تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ اقپارات الاڭىندا رەسەيلىك باق ەمىن-ەركىن اقپاراتتىق-يدەولوگيالىق ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعانى بەسەنەدەن بەلگىلى. بۇل وتە قاۋىپتى ءۇردىس.

"ايتا، ايتا التايدى..." دەمەكشى، كرەملدىڭ توڭىرەگىنە توپتاسقان ورىس اقپاراتىنا تىيىم سالۋ كەرەكتىگىن ءبىز ايتىپ تا، جازىپ تا كەلەمىز. سەبەبى، ورىس اقپاراتى  ەڭ سەنىمسىز، نەگىزى بۇرمالانعان اقپارات.

ونىڭ ۇستىنە كرەمل ماڭايىنداعى سارجاعال ساياساتكەرلەردىڭ سالا-قۇلاش سوزدەرى مەن يدەولوگياسىن قازاقستان ازاماتتارىنا ەرىكسىز تاڭۋ - قىلمىس.

11-جەلتوقسان. رەسەي ارنالارى ترانسلياتسياسىن توقتاتتى

استاناداعى اق جاعالىلاردان جاقسى جاڭالىق جەلىپ جەتتى. ورىس تەلەارنالارىنىڭ ءبىرسىپىراسىنا قازاقستاندا اقپارات تاراتۋعا تىيىم سالىنادى ەكەن. بارەكەلدى!

سونىمەن، "قازاقتەلەكوم" (ID TV) مەن "الما TV" 11-جەلتوقساننان باستاپ رەسەيدىڭ  "نتۆ-مير", "رتر-پلانەتا", "روسسيا-24", "روسسيا-كۋلتۋرا" ارنالارىنىڭ اقپارات تاراتۋىن توقتاتۋ تۋرالى شەشىمگە كەلگەن.

بۇكىلرەسەيلىك مەملەكەتتىك تەلە-راديو كومپانيا قاراماعىنداعى بۇل ارنالار  "قازاقتەلەكوم" (ID TV) مەن "الما TV" جەلىسىندە اقپارات تاراتۋ قۇقى بولماسا دا، ترانسلياتسيا جاساعان. ءسويتىپ، ءتارتىپ بۇزعان. انىعىندا ءوزىم بىلەمدىككە باسىپ، رۇقساتسىز اقپار تاراتقان.

ءبىر ۇققانىمىز، قر اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار مينيسترلىگى مەن رف اقپارات جانە بۇقارالىق كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگى اراسىندا كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتىر.

دەمەك، رەسەيدىڭ ارانداتۋشى ارنالارى الداعى ۋاقىتتا ەفيرگە قايتا ورالۋى ابدەن مۇمكىن. بۇل 11-جەلتوقساندا جاريا بولعان اقپارات.

12-جەلتوقسان. رەسەي ارنالارى قازاقستان اۋماعىندا اقپارات تاراتادى

بۇگىن 12-جەلتوقسان. ايتىپ اۋىز جيعانشا بولمادى،  "نتۆ-مير", "رتر پلانەتا", "روسسيا 24", "روسسيا كۋلتۋرا" ارنالارى قازاقستاندا رەترانسلياتسيا جاسايتىن بولدى دەگەن اقپارات تارادى. سويتسەك، ەكى جاقتىڭ اقپارات مينيسترلىگى ءوزارا كەلىسىپتى.

كەلىسكەندە دە، 2018 جىلدىڭ 1-ناۋرىزىنا دەيىن جوعارىداعى ءبىر جابىلىپ، ءبىر اشىلعان ورىس  ارنالارى قازاقستان اۋماعىندا اقپارات تاراتۋعا، رەترانسلياتسيا جاساۋعا رۇقسات الىپتى.

قازاقتى وتقا يتەرگەن رەسەيلىك ارنا

ءجا، سونىمەن، كەشە كابەلدىك جۇيەدەن توقتاتىلعان ارنالار، بۇگىن جۇمىستارىن قايتا جالعاستىرىپ جاتىر. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بيلىگى ورىس اقپاراتىنا  تاۋەلدى دەگەندى ۇقتىرادى، ارينە. ايتپەسە، الەم جۇرتى رەسەيلىك باق-تىڭ دەزينفورماتسيالىق ساياسات ۇستاناتىنىن ايتىپ، ءتىپتى بۇۇ رەسەي دەزينفورماتسياسىن شولۋمەن اينالىساتىن ارنايى اگەنتتىك اشىپ جاتقاندا، بىزدىكىلەردىڭ جابىلعان ارنالاردى قايتا قوسىپ بەرگەنىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ جاسىراتىنى جوق، مۇنىڭ ارتىندا ۇلكەن اقشا دا بار. رەسەي ارنالارى قازاقستان اۋماعىندا اقپارات تاراتقانى ءۇشىن اقى تولەيدى.

ءبىر عانا فاكت. پرو-پۋتيندىك رەسەيدىڭ اقپاراتى دەزينفورماتسيالىق ساياساتقا ابدەن جاتتىعىپ العانى جايلى ءبىز تۇگىلى حالىقارالىق ۇيىمدار ايتىپ جاتىر.

ەستەرىڭىزدە بولسا، رەسەيدىڭ "ەۋرازيا" ارناسى وتكەن جىلعى جەر داۋى كەزىندە قازاقتىڭ نامىسشىل ۇل-قىزدارىن ناقاق قارالاپ، "اقش-تىڭ از-ماز اقشاسىنا وتانىن ساتقاندار" دەپ ايىپتاعان ەدى. حالىققا دالەلسىز اقپارات تاراتىپ، ەلدەگى نارازىلىقتى قوزدىردى.  الدە ءبىر 5 كالونا باسشىلارى ەرەۋىلگە شىققان ءاربىر ادام ءۇشىن 150 دوللاردان ۇلەستىردى دەپ اقپار تاراتتى.

اقىرى نە بولدى؟ رەسەيلىك ارنا جاۋاپقا تارتىلدى ما؟ جوق، سمىقىپ پەن شاۋكەنتاەۆا دەگەندەر قىزمەتىنەن كەتكەنى بولماسا، رەسەيلىك ارنا كوپە-كورنەۋ جالا جاپقانى ءۇشىن جۇرتتان كەشىرىم دە سۇراعان جوق. سۇرامايدى، سەبەبى، بۇل ورىس دەزينفورماتسياسىنىڭ ادەتكى تىرلىگى.

نەمەسە، كۇنى كەشە عانا ءبىزدىڭ بيلىك (قر اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگى) ارنايى رۇقسات بەرىپ، قايتا اشقان ۆگترك - بۇكىلرەسەيلىك مەملەكەتتىك تەلە-راديو كومپانياسىنىڭ ارنالارى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە شۇيلىككەن، ليمونوۆ، جيرينوۆسكي، بوگداساروۆ، سولوۆەۆ، كيسيلەۆتەر مەن كەشە عانا وكتەم سويلەپ وتىرعان ميليونوۆتاردىڭ سالا-قۇلاش سوزدەرىن قازاقستان اۋماعىندا تاراتىپ وتىر. بۇعان نەگە تىيىم سالىنباۋى كەرەك؟

رەسەيلىك ارنالاردىڭ ارانداتۋشىلىق ارەكەتى

رەسەيلىك ارنالار (قازاقستانداعى جانە وزگە مەملەكەتتەردەگى) جالعان جانە اقپاراتتىق نەگىزى بۇرمالانعان حابار تاراتىپ، پرو-رەسەيلىك پوزيتسيانى نىق ۇستاناتىنىن ءبىز جاقسى بىلەمىز. اسىرەسە رەسەيدىڭ باتىس پەن ۋكرايناعا جانە ورتالىق ازيا ەلدەرىنە جاساپ جاتقان گيبريدتىك سوعىسىنىندا دەزينفورماتسيالىق ساياساتتى بەرىك ۇستاناتىنى دا جاسىرىن ەمەس.

پۋتيندىك دەزينفورماتسيا – بۇگىندە سولتۇستىكتەگى كورشىلەردىڭ اقپاراتتىق ساياساتىنىڭ نەگىزىنە اينالىپ، شىنايى اقپاراتتى بۇرمالاۋ ارقىلى، حالىققا شىن اقپاراتتىڭ انولوگىن دايارلاپ كورسەتەدى. ونداي مىسالدار از ەمەس.

مىسالى، 2005-2010 جىلدارداعى قىرعىزستانداعى جالپى حالىقتىق توڭكەرىستەر كەزىندە الاڭعا شىققان قىرعىزدارعا اقش اقشا بەرىپ وتىر دەپ حابار تاراتقان دا ءدال وسى رەسەيلىك ارنالار ەدى.

نەمەسە رەسەي مەن ۋكراينا جانجالدارى كەزىندە ايقىن كورىنىس تاۋىپ، ۋكراينا قاقتىعىستارىنا اقش پەن باتىس ەلدەرىن اشىق ايىپتادى. مايدانعا شىققاندارعا باتىس كۇنىنە 100 دوللاردان ۇلەستىرىپ جاتىر دەگەن اقپارات ەۋرازيا ارناسى باستاعان بىرقاتار پۋتيندىك باق-تا كۇن سايىن قايتالانىپ جاتتى.

نەمەسە كۇنى كەشە ارمەنيا مەن ءازىربايجان اراسىنداعى تاۋلى قاراباق جانجالى قايتا ورشىگەن ءتۇنى قانداي جولمەن ەكەنى بەلگىسىز رەسەيلىك باق قاراباقتا ءجۇرىپ، اقپاراتتى بۇرمالاپ كورسەتۋگە كىرىستى.

ەۋروپا وداعىنىڭ سىرتقى بايلانىس ورتالىعىنىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك، رەسەيلىك باق-تىڭ جالعان اقپارات تاراتۋ ساياساتى مۇندا اشىق سىنعا ۇشىراعان.

ەۋروپا وداعى جانىنداعى سىرتقى بايلانىس ورتالىعى «دەزينفورماتسيالارعا شولۋ» دەپ اتالاتىن اپتالىق تالداۋلاردى جاريالاۋعا كوشىپتى. وندا رەسەيلىك «Russia Today»، «ەۋرازيا ارناسى» (ۆوسكرەسنوە ۆرەميا باعدارلاماسى), «روسسيا 1» تەلەارنالارى مەن "كومسومولسكوي پراۆدى", «LifeNews» گازەتتەرى جانە «Sputnik» اگەنتتىكتەرىندەگى جالعان جانە نەگىزى بۇرمالانعان اقپاراتتارعا شولۋ جاسالعان.

قاراپ وتىرساڭىز، رەسەيلىك ارنالاردىڭ، سونىڭ ىشىندە كەشەگى جالعان اقپارات تاراتىپ، حالىقتى ارانداتۋعا ارەكەتتەنگەن «ەۆرازيا» ارناسىنىڭ ۇستانىپ وتىرعان ساياساتى  تۇتاس ءبىر ەلدىڭ رۋحاني ساناسىن، قوعامدىق بولمىسىن جاۋلاپ الۋ، تەك جاۋلاپ قانا قويماي تۇبىرىمەن جويۋ بولسا كەرەك.

بۇگىنگى تاڭدا اقش-تىڭ اقپاراتتىق سوعىس ساياساتى مەن ادiستەمەسiن رەسەي ۇرىمتال پايدالانىپ، ونى قازاقستانعا ءساتتى قولدانىپ وتىرعانى دا جاسىرىن ەمەس. مۇنى تۋرا ماعىناسىندا دا، بەينەلi ماعىناسىندا دا «پوستيمپەريالىق» ءادiس دەۋگە ابدەن بولادى.

رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى ءبىزدىڭ ەلدە اقپاراتتىق مونوپوليا قۇرىپ العانى دا شىن. نارىقتىق ەكونوميكالىق قاتىناس پەن دەموكراتيالىق زايىرلى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىز راس بولسا، مونوپوليانىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە توسقاۋىل قويىلۋعا ءتيىس. ءتىپتى، ول از بولعانداي تەلەارنا ارقىلى ۇلتتىق مۇددەمىزگە، ەلىمىز بەن جەرىمىزدىڭ بۇتىندىگىنە ەلەۋلى نۇقسان كەلتىرەتىن، ارانداتۋ ماقساتىنداعى مالىمدەمە جاسالسا، بەلگىلى ءبىر اقپارات قۇرالدارى وعان جول بەرسە، ونى ەل كولەمىندە تاراتپاي تاستاۋعا تولىقتاي قۇقىلىمىز. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، رەسەيلىك «ەۆرازيا» ارناسىن بۇعاتتاپ تاستاۋىمىزدىڭ ەش سوكەتتىگى جوق.

ءاربىر قازاق ءۇشىن ەل تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ، ۇلتتىق مۇددەنى العا قويۋدان قىمبات قۇندىلىق جوق. ال، وعان كورشى ەلدىڭ كولدەلەڭ كوك اتتىسى قول سۇقسا ونداي تەلەارنانى نەگە ءبىز ەل اۋماعىندا كورسەتىپ بەيعام وتىرادى ەكەنبىز؟!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz