رەسپۋبليكامىزدا مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋدىڭ ادىستەمەلىك بازاسى قالىپتاستى. وسى جىلدار اراسىندا كوپ دەڭگەيلى وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەندەر، ەرتەگىلەر، بالالارعا ارنالعان ادەبيەتتەر، سالالىق سوزدىكتەر، تانىمدىق، عىلىمي، پۋبليتسيستيكالىق كىتاپتار شىعارىلدى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى جەر-سۋ، وبەكتىلەر اتاۋلارىنا بىرىڭعاي كوزقاراستى قالىپتاستىرۋ، ولاردىڭ ەسەبىن جۇرگىزۋ تاريحي اتاۋلاردى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا ونوماستيكالىق كوميسسيا جۇمىسىن باستادى. وسى جىلدار اراسىندا رەسپۋبليكا بويىنشا ونوماستيكالىق اتاۋلاردى رەتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى.

سونىمەن قاتار تاۋەلسىزدىك العان ۋاقىتتان بەرى الاش ارىستارىن ەل ەسىندە ماڭگى قالدىرۋ ماقساتىندا ولاردىڭ ەسىمدەرىن بىرقاتار وبەكتىلەرگە، اكىمشىلىك اۋماقتىق بىرلىكتەر مەن ولاردىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە بەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكا بويىنشا ءا. بوكەيحاننىڭ، ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ، م. جۇماباەۆتىڭ، م. دۋلاتوۆتىڭ، م. شوقايدىڭ ەسىمدەرىمەن بىرنەشە كوشەلەر مەن وبەكتىلەر اتالادى. سونىمەن بىرگە ۇستىمىزدەگى جىلعى27 قاراشاداوتكىزىلگەن قر ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى رەسپۋبليكالىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا قاراعاندى وبلىسىبالقاش قالاسىنىڭ №15 مەكتەپ-ليتسەيىنەاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ەسىمىن بەرۋ، پريوزەرسك قالاسىنىڭوزەرنايا كوشەسىن– الاش كوشەسى، ساتباەۆ قالاسىنداعى پەرۆوسترويتەلەي كوشەسىن – الاش كوشەسى، الماتى قالاسىنىڭ بىرقاتار كوشەلەرىنەجانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ، تەلجان شونانۇلىنىڭ، سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ، اقتوبە قالاسىنىڭ ل.ميرزويان كوشەسىنە – ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ، گارنيزون كوشەسىنە – جانشا دوسمۇحامەدۇلىنىڭ ەسىمدەرىن بەرۋ جونىندە كوميسسيانىڭ وڭ قورىتىندىسى بەرىلدى.

سونىمەن بىرگە بۇگىنگى تاڭدا يدەولوگيالىق تۇرعىدان ەسكىرگەن، قايتالاناتىن اتاۋلاردى تاريحي جانە ءداستۇرلى اتاۋلارمەن وزگەرتۋ جۇمىستارى دا قىزۋ قولعا الىنىپ وتىر.

اقتوبە قالاسىنداعى پۋگاچەۆ كوشەسىن – مۇحتار اۋەزوۆ، س. رازين كوشەسىن – ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى، پەرۆومايسكي كوشەسىن – سىرىم باتىر، ر. ليۋكسەمبۋرگ كوشەسىن – دينا نۇرپەيىسوۆا، د. بەدنىي كوشەسىن – قاسىم حان، م.ت. رياحوۆ كوشەسىن – ماحمۇد قاشقاري، سونداي-اق كوبوزەۆ، تەلمان،اع.كوروستىلەۆتار، كراسنوششەكوۆ، جۋكوۆسكي، ۆ.ف.زينچەنكو، ۆ.ي.چاپاەۆ، دەكابريستەر، كوتوۆسكي، ۆوروۆسكي، كيسەلەۆ، لەنينگرادسكي، زەملەدەلچەسكي، پاتوليچەۆ، بابۋشكين كوشەلەرىنە،تاراز قالاسىنداعى ۆيشنەۆايا كوشەسىن – مەرۋەرت، كلۋبنيچنايا 1 كوشەسىن – ۇزىنتاۋ، لەسنايا كوشەسىن – بالقاراعاي، ابريكوسوۆايا كوشەسىن – قازىنا، بولوتنايا كوشەسىن – اقباقاي، پاۆلودار قالاسىنداعى لەنين كوشەسىن – استانا، پاۆلودار وبلىسى ەكىباستۇز قالاسىنداعى 70 لەت ۆلكسم كوشەسىن – بولاشاق، كوميسساروۆ كوشەسىن – سارىارقا، كرۋپسكايا كوشەسىن – ىنتىماق، وكتيابرسكايا كوشەسىن – بەرەكە، قاراعاندى وبلىسى پريوزەرسك قالاسىنداعى بەرەگوۆايا كوشەسىن – باستاۋ، ۆەسەننيايا كوشەسىن – سارىارقا،ساتباەۆ قالاسىنداعى كوماروۆ كوشەسىن – ماڭگىلىك ەل، الماتى قالاسىنداعى 114 اتاۋى قايتالاناتىن كوشەمەن قاتار فۋرمانوۆ كوشەسىن – نۇرسۇلتان نازارباەۆ كوشەسى،شىعىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا ماياكوۆسكي اتىنداعى نەگىزگى مەكتەبى – سالقىنتوبە، شەۆچەنكو اتىنداعى نەگىزگى مەكتەبى – قاراجال، كرۋپسكايا اتىنداعى نەگىزگى ورتا مەكتەپ-ينتەرناتى – نەگىزگى ورتا مەكتەپ-ينتەرناتى دەپ قايتا اتاۋ جانە وزگەرتۋ بويىنشا جانە ت.ب. ۇسىنىستارعا وڭ قورىتىندى بەرىلدى.

سونىمەن قاتار وڭىرلەربويىنشا وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسياسىندا اقمولا وبلىسىندا قورعالجىن اۋدانىنىڭ كوممۋنار اۋىلدىق وكرۋگى – مايشۇقىر، اقكول اۋدانىنىڭ مينسكوە اۋىلى – سازدى بۇلاق، ۆينوگرادوۆكا اۋىلى – كەمەركول اۋىلى، وكتيابرسكايا، كومسومولسكايا، لەنين، ستەپنايا، سترويتەلنايا جانە ت.ب. كوشەلەرى ۇلى دالا، تاۋەلسىزدىك، نۇرلى جول، جەلتوقسان سىندى ۇلتتىق تانىمعا جاقىن اتاۋلارمەن، سونىمەن قاتار ابىلاي حان، ىبىراي التىنسارين، قانىش ساتباەۆ، تۇرار رىسقۇلوۆ سىندى ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىمەن قايتا اتاۋ تۋرالى ۇسىنىستارعا، باتىس قازاقستان وبلىسى بويىنشا بەلوگور، پولتاۆا، لۋبەن اۋىلدىق وكرۋگتەرىمەن قاتار، م.ميناەۆا،وكتيابرسكايا، سوۆەتسكايا،تسەنترالنايا، لەنينا، فۋرمانوۆا، چاپاەۆا جانە ت.ب.، قوستاناي وبلىسى بويىنشا ماياكوۆسكي، ششەرباكوۆ، الەكساندروۆ اۋىلدىق وكرۋگتەرى، داۆىدەنوۆكا اۋىلى،ۋكراينسكايا، ستەپنايا، بولنيچنايا، زەلەنىەريادى، 40 لەت وكتيابريا، اەرودرومنايا، كوماروۆجانە ت.ب.،جامبىل وبلىسى بويىنشا40 لەت پوبەدى كوشەسى – جەتىسۋ، شكولنايا كوشەسى – الاش، كلۋبنايا كوشەسى – كۇلتوبە، جەلەزنودوروجنايا كوشەسى – مۇستافا شوقاي، يۋبيلەينايا كوشەسى – ماعجان جۇماباەۆ جانە ت.ب.،قىزىلوردا وبلىسى بويىنشاپروەزدنايا كوشەسى – اقسۋ، گيدروۋزەل كوشەسى – مىڭارال، كارەرنىي تۇيىعى – شالقىما تۇيىعى، مەتەورولوگيچەسكي تۇيىعى – مويىلدى تۇيىعى جانە ت.ب.، پاۆلودار وبلىسى بويىنشا سوۆەتوۆ كوشەسى – بوستاندىق، بەرەزوۆايا كوشەسى – اققايىڭدى، لەسنايا كوشەسى – شالعىندى، ستەپنايا كوشەسى – جەڭىس، كوممۋنيستيچەسكايا كوشەسى – ەگەمەن، سوۆەتوۆ كوشەسى – بولاشاق، نابەرەجنايا كوشەسى – بىرلىك جانە ت.ب.اتاۋلارعا تاريحي جەر-سۋ اتاۋلارى مەن ءداستۇرلى اتاۋلارعا وزگەرتۋ جونىندەگى ۇسىنىستارعا وڭ قورىتىندى بەرىلدى.ماڭعىستاۋ وبلىسىنداسوۆەتسكايا، اۆياتور، ۆپچ كوشەلەرىمەن قاتار باسقا وبلىستاردا دا ۇلتتىق تانىمعا جاقىن ءداستۇرلى اتاۋلارىمەن وزگەرتۋ بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە.

سونىمەن قاتار تاعى ءبىر ۇلكەن قول جەتكىزگەن جەتىستىك – رەسپۋبليكا بويىنشا 84 ستانتسيانىڭ اتاۋى مەن ترانسكريپتسياسى وزگەردى. اتاپ ايتقاندا، ۆيشنەۆكا تەمىرجول ستانتسياسى – ارشالى، كيرگيلدا تەمىرجول ستانتسياسى – الىمبەت، دجامبۋل تەمىرجول ستانتسياسى – تاراز، شيپوۆو تەمىرجول ستانتسياسى – تاسقالا، روستوشسكي تەمىرجول ستانتسياسى – بەلەس، ەراليەۆو تەمىرجول ستانتسياسى – قاراقيا، چەرنوۆودسكي تەمىرجول ستانتسياسى – يگىلىك، سەرگيەۆكا تەمىرجول ستانتسياسى – ىنتىماق، بيرشوگىر ستانتسياسى – بەرشۇگىر، كيمپەرساي ستانتسياسى – كەمپىرساي، تالدى-كۋرگان ستانتسياسى – تالدىقورعان، سەميپالاتينسك ستانتسياسى – سەمەي ستانتسياسى، چۋ ستانتسياسى – شۋ، بۋرنوە ستانتسياسى – بوراندى،چولدالا ستانتسياسى – ءشولدالا، ستانتسياسى;ۋچبۋلاك ستانتسياسى – ۇشبۇلاق،چەباكتى ستانتسياسى – شاباقتى جانە ت.ب.

تاۋەلسiزدiك – اتا-بابالارىمىزدىڭ جۇزدەگەن جىلدارمەن ولشەنەتiن ارمان-اڭسارىنىڭ جۇزەگە اسقان اقيقاتى دەيتىن بولساق، ونوماستيكالىق، ۇلتتىق اتاۋلار حالقىمىزدىڭ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ەلجاندىلىعىن، ەلىنە دەگەن ۇلتتىق ماقتانىشىن بىلدىرەتىن تاربيەلىك رۋحاني، مادەني ماڭىزى زور فاكتورى بولىپ ەسەپتەلمەك. ەلدىگىمىزدىڭ كورىنىسىن، بەت-بەينەسىن كورسەتەتىن، بايىرعى قازاق ۇلتى مەن ۇلى دالاسىنىڭ اسقاقتىعىن ايعاقتايتىن تاريحي اتاۋلار مەن بايىرعى اتاۋلاردى ساقتاۋ جانە قايتارۋ ول بۇگىنگى كۇننىڭ ماسەلەسى.

كەڭ بايتاق ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءالى دە جۇزدەگەن، مىڭداعان ەلدى مەكەندەر مەن ۇيىمدار، مەكەمەلەر، وتكەن كەزەڭنىڭ وتارشىلدىق، كەڭەستىك-يدەولوگيالىق كورىنىسىن بىلدىرەتىن اتاۋلار ءالى دە ساقتالىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتا ەلدىڭ، جەردىڭ، حالىقتىڭ ۇلتتىق سيپاتىن، تاريحىن پاش ەتەتىن ونوماستيكا ماسەلەلەرىن بۇگىنگى ساياساتىمىزعا قاراي رەتتەۋ ماسەلەسى ءالى دە جالعاسىن تاباتىن بولادى.

تاۋەلسىزدىك العان جىلدان باستاپ تەرمينولوگيا ماسەلەسى دە دامىپ، جەتىلدى. قازاق تەرمينجاسامىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، تەرمينتانۋدىڭ تاريحى مەن كەلەشەگى جانە باسقا دا تەرمينولوگيا سالاسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى جۇيەلەندىرىلە باستادى. قازاق تەرمينولوگياسىنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن جاڭعىرتۋ جۇمىستارى قولعا الىندى. ناتيجەسىندە ەلىمىزدە تەرمينولوگيالىق قور21 000 تەرميندى قۇرايدى. العاش رەت تەرمينوگرافيانى دامىتۋ جانە تەرميندەردى بىرىزدەندىرۋ ماقساتىندا 30 تومدىق قازاقشا-ورىسشا، ورىسشا-قازاقشا سالالىق تەرمينولوگيالىق سوزدىك شىعارىلدى.

سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا 2016 جىلى «Tilalemi.kz» پورتالى، «Termincom.kz» تەرمينولوگيالىق، «Atau.kz» ونوماستيكالىق، «Emle.kz» ورفوگرافيالىقبىرىڭعاي ەلەكتروندىق بازالار، ياعني سايتتار اشىلسا،2017 جىلعى جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىندا بالالارعا ارنالعان «Balatili.kz» سايتى ىسكە قوسىلادى جانە بالالارعا ارنالعان15 سەريادان تۇراتىن «ءسوز قازىناسى» انيماتسيالىق فيلم،باسەكەگە بەيىم قازاقتىلدى جاستاردى كوتەرۋ، قولداۋ ماقساتىندا«ەنشى» زياتكەرلىك-تانىمدىق سايىسى تەلەجوباسى كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنىلادى.

سونىمەن قاتار 2017 جىلدىڭ باستى جاڭالىعى، تاريحي ماڭىزدى قادام، بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسى – لاتىن قارپىنە كوشۋ.

ەلباسىنىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى حالىققا جاريا ەتىلگەننەن كەيىن ەل ىشىندە ەرەكشە سەرپىلىس تۋعىزعان، جاعىمدى جاڭالىق رەتىندە ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن باستى وقيعانىڭ ءبىرى وسى ءالىپبي اۋىستىرۋ ماسەلەسى بولدى. قالىڭ جۇرتشىلىق، شىعارماشىلىق ينتەلليگەنتسيا، عالىمدار قاۋىمى، اسىرەسە جاستار جاعى كوپتەن كۇتكەن بۇل شەشىمدى ۇلكەن قۋانىشپەن قابىلدادى. ولاي بولاتىنى تابيعي. ويتكەنى بىزدە لاتىن الىپبيىنە كوشۋ تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقان كۇننەن باستاپ جيىرما بەس جىلدان استام مەرزىم ىشىندە كوپ تالقىلانعان، زەردەلەنگەن، قوعامنىڭ باسىم بولىگىنىڭ قولداۋىنا يە بولىپ، شەشىمىن كۇتىپ جۇرگەن ماسەلە.

لاتىن قارپىن قابىلداۋ بىزگە نە بەرەدى دەيتىن بولساق، بۇل ەڭ الدىمەن، تۇركى جۇرتىنىڭ بىرلىگىن، ءوزارا ىقپالداستىعىن ارتتىرۋعا يگى ىقپال ەتەدى.

لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ ءبىز ءۇشىن ەكىنشى ءبىر ۇتىمدى قىرى – ەۋروپا ەلدەرىمەن ىقپالداسۋعا، ينتەگراتسياعا كەڭىرەك جول اشادى.

ۇشىنشىدەن، عىلىمي اقپاراتتار مول جيناقتالعان ەلدەر قولدانىپ وتىرعان لاتىن ءالىپبيى عىلىمي ينتەگراتسياعا، الەمدىك عىلىمي كەڭىستىككە كىرىگۋىمىزگە دە سەپتىگىن تيگىزەدى.

ءالىپبي اۋىستىرعاندا ۇتار تۇستارىمىزدىڭ تاعى ءبىرى – اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ءتىلىن مەڭگەرۋ، ولاردى قيىندىقسىز پايدالانۋ مۇمكىندىگىنىڭ ارتاتىندىعى.

بۇگىنگى تاڭدا لاتىن قارپىنە كوشۋ ماسەلەسىنە قاتىستى مينيسترلىك تاراپىنان اۋقىمدى شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.

ەلباسى 2017 جىلعى 26 قازاندا «قازاق ءتىلى ءالىپبيىن كيريلليتسادان لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى.

مينيسترلىك تاراپىنان قازىر «قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى» ۇلتتىق كوميسسيا قۇرىلدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ 2017 جىلعى 14 قاراشادا № 153 وكىمىمەن قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قۇرامى مەن ەرەجەسى بەكىتىلدى جانە العاشقى وتىرىسى ۇستىمىزدەگى جىلى 16 قاراشادا وتكىزىلدى.

كوميسسيا قۇرامىنا قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ، ۇكىمەتتىڭ، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ وكىلدەرى، پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ءتيىستى مينيسترلىكتەردىڭ باسشىلارى، سونداي-اق بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى مەن ءتىل سالاسىنىڭ ماماندارى كىردى.

مينيسترلىك مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسە قازاق ءتىلى ءالىپبيىنىڭ 2025 جىلعا دەيىن لاتىن گرافيكاسىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋى بويىنشا ءىس-شارالار جوسپارىنىڭ جوباسىن ازىرلەدى.

اتالعان ءىس-شارالار جوسپارى جوباسىندا قازاق ءالىپبيىنىڭ 2025 جىلعا دەيىن لاتىن گرافيكاسىنا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋى ەگجەي-تەگجەيلى كورىنىس تاباتىن بولادى. 2025 جىلعا قاراي ءىس قاعازدار، مەرزىمدى باسپاسوزدەر، وقۋلىقتار ءبارى دە لاتىن الىپبيىمەن باسىلىپ شىعارىلاتىن بولادى.

سونداي-اق ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىمەن، باسقا دا مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسە ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ رەسپۋبليكالىق ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىنان، ا. بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنان، م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنان، جوو-نان ءتىل جانە IT تەحنولوگيا سالاسىنداعى ساراپشىلاردى تارتا وتىرىپ ورفوگرافيالىق، ادىستەمەلىك، تەرمينولوگيالىق جانە ساراپتامالىق-تەحنيكالىق جۇمىس توپتارىقۇرىلدى. ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ەكىنشى وتىرىسى وتكىزىلدى. بۇگىنگى تاڭدا اتالعان جۇمىس توپتارى بەلگىلەنگەن جوسپارعا سايكەس ءوز جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن بولادى.

قورىتا ايتقاندا، قازىرگى تاڭدا دۇنيەگە كەڭ تاراعان لاتىن ءالىپبيى تۇركى جۇرتىنىڭ تۇگەل بولۋىنا قىزمەت ەتەتىن، زاماناۋي تەحنولوگيا ءتىلىن مەڭگەرۋ مەن الەمدىك اقپاراتتىق كەڭىستىككە ەنۋدىڭ سارا جولى.ەلباسىمىز اتاپ وتكەندەي: «قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ – بۇل – انا ءتىلىمىزدىڭ جاھاندىق عىلىم مەن بىلىمگە كىرىگۋىن، ءارى الەم قازاقتارىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن قامتاماسىز ەتەتىن بىرەگەي قادام» بولماق.

بۇل قادامدار تاريحىمىزعا، وتكەنىمىزدى سارالاپ، بولاشاعىمىزدى بولجاۋعا قوسار ۇلەسى مول قازىنا بولادى دەپ ويلايمىن. تاريحتى تەرەڭنەن زەرتتەپ، ۇرپاققا ۇلاعاتتى ءىس قالدىرۋ ارقىلى عانا ىرگەلى مەملەكەتتىگىمىزدى ساقتاي الامىز.

Abai.kz