تەگىن ءتورت بولمەلى پاتەرگە يە بولدىق. بۇل كەزدە رەداكتسيادا پاتەرى جوق ادام جوق ەدى. بويداقتاردىڭ دا پاتەرى بولدى. مىنە، لەنين قۇرعان سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ ماعان، مەن سياقتى قاراپايىم ادامدارعا جاساعان كوپ قامقورلىقتارىنىڭ ءبىرى. مۇنداي قامقورلىقتى اكەم دە جاساي الماعان بولار ەدى. قازىرگى جاستارعا وسىنى ايتساڭ، سەنبەيدى. ويتكەنى، ول زامان كوزدەن بال-بۇل ۇشتى. ورنىنا اياۋسىز، قاتىگەز، ادىلەتسىز كاپيتاليستىك قوعام كەلدى. بۇل قوعامدا ءبارى اقشامەن ولشەنەدى. جوعارى ءبىلىم الۋىڭ ءۇشىن دە اقشا قاجەت، ەمدەلۋىڭ ءۇشىن دە اقشا قاجەت، ولەيىن دەپ جاتساڭ دا اقشاسىز وپەراتسيا جاسامايدى. كەڭەستىك زاماندا 400-500 شاقىرىمداي تورعايدا ءبىر ايەل بوسانا الماي جاتسا، قوستانايدان سامولەت بارىپ، الىپ كەتەتىن. بۇگىنگى ادام سەنبەيتىن جاعداي. انەكي، لەنين قۇرعان سوۆەتتىك قوعامنىڭ ادامدارعا دەگەن كوپ  قامقورلىعىنىڭ تاعى بىرى. وسىنداي قوعام ورناتقانى ءۇشىن لەنين جازىقتى ما؟ نە ءۇشىن جازعىرامىز ونى؟

لەنين ادىلەتسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن كۇرەستى عوي. ادامدى ادام قانايتىن كاپيتاليستىك قوعامدى توڭكەرىپ، قازاق سياقتى شاعىن حالىقتاردى اياۋسىز ەزگىدە ۇستاپ وتىرعان پاتشانى تاقتان تايدىردى. «ادام ادامعا — قاسقىر» دەگەن كاپيتاليستىك قاعيدانى جويىپ، «ادام ادامعا - دوس، باۋىر، تۋىسقان» دەگەن سوتسياليستىك قاعيدانى ومىرگە الىپ كەلدى. ءبىر وكىنىشتىسى — ءوزى ارمانداعان سوتسياليستىك قوعامدى تۇعىرىنا تياناقتى قوندىرا الماي، ومىردەن ەرتە كەتتى. ەندى ونى ورنىنا كەلگەن ءستاليننىڭ قاتەلىكتەرى، قاتىگەزدىگى ءۇشىن كىنالاۋدىڭ قاجەتى جوق. لەنين بولماعاندا، ونىڭ قازان توڭكەرىسى بولماعاندا ءبىز قۇلدىققا ساتىلىپ، پاتشا ەزگىسىندە ءالى دە جۇرەتىن بە ەدىك، كىم ءبىلسىن.

دامير ابىشەۆ

Abai.kz