شىنىن ايتقاندا، ءبىزدىڭ ادامداردىڭ كوبىنىڭ ساناسىندا «پروكۋراتۋرا  –جازا­لاۋشى  ورگان» دەگەن تەرىس تۇسىنىك  قالىپ­تاسقان. بۇل كەشەگى كەڭەس وكىمەتىنەن قالعان جانە ودان بەرگى كەزەڭدە ءالى دە ارىلا الماي كەلە جاتقان «كونەنىڭ قالدىعى». ويتكەنى، جۇرت پرو­كۋراتۋرا وكىلىن، ياعني، پروكۋروردى  كوبىنە سوت پروتسەسىندە  مەملەكەتتىك ايىپ­تاۋشى  رەتىندە كورەدى. ول  ءارى سازارعان، سۋىققاندى كەيىپتە  وتىرىپ، قىلمىستىق ارەكەتتى ءوز تۇرعىسىنان باعالاپ، ايىپ­تالۋشىعا  سۋديادان جازانىڭ ەڭ شەكتى نەمەسە قاتاڭ دا اۋىر ءتۇرىن تاعايىنداۋدى سۇرايدى.  ال، سۋديا ءىستى جان-جاقتى سالماقتاپ، تارازىلاي قاراپ وتىرىپ، جازانىڭ جەڭىل دە ەمەس، اۋىر دا ەمەس، ورتاشا  مەرزىمىن بەلگىلەپ، سول بويىنشا ۇكىم شىعارادى. وسىدان كەيىن-اق كوپشىلىكتىڭ كوز الدىندا سۋديانىڭ از دا بولسا كەشىرىمشىل كەلبەتى، كەرىسىنشە پروكۋروردىڭ جان بالاسىنا جانى اشىمايتىن قاتىگەز،  بەزبۇيرەك بەينەسى قالىپتاسادى.

قىزىق ءۇشىن ەنتسيكلوپەديالىق انىقتا­مالىق پەن سوزدىكتەرگە ءۇڭىلىپ قاراساق، «پروكۋرور»  ءسوزى و باستا لاتىننىڭ  procurare –  باسقارۋ، قانداي دا ءبىر ىسكە قامقورلىق جاساۋ  ۇعىمىنان شىققان ەكەن. تاريحي دەرەكتەردە پروكۋراتۋرانىڭ  ەڭ العاش سوناۋ ءXىV عاسىردىڭ باسىندا فرانتسيا كورولى  ءىV  ءفيليپتىڭ تۇسىندا پايدا بولعانى ايتىلادى. سودان بەرى قاراي پروكۋروتۋرا ادامزات قوعامىندا سوت جانە پوليتسيامەن بىرگە قۇقىق  قورعاۋ سالىسىنىڭ ءبىر تارماعى رەتىندە قىزمەت ەتىپ كەلەدى.

كوپشىلىك بىلەتىندەي،  ەلىمىزدىڭ اتا زاڭى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ  كونستيتۋ­تسياسىنىڭ 83-بابىنىڭ 1 تارماعىندا: «پرو­كۋراتۋرا مەملەكەت اتىنان رەسپۋبليكا اۋماعىندا زاڭداردىڭ، قازاقستان رەسپۋبلي­كاسى پرەزيدەنتى جارلىقتارىنىڭ جانە وزگە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ ءدال جانە بىرىڭعاي قولدانىلۋىنا، جەدەل-ىزدەستىرۋ قىزمەتىنىڭ، انىقتاما مەن تەرگەۋدىڭ، اكىم­شىلىك جانە اتقارۋشىلىق ىستەر جۇرگىزۋدىڭ زاڭدىلىعىنا جوعارى قاداعالاۋدى جۇزەگە اسىرادى. پروكۋراتۋرا كەز-كەلگەن زاڭ­بۇزۋشىلىقتى انىقتاۋ جانە جويۋ جونىندە شارالار قولدانادى، رەسپۋبليكانىڭ كونس­تيتۋ­تسياسى مەن زاڭدارىنا قايشى كەلەتىن زاڭدار مەن وزگە دە قۇقىقتىق اكتىلەرگە نارازىلىق جاسايدى، سوتتا مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن بىلدىرەدى، سونداي-اق، زاڭدا بەلگىلەن­گەن جاعدايلاردا ءتارتىپ پەن شەكتە قىلمىستىق قۋدالاۋدى جۇزەگە اسىرادى» دەپ كورسەتىلگەن ەدى. جانە دە قر-نىڭ  «پروكۋراتۋرا تۋرالى»  1995 جىلعى 21 جەلتوقساندا قابىلدانعان  (كەيىننەن ۋاقىت تالابىنا ساي بىرنەشە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن)   زاڭىندا دا وسى باپ باسشىلىققا الىنعان بولاتىن.

قوعامىمىزدىڭ دامۋىنا قاراي مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇسىنىسىمەن بۇدان بىرەر اي بۇرىن بيلىك تارماقتارىنداعى قۇزىرەتتەردى ءبولىسۋ ماقساتىندا  ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىنا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ ماسەلەسى  كوتەرىلدى. قاجەت-اۋ دەگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ءبىر اي بويىنا جۇرتشىلىق اراسىندا قىزۋ تالقىلاندى. سونان سوڭ پارلامەنتتە قارالىپ، بەكىتىلدى. ءسويتىپ، كۇنى كەشە قر 2017 جىلعى 10 ناۋرىزداعى №51-Vىزرك «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كون­ستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ شىعارىلىپ، وندا: «پروكۋراتۋرا مەملەكەت اتىنان  زاڭدا بەلگى­لەنگەن مولشەر مەن فورمادا قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنىڭ تەرريتورياسىندا زاڭدى­لىقتىڭ ساقتالۋىن جوعارى دارەجەدە قادا­عالاۋ جاسايدى، سوتتا مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن بىلدىرەدى جانە مەملەكەت اتىنان قىلمىستىق قۋدالاۋدى جۇزەگە اسىرادى» دەگەن سيپاتتا بۇرىنعىعا قارعاندا ناقتى دا ىقشام انىقتاما بەرىلدى.

اۋەلگىسىنەن دە، كەيىنگىسىنەن دە اڭعارا­تىنىمىز، پروكۋراتۋرا قوعامىمىزدا جازا­لاۋشى  ەمەس، زاڭ مەن قۇقىقتىڭ بۇزىلماۋىن قاداعالاۋشى ورگان قىزمەتىن اتقارادى. الدىڭعى قاتارداعى، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارىندە سولاي. ولاردا بىزدەگىدەي جۇرت پروكۋرورعا ۇركە قارامايدى، قايتا قۇقىعى بۇزىلعان جاعدايدا  وعان جۇگىنىپ، زاڭ تۇرعىسىنان ءادىلىن ايتىپ، باعا بەرۋىن سۇرايدى. ءبىز دە بىرتە-بىرتە وسىعان كەلەتىن بولامىز جانە كەلە جاتىرمىز. ول ءۇشىن ەكىنشى جاعىنان حالىقتىڭ دا قۇقىقتىق ساۋاتى مەن مادەنيەتى  ءوسىپ-جەتىلۋى ءتيىس.

ارينە، تاۋەلسىزدىكتەن بەرى قارايعى شيرەك عاسىر ىشىندە ەلىمىزدە پروكۋراتۋرانىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ باعىتىندا كوپتەگەن رەفورمالىق ءىس-شارالاردىڭ اتقارىلعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. بىراق ءالى  جەتىلمەي جاتقان تۇستارى دا جەتەرلىك. ويتكەنى قوعامنىڭ دامۋ بارىسى، زامان  اعىمىنىڭ قاي سالاعا دا جاڭا تالاپ قويا بەرەتىنى  حاق.

دەيتۇرعانمەن، كەيىنگى بىرەر جىلدا باس پروكۋراتۋرانىڭ باسشىلىعىنا جاقىپ اسانوۆ دەيتىن ازامات كەلىپ، رەسپۋبلي­كامىزدىڭ پروكۋراتۋرا جۇيەسىندە ەلەۋلى وزگەرىستەر مەن جاڭاشا قادام-قاراكەتتەردىڭ جاسالىپ جاتقانى بايقالادى. مۇنى جۇرت­شىلىقتىڭ باق بەتتەرىندە، ينتەرنەت جەلىلەرىندە جازىپ جاتقان كوزقاراس-پىكىرلەرىنەن اڭعارۋعا بولادى.

باسقانى قايدام، مەن ءوزىم  وتكەن جىلى  ساۋىردە جاقىپ اسانوۆ  پرەزيدەنتتىڭ جار­لىعىمەن  باس پروكۋرور  بولىپ تاعايىن­دالعاندا  ودان اسا ءبىر جاڭاشىلدىق پەن تىڭ قادامدار كۇتە قويعان جوقپىن. ادەتتەگىدەي «لاۋازىمدى قىزمەتكە كەزەكتى ءبىر شەنەۋنىك كەلدى» دەپ  قابىلداعانمىن. ايتسە دە ونىڭ زاڭگەرلىك ەڭبەك جولىن ادۆوكاتۋرادا ۇيرەنۋشى بولىپ باستاپ، پروكۋراتۋرا جۇيەسىنىڭ بارلىق باسپالداقتارىنان وتكەنى، الماتى قالاسى پروكۋرورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، پاۆلودار وبلىسىنىڭ پرو­كۋرورى، ادىلەت  ۆيتسە-ءمينيسترى بولعانى،  ءتىپتى پارلامەنت ماجىلىسىنە 2007 – 2012 جج. ارا­لىعىندا دەپۋتاتتىققا سايلانعانى، سوڭعى جىلدارى باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعانى ءۇمىتىمدى  ۇزبەگەندەي  ەدى.

وعان قوسا، مەملەكەت باسشىسى ن.نا­زارباەۆتىڭ  ج.اسانوۆتى  جاڭا قىزمەتكە تاعايىنداپ، باس  پروكۋراتۋرانىڭ  ۇجىمى­مەن كەزدەسكەندە «ول پروكۋرورلىق قىزمەتتىڭ بارلىق ساتىسىنان ءوتتى، ءۇش وڭىردە، ادىلەت مينيسترلىگىندە قىزمەت ىستەدى، پارلامەنت دەپۋتاتى بولدى. ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى جەتكىلىكتى، جەرگىلىكتى جەردەگى احۋالمەن تانىس. وسى ۇجىمدا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى جۇمىس ىستەيدى، وعان ەشقانداي ەسكەرتۋ ايتىل­عان جوق. بۇل جۇمىس قولىنان كەلە­تىنىنە سەنىمدىمىن»، – دەپ ايتقانى ەسكە تۇسەدى.

ەندەشە، ارتتا قالعان ءبىر جىلعا جۋىق ۋاقىتتىڭ ىشىندە باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆ  نە ىستەدى، قانداي جۇمىستار اتقاردى؟  سوعان كىشكەنە شولۋ جاساپ كورەيىك.

بۇرىنعى باسشىلار ءجيى ايتاتىن ي.ۆ.ستاليننەن قالعان (ول مۇنى 1935 جىلى 4 مامىردا  قىزىل ارميا اسكەري اكادە­مياسىن بىتىرۋشىلەردىڭ الدىندا  سويلەگەن سوزىندە ايتقان ەكەن)  «ءبارىن كادر شەشەدى» دەگەن  ءسوز تىركەسى  بار. راسىندا دا،  كەز-كەل­گەن سالادا كادردىڭ بىلىكتىلىگى، كاسىپقويلىعى شەشۋشى ءرول اتقارادى. سوندىقتان بولسا كەرەك، جاقىپ قاجمانۇلىنىڭ جاڭا قىزمەت­كە كىرىسكەندە ەڭ الدىمەن قولعا العان  ءىسىنىڭ ءبىرى – وسى كادر ماسەلەسى بولدى. ويتكەنى، ەلى­مىزدىڭ باس پروكۋراتۋراسى مەن ونىڭ وبلىس-اۋداندارداعى تارماقتارىنىڭ الدىنا قويىلعان ماقسات-مىندەتتەردى  زامان تالابىنا لايىق:  ءبىلىمدى دە بىلىكتى، اقىل-پاراساتى بيىك،  ويى ۇشقىر، تانىمى تەرەڭ مامان كادرلارسىز جۇزەگە اسىرۋى قيىن ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. بىراق، وكىنىشكە قاراي، ۇلكەن قىزمەتكە كىرىسكەن كەي باسشىلار  «كادر جاساقتاۋدىڭ ءجونى وسىلاي» دەپ قاراماعىنداعىلارعا قىرعيداي ءتيىپ، وڭدى-سولدى اۋىستىرىپ، ساپىرىلىستىرىپ، ءوز ادامدارىن اكەپ قويىپ، ارتىنان وكىنىپ، وپىق جەپ جاتادى.

كادر دەگەننەن شىعادى، وتكەن 2016 جىلدىڭ 30 ماۋسىمىندا جاقىپ اسانوۆتىڭ ءوز باس بولىپ «پروكۋراتۋراعا – ۇزدىك كادرلار!» دەگەن تاقىرىپتا دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدى. اڭگىمە بارىسىندا ول: «جىلىنا شامامەن 300-دەي جاس قىزمەتكەر پروكۋرا­تۋراعا قىزمەتكە قابىلدانادى.    جوعارى وقۋ ورىندارى جىل سايىن 30 مىڭ زاڭگەردى دايىنداپ شىعارادى. ساۋالناما ناتيجەلەرى كورسەت­كەندەي، ولاردىڭ شامامەن 60%-ى پروكۋرا­تۋرادا جۇمىس جاساعاندى قالايدى. بۇدان شىعاتىنى – 1 ورىنعا 60 ادامنان كەلەدى» دەگەن دەرەك كەلتىردى. دەمەك، پروكۋراتۋرادا قىزمەت ەتكىسى كەلەتىن ۇمىتكەرلەر جەتىپ-ارتىلادى. ولاردىڭ ىشىنەن ۇزدىكتىڭ-ۇزدىگىن تاڭداپ الۋعا مۇمكىندىك بار. الايدا، باس پروكۋرور لايىقتىلارمەن قاتار بۇل سالاعا «اكەسىنىڭ، كوكەسىنىڭ جەتەلەۋىمەن»، ىقپالدى ادام­داردىڭ   «كومەگىمەن» دايارلىعى ناشار جاس مامانداردىڭ دا  كىرىپ كەتەتىنىن،  ونداي­لاردىڭ قىزمەتكە كىرىسكەندە  جۇكتەلگەن مىندەتتى ءجوندى اتقارا الماي، قينالىپ جاتاتىنىن، ءسويتىپ جۇمىستىڭ بارىسىنا نۇقسان كەلەتىنىن جاسىرمادى. ايتۋىنشا، وسىنداي سەبەپپەن سوڭعى ءۇش جىلدا 67 جاس مامان جۇمىستان شىعارىلىپ، ولاردىڭ 57-ءسى ءوز ەرىكتەرىمەن كەتكەن.

ءتىپتى، ول كەيبىر پروكۋرورلاردىڭ جۇرتقا ۇلگى كورسەتۋدىڭ ورنىنا  وزدەرى ءتارتىپ بۇزاتىنىن، مىسالى، قاراعاندىدا ءبىر ايەل قىزمەتكەردىڭ ماس كۇيىندە اۆتوكولىك  رولىنە وتىرىپ، جول كولىك وقيعاسىن جاساعانىن، سونان سوڭ وقيعا ورنىنان بوي تاسالاپ قاشپاقشى بولىپ، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىنە قارسىلىق كورسەتكەنىن رەنىشپەن ءسوز ەتتى.

«مىنە، وسىنداي قىزمەتكەرلەرگە قىل­مىستىق ىستەردى تەرگەۋدى، ارىز-شاعىمداردى قارۋدى، سوتتا مەملەكەتتىك ايىپتاۋ مىندەتىن سەنىپ تاپسىرۋعا بولا ما؟» – دەگەن ساۋال تاستادى.

دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ اياسىندا پرو­كۋرا­تۋراعا  قىزمەتكەرلەردى  قابىلداۋدىڭ  جاڭا جوباسى ازىرلەنگەنىن، ونى جاساۋعا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى، پرايس ۋوتەر حاۋس جانە دەلويتت كومپانيالارىنىڭ  كومەكتەس­كەنىن ايتتى. «ەندىگى جەردە ۇمىتكەرلەردى قابىلداۋ ەكى كەزەڭنەن تۇرادى: ءبىرىنشىسى – ىرىكتەۋ، ەكىنشىسى – كونكۋرس. ىرىكتەۋ كەزەڭىندە كاندي­دات زاڭدار بويىنشا تەست تاپسىرادى. مەدي­تسينالىق كوميسسيادان جانە ارنايى تەكسەرۋدەن وتەدى.

ەكىنشى كەزەڭ – كونكۋرستا  اڭگىمەلەسۋ مەن تاعىلىمداما جۇرگىزىلەدى. وسى تاعىلىم­دامادان ءوتۋ ساتىسىندا ءبىز جاڭالىق ەنگىزدىك. ول بويىنشا ۇمىتكەر:

1. ءوزىنىڭ ومىرلىك تاجىريبەسى، جەتىس­تىكتەرى، داعدىلارى تۋرالى جازىپ شىعادى;
2. ەسسە جازادى: مۇندا ۇمىتكەردىڭ شىعار­ماشىلىق قارىم-قابىلەتى، ءوز ويىن جازباشا جەتكىزۋ مۇمكىندىگى كورىنەدى. بۇل كوپتەگەن ەلدەردىڭ تاجىريبەسىندە قولدانىلادى.
3. كەيستىك مىندەتتى، قانداي دا ءبىر پروب­لەمالىق تاپسىرمانى شەشەدى;
4. تەست تاپسىرىپ، پسيحولوگيالىق زەرت­تەۋدەن وتەدى»، – دەدى.

باس پروكۋرور مۇنداي سىناق ساتىلارى ۋاقىتتىڭ تالابىنا لايىق كانديداتتاردى تاڭداپ الۋعا ىقپال ەتەدى دەگەن ۇمىتتە. بۇعان قوسا، قىزمەتتەگى پروكۋرورلاردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ، سوعان ساي ولاردى جوعارلاتىپ وتىرۋ جۇيەسى دە جاسالىنباق.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كەز-كەلگەن سالا سياقتى پروكۋراتۋرادا دا كادر ساياساتىن دۇرىس جۇرگىزۋ، ياعني، بىلىكتى مامانداردى ىرىكتەپ الۋ مەن ولاردى جاساعان قىزمەتى مەن سىڭىرگەن ەڭبەگىنە قاراي ءوسىرىپ وتىرۋ  جۇمىستىڭ ىلگەرىلەۋىندەگى ماڭىزدى  فاكتور.

ەلىمىزدە قىلمىستىق ارەكەتتەردى زەرتتەۋ مەن ساراپتاۋ ناتيجەلەرىنە سۇيەنسەك، وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىق سيپاتىنداعى قىلمىستاردىڭ 90 پايىزعا جۋىعى ايەل ادامدارعا قاتىستى جاسالىپ، ءاربىر ءۇشىنشى كىسى ءولىمى  وتباسىندا ورىن الادى ەكەن. بۇل تۋرالى  (2016 جىل، ماۋسىمدا)  وتكىزىلگەن  تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ جايىنا ارنالعان  ۆەدومستۆوارالىق  كەڭەستە ايتىلدى. وسى جيىندا ءسوز سويلەگەن  جاقىپ اسانوۆ: ««زورلىق-زومبىلىق ءوز الدىنا تەك جابىرلەنۋشىلەردىڭ قۇقىقتارىن بۇزىپ قانا قويماي، وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن تەرىس ۇلگى بولىپ كەلەدى. كوشەدەگى اگرەسسيانىڭ دا ءبىر سەبەبى — وتباسىنداعى جاعداي. ۇيدەن اشۋمەن شىققان ادام ءوشىن وزگەدەن الادى. ادامداردىڭ قوعامدىق جەرلەردەگى جانە كولىكتەگى تەرىس قىلىقتارى  كوپ جاعدايدا، وتباسىندا بولىپ جاتقان جاعدايلاردىڭ كورىنىسى… تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ نەگىزگى شارتى – قوعامدىق سانا مەن قالىپ­تاسقان تۇسىنىكتەردى وزگەرتۋ قاجەت. ياعني، وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتارعا سايكەس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ كەرەك. ءاربىر جازاسىز قالعان ءۇيدىڭ بۇزاقىسى بۇدان دا اۋىر قۇقىقبۇزۋشىلىقتارعا بارا الادى»، – دەپ تىعىرىقتان شىعۋدىڭ  جولىن كورسەتتى.

باس پروكۋروردىڭ پايىمداۋىنشا، زاڭدىلىق پەن قۇقىق سالاسىندا ۇساق-تۇيەك دەگەن نارسە بولماۋى ءتيىس. سوندىقتان بولسا كەرەك، ول جۇرتشىلىق اراسىندا  ۇلكەن شۋ تۋدىرعان، كەيبىرەۋلەر  «مۇندا قانداي دا ءبىر سىبايلاستىق، پاراقورلىقتىڭ بەلگىسى  بار» دەپ كۇدىك كەلتىرگەن  «ۇسەنوۆتىڭ ىسىنە» قاتىس­تى  قۇقىقتىق تۇرعىدان ايقىن  تۇسىنىك بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، ماقسات ۇسەنوۆ دەيتىن ازامات  ءبىر قىلمىستىق  جانە ءۇش اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىققا جول بەرگەن. بىراق تا،  كۇدىكتىنىڭ ءىسى قارالعان تۇستا قىلمىستىق كودەكستە جول-كولىك وقيعاسىندا كىسى ءولىمى ورىن العان جاعدايدا تاراپتاردىڭ ىمىرالاسۋ مۇمكىندىگى جايىندا باپ كۇشىندە بولعان. سوعان وراي جابىرلەنۋشى جاقتىڭ كەلىسىم بەرۋىنە بايلانىستى سوت وعان قىلمىستىق جازا قولدانا المادى. ايتسە دە بۇل وقيعا زاڭگەرلەرگە، اسىرەسە، زاڭ شىعارۋ­شى ورگان – پارلامەنتكە  تەرەڭ وي سالدى. ناتيجەسىندە  ادام ءولىمى ورىن العان جاعدايدا تاراپتاردىڭ  ىمىرا-كەلىسىمىنە قاراماستان  قىلمىس جاساۋشىنىڭ جازاعا تارتىلاتىنى جونىندە زاڭعا وزگەرىس ەنگىزىلدى. وكىنىشكە قاراي، وسى ءىستى جۇرگىزگەن تەرگەۋشى، قاداعالاۋشى پرو­كۋرور جانە ۇكىم شىعارۋشى سۋديا حالىققا وقيعانىڭ ءمان-جايىن اشىپ، دۇرىس ءتۇسىن­دىرمەگەن. سونىڭ سالدارىنان ەل اراسىندا «ۇسەنوۆتىڭ ىسىنە» قاتىستى كۇمان  مەن ءارتۇرلى الىپقاشپا اڭگىمەلەر تۋعان.

وسى سياقتى  جاقىپ اسانوۆ  پروكۋرا­تۋرانىڭ 2016 جىلعى جىلى شىلدە ايىندا شاقىرىلعان القا ماجىلىسىندە:  «ءىس سوتقا جىبەرىلدى مە، كۇدىكتى-ايىپتالۋشى مىندەتتى تۇردە جازالانۋى ءتيىس، سوت پروتسەسىندە  پرو­كۋرور  تەك مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى مىندەتىن اتقارادى دەگەن بۇرىنعى تۇسىنىكتەن ارىلۋ كەرەك. بۇل پروكۋراتۋرانىڭ قۇقىقورعاۋشى رەتىندەگى ءرولىن تومەندەتەدى. كوپشىلىكتىڭ كوز الدىندا  ول  جازالاۋشى  ورگان  بولىپ  كورىن­ەدى. باسپاسوزدە سونداي تەرىس سيپاتتاعى ماقالالالار جازىلادى.  ەگەر ايىپتالۋشى­نىڭ قىلمىسى تولىقتاي دالەلدەنبەسە،  پروكۋرور ەش جالتاقتاماي، ايىپتاۋدان  باس تارتۋ قاجەت» دەگەن ماسەلە قويدى. بۇدان بىلاي ءاربىر پروكۋروردىڭ قاتەلىگى دە، ۇلگى ەتەرلىك  ءىسى دە ارنايى رەەستردە تىركەلىپ وتىراتىنىن جاريالادى.

سونداي-اق، پروكۋراتۋرا قىزمەتكەر­لەرىنىڭ كوبىنەسە   ارىزدانۋشىعا جاۋاپ حاتتى قاساڭ دا جاتتاندى، تۇسىنىكسىز ماتىندە جازاتىندارىنا قىنجىلىس ءبىلدىردى. بۇدان ارىلۋ  ءۇشىن ارىپتەستەرىن ۇنەمى ىدەنىپ، وزدەرىن جەتىلدىرىپ وتىرۋعا، قازىرگى زامانعى  مەنەدجمەنت تەحنولوگياسىن ۇيرەنىپ، يگەرۋگە شاقىردى. ناقتى ايتقاندا، ستيۆەن كوۆيدىڭ «سەم ناۆىكوۆ ۆىسوكوەففەكتيۆنىح ليۋدەي» جانە راديسلاۆ گانداپاستىڭ «101 سوۆەت وراتورۋ» دەپ اتالاتىن كىتاپتارىن  وقۋعا كەڭەس بەردى.

وتكەن جىلى اقتوبەدە سالافيلىك اعىمدى ۇستانۋشىلاردىڭ قارۋ-جاراق ساتاتىن دۇكەندەرگە جانە اسكەري بولىمگە لاڭكەستىك شابۋىل جاساپ، سونىڭ كەسىرىنەن بىرنەشە ادامنىڭ  قازا تاپقانى ەلدىڭ ەسىنەن شىعا قويماعان شىعار. وسىعان بايلانىستى  حالىق اراسىندا، اسىرەسە، جاستارعا  ارناپ  قۇقىقتىق  ساقتاندىرۋ مەن ءتۇسىندىرۋ، جات ءدىني اعىم­داردىڭ جەتەگىنە ەرمەۋ تۋرالى  ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا اتالعان وڭىرگە ەكى ءجۇز ادامنان تۇراتىن  ارنايى كوميسسيا جىبەرىلدى. وسى كوميسسيانى باستاپ بارعان  باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆ جاستار مەن جاسوسپىرىمدەردى جيناپ، ولاردىڭ الدىندا بىلاي دەپ سويلەدى: «سەندەر ءالى جاسسىڭدار. ەرەسەك ومىرگە ءبىر-ەكى جىلدا اتتاناسىڭدار. وسى كەزدەن باستاپ بولاشاقتى ويلاپ، جامان نارسەدەن اۋلاق ءجۇرىڭ­دەر. ەكسترەميستەر ءالسىز، ساناسى قالىپتاس­پاعان، كونگىش، سەنگىش جاستاردى وزدەرىنە تارتىپ جاتىر. اقشا بەرىپ، سەنىمىنە كىرىپ جاتقان جاعدايلار از ەمەس. ونىڭ ارعى جاعى بەلگىلى. سانالارىن ابدەن ۋلاپ، قولدارىنا قارۋ ۇستاتىپ، قىلمىسقا يتەرمەلەيدى. وزدەرى تەراكتىنى تەك سىرتتان باقىلاپ، اڭقاۋ جاستاردى ولىمگە جۇمسايدى. قولجاۋلىق رەتىندە پايدالانادى. سوندىقتان تاعى دا ايتايىن، كەلەشەگىم جارقىن بولسىن دەسەڭدەر، بويلارىڭدى ەكسترەميزم، تەرروريزم دەگەن بالەدەن اۋلاق ۇستاڭدار. ءومىر كورگەن، جاسى ۇلكەن، جانى اشيتىن اعالارىڭ رەتىندە ايتامىن. تۇبىندە بۇل پروبلەما شەشىلەدى. بۇكىل الەم ولارعا قارسى شىعىپ، بۇل قاۋىپ تامىرىمەن قۇريدى. بىراق، سول ەكى ورتادا تالاي ادامنىڭ  قۇربان بولۋى ىقتيمال. قاتەلەسپەيتىن ادام بولمايدى. جاس ادام ماكسيماليزمگە ۇرىنشاق. سوندىقتان ءبىز بۇنىڭ الدىن الايىق، حالىققا تۇسىندىرەيىك، جاستارعا دۇرىس باعىت بەرەيىك دەپ الدارىڭىزعا كەلىپ وتىرمىز»، – دەدى.

لاۋازىمدى تۇلعانىڭ بۇلاي قاراپايىم تىلمەن ايتقان اعالىق اقىلى  جينالعان وقۋشى جاستاردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، جۇرەكتەرىنە جىلى ۇيالادى. مۇنى كەزىندە بىرقاتار باق قۇرالدارى ماقۇلداي جازىپ، وڭ باعا بەردى. «حالىققا، ونىڭ ىشىندە جەتكىنشەك جاستارعا ولاردىڭ وزدەرىنىڭ  ۇعىمىنا ساي تىلدە، سونداي دەڭگەيدە سويلەۋ كەرەك» دەستى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى، اقتوبەگە بارعان كوميسسيا الەۋمەتتىك قامتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا 46 مىڭ تۇرعىندى قابىلداپ سويلەسىپ، ونىڭ ىشىندە كەزەك كۇتتىرمەيتىن 4,6 مىڭ ادامعا ناقتى كومەكتەر كورسەتىلدى. اۋىلدىق اكىمدىكتەردە  ءاربىر تۇرعىننىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ءبىلىپ وتىراتىنداي  ارنايى بازالىق جۇيە ىسكە قوسىلدى.

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ كاسىپكەرلىكتىڭ ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى دا جەتەكشى كۇش ەكەنىن، سول ءۇشىن ونى دامىتۋعا، اسىرەسە، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى وركەندەتۋگە جان-جاقتى جاعداي جاساۋ كەرەكتىگىن ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. سوندىقتاندا «قازاقستان-2050» ستراتە­گيالىق  باعدارلاماسىندا:  «شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ەكونوميكاداعى ۇلەسى 2030 جىلعا قاراي، ەڭ از دەگەندە، ەكى ەسە وسۋگە ءتيىس» دەگەن مىندەت قويىلىپ، «جەرگىلىكتى بيزنەس-باستامالاردى كوتەرمەلەۋ جانە مەيلىنشە از، بىراق قاتاڭ  رەتتەۋ ەسەبىنەن ىشكى نارىقتى دامىتۋ. بيزنەسكە جاساندى بوگەتتەر تۋدىرا­تىن مەملەكەتتىك شەنەۋنىكتەر ءۇشىن جاڭا، الدەقايدا قاتاڭ جاۋاپكەرشىلىك جۇيەسىن ەنگىزۋدى قاراستىرۋ» قاجەت دەلىندى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ  بيىلعى 2017 جىلعى  قازاقستان حالقىنا ارنالعان جول­داۋىندا دا: «بيزنەس-ورتانى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ جانە كەڭەيتۋدىڭ» باسىم باعىت ەكەنى  ايتىلىپ، «ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ماقساتىمىز­دىڭ ءبىرى – ەلدىڭ ىشكى جالپى ونىمىندەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى 2050 جىلعا قاراي كەم دەگەندە 50% بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ» ەكەندىگى اتاپ كورسەتىلدى.

وسى ورايدا باس پروكۋراتۋرانىڭ قاراشا ايىندا وتكەن القا ماجىلىسىندە  بيزنەس پەن  مەملەكەتتىك ورگاندارمەن اراقاتىناسى  تاقىرىبىنا ارنالىپ، وتىرىس  بارىسىندا كاسىپكەرلىكتىڭ  ءورىس الۋىنا كەدەرگى كەلتىرە­تىن ءبىراز تۇيتكىلدى جايتتەر  بۇكپەسىز، اشىق ايتىلدى.  مۇندا دا جاقىپ قاجمانۇلى ءسوز سويلەپ: «ءبىز كاسىپكەرلەردى «اياقتان شالاتىن­داردىڭ» كىم ەكەنىن، ونىڭ ارتىندا كىمدەردىڭ تۇرعانىن  ايقىن ءبىلۋىمىز كەرەك… ءاربىر شەنەۋنىكتىڭ كاسىپكەرلەرمەن قالاي جۇمىس ىستەپ وتىر؟  ول شىنىمەن جاعدايدى جاق­سارتۋعا  ۇمتىلعانىمەن ۇلگەرە الماي جاتىر ما، الدە ءوز مىندەتىن بىلمەيتىن بىلىكتىلىگى تومەن، ساۋاتسىز قىزمەتكەر مە؟ يا بولماسا، ەشتەڭە ىستەگىسى بويكۇيەز بىرەۋ مە؟  وسىعان ناقتى باعا بەرىلۋى ءتيىس»، – دەدى.  كاسىپ­كەر­لەرمەن تىكەلەي بايلانىس جاسايتىن  قارجى مينيسترلىگىنىڭ مەملەكەتتىك كىرىستەر كومي­تەتىنە قاراستى  ەكونوميكالىق تەرگەۋ جۇرگىزۋ قىزمەتىنىڭ وكىلدەرى بولعانىمەن، بۇل ىستە ءتۇرلى زاڭسىزدىقتارعا جول بەرىلۋدە پرو­كۋراتۋرانىڭ دا كىناسى بار ەكەنىن مويىن­دادى.

بيىلعى جىلدىڭ اقپان ايىندا  الماتى كاسىپكەرلەرىمەن  كەزدەسىپ، الداعى كەزدە بيزنەسكە سانيتارلىق-ەپيديميلوگيالىق جانە توتەنشە جاعدايلار بويىنشا جۇرگىزىلەتىن تەكسەرىستەردىڭ 11 مىڭ ءتۇرىنىڭ جويىلىپ، ادامداردىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىعىنا قاتىستى 3 مىڭ تالاپتىڭ قالاتىنىن مالىمدەدى. «جەدەل قىزمەتكەرلەر، تەرگەۋشىلەر نەمەسە پروكۋرورلار قىلمىستىق پروتسەستە وزدەرىن قوجايىن سەزىنبەۋلەرى ءۇشىن، ەلەكتروندىق قىلمىستىق ءىس جۇيەسىن ەنگىزەتىن بولامىز. بۇل بارلىعى اشىق بولۋ ءۇشىن قاجەت. كەز-كەلگەن ۋاقىتتا نە بولىپ جاتقانىن باقىلاۋ جانە بۇزىلعان قۇقىقتىڭ سۇراۋىن تالاپ ەتۋ ءۇشىن كەرەك»، – دەدى.

«اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەمەكشى، اقيقاتىن ايتقان ءجون. سوڭعى كەزدەرى  ەلىمىزدىڭ تەرگەۋ ورىندارىندا، تۇرمەلەرىندە قىسىم جاساۋ،  كۇش كورسەتۋ، ۇرىپ-سوعۋ  ارەكەتتەرىنىڭ  ورىن الاتىندىعى جونىندە ءجيى ايتىلا باستادى. سول سەبەپتى دە بۇعان زاڭدىلىقتى قاداعالاۋشى ورگان رەتىندە  باس پروكۋراتۋرانىڭ  ءجىتى نازار اۋدارا باستاعانى بايقالادى.  ولاي دەيتىنىمىز، وسى ماسەلە حاقىندا قر باس پروكۋرورى جاقىپ اسانوۆ وتكەن جىلى «كونستيتۋتسيا – قوعام جانە مەملەكەتتىڭ سەرپىندى جانە تۇراقتى دامۋى­نىڭ نەگىزى» دەگەن حالىقارالىق كونفەرەن­تسيادا: «قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كىناسىن مويىنداماعان ايىپتالۋشىلاردى ۇرىپ-سوعۋعا دەيىن بارادى. سەبەبى، ولار بۇل – قىلمىستى اشكەرەلەۋدىڭ ەڭ جىلدام ءتاسىلى دەپ ەسەپتەيدى»،  – دەي وتىرىپ، ۇرىپ-سوعۋعا قاتىستى ىستەردىڭ 70%-ىن پروكۋرورلاردىڭ تەكسەرەتىنىن، كۇدىكتىگە قاتىستى سونداي زاڭسىز ارەكەتتەرى ءۇشىن كەيىنگى 5 جىلدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ 146 قىزمەتكەرى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تاپتىرىلىپ، سوتتالعانىن ايتقان بولاتىن.

ال وسى جاقىندا اقپان ايىنىڭ اياعىندا استانادا تۇرمەلەردىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋگە قاتىستى وتكىزىلگەن  ءىV فورۋمدا مۇنداي وزەكتى جيىنعا قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى كوميتەتى (قاجك) توراعاسىنىڭ قاتىناسپاۋى باس پروكۋروردىڭ اشۋ-ىزاسىن كەلتىردى. مۇنداي نەمقۇرايدىلىق پەن جاۋاپسىزدىققا شىداي الماعان جاقىپ اسانوۆ: «وسىندا قاجك توراعاسى بار ما ءوزى؟ مۇندا ونىڭ جۇمىسىنا قاتىستى كوكەيتەستى اڭگىمەلەر بولىپ جاتىر، ال ول جوق. قاجك توراعاسى ءۇشىن مۇنان اسقان قانداي ماڭىزدى ماسەلە بولۋى مۇمكىن؟ مىنە، ءوز ىسىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىك پەن قارىم-قاتىناستىڭ ءتۇرى.  بىزدە بۇعان قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىندە قانشاما توراعا قىزمەت ىستەدى. ولاردىڭ قاي-قايسىسى دا ءوز ۆەدومستۆوسىنىڭ مۇددەسىن قورعايتىن. سوڭعى 3 جىلدا قىلمىستىق اتقارۋ جۇيەسىنىڭ 80 قىزمەتكەرلەرىڭىز سوتتالدى. بۇل ءجاي نارسە ەمەس. شۇعىل شارا قولدانىپ، جاعدايدى تۇزەيتىن ءجايت»، – دەدى. ءالى كۇنگە دەيىن تۇزەۋ  مەكەمەلەرىنىڭ ۆيدەو­كامەرالارمەن، ال قاجك قىزمەتكەرلەرى ۆيدەوتىركەگىشتەرمەن جابدىقتالماعانىن، سوندىقتان دا تۇرمەلەردە زاڭنىڭ بۇزى­لاتىنى، ءتۇرلى ازاپتاۋ مەن ۇرىپ-سوعۋعا جول بەرىلەتىنى، سونداي  احۋال  قالىپتاسقانىن اشىنا ايتىپ، تۇيتكىلدى ماسەلەگە الاڭداۋ­شىلىق ءبىلدىردى.

جاسىراتىنى جوق، كوپتەگەن باسشىلار ءوز قاراۋىنداعىلاردىڭ  ءتارتىپ بۇزۋشىلىعى مەن زاڭسىزدىقتارىن، ءتىپتى، قىلمىستىق  ارەكەت­تەرىن جاسىرىپ قالۋعا تىرىسادى.  بولماسا كوز الداۋ ءۇشىن ەسكەرتۋ جاساپ، سوگىس، قاتاڭ سوگىس بەرگەن بولادى. سەبەبى بەلگىلى، مەكەمە­نىڭ، ۇيىمنىڭ نە ۆەدومستۆونىڭ اتىنا كىر كەلمەۋى كەرەك. وسىلاي جاۋىردى جابا توقۋ­دىڭ كەسىرىنەن زاڭسىزدىق ءارى قاراي جالعاسا بەردى. بۇل رەتتە  باس پروكۋرور ج.اسانوۆتىڭ قاعيداتى مەن ۇستانىمى دۇرىس دەپ ويلايمىز. ماسەلەن، ول قاراعاندى وبلىسى پروكۋ­راتۋراسىنىڭ كەيبىر قىز­مەتكەرلەرىنىڭ ۇستىنەن ارىز تۇسكەندە  جاعدايدى ناقتى جانە ادىلەتتى تۇردە تەكسەرتىپ، شۇعىل شارالار قولداندى. زاڭسىزدىق ارەكەتتەرگە جول بەرگەنى ءۇشىن وبلىستىق پروكۋروردىڭ ءبىرىنشى ورىن­باسارىن، قىلمىستىق ىستەردىڭ سوتقا دەيىنگى جۇرگىزىلۋىن باقىلايتىن باسقارما باستىعىن جانە تەمىرتاۋ قالاسىنىڭ پروكۋرورىن  قىزمەتتەرىنەن بوساتتى. وبلىس پركۋرورىنا سوگىس جاريالادى.  ارتىنان ول ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتتى. مۇنىڭ باسقالارعا ساباق بولاتىنى داۋسىز.

كادر ساياساتى سالاسىندا ج.اسانوۆتىڭ تاعى ءبىر جاڭالىعى  بۇدان بىلاي قالا جانە وبلىس پروكۋرورلارىن الدىمەن ەكى ايلىق سىناق مەرزىمىمەن تاعايىنداۋ تاجىريبەسىن  ەنگىزبەك. وسى مەرزىم اياقتالعان سوڭ پروكۋروردىڭ مىندەتىن اتقارۋشى قانداي جۇمىستار اتقاردى، نەنى جۇزەگە اسىردى؟  مىنە، سولار جونىندە ۆيدەو تۇرىندە اشىق ەسەپ بەرەدى. بەرگەن ەسەبى، اتقارعان جۇمىستارى  جانە  ىسكە دەگەن ىنتاسى مەن قارىم-قابىلەتى جۇرتشىلىقتى قاناعاتتاندىرسا  عانا قىزمەتىندە تۇراقتى تۇردە قالادى. مىسالى، وسىنداي تارتىپپەن ( ەكى ايلىق سىناق مەرزىمىمەن)  جىل باسىندا ەكىباستۇز قالا­سىنا  بەرىك اداموۆ  پروكۋروردىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ تاعايىندالىپتى. ونىڭ بەس مينۋتتىق ۆيدەوەسەبى  8 ناۋرىزدا  قر باس پروكۋراتۋراسىنىڭ  رەسمي YouTube ارنا­سىنا قويىلىپ، ونى العاشقى كەزدىڭ وزىندە 2 مىڭ ادام كورىپ ۇلگەردى. ءارى قاراي وسىلاي قولداۋ، ماقۇلداۋ تاباتىن بولسا،  بەرىك  اداموۆ  تۇراقتى قىزمەتكە يە بولادى.  نەسى بار؟ بۇل دا  زاڭدىلىقتى قاداعالاۋشى – پروكۋرور دەگەن جاۋاپتى دا لاۋازىمدى قىزمەتكە لايىقتى مامان كادر تاڭداۋدىڭ ءبىر امال-ارەكەتى بولسا كەرەك.

كۇنى كەشە، ياعني 27 ناۋرىزدا باس پرو­كۋروردىڭ توراعالىعىمەن وتكىزىلگەن زاڭدى­لىقتى، قۇقىقتىق ءتارتىپتى جانە قىلمىسقا قارسى كۇرەستى  قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا: اۋىلدىق جەرلەردەگى مال ۇرلىعى، قالاداعى ۇيالى تەلەفوندى جىمقىرۋ، جەڭىل اۆتو­كولىكتەردى ايداپ كەتۋ ماسەلەسى قارالدى. جيىن بارىسىندا بىرقاتار دەرەكتەر مەن مالىمەتتەر كەلتىرىلىپ،  اششى شىندىقتار ايتىلدى.

ماسەلەن، وتكەن  25 جىل ىشىندە ەلىمىزدە 2 ملن. استام ۇرلىق جاسالىپ، ونىڭ 1,5 ملن.-ى اشىلماي قالعان. ۇرلىق جالپى قىل­مىستىڭ 60% قۇرايتىن كورىنەدى. ءاربىر بەسىنشى ۇرلىق بازارلار مەن دۇكەندەردە جاسالادى. تەك سوڭعى 5 جىلدا ۇرلىقتان كەلگەن شىعىن 70 ملرد. تەڭگەدەن اسىپ كەتكەن. ەلىمىز بويىنشا 2016 جىلى ۇلكەن بازارالار مەن دۇكەندەردە 14  000 ۇرلىق وقيعاسى تىركەل­گەن. ماسقارسى سوندا، كەيبىر ءىرى ساۋدا ورىندارىن قاراۋىلدايتىن  كۇزەت اگەنتتىك­تەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قالتا  ۇرىلارىن  اۋىق-اۋىق بازار ىشىنە جىبەرىپ، تاپقان «پاي­دانى» ءوز ارا  ءبولىسىپ وتىراتىنى انىقتالعان.

سوندىقتان دا  ونداي كۇزەت اگەنتتىكتەرى­نىڭ ليتسەنزياسىن الىپ، جۇمىستان الاستاتۋ، ۇيالى تەلەفون وپەراتارلارىنا ۇرلانعان تەلەفونداردى تىركەمەۋ، لوم­باردتارعا باعالى زاتتار مەن بۇيىمدار اكەلىپ وتكىزگەن ءاربىر ادامدى بەينەكامەرا، فوتو­سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الىپ،  اتى-ءجونى، جاسى، تۇرعىلىقتى مەكەن-جايى سياقتى مالىمەت­تەردى تىركەپ قويۋ جونىندە ۇسىنىستار جاسالدى.

جالپى، زەر سالىپ قاراعاندا، بايقا­عانىمىز، جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە جاڭا­شىل جاقىپ اسانوۆتىڭ  جاساعان جۇمىس­تارى، قولعا العان ىستەرى، كوتەرگەن باستا­مالارى بارشىلىق. ولاردىڭ ءبارىن  سانا­مالاپ، تىزبەلەپ جاتۋدى ءجون كورمەدىك.

ەڭ باستىسى، باس پروكۋروردىڭ  العا قويعان ماقساتى ايقىن. ول  اتا زاڭىمىزدا كورسەتىلگەندەي،  پروكۋراتۋرانىڭ  زاڭدى­لىقتى قاداعالاۋشى ورگان رەتىندەگى  ەلىمىزدىڭ ومىرىندەگى  بەدەلى مەن ءرولىن كوتەرۋ، زاڭسىز­دىق پەن قۇقىقبۇزۋشىلىققا جول بەرمەۋ،  قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ ىسىنە سالماقتى ۇلەس قوسۋ بولىپ تابىلادى. ونىڭ وسى باعىتتاعى ادال دا شىنايى نيەتتەگى امال-ارەكەتتەرى مەن  جۇزەگە اسىرىپ جاتقان جۇمىستارى  كوڭىل قۋانتادى. ەندەشە، بىلىكتى دە تاجىريبەلى زاڭگەردىڭ ەلدىڭ يگىلىگى مەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسى جولىنداعى  تالعامدى دا تالاپتى ىزگى ىستەرىنە ساتتىلىك پەن تابىس تىلەگىمىز كەلەدى.

اشىربەك  امانگەلدى

Abai.kz