وتان... اتامەكەن... اتاجۇرت... تاريح... بۇل قاي قۇلاققا دا اسقاق ەستىلەر اسىل ۇعىمدار. ادام ومىرگە كەلىپ، ەس جيىپ، ەتەك جيا باستاعان ساتتەن ءوز وتانىنىڭ تاريحىنا دەن قويا باستايدى...                                                                                                                                   ورمانسىز – بۇلبۇل، وتانسىز – ادام بولمايدى. ادام ادام بولىپ جارالعاننان بەرى ۇلان- اسىر دامۋ كوشىنىڭ ءون بويىندا جەر ءۇشىن، ەل ءۇشىن سان قيلى دۇربەلەڭدەر كوپ بولعان. ادەتتە، وسىنداي دۇربەلەڭدەردەن، ياعني ۇلكەن اۋماقتاردى قامتىعان قانقۇيلى سوعىستاردان سوڭ عانا، الەم كارتاسى اتالاتىن الا قاعاز بەتىنە  تۇزەتۋلەر تۇسەتىن، ال جيىرماسىنشى عاسىردىڭ سوڭىندا الەم كەلبەتى ەشقانداي دۇربەلەڭدەرسىز-اق وزگەرىپ شىعا كەلدى. وعان جەر جاھاننىڭ التىدان ءبىر بولىگىنە يەلىك ەتىپ، قاھارىمەن الىس-جاقىن جۇرتتاردىڭ ءبارىن ىقتىرىپ كەلگەن الىپ يمپەريانىڭ ىڭ-شىڭسىز ىدىراي باستاۋى سەبەپ بولدى. ىدىراعان يمپەريانىڭ ورنىنا ون بەس تاۋەلسىز مەملەكەت ءوسىپ شىقتى. سولاردىڭ ءبىرى ورتالىق ەۋرازيا الابىنداعى عاجايىپ ءارى قايتالانباس تاريحى بار – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەدى.

قازاقستان – قازاق حالقىنىڭ اتا-بابا مەكەنى، ەجەلگى قونىسى. بۇل جەردە اتا-بابامىز تۋدى، تۇردى، ءومىر ءسۇردى، ونىڭ توپىراعىندا اتا-بابامىزدىڭ كىندىگى كەسىلگەن كەڭ جازيرا جەرى. بۇل جەردى مەكەن ەتكەن كوشپەلىلەر مەن وتىرىقشىلاردىڭ ءبىر-بىرمەن شەندەس الەمى عاسىرلار قويناۋىندا تالاي-تالاي ۇلاستار مەن ۇلاعاتتاردى دۇنيەگە اكەلىپ، مادەنيەتى مەن ءدىنى جاڭعىرا تۇلەپ، ايگىلى كۇرە جولداردىڭ ۇستىندە ساۋداسى قىزىپ، شىعىس پەن باتىس اراسى تۇتاستانىپ جاتاتىن بولعان. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ جەرىنەن جەرورتا تەڭىزىنەن قىتايعا دەيىن ەۋرازياعا كوكتەي ءوتىپ جاتقان «ۇلى جىبەك جولىنىڭ» كەرۋەندەرى توعىسقان كىندىك  ازيانى باسىپ وتەتىن قازاقستاندىق تەلىمى بولعان.

قازاقستاننىڭ تابيعاتى تاڭعاجايىپ: مۇندا اسپان مەن تىلدەسكەن بيىك شىڭدار، تۇڭعيىعى تۇنجىراعان جۇمباق كولدەرى، اق جال تولقىندارى اساۋ ارعىماقتارداي كوككە شالقىعان شالقار تەڭىزدى، كۇنى وت شاشقان شولەيتتى، ارنالى وزەن، نۋ ورماندارىن كورۋگە بولادى. قازاقستان كارتاسى – قازىنا كارتاسى. دالاسى – دارىن، توپىراعى – قاسيەتتى، قويناۋى – قازىنالى. قازىنانىڭ بارلىعى دا قازاق جەرىنىڭ توپىراعىندا تۇنىپ جاتقان ەكىنىڭ ءبىرى ايتپاي-اق بىلەدى.

دالا توسىندە جاڭا ءومىر تىرىشىلىكتىڭ توقتاۋسىز سوعىپ جاتقان جۇرەگىندەي. ەڭبەككەرى مىڭداي تەرىن تامشىلاتا توگىپ جاتسا، سىرشىل اقىن:

بوز جورعا، بوز ىنگەندى، بوز تورعايلى،                                                                     بوز دالا، يەم ساعان، بوز باسىمدى!

دەپ جۇرەك لۇپىلىمەن اق قاناتتى جىرىنا قوسادى. عىلىم ادامزاتقا قانات ءبىتىردى، عالامات ىستەرگە باستادى، عاجايىپ جاڭالىقتار اشتى. سونىڭ كۋاسى – ادام كوك زاڭعار عارىشقا قادام باستى، ايعا قوندى، جۇمىر جەردى اينالىپ ۇشتى، ال عارىشقا جول – بايقوڭىردان وت العانىن ماقتان ەتپەيتىن كىم بار!

عارىشقا قادام جاساعان ەلدەر قاتارىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ دە ەڭسەسى بيىك، جالاۋى جوعارى. عارىشقا ەلدىڭ نامىسىن مارتەبەلەپ مەرەيىن اسىرعان توقتار اۋباكىروۆ پەن تالعات مۇساباەۆ ەگەمەندى ەلدىڭ عارىشكەرلەرى. سوندىقتان عوي قاي ەلدىڭ ادامى بولسىن، ءوز وتانىن دۇنيەدەگى ەڭ قىمباتتى، ەڭ قاسيەتتىسى، ەڭ اياۋلىسى بولاتىنى.

«وتان – وتتان ىستىق»، «ەر ەل ءۇشىن ولەدى» دەپ تۇيگەن حالىقتىڭ قاھارمانى باۋىرجان باتىر: «وتانىڭ ءۇشىن وتقا ءتۇس كۇيمەيسىڭ» دەيدى. قازاق ەلىنىڭ ەسىمى اڭىزعا اينالىپ، داستاندارعا ارقاۋ بولعان باتىر ۇل-قىزدارى تولىپ جاتىر. ولار اتامەكەنىن، تۋعان ەلىن جان اياماي قورعاپ، اتا-بابالارىنىڭ ەرلىك ءداستۇرىن ساقتاۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ وشپەس داڭقىن شىعارعاندار.

قازاق – باتىر حالىق، ەرجۇرەك حالىق، نامىسشىل حالىق. ەل باسىنا قيىن-قىستاۋ كۇن تۋعاندا ەرلەرى نامىس وتىن جاعىپ، تۋعان توپىراعىن قاسىق قانى قالعانشا قورعانىنا وتكەن تاريح كۋا، كەشەگى سۇراپىل زامان كۋا.

بايتاق ەل، كۇن ساۋلەتتى دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى. ولشەۋسىز تابيعات بايلىعىمەن عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن سان ءتۇرلى ۇلتتاردان قۇرالعان حالقىنىڭ اۋىز بىرلىگىمەن اتى شىقتى. بۇگىنگى قازاقستان – ءوزى ورنالاسقان ايماقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىلالەمدىك پروبلەمالاردى، تالقىلاۋدا جانە شەشۋدە الەم ساياساتكەرلەرى ىقىلاس قوياتىن ەلگە اينالدى.

قازىرگى تاڭدا قازاقستان وركەنيەتتى، دامىعان ەلدەر قاتارىندا كەلەدى. ەلىمىز – تاۋەلسىز ەل، دەربەس مەملەكەت بولىپ جيىرما ءبىرىنشى عاسىر تابالدىرىعىن سەنىمدى اتتادى. ەل ءوز قالاۋىمەن پرەزيدەنتتى سايلاپ، اتا زاڭىمىز بەن مەملەكەتتىك ءرامىزدى قابىلدادىق. انا ءتىلىمىز – قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ جاريالاندى. قازاقستاننىڭ استاناسى – استانا قالاسى كۇننەن كۇنگە جاڭارىپ، جاڭا  بەلەستەرگە كوتەرىلۋدە.

قازاقستان، سەن زاڭار بيىكسىڭ، كەڭسىن. مەنىڭ  جانىم وزىڭە دەگەن ماقتانىشقا  بولەنگەن. تۋعان جەر!

نۇرجانات ابىلايحان

Abai.kz